Περιεχόμενα Βερολινέζικο Ημερολόγιο (Φθινόπωρο 1930)... 13 Σάλι Μπόουλς... 43 Στη νήσο Ρούγκεν (Καλοκαίρι 1931)... 125 Οι Νόβακ.... 161 Οι Λαντάουερ.... 219 Βερολινέζικο Ημερολόγιο (Χειμώνας 1932-1933)...289 11
Βερολινέζικο Ημερολόγιο Φθινόπωρο 1930 Από το παράθυρό μου, ο μελαγχολικός επιβλητικός δρόμος. Υπόγεια καταστήματα όπου οι λάμπες καίνε όλη μέρα, στη σκιά των βαριών προσόψεων με τα μπαλκόνια και τα βρόμικα γύψινα ανάγλυφα με τα σπειροειδή μοτίβα και τα οικόσημα. Όλη η περιοχή αυτή την όψη έχει: Δρόμοι οδηγούν σε δρόμους με σπίτια όμοια με πελώρια σαραβαλιασμένα χρηματοκιβώτια, παραγεμισμένα με τα οξειδωμένα τιμαλφή και τα έπιπλα από δεύτερο χέρι μιας χρεοκοπημένης μέσης τάξης. Είμαι μια φωτογραφική μηχανή με το κλείστρο της ανοιχτό, παθητική, καταγράφω, δεν σκέφτομαι. Καταγράφω τον άντρα που ξυρίζεται στο αντικρινό παράθυρο και τη γυναίκα με το κιμονό που λούζει τα μαλλιά της. Μια μέρα, όλα αυτά θα πρέπει να εμφανιστούν, να τυπωθούν προσεκτικά, να πάρουν την οριστική μορφή τους. 13
ΚΡΙΣΤΟΦΕΡ ΙΣΕΡΓΟΥΝΤ Στις οχτώ το βράδυ οι πόρτες των σπιτιών θα κλειδωθούν. Τα παιδιά τρώνε το βραδινό τους. Τα μαγαζιά κλείνουν. Στο μικρό ξενοδοχείο στη γωνία, όπου μπορείς να πιάσεις δωμάτιο με την ώρα, κάποιος ανάβει την ηλεκτρική ταμπέλα πάνω από το κουδούνι νυκτός. Και σύντομα θα αρχίσουν τα σφυρίγματα. Νεαροί άντρες καλούν τα κορίτσια τους. Στέκονται εκεί κάτω στο κρύο, σφυρίζουν προς τα φωτισμένα παράθυρα των ζεστών δωματίων όπου τα κρεβάτια έχουν ήδη ετοιμαστεί για τη νύχτα. Άφησέ με να μπω, λένε. Το κάλεσμά τους αντηχεί στον σκοτεινό κούφιο δρόμο, λάγνο, μυστικό και θλιμμένο. Αυτό είναι που με κάνει να μη θέλω να μένω εδώ τα βράδια. Μου θυμίζει ότι είμαι σε μια ξένη πόλη, μόνος, μακριά από την πατρίδα. Καμιά φορά βάζω σκοπό να μην τ ακούσω, πιάνω ένα βιβλίο, προσπαθώ να διαβάσω. Σύντομα όμως όλο και κάποιο σφύριγμα θ ακουστεί, τόσο διαπεραστικό, τόσο επίμονο, τόσο απεγνωσμένα ανθρώπινο, ώστε να μην μπορώ παρά να σηκωθώ και να κρυφοκοιτάξω από τις γρίλιες για να σιγουρευτώ εντέλει πως δεν καλεί όπως πολύ καλά ξέρω ότι δεν θα μπορούσε να καλεί εμένα. Τούτο το δωμάτιο έχει μια αλλόκοτη μυρωδιά όταν η σόμπα είναι αναμμένη και το παράθυρο κλειστό όχι ολότελα δυσάρεστη, ένα ανακάτεμα από λιβάνι και μπαγιάτικα ψωμάκια. Η ψηλή κεραμική σόμπα, υπέροχα χρωματισμένη, σαν βωμός. Το λαβομάνο μοιάζει με γοτθική λειψανοθήκη. Το ντουλάπι είναι επίσης γοτθικό, με σκαλιστή βιτρίνα που φέρνει στον νου παράθυρα καθεδρικού ο Μπίσμαρκ αντικρίζει τον βασι 14
ΑΝΤΙΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ λιά της Πρωσίας στο βιτρό τζάμι. Η καλή μου καρέκλα θα έκανε για επισκοπικός θρόνος. Στη γωνία, τρεις ψεύτικοι μεσαιωνικοί λογχοπελέκεις (από κάποιον περιφερόμενο θίασο;) έχουν στερεωθεί μαζί σχηματίζοντας έναν καλόγερο για καπέλα. Από καιρού εις καιρόν η φροϊλάιν Σρέντερ ξεβιδώνει τις κεφαλές τους και τις γυαλίζει. Έτσι βαριοί και κοφτεροί που είναι, σκοτώνουν άνθρωπο. Τα πάντα στο δωμάτιο έτσι είναι: συμπαγή άνευ λόγου, αφύσικα βαριά και επικίνδυνα αιχμηρά. Εδώ, στο τραπέζι που χρησιμοποιώ για γραφείο, είμαι αντιμέτωπος με μια φάλαγγα μεταλλικών αντικειμένων ένα ζευγάρι κηροπήγια σε σχήμα πλεγμένων ερπετών, ένα σταχτοδοχείο από το οποίο ξεπροβάλλει το κεφάλι ενός κροκόδειλου, ένας χαρτοκόπτης αντίγραφο φλωρεντινού στιλέτου, ένα μπρούντζινο δελφίνι που στην άκρη της ουράς του κρατά ένα μικρό σπασμένο ρολόι. Τι απογίνονται αυτού του είδους τα αντικείμενα; Πώς θα μπορούσαν ποτέ να καταστραφούν; Πιθανότατα θα παραμείνουν ανέπαφα για χιλιάδες χρόνια, φυλαγμένα σε μουσεία. Ή ίσως απλώς τα λιώσουν για πυρομαχικά σε κάποιον πόλεμο. Κάθε πρωί, η φροϊλάιν Σρέντερ τα τακτοποιεί πολύ προσεκτικά σε συγκεκριμένες, απαράλλαχτες θέσεις στέκουν εκεί, σαν αδιαπραγμάτευτη διατράνωση των απόψεών της για το Κεφάλαιο και την Κοινωνία, για τη Θρησκεία και το Σεξ. Όλη μέρα πηγαινοέρχεται αλαφροπατώντας στο μεγάλο μουντό διαμέρισμα. Ασουλούπωτη αλλά σβέλτη, τριγυρίζει με αδέξια βήματα από δωμάτιο σε δωμάτιο φορώντας μαλακές παντόφλες και μια λουλουδάτη ρόμπα καλά κλεισμένη, ώστε να μη φανεί ούτε πόντος από το μεσοφόρι ή το κορσάζ της, 15
ΚΡΙΣΤΟΦΕΡ ΙΣΕΡΓΟΥΝΤ τινάζοντας το ξεσκονόπανό της, κρυφοκοιτάζοντας, κατασκοπεύοντας, χώνοντας την κοντή, σουβλερή της μύτη στα ντουλάπια και στις αποσκευές των νοικάρηδών της. Έχει σκούρα, φωτεινά, ερευνητικά μάτια και όμορφα, κυματιστά, καστανά μαλλιά, για τα οποία καμαρώνει. Πρέπει να είναι γύρω στα πενήντα πέντε. Παλιότερα, πριν απ τον Πόλεμο και τον Πληθωρισμό, ήταν σχετικά ευκατάστατη. Πήγαινε στη Βαλτική για τις καλοκαιρινές της διακοπές και είχε υπηρέτρια για τις δουλειές του σπιτιού. Τα τελευταία τριάντα χρόνια ζει εδώ και νοικιάζει δωμάτια. Άρχισε να το κάνει επειδή της άρεσε να έχει συντροφιά. «Λίνα μου έλεγαν οι φίλοι μου πώς μπορείς; Πώς αντέχεις να έχεις ξένους ανθρώπους να ζουν στα δωμάτιά σου και να σου χαλάνε τα έπιπλα, αφού μάλιστα είσαι κι οικονομικά ανεξάρτητη;. Και πάντοτε τους έδινα την ίδια απάντηση. Οι δικοί μου οι νοικάρηδες δεν είναι νοικάρηδες έλεγα. Είναι φιλοξενούμενοί μου.»βλέπετε, χερ Ίζεβου, τον καιρό εκείνο είχα την άνεση να είμαι πολύ επιλεκτική τι λογής άνθρωποι έρχονταν να ζήσουν εδώ. Διάλεγα κι έπαιρνα. Δεχόμουν μόνο όσους είχαν συστάσεις και τους πολύ μορφωμένους ανθρώπους του καλού κόσμου (σαν κι εσάς, χερ Ίζεβου). Είχα έναν βαρόνο κάποτε, και έναν ίλαρχο, και έναν καθηγητή. Συχνά μου έκαναν δώρα ένα μπουκάλι κονιάκ ή ένα κουτί σοκολατάκια, λίγα λουλούδια. Και όταν κάποιος απ αυτούς έφευγε για τις διακοπές του, πάντοτε μου έστελνε μια κάρτα από το Λονδίνο, ενίοτε, ή από το Παρίσι ή το Μπάντεν-Μπάντεν. Τι ωραίες κάρτες ήταν εκείνες» 16
ΑΝΤΙΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ Και τώρα η φροϊλάιν Σρέντερ δεν έχει ούτε μια κάμαρα δική της. Αναγκάζεται να κοιμάται στο καθιστικό, σε έναν μικρό καναπέ με σπασμένα ελατήρια, πίσω από ένα παραβάν. Όπως σε τόσο πολλά από τα παλαιότερα βερολινέζικα διαμερίσματα, το καθιστικό συνδέει το μπροστινό μέρος του σπιτιού με το πίσω. Οι ένοικοι που μένουν μπροστά πρέπει να περνούν από το καθιστικό για να φτάσουν στο μπάνιο, κι έτσι τη νύχτα συχνά ενοχλούν τη φροϊλάιν Σρέντερ. «Με ξαναπαίρνει, όμως, αμέσως ο ύπνος. Δεν με ανησυχούν. Με τέτοια κούραση που έχω». Αναγκάζεται να κάνει όλες τις δουλειές του σπιτιού μονάχη και αυτό της τρώει σχεδόν όλη τη μέρα. «Είκοσι χρόνια πριν, αν μου λεγε κανείς να τρίψω τα ίδια μου τα πατώματα, θα τον χαστούκιζα. Μα κάποια στιγμή το συνηθίζεις. Όλα τα συνηθίζει ο άνθρωπος. Τι τα θέλετε, θυμάμαι μια εποχή που θα προτιμούσα να κόψω το δεξί μου χέρι παρά να αδειάσω τούτο το δοχείο Και τώρα» λέει η φροϊλάιν Σρέντερ, κάνοντας πράξη τα λόγια της, «Θεέ μου! Δεν μου είναι πιο δύσκολο απ το να σερβίρω ένα φλιτζάνι τσάι!». Ξετρελαίνεται να μου δείχνει τα διάφορα σημάδια και τους λεκέδες που άφησαν οι προηγούμενοι νοικάρηδες τούτου του δωματίου: «Ναι, χερ Ίζεβου, έχω κάτι να μου θυμίζει τον καθέναν τους Δείτε εδώ, στο χαλί ούτε κι εγώ δεν ξέρω πόσες φορές το έστειλα στο καθαριστήριο, αλλά ο λεκές δεν λέει να βγει, εδώ είχε κάνει εμετό ο χερ Νούσκε μετά το πάρτι γενεθλίων του. Τι στην ευχή φάγαμε κι έκανε τέτοια ζημιά; Είχε έρθει 17
ΚΡΙΣΤΟΦΕΡ ΙΣΕΡΓΟΥΝΤ στο Βερολίνο για τις σπουδές του, ξέρετε. Οι γονείς του ζούσαν στο Βραδεμβούργο α, πρώτης τάξεως οικογένεια, σας διαβεβαιώ! Λεφτά με το τσουβάλι! Ο χερ πάπα του ήταν χειρουργός και φυσικά ήθελε ο γιος του ν ακολουθήσει τα βήματά του Τι γοητευτικός νεαρός! Χερ Νούσκε του έλεγα να με συμπαθάτε, αλλά πραγματικά πρέπει να δουλέψετε πιο σκληρά τόσο έξυπνος που είστε, κρίμα είναι! Σκεφτείτε τον χερ πάπα και τη φράου μάμα σας δεν είναι δίκαιο γι αυτούς να σπαταλάτε τα ωραία τους χρήματα. Μα, και στον Σπρέε να τα ρίχνατε, καλύτερα θα τανε. Τουλάχιστον θα έκαναν θόρυβο!. Με είχε σαν μάνα του. Και πάντοτε, όταν έμπλεκε σε καμιά κακοτοπιά ήταν πολύ άμυαλος, βλέπετε, ερχόταν κατευθείαν σ εμένα: Καλή μου Σρέντερ μου έλεγε μη μου θυμώσετε, σας παρακαλώ Παίζαμε χαρτιά χθες βράδυ κι έχασα ολόκληρο το επίδομα του μήνα. Δεν τολμώ να το πω στον πατέρα. Κι ύστερα με κοιτούσε μ εκείνα τα υπέροχα μεγάλα μάτια του. Ήξερα πολύ καλά πού το πήγαινε, το παλιόπαιδο! Μα δεν μου έκανε καρδιά ν αρνηθώ. Καθόμουνα λοιπόν και έγραφα ένα γράμμα στη φράου μάμα του και την παρακαλούσα να τον συγχωρήσει μόνο γι αυτή τη φορά και να του στείλει λίγα χρήματα. Κι εκείνη πάντοτε το έκανε Φυσικά, ως γυναίκα, ήξερα πώς να μιλήσω στην καρδιά μιας μητέρας, έστω κι αν δεν απόκτησα ποτέ δικά μου παιδιά Γιατί χαμογελάτε, χερ Ίζεβου; Τέλος πάντων, ας είναι! Ουδείς αλάνθαστος, ξέρετε!»κι εδώ είναι που ο χερ Ίλαρχος έριχνε πάντοτε τον καφέ του στην ταπετσαρία. Καθόταν στον καναπέ με την αρραβωνιαστικιά του. Χερ Ίλαρχε του έλεγα πιείτε, σας παρακαλώ, 18
ΑΝΤΙΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ τον καφέ σας στο τραπέζι. Αν μου επιτρέπετε, μετά υπάρχει άφθονος χρόνος και για το άλλο. Αλλά όχι, εκείνος επέμενε να κάθεται στον καναπέ. Κι ύστερα, λες και το ξερα, όταν άρχιζαν τα πράγματα να ζωηρεύουν, πάρ τα κάτω τα φλιτζάνια Τι ωραίος κύριος! Καμιά φορά έρχονταν να μας επισκεφτούν η φράου μάμα του και η αδελφή του. Τους άρεσε να έρχονται στο Βερολίνο. Φροϊλάιν Σρέντερ μου έλεγαν δεν ξέρετε τι τυχερή που είστε να ζείτε εδώ, στην καρδιά των γεγονότων, μέσα σ όλα. Εμείς δεν είμαστε παρά οι επαρχιώτες συγγενείς σας ζηλεύουμε! Και τώρα, πείτε μας όλα τα τελευταία σκάνδαλα του Παλατιού!. Φυσικά, απλώς αστειεύονταν. Είχαν ένα γλυκύτατο σπιτάκι, όχι πολύ μακριά από το Χάλμπερσταντ, στο Χαρτζ. Μου έδειχναν φωτογραφίες του. Σκέτο όνειρο!»βλέπετε εκείνους τους λεκέδες από μελάνι στο χαλί; Εκεί τίναζε την πένα του ο χερ προφεσόρ Κοχ. Του το χα πει εκατό φορές. Στο τέλος, μέχρι που έστρωσα κόλες στυπόχαρτο στο πάτωμα γύρω από την καρέκλα του. Ήταν πολύ αφηρημένος Τι γλυκός κύριος! Και τόσο απλός. Του είχα μεγάλη αδυναμία. Όταν του επιδιόρθωνα κανένα πουκάμισο ή του μαντάριζα τις κάλτσες, με ευχαριστούσε με δάκρυα στα μάτια. Του άρεσαν κι εκείνου τα χωρατά. Καμιά φορά, όταν με άκουγε να έρχομαι, έσβηνε το φως και κρυβόταν πίσω από την πόρτα κι ύστερα βρυχιόταν σαν λιοντάρι για να με τρομάξει. Σαν παιδί» Η φροϊλάιν Σρέντερ μπορεί να συνεχίσει έτσι, δίχως να επαναλαμβάνεται, για ώρες. Όταν κάθομαι εκεί και την ακούω για κάποιο διάστημα, πιάνω τον εαυτό μου να βυθίζεται σε 19
ΚΡΙΣΤΟΦΕΡ ΙΣΕΡΓΟΥΝΤ μια παράξενη μελαγχολία που μοιάζει με ύπνωση. Βαθιά θλίψη αρχίζει να με κυριεύει. Πού είναι όλοι αυτοί οι νοικάρηδες σήμερα; Πού θα είμαι, σε δέκα χρόνια από τώρα, εγώ ο ίδιος; Ασφαλώς όχι εδώ. Πόσες θάλασσες και πόσα σύνορα θα πρέπει να διασχίσω για να φτάσω στη μακρινή εκείνη μέρα; Πόσο μακριά θα πρέπει να ταξιδέψω, πεζός, καβάλα σ άλογο, με αυτοκίνητο, ποδήλατο, αεροπλάνο, πλοίο, τρένο, ανελκυστήρα, κυλιόμενες σκάλες και τραμ; Πόσα χρήματα θα χρειαστώ για το τεράστιο αυτό ταξίδι; Πόσο φαγητό θα πρέπει σταδιακά, εξαντλητικά, να καταναλώσω καθ οδόν; Πόσα ζευγάρια παπούτσια θα λιώσω; Πόσες χιλιάδες τσιγάρα θα καπνίσω; Πόσα φλιτζάνια τσάι θα πιω και πόσα ποτήρια μπίρα; Τι φριχτή και άχαρη προοπτική! Και πάλι για να καταλήξω στον θάνατο Μια ξαφνική απροσδιόριστη σουβλιά ανησυχίας μού σφίγγει τα σωθικά και αναγκάζομαι να ζητήσω συγγνώμη ώστε να αποσυρθώ στον καμπινέ. Ακούγοντας ότι υπήρξα κάποτε φοιτητής της ιατρικής, μου εμπιστεύεται ότι το μέγεθος του μπούστου της την κάνει πολύ δυστυχισμένη. Υποφέρει από ταχυκαρδίες και είναι σίγουρη ότι δεν μπορεί παρά να οφείλονται στην καταπόνηση της καρδιάς της. Αναρωτιέται αν πρέπει να κάνει επέμβαση. Κάποιες από τις γνωστές της τη συμβουλεύουν να το κάνει, άλλες έχουν αντίθετη γνώμη: «Αχ, Θεέ μου, είναι τέτοιο το βάρος που πρέπει να κουβαλάς παντού μαζί σου! Και να σκεφτείτε, χερ Ίζεβου, κάποτε ήμουν λεπτή σαν εσάς!». 20
ΑΝΤΙΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ «Φαντάζομαι ότι θα είχατε πλήθος θαυμαστών, έτσι δεν είναι, φροϊλάιν Σρέντερ;» Ναι, είχε δεκάδες θαυμαστές. Αλλά μόνο έναν φίλο. Ήταν ένας παντρεμένος που ζούσε χώρια από τη γυναίκα του, η οποία αρνιόταν να του δώσει διαζύγιο. «Ήμασταν μαζί έντεκα χρόνια. Ύστερα πέθανε από πνευμονία. Μερικές φορές ξυπνάω τη νύχτα όταν κάνει κρύο και εύχομαι να ήταν εδώ. Ποτέ δεν καταφέρνει να ζεσταθεί κανείς πραγματικά όταν κοιμάται μόνος». Υπάρχουν άλλοι τέσσερις νοικάρηδες στο διαμέρισμα. Στη διπλανή πόρτα από μένα, στο μεγάλο μπροστινό δωμάτιο, είναι η φροϊλάιν Κοστ. Στο απέναντι δωμάτιο, που βλέπει στην αυλή, η φροϊλάιν Μάιερ. Στο πίσω, μετά το καθιστικό, μένει ο Μπόμπι. Και πίσω από το δωμάτιο του Μπόμπι, στην κορυφή μιας σκάλας πάνω από το λουτρό, υπάρχει μια μικροσκοπική σοφίτα την οποία, για κάποιον ανεξήγητο λόγο, η φροϊλάιν Σρέντερ αποκαλεί «Το Σουηδικό Κιόσκι». Αυτή τη νοικιάζει, για είκοσι μάρκα τον μήνα, σε έναν εμπορικό αντιπρόσωπο που λείπει όλη μέρα και το μεγαλύτερο μέρος της νύχτας. Τον συναντώ πού και πού τις Κυριακές το πρωί στην κουζίνα, να πηγαινοέρχεται με το γιλέκο και το παντελόνι του ενώ ψάχνει, μουρμουρίζοντας απολογητικά, για σπίρτα. Ο Μπόμπι είναι μπάρμαν σε ένα μπαρ της δυτικής πλευράς της πόλης, ονόματι Τρόικα. Το πραγματικό του όνομα δεν το ξέρω. Έχει υιοθετήσει το συγκεκριμένο επειδή, τώρα τελευταία, τα αγγλοχριστιανικά ονόματα είναι της μόδας στον υπό 21
ΚΡΙΣΤΟΦΕΡ ΙΣΕΡΓΟΥΝΤ κοσμο του Βερολίνου. Είναι ένας χλωμός νεαρός με ανήσυχη όψη, κομψό ντύσιμο και στιλπνά μαύρα μαλλιά. Νωρίς το μεσημέρι, μόλις σηκωθεί από το κρεβάτι, περιφέρεται στο διαμέρισμα με το πουκάμισο, φορώντας φιλέ στα μαλλιά. Η φροϊλάιν Σρέντερ και ο Μπόμπι έχουν μεγάλη οικειότητα μεταξύ τους. Εκείνος τη γαργαλάει και της ρίχνει καμιά στα πισινά αυτή τον χτυπάει στο κεφάλι με το τηγάνι ή με κανένα σφουγγαρόπανο. Την πρώτη φορά που τους αιφνιδίασα εν μέσω ενός τέτοιου τραβολογήματος, ντράπηκαν πολύ και οι δύο. Τώρα αντιμετωπίζουν την παρουσία μου ως κάτι φυσικό. Η φροϊλάιν Κοστ είναι ένα ξανθό φανταχτερό κορίτσι με μεγάλα χαζά γαλανά μάτια. Όταν συναντιόμαστε, στα μπες βγες από το μπάνιο με τις ρόμπες μας, αποφεύγει συνεσταλμένα τη ματιά μου. Είναι παχουλή, αλλά καλοσχηματισμένη. Μια μέρα ρώτησα τη φροϊλάιν Σρέντερ στα ίσια: Τι επαγγέλλεται η φροϊλάιν Κοστ; «Τι επαγγέλλεται; Χα χα, ωραίο κι αυτό! Πετύχατε ακριβώς την κατάλληλη λέξη! Α, ναι, ασκεί ένα ωραιότατο επάγγελμα. Κάπως έτσι» Και μ έναν αέρα εξόχως κωμικό, άρχισε να πηγαινοέρχεται στην κουζίνα σεινάμενη κουνάμενη, κρατώντας ναζιάρικα ένα ξεσκονόπανο ανάμεσα στον δείκτη και τον αντίχειρά της. Ακριβώς δίπλα στην πόρτα, έστριψε θριαμβευτικά από την άλλη, κουνώντας το ξεσκονόπανο λες κι ήταν μεταξωτό μαντίλι, και μου έστειλε κοροϊδευτικά από την παλάμη της ένα φιλί. «Ja, ja, χερ Ίζεβου! Έτσι το κάνουν!» «Δεν είμαι σίγουρος ότι κατάλαβα, φροϊλάιν Σρέντερ. Εννοείτε ότι είναι ισορροπίστρια σε σκοινί;» «Χι χι χι! Πολύ καλό, πραγματικά, χερ Ίζεβου! Ναι, έτσι 22
ΑΝΤΙΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ ακριβώς! Το βρήκατε! Βαδίζει σε τεντωμένο σκοινί για τα προς το ζην. Αυτό την περιγράφει στην εντέλεια!» Ένα βράδυ, λίγο καιρό μετά, συνάντησα τη φροϊλάιν Κοστ στις σκάλες με έναν Γιαπωνέζο. Αργότερα, η φροϊλάιν Σρέντερ μού εξήγησε ότι επρόκειτο για έναν από τους καλύτερους πελάτες της φροϊλάιν Κοστ. Την είχε ρωτήσει μια φορά πώς περνούσαν την ώρα τους μαζί όταν δεν ήταν στο κρεβάτι, αφού ο Γιαπωνέζος μετά βίας ήξερε μια λέξη στα γερμανικά. «Ε, σιγά το πράμα» είχε πει η φροϊλάιν Κοστ «βάζουμε το γραμμόφωνο να παίζει, καταλαβαίνετε, τρώμε σοκολατάκια κι ύστερα γελάμε πολύ. Ξετρελαίνεται με τα γέλια». Πράγματι, η φροϊλάιν Σρέντερ συμπαθεί πολύ τη φροϊλάιν Κοστ και ασφαλώς δεν έχει καμία ηθική ένσταση για το επάγγελμά της. Παρ όλα αυτά, όταν θυμώνει μαζί της επειδή έσπασε το στόμιο της τσαγιέρας ή παρέλειψε να σημειώσει με σταυρούς τα τηλεφωνήματά της στην πλάκα στο καθιστικό, τότε δίχως εξαίρεση κάθε φορά ξεσπαθώνει: «Αλλά, στο κάτω κάτω, τι άλλο να περιμένει κανείς από μια γυναίκα τέτοιου είδους, από μια κοινή πόρνη! Μα συγγνώμη, χερ Ίζεβου, ξέρετε τι ήταν; Υπηρέτρια! Κι ύστερα τα μπλεξε με το αφεντικό της και μια ωραία πρωία βρέθηκε, φυσικά, σε μια συγκεκριμένη κατάσταση... Κι όταν ξεφορτώθηκε αυτό το μικρό εμπόδιο, αναγκάστηκε να βγει στο κλαρί». Η φροϊλάιν Μάιερ είναι jodlerin 1 του μουσικού θεάτρου, μία από τις καλύτερες έτσι τουλάχιστον με διαβεβαιώνει ευ 1 Γερμανικά στο πρωτότυπο: Τραγουδίστρια τιρολέζικων τραγουδιών. (Σ.τ.Μ.) 23
ΚΡΙΣΤΟΦΕΡ ΙΣΕΡΓΟΥΝΤ λαβικά η φροϊλάιν Σρέντερ σ ολόκληρη τη Γερμανία. Η φροϊλάιν Σρέντερ δεν τη συμπαθεί και πολύ, ωστόσο νιώθει γι αυτή μεγάλο δέος και με το δίκιο της. Η φροϊλάιν Μάιερ έχει ένα σαγόνι που θυμίζει μπουλντόγκ, τεράστια μπράτσα και άγρια μαλλιά στο χρώμα του σπάγκου. Μιλάει μια βαυαρική διάλεκτο με έντονα επιθετικό τονισμό. Όταν είναι στο σπίτι, κάθεται στητή σαν πολεμικός ίππος στο τραπέζι του καθιστικού και βοηθάει τη φροϊλάιν Σρέντερ να ρίξουν τα χαρτιά. Είναι και οι δύο πολύ ικανές χαρτορίχτρες και καμιά τους δεν θα διανοείτο να ξεκινήσει τη μέρα δίχως να συμβουλευτεί τους οιωνούς. Αυτό που κυρίως τις απασχολεί επί του παρόντος είναι το εξής: Πότε θα κλείσει την επόμενη δουλειά η φροϊ λάιν Μάιερ; Το ερώτημα αυτό ενδιαφέρει τη φροϊλάιν Σρέντερ σχεδόν όσο και τη φροϊλάιν Μάιερ, επειδή η φροϊλάιν Μάιερ έχει μείνει πίσω στο νοίκι. Όταν ο καιρός είναι καλός, ένας ρακένδυτος άντρας με γουρλωτά μάτια στέκεται στη γωνία της Μοτζστράσε, δίπλα σε μια σκηνή από καραβόπανο. Στα πλαϊνά της σκηνής είναι καρφιτσωμένα αστρολογικά διαγράμματα και υπογεγραμμένες συστατικές επιστολές από ικανοποιημένους πελάτες. Όποτε της περισσεύει κανένα μάρκο για την αμοιβή του, η φροϊλάιν Σρέντερ πηγαίνει να τον συμβουλευτεί. Στην πραγματικότητα, ο άντρας αυτός παίζει σημαντικότατο ρόλο στη ζωή της. Η συμπεριφορά της απέναντί του είναι ένα μείγμα καλοπιάσματος και απειλών. Αν τα καλά πράγματα που της τάζει βγουν αληθινά, θα τον φιλήσει, λέει, θα του κάνει το δείπνο, θα του αγοράσει ένα χρυσό ρολόι αν όχι, θα τον καρυδώσει, θα τον κατραπακιάσει, θα τον αναφέρει στην αστυνομία. Ανάμεσα 24
ΑΝΤΙΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ σε άλλες προφητείες, ο αστρολόγος τής έχει πει ότι θα κερδίσει κάποια χρήματα στο Κρατικό Λαχείο της Πρωσίας. Προσώρας, δεν έχει σταθεί τυχερή. Δεν παύει όμως να συζητάει τι θα κάνει με τα κέρδη της. Όλοι θα πάρουμε το δωράκι μας, φυσικά. Εμένα θα μου πάρει ένα καπέλο, καθώς δεν το βρίσκει διόλου καθωσπρέπει ένας κύριος της δικής μου μόρφωσης να κυκλοφορεί ασκεπής. Όταν δεν καταπιάνεται με τα χαρτιά, η φροϊλάιν Μάιερ πίνει τσάι και ζαλίζει τη φροϊλάιν Σρέντερ με τους θεατρικούς της θριάμβους του παρελθόντος: «Και μου είπε ο διευθυντής: Φρίτζι, ο Θεός πρέπει να σ έστειλε! Η πρωταγωνίστριά μου αρρώστησε. Φεύγεις για Κοπεγχάγη απόψε. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά δεν σήκωνε και αντίρρηση. Φρίτζι μου είπε (πάντοτε έτσι με φώναζε) Φρίτζι, δεν θα απογοητεύσεις έναν παλιό φίλο, έτσι δεν είναι;. Κι έτσι λοιπόν πήγα». Η φροϊλάιν Μάιερ πίνει μια γουλιά από το τσάι της νοσταλγώντας. «Γοητευτικός άντρας. Και με πολύ καλή ανατροφή». Χαμογελάει. «Λίγο τολμηρός αλλά πάντοτε ήξερε πώς να φερθεί». Η φροϊλάιν Σρέντερ γνέφει ζωηρά, ρουφώντας την κάθε λέξη, απολαμβάνοντάς την. «Φαντάζομαι ότι κάποιοι από εκείνους τους διευθυντές πρέπει να ήταν πολύ άτακτοι, ε; (Θα πάρετε λίγο λουκάνικο ακόμα, φροϊλάιν Μάιερ;)» «(Ευχαριστώ, φροϊλάιν Σρέντερ, μόνο ένα κομματάκι.) Ναι, κάποιοι από δαύτους δεν φαντάζεστε! Εγώ όμως πάντα ήξερα να προσέχω τον εαυτό μου. Ακόμα κι όταν ήμουν μια σταλιά κοριτσάκι» 25
ΚΡΙΣΤΟΦΕΡ ΙΣΕΡΓΟΥΝΤ Οι μύες των γυμνών αφράτων μπράτσων της φροϊλάιν Μάιερ συσπώνται απωθητικά. Προβάλλει το πιγούνι της. «Εγώ είμαι Βαυαρή και μια Βαυαρή δεν ξεχνά ποτέ τις προσβολές». Μπαίνοντας στο καθιστικό χθες βράδυ, βρήκα τη φροϊλάιν Σρέντερ και τη φροϊλάιν Μάιερ ξαπλωμένες μπρούμυτα στο πάτωμα με το αυτί κολλημένο στο χαλί. Κατά διαστήματα αντάλλασσαν πλατιά χαμόγελα ευχαρίστησης ή τσιμπούσαν εύθυμα η μία την άλλη, αναφωνώντας ταυτόχρονα «Σσσς!». «Άκου!» ψιθύρισε η φροϊλάιν Σρέντερ. «Σπάει όλα τα έπιπλα!» «Την έχει κάνει μαύρη στο ξύλο!» αναφώνησε εκστατικά η φροϊλάιν Μάιερ. «Πωπώ! Άκου τι γίνεται!» «Σσσς! Σσσς!» «Σσσς!» Η φροϊλάιν Σρέντερ ήταν τελείως εκτός εαυτού. Όταν τη ρώτησα τι συνέβαινε, στάθηκε στα τέσσερα και σηκώθηκε όρθια, ήρθε σαν πάπια προς το μέρος μου και, πιάνοντάς με από τη μέση, με χόρεψε ένα μικρό βαλς. «Χερ Ίζεβου! Χερ Ίζεβου! Χερ Ίζεβου!» έλεγε και ξανάλεγε, ώσπου της κόπηκε η ανάσα. «Μα τι στην ευχή συνέβη;» ρώτησα. «Σωπάστε!» διέταξε η φροϊλάιν Μάιερ από το πάτωμα. «Σωπάστε! Ξανάρχισαν!» Στο διαμέρισμα ακριβώς κάτω από το δικό μας μένει μια κάποια φράου Γκλάντερνεκ. Είναι Εβραία από τη Γαλικία, κάτι που από μόνο του αρκεί για να καταστήσει τη φροϊλάιν 26
ΑΝΤΙΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ Μάιερ εχθρό της η φροϊλάιν Μάιερ είναι ένθερμη υποστηρίκτρια των ναζί. Εκτός αυτού, φαίνεται πως η φράου Γκλάντερνεκ και η φροϊλάιν Μάιερ είχαν λογομαχήσει μια φορά στη σκάλα σχετικά με τα τιρολέζικα τραγούδια της φροϊλάιν Μάιερ. Η φράου Γκλάντερνεκ, ίσως επειδή δεν ανήκει στην άρια φυλή, είπε ότι προτιμούσε τον θόρυβο που έκαναν οι γάτες. Με τον τρόπο αυτό, δεν πρόσβαλε μόνο τη φροϊλάιν Μάιερ, αλλά και όλες τις Βαυαρές, όλες τις Γερμανίδες και το ευχάριστο καθήκον να πάρει πίσω το αίμα όλων τους έπεσε στους ώμους της φροϊλάιν Μάιερ. Περίπου ένα δεκαπενθήμερο νωρίτερα, έγινε γνωστό στη γειτονιά ότι η φράου Γκλάντερνεκ, που είναι εξήντα χρονών και άσχημη σαν μάγισσα, είχε βάλει αγγελία για να βρει σύζυγο. Και ότι, επιπλέον, είχε ήδη παρουσιαστεί ένας ενδιαφερόμενος: ένας χήρος χασάπης από τη Χάλε. Είχε δει τη φράου Γκλάντερνεκ κι εξακολουθούσε να είναι διατεθειμένος να την παντρευτεί. Αυτή ήταν η ευκαιρία της φροϊλάιν Μάιερ. Ρωτώντας αποδώ κι αποκεί, έμαθε το όνομα του χασάπη και τη διεύθυνσή του και του έγραψε ένα ανώνυμο γράμμα. Ήταν, άραγε, ενήμερος ότι η φράου Γκλάντερνεκ (α) είχε κοριούς στο διαμέρισμά της, (β) είχε συλληφθεί για απάτη και την είχαν απαλλάξει λόγω παραφροσύνης, (γ) νοίκιαζε την ίδια της την κρεβατοκάμαρα για ανήθικους σκοπούς και (δ) κοιμόταν μετά στο κρεβάτι χωρίς να αλλάζει τα σεντόνια; Και τώρα ο χασάπης είχε καταφθάσει με το γράμμα στο χέρι απαιτώντας εξηγήσεις. Ακούγονταν και οι δυο τους πολύ καθαρά: τα γρυλίσματα του εξαγριωμένου Πρώσου και οι στριγκλιές της Εβραίας. Μια στο τόσο αντηχούσε ο βρόντος μιας γροθιάς 27
ΚΡΙΣΤΟΦΕΡ ΙΣΕΡΓΟΥΝΤ πάνω σε ξύλο και, πότε πότε, ο κρότος γυαλικών που έσπαγαν. Ο καβγάς κράτησε πάνω από μία ώρα. Σήμερα το πρωί μαθαίνουμε ότι οι γείτονες παραπονέθηκαν στη θυρωρίνα για την ενόχληση και ότι η φράου Γκλάντερνεκ εθεάθη με το μάτι μαυρισμένο. Ο γάμος ακυρώθηκε. Όσοι κατοικούν σ αυτό τον δρόμο με γνωρίζουν ήδη εξ όψεως. Στο μπακάλικο, ο κόσμος δεν γυρίζει πλέον το κεφάλι του στο άκουσμα της αγγλικής προφοράς μου όταν ζητάω μισή οκά βούτυρο. Στη γωνιά του δρόμου, όταν βραδιάζει, οι τρεις πόρνες έχουν πάψει πλέον να ψιθυρίζουν βραχνά «Komm, Süsser!» την ώρα που περνάω. Είναι ολοφάνερο ότι έχουν πατήσει και οι τρεις τους τα πενήντα, μα δεν προσπαθούν να κρύψουν την ηλικία τους. Δεν είναι βαριά μακιγιαρισμένες ή παστωμένες με πούδρα. Φορούν φαρδιά παλιά γούνινα παλτά, σχετικά μακριές φούστες και γεροντίστικα καπέλα. Έτυχε να τις αναφέρω στον Μπόμπι κι εκείνος μου εξήγησε ότι υπάρχει μια αναγνωρισμένη ζήτηση για τον βολικό αυτό τύπο γυναίκας. Πολλοί μεσόκοποι άντρες τις προτιμούν από τα νέα κορίτσια. Ακόμα και οι έφηβοι τις βρίσκουν ελκυστικές. Ένα αγόρι, μου εξήγησε ο Μπόμπι, ντρέπεται με τα κορίτσια της ηλικίας του, αλλά όχι με μια γυναίκα αρκετά μεγάλη ώστε να είναι μητέρα του. Όπως οι περισσότεροι μπάρμαν, ο Μπόμπι είναι μεγάλος εξπέρ στα σεξουαλικά ζητήματα. Ένα βράδυ, τις προάλλες, πήγα να τον επισκεφτώ εν ώρα εργασίας. Ήταν ακόμη πολύ νωρίς, περίπου εννέα η ώρα, όταν έφτα 28
ΑΝΤΙΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ σα στο Τρόικα. Το μέρος ήταν πολύ πιο μεγάλο και μεγαλόπρεπο απ ό,τι περίμενα. Ένας πορτιέρης, με τα μαλλιά πλεγμένα κοτσίδα σαν αρχιδούκας, κοίταξε το γυμνό μου κεφάλι καχύποπτα, ώσπου του μίλησα στα αγγλικά. Ένα κομψό κορίτσι στην γκαρνταρόμπα επέμεινε να πάρει την καμπαρντίνα μου, που κρύβει τους χειρότερους λεκέδες στο φαρδύ φανελένιο παντελόνι μου. Ο γκρουμ, που καθόταν στον πάγκο, δεν σηκώθηκε ν ανοίξει την εσωτερική πόρτα. Ο Μπόμπι, προς ανακούφισή μου, ήταν στη θέση του πίσω από ένα μπλε κι ασημένιο μπαρ. Πήγα προς το μέρος του όπως θα πλησίαζα έναν παλιό φίλο κι εκείνος με χαιρέτησε εγκάρδια. «Καλησπέρα, κύριε Ίσεργουντ. Πόσο χαίρομαι που σας βλέπω εδώ». Παράγγειλα μια μπίρα και βολεύτηκα σε ένα σκαμπό στη γωνία. Με την πλάτη μου στον τοίχο, επιθεωρούσα ολόκληρη την αίθουσα. «Πώς πάει η δουλειά;» ρώτησα. Το κουρασμένο από την ανησυχία και τα ξενύχτια πουδραρισμένο πρόσωπο του Μπόμπι σοβάρεψε. Έγειρε το κεφάλι του προς το μέρος μου, πάνω από το μπαρ, με την κολακευτική σοβαρότητα μιας εξομολόγησης. «Όχι και τόσο καλά, κύριε Ίσεργουντ. Το είδος του κόσμου που έχουμε αυτό τον καιρό δεν θα με πιστεύατε! Μα τι λέω, έναν χρόνο πριν, δεν θα τους βάζαμε καν μέσα. Παραγγέλνουν μια μπίρα και νομίζουν ότι μπορούν να κάθονται εδώ όλο το βράδυ». Ο Μπόμπι μιλούσε με απίστευτη πικρία. Άρχισα να αισθάνομαι άβολα. 29
ΚΡΙΣΤΟΦΕΡ ΙΣΕΡΓΟΥΝΤ «Τι θα πιεις;» ρώτησα, κατεβάζοντας ένοχα την μπίρα μου και πρόσθεσα, μην τυχόν κι υπάρξει καμιά παρεξήγηση: «Εγώ θα ήθελα ένα ουίσκι με σόδα». Ο Μπόμπι είπε ότι θα έπινε κι εκείνος ένα. Η αίθουσα ήταν σχεδόν άδεια. Έριξα μια ματιά στους λιγοστούς πελάτες, προσπαθώντας να τους δω μέσα από τα απογοητευμένα μάτια του Μπόμπι. Στο μπαρ κάθονταν τρία ελκυστικά, καλοντυμένα κορίτσια εκείνο που ήταν πιο κοντά μου είχε μια ιδιαίτερη κομψότητα, έναν πολύ κοσμοπολίτικο αέρα. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια μιας κοιλιάς στη συζήτηση, το αυτί μου έπιασε κάποια θραύσματα της κουβέντας της με τον άλλον μπάρμαν. Μιλούσε με βαρύ βερολινέζικο ιδίωμα. Ήταν κουρασμένη και βαριεστημένη το στόμα της είχε κρεμάσει. Ένας νεαρός άντρας την πλησίασε και μπήκε στη συζήτηση ένα όμορφο αγόρι με φαρδιούς ώμους και καλοραμμένο βραδινό σακάκι, που θα μπορούσε κάλλιστα να ήταν εγγλέζος συνοδός καθηγητής ιδιωτικού σχολείου σε διακοπές. «Nee, Nee» τον άκουσα να λέει. «Bei mir nicht!» Χαμογέλασε πονηρά και έκανε μια κοφτή, αγοραία χειρονομία. Πιο πέρα στη γωνία καθόταν ένας γκρουμ και μιλούσε στον μικρό της τουαλέτας με το λευκό σακάκι. Ο νεαρός γκρουμ είπε κάτι, γέλασε κι έριξε ξαφνικά ένα ξεγυρισμένο χασμουρητό. Οι τρεις μουσικοί στην εξέδρα τους είχαν στήσει κουβεντούλα, απρόθυμοι κατά τα φαινόμενα ν αρχίσουν να παίζουν ωσότου μαζευτεί ένα ακροατήριο που ν αξίζει τον κόπο. Σε ένα από τα τραπέζια, μου φάνηκε πως είδα έναν κανονικό πελάτη, έναν γεροδεμένο άντρα με μουστάκι. Μια στιγμή αργότερα, ωστόσο, οι ματιές μας συναντήθηκαν, ο άντρας 30
ΑΝΤΙΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ έκλινε ελαφρά το κεφάλι του προς το μέρος μου και κατάλαβα ότι πρέπει να ήταν ο διευθυντής. Η πόρτα άνοιξε. Μπήκαν δυο άντρες και δυο γυναίκες. Οι γυναίκες ήταν μεγάλης ηλικίας, είχαν χοντρά πόδια, κοντοκουρεμένα μαλλιά, και φορούσαν ακριβά βραδινά φορέματα. Οι άντρες ήταν νωθροί, χλωμοί, πιθανότατα Ολλανδοί. Εδώ, δεν χωρούσε αμφιβολία, υπήρχε Χρήμα. Στη στιγμή το Τρόικα μεταμορφώθηκε. Ο διευθυντής, το παιδί με τα τσιγάρα και ο μικρός της τουαλέτας σηκώθηκαν ταυτόχρονα όρθιοι. Ο μικρός εξαφανίστηκε. Ο διευθυντής, μιλώντας σιγανά αλλά οργισμένα, είπε κάτι στο παιδί με τα τσιγάρα, το οποίο επίσης εξαφανίστηκε. Εν συνεχεία κατευθύνθηκε, με υποκλίσεις και χαμόγελα, προς το τραπέζι των πελατών και αντάλλαξε χειραψία με τους δύο άντρες. Το παιδί με τα τσιγάρα εμφανίστηκε και πάλι με τον δίσκο του, ακολουθούμενο από έναν σερβιτόρο που έτρεξε μπροστά με τον κατάλογο των κρασιών. Εντωμεταξύ, η τριμελής ορχήστρα ρίχτηκε ζωηρά επί το έργον. Τα κορίτσια στο μπαρ γύρισαν καθισμένα στα σκαμπό τους, μεταφέροντας με το χαμόγελό τους μια σχετικά έμμεση πρόσκληση. Οι ζιγκολό 2 προχώρησαν προς το μέρος τους θαρρείς και δεν γνωρίζονταν καθόλου, υποκλίθηκαν τυπικά και ζήτησαν με ευγενικό τόνο την ευχαρίστηση ενός χορού. Ο πιτσιρικάς, ευπρεπισμένος τώρα, χαμογελώντας διακριτικά και με το πάνω μέρος του σώματός του να λικνίζεται σαν λουλούδι, διέσχισε την αίθουσα κρατώντας τον δίσκο με τα τσιγάρα: 2 Εδώ η λέξη χρησιμοποιείται με την έννοια του παρτενέρ στον χορό. (Σ.τ.Μ.) 31
ΚΡΙΣΤΟΦΕΡ ΙΣΕΡΓΟΥΝΤ «Zigarren! Zigaretten!». Η φωνή του ήταν επιτηδευμένη, καθαρή σαν ηθοποιού. Και με τον ίδιο τόνο, αν και πιο δυνατά, πιο επιτηδευμένα κι εύθυμα, ώστε να τον ακούσουν όλοι, ο σερβιτόρος παράγγειλε στον Μπόμπι γαλλική σαμπάνια: «Heid sieck Monopol!». Με παράλογη, σχολαστική σοβαρότητα, οι χορευτές εκτελούσαν τους περίπλοκους ελιγμούς τους, φανερώνοντας με κάθε τους κίνηση την επίγνωση του ρόλου που έπαιζαν. Και ο σαξοφωνίστας, αφήνοντας το όργανό του να κρέμεται χαλαρά από την κορδέλα γύρω από τον λαιμό του, προχώρησε στην άκρη της εξέδρας με το μικρό του μικρόφωνο: Sie werden lachen, Ich lieb Meine eigene Frau Τραγουδούσε με ένα λάγνο βλέμμα όλο νόημα, βάζοντάς μας όλους στο κόλπο, φορτίζοντας τη φωνή του με υπονοούμενα, παίζοντας τα μάτια του σε μια επιληπτική, θαρρείς, παντομίμα ακραίας ευδαιμονίας. Ο Μπόμπι, αβρός, εξευγενισμένος, πέντε χρόνια νεότερος, παρέδωσε το μπουκάλι. Και στο μεταξύ οι δύο πλαδαροί κύριοι κουβέντιαζαν, πιθανότατα για δουλειές, δίχως να ρίξουν μια ματιά στη νυχτερινή ζωή που είχαν βγάλει απ την ανυπαρξία οι γυναίκες τους κάθονταν σιωπηλές, δείχνοντας παραμελημένες, αμήχανες και πολύ βαριεστημένες. 32