Η ΔΙΑΣΤΡΕΥΛΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΜΕΣΩ ΤΩΝ SOCIAL MEDIA ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΕΝΤΑΕΤΙΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ-ΜΑΡΙΝΑΣ ΔΑΦΝΗ Τμήμα Δημοσίων Σχέσεων & Επικοινωνίας Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ιονίων Νήσων Αργοστόλι Κεφαλληνίας Ιούνιος 2014
Η πτυχιακή εργασία εγκρίθηκε από: ΚΩΣΤΑΣ ΑΝΤ. ΠΕΤΡΑΚΗΣ Το όνομα του επιβλέποντος εδώ Το όνομα του μέλους της επιτροπής εδώ Το όνομα του μέλους της επιτροπής εδώ [2]
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά, τον επιβλέποντα καθηγητή, κοινωνιολόγο, διδάκτωρ Επικοινωνίας και ΜΜΕ, επιστημονικό συνεργάτη του Τμήματος Δημοσίων Σχέσεων και Επικοινωνίας του ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Κώστα Αντ. Πετράκη, για την υπομονή του και την πολύτιμη συμβουλή και καθοδήγηση κατά την εκπόνηση της εργασίας. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς μου, που είναι δίπλα μου και με στηρίζουν καθώς και για την υλική και ηθική στήριξη, τη συμπαράσταση και τη συνεχή τους ενθάρρυνση σε όλη τη διάρκεια των σπουδών μου. Τέλος, ευχαριστώ τους φίλους μου για την κατανόηση, την υπομονή και τη βοήθεια που μου παρείχαν στην έρευνα, κατά την εκπόνηση της εργασίας μου. [3]
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα πτυχιακή εργασία επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στο φαινόμενο των Greeklish, το οποίο προέκυψε από την ανάγκη της χρήσης της ελληνικής γλώσσας στις ηλεκτρονικές συσκευές. Ο όρος Greeklish αναφέρεται στη γραπτή μορφή ηλεκτρονικής επικοινωνίας, σύμφωνα με την οποία ο χρήστης γράφει ελληνικές λέξεις χρησιμοποιώντας το λατινικό αλφάβητο. Τα νέα μέσα, και οι δυνατότητες που προσφέρει η τεχνολογία στις μέρες μας φαίνονται να είναι δυνατοί σύμμαχοι του ε- ναλλακτικού αυτού τρόπου γραφής και συμβάλουν στην τροποποίηση, την διάδοση και την εξέλιξη του. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με την βοήθεια 200 φοιτητών του Ιονίου Πανεπιστημίου. Οι μαθητές χωρίστηκαν σε δύο ομάδες και συμπλήρωσαν κάποια έντυπα ερωτηματολόγια. Η πρώτη ομάδα αποτελούταν από 100 φοιτητές του τμήματος Ιστορίας και η δεύτερη ομάδα αποτελούταν από 100 φοιτητές του τμήματος Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας. Σκοπός της έρευνας είναι η διερεύνηση των απόψεων των φοιτητών σχετικά με τη χρήση των Greeklish, στην καθημερινή επαφή τους με τις Τ.Π.Ε. Βασικά ερευνητικά ερωτήματα της παρούσας εργασίας είναι οι λόγοι και η συχνότητα χρήσης των Greeklish, ο τρόπος με τον οποίο οι χρήστες ήρθαν για πρώτη φορά σ επαφή με τα Greeklish, ο βαθμός στον οποίο τηρούν την ελληνική ορθογραφία, οι αντικαταστάσεις και οι μεταγραφές των γραμμάτων στις οποίες προβαίνουν κατά τη χρήση των Greeklish. Σύμφωνα με τα βασικά αποτελέσματα, η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων δεν τα χρησιμοποιεί καθημερινά τηρώντας κατά το δυνατόν την ελληνική ορθογραφία, ενώ παράλληλα, παραδέχεται ότι η ορθογραφική ικανότητα τους επηρεάζεται προς το χειρότερο και θεωρεί ότι τα Greeklish εγκυμονούν κινδύνους για την ελληνική γλώσσα. Οι τρεις επικρατέστεροι λόγοι χρήσης τους είναι η δύναμη της συνήθειας, η ταχύτητα πληκτρολόγησης και η μη αλλαγή της γλώσσας πληκτρολογίου κάθε φορά. Επίσης, μικρό μεν αλλά αξιοσημείωτο είναι το ποσοστό όσων χρησιμοποιούν τα Greeklish ακόμα και στο χειρόγραφο λόγο. Λέξεις - Κλειδιά: Greeklish, Λατινοελληνικό αλφάβητο, Tεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (Τ.Π.Ε.) [4]
ABSTRACT The present diplomatic thesis focuses on the appearance of Greeklish. This phenomenon arose from the need to use the Greek language in electronic devices. The term "Greeklish" refers to the written form of electronic communication, according to which the "user" writes Greek words using the Latin alphabet. The new tools and capabilities which offer technology in nowadays seem to be strong allies of this alternative way of writing and contribute to its modification, dissemination and evolution. The research was conducted with the help of 200 students of the Ionian University. The students separated in two groups and they filled out some questionnaires. The first group had 100 students from the History department and the second group had 100 students from the Department of Foreign Languages, Translation and Interpretation. The research aims to investigate the students opinion regarding the use of Greeklish, in their daily contact with the ICT. The basic topics of the research are the reasons and the frequency of Greeklish use, the way in which users first came into contact with Greeklish, the cases in which they prefer to use Greeklish, whether they follow the Greek spelling rules and which replacements and transcripts of the letters they usually make. According to the main results, the vast majority of participants do not use them daily, as they prefer to use the Greek spelling. They believe that Greeklish is a bad influence for the Greek spelling and Greek language in general. The three predominant reasons for using them is the power of habit, the speed of typing and the fact that they are not obliged to change the keyboard language each time. Last but not least is the percentage of those users who they use Greeklish even in the handwritten word. Key - Words : Greeklish, Latin - Greek alphabet, Information and Communication Techonologies ( ICT ) [5]
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ [6] ΣΕΛΙΔΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ I... 9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 9 1.1. Η Ελληνική γλώσσα... 9 1.2.Η ιδιαιτερότητα της Ελληνικής γλώσσας... 10 1.3. Η καταγωγή της Ελληνικής γλώσσας... 11 1.4.Η δομή της Ελληνικής γλώσσας και η εξέλιξη της... 13 1.5. Το γλωσσικό σημείο και οι δομές της Ελληνικής γλώσσας... 15 1.6.Το λεξιλόγιο της Ελληνικής γλώσσας... 16 1.7.Ελληνική γραφή και ορθογραφία... 18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ II... 19 Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ... 19 2.1. «Η γλώσσα των νέων» και η συσχέτισή της με την κοινή γλώσσα... 19 2.2. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της «γλώσσας των νέων»... 21 2.3. Η δημιουργία και ανανέωση του νεανικού λεξιλογίου... 22 2.4. Τα social media και τα greeklish διαστρεβλώνουν την ελληνική γλώσσα... 23 2.5. Η ερμηνεία του φαινομένου «της γλώσσας των νέων» τα κοινωνικά, ψυχολογικά, επικοινωνιακά αίτια και οι διαστάσεις του... 23 2.6. Σημεία αλλοίωσης της ελληνικής γλώσσας... 24 2.7. Η αξιολόγηση «της γλώσσας των νέων» από τους ενήλικες, τα Μ.Μ.Ε και τους ίδιους τους νέους... 25 2.8. Η «γλώσσα των νέων» σε σχέση με την πρότυπη γλώσσα... 27 2.2. «Η Ερμηνεία του όρου «γλώσσα»... 28 2.2.1. Η ελληνική γλώσσα κινδυνεύει από τη χρήση της γλώσσας των νέων... 28 2.2.2. Ο όρος λεξιπενία και η «μάστιγα» της στη γλωσσική απόδοση των μαθητών στα ελληνικά σχολεία... 28 2.2.3. Η διάκριση μεταξύ γλωσσικής χρήσης, πραγμάτωσης και γλωσσικής ικανότητας... 29 2.2.4. Οι ομοιογενείς γλωσσικές κοινότητες είναι ένας μύθος... 30 2.2.5. Το φαινόμενο των greeklish: «η νέα γλώσσα των νέων»... 30
2.2.6. Οι συνέπειες της χρήσης «της γλώσσας των νέων» στο χειρισμό της κοινής νεοελληνικής γλώσσας... 31 2.2.7. Η ερμηνεία του όρου «γλώσσα» - Ελληνική γλώσσα... 32 2.2.8. Η άποψη του Βίνγκεσταιν για την ελληνική γλώσσα... 32 2.2.9 Η επιστήμη της επικοινωνίας και τα νέα μέσα... 33 2.3. Τα greeklish και η ανθρώπινη επικοινωνία... 34 2.3.1. Ο όρος επικοινωνία και η θεωρία της ανθρώπινης επικοινωνίας... 34 2.3.2. Η σύνδεση της μαζικής επικοινωνίας με τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας... 35 2.3.3. Το φαινόμενο των greekglish και η ελληνική γλώσσα στις ηλεκτρονικές... συσκευές... 36 2.3.4 Ο ορισμός των greeklish, ένας συνδυασμός ελληνικών και αγγλικών λέξεων... 37 2.3.5 Η ιστορική αναδρομή των greeklish... 38 2.3.6 Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των Greeklish... 39 2.3.7. H μόδα των greeklish και η σημασία της γραπτής αποτύπωσης του Λόγου... 41 2.3.8. Οι κίνδυνοι που επιφέρουν τα greeklish... 42 2.3.9. Τα greeklish και οι ξένες εκφράσεις στο Διαδίκτυο... 43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ III... 44 ΤA SOCIAL MEDIA... 44 3.1. Ο Ηλεκτρονικός Υπολογιστής και τα social media... 44 3.2. Ο ορισµός των Social Media και τρόπος λειτουργίας τους... 45 3.3 Τα Social Media και οι χρήστες... 46 3.3.1 Αναφορά των Γνωστότερων Social Media... 46 3.3.2. Τα χαρακτηριστικά των social media, και η συμβολή τους στον τρόπο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων και των δράσεων... 51 3.3.3. Οι τρόποι που τα social media συνέλαβαν στην ανάπτυξη και ενίσχυση της επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων... 52 3.3.4. Το κοινωνικό κεφάλαιο και τα social media... 53 3.3.5. Τα οφέλη και οι κίνδυνοι των social media... 53 3.4. Η χρήση του Ηλεκτρονικού Υπολογιστή στην Εκπαίδευση... 55 3.4.1. Τα Κοινωνικά δίκτυα και εκπαίδευση... 55 3.4.2. Τα Πλεονεκτήματα και τα Μειονεκτήματα χρήσης των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην εκπαίδευση... 56 3.4.3. Η χρήση του Ηλεκτρονικού Υπολογιστή και οι επιπτώσεις του στη Εκπαίδευσης... 58 3.4.4. Η Χρήση του Ηλεκτρονικού Υπολογιστή και του Διαδικτύου στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας... 59 [7]
ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV... 60 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 60 4.1. Ανάλυση γραφημάτων για την χρήση των greeklish τα τελευταία χρόνια... 60 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 81 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 81 Ερωτηματολόγιο για την χρήση των Greeklish... 86 [8]
ΚΕΦΑΛΑΙΟ I ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Η Ελληνική γλώσσα H νέα ελληνική γλώσσα δεν είναι υπόθεση των τελευταίων τριάντα ή πενήντα ετών αποτελεί προϊόν αδιάκοπης εξέλιξης 40 και πλέον αιώνων. O ιστορικά ενιαίος χαρακτήρας της ελληνικής γλώσσας (παρ όλες τις δομικές μεταβολές που υπέστη στο πέρασμα τόσων αιώνων) δεν επιτρέπει να κατανοήσουμε εις βάθος τη σύγχρονη μορφή της Ελληνικής χωρίς ευρύτερη εποπτεία ολόκληρης της ελληνικής γλώσσας. Η γενική επισκόπηση της Ελληνικής αναφέρεται, ειδικότερα, στην ιδιαιτερότητα της ελληνικής γλώσσας, στην καταγωγή, στις ιστορικές περιόδους, στη δομή και ε- ξέλιξη, στο λεξιλόγιο της Ελληνικής, στο γλωσσικό ζήτημα και στην αναγνώριση της Νεοελληνικής (ή δημοτικής) ως επίσημης γλώσσας της Εκπαίδευσης και Δημόσιας Διοίκησης το 1976. Πολλά από όσα γράφονται στο Λεξικό είτε στην ετυμολογία των λέξεων είτε στη σημασία είτε στις γραμματικές και συντακτικές πληροφορίες είτε στα σχόλια για τη χρήση των λέξεων φωτίζονται ακόμη περισσότερο, αν συνδεθούν με τη γενικότερη θεώρηση της ελληνικής γλώσσας που ακολουθεί. 1 1 Από εκτενέστερο άρθρο τού Γεώργιου Μπαμπινιώτη για την ελληνική γλώσσα, δημοσιευμένο στον τόμο: «Ελλάς» της Εγκυκλοπαίδειας «Πάπυρος-Λαρούς-Mπριτάνικα» σελ 15 [9]
1.2.Η ιδιαιτερότητα της Ελληνικής γλώσσας Η ελληνική γλώσσα κατέχει ξεχωριστή θέση ανάμεσα στις 2.700 γλώσσες τού κόσμου, αποτελεί απλή εμπειρική διαπίστωση. 2 Όσο είναι ορθό ότι, σύμφωνα με τα διδάγματα της γλωσσικής επιστήμης, όλες οι γλώσσες των λαών (οι «φυσικές» ή «εθνικές» λεγόμενες γλώσσες) ως συστήματα επικοινωνίας είναι ισότιμες, άλλο τόσο είναι αληθές ότι ορισμένες γλώσσες που σήκωσαν το βάρος ανεπτυγμένων μορφών πολιτισμού τού ανθρώπου γνώρισαν καλλιέργεια που τις ξεχωρίζει από τις άλλες. Κατεξοχήν καλλιεργημένη γλώσσα είναι η Ελληνική, αφού σμιλεύτηκε επί 30 και πλέον αιώνες στην έκφραση λεπτών εννοιών της φιλοσοφίας και της επιστήμης, αδρών εννοιών τού πολιτικού λόγου και των πολιτειακών θεσμών, σύνθετων εννοιών τού ευαγγελικού λόγου και της πατερικής θεολογίας, καθώς και βαθιών στοχαστικών εννοιών τού αρχαίου δράματος, της πεζογραφίας και της ποίησης. H παρατήρηση τού Οδυσσέα Ελύτη (στην ομιλία του κατά την τελετή που του απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας τον Δεκέμβριο τού 1979) ότι «στο μάκρος είκοσι πέντε αιώνων δεν υπήρξε ούτε ένας, επαναλαμβάνω ούτε ένας, που να μην γράφτηκε ποίηση στην ελληνική γλώσσα. Να τι είναι το μεγάλο βάρος παράδοσης που το όργανο αυτό σηκώνει», εξηγεί, από την πλευρά τού δημιουργού, την προνομιακή θέση της Ελληνικής ανάμεσα στις γλώσσες τού κόσμου. Δεν είναι βέβαια τυχαίο, ότι η διεθνής επιστημονική γλώσσα σχημάτισε και σχηματίζει και σήμερα τους περισσότερους όρους σε διάφορες περιοχές της επιστήμης (ιατρική, φυσική, φιλολογία, φιλοσοφία, θεολογία, τεχνολογία κ.ά.) καταφεύγοντας σε ελληνικές ρίζες, λέξεις ή συστατικά. Mέσα δε από τα μεγάλα κείμενα τού ελληνικού στοχασμού, τα κείμενα τού Πλάτωνα ή τού Αριστοτέλη, τού Oμήρου, τού Ησιόδου ή τού Πινδάρου, τού Aισχύλου, τού Σοφοκλή ή τού Ευριπίδη, τού Θουκυδίδη, τού Ξενοφώντα, τού Δημοσθένη, τού Πολυβίου ή τού Πλουτάρχου, μέσα από τα κείμενα τού ελληνικά εκφρασμένου Eυαγγελίου, των Πατέρων της Εκκλησίας, της βυζαντινής υμνογραφίας κ.λπ., οι λέξεις-έννοιες της Eλληνικής πέρασαν στον καθημερινό, ιδίως τον πιο απαιτητικό, λόγο των Eυρωπαίων και δι αυτών στις περισσότερες άλλες γλώσσες. 3 Λέξεις όπως θεωρία και εμπειρία, μέθοδος, οργάνωση και σύστημα, ανάλυση και σύνθεση, ιδέα, θέση και θέμα, κρίση και κριτήρια, πρόβλημα και πρόγραμμα, σφαίρα και ατμόσφαιρα, εποχή και περίοδος, ενθουσιασμός, μαγεία και μυστήριο, συμμετρία, μουσική, τόνος, ρυθμός, μελωδία και ορχήστρα, πολιτική και δημοκρατία, διάλογος και μονόλογος, ενέργεια και πάθος, ποίηση, θέατρο και δράμα, ιστορία και τεχνολογία, σχολείο, μηχανή αλλά και αυτόματος και ατομικός και ηλεκτρονικός, αυτό το ίδιο το όνομα Eυρώπη και χιλιάδες άλλες λέξεις έχουν καταστεί λέξεις τού διεθνούς λεξιλογίου, που οι απλοί ομιλητές της Αγγλικής, της Δανικής ή της Iαπωνικής ούτε καν υποψιάζονται, κατά κανόνα, ότι είναι ελληνικά δάνεια στη 2 Γεώργιος Μπαμπινιώτης, (1994) Eλληνική γλώσσα: παρελθόν, παρόν, μέλλον, Αθήνα: Eκδ. Gutenberg, («Yφή και ιδιαιτερότητα της ελληνικής γλώσσας») σελ 33 3 Γεώργιος Μπαμπινιώτης, 1994) Ελληνική γλώσσα: παρελθόν, παρόν, μέλλον, («Yφή και ιδιαιτερότητα της ελληνικής γλώσσας») Αθήνα: Eκδ. Gutenberg, σελ 43 [10]
γλώσσα τους. Aπό τις 166.724 αγγλικές, λ.χ., λέξεις, που περιλαμβάνονται στο αγγλικό λεξικό τού Webster, υπολογίζεται ότι 35.136 λέξεις είναι ελληνικές ή ελληνογενείς. 4 Tην οικουμενικότητα της ελληνικής γλώσσας μπορεί κανείς να τη συλλάβει διττά: α) αξιολογικά τα ανεπανάληπτα σε σύλληψη, πρωτοτυπία, βάθος και πλούτο ιδεών κείμενα των μεγάλων Ελλήνων στοχαστών είναι φυσικό να επέδρασαν και καθαρώς γλωσσικά, μια που οι ιδέες έχουν ως όχημα τις λέξεις. Όπως παρατηρεί ο μεγάλος γλωσσολόγος R.H. Robins. 5 : «H πνευματική ζωή της Eυρώπης στο σύνολό της η φιλοσοφική, η ηθική, η πολιτική και η αισθητική της σκέψη έλκει την καταγωγή από το έργο των Eλλήνων στοχαστών. Kαι σήμερα ακόμη, όλο ξαναγυρνάμε πίσω σε ότι έχει αφήσει η πνευματική δραστηριότητα των Eλλήνων, αναζητώντας ερεθίσματα και κουράγιο. Mε τους Έλληνες, όσο με κανέναν άλλον αρχαίο ή σύγχρονο πολιτισμό, ο σύγχρονος άνθρωπος αισθάνεται μιαν αναντίρρητη πνευματική συγγένεια» β) ιστορικά η Eλληνική, στη μετακλασική περίοδο με τον Aλέξανδρο, υπήρξε η πρώτη παγκόσμια γλώσσα, γλώσσα των συναλλαγών πολλών λαών (lingua franca) και συγχρόνως γλώσσα πολιτισμική (Kultursprache). 1.3. Η καταγωγή της Ελληνικής γλώσσας Η αναφορά στις αρχικές ρίζες της ινδοευρωπαϊκής πρωτογλώσσας, όπου φτάνουν ετυμολογικά οι αρχές πολλών λέξεων της Eλληνικής, καθώς και σε τύπους από διάφορες συγγενείς με την Eλληνική ινδοευρωπαϊκές γλώσσες (Σανσκριτική, Λατινική, γερμανικές γλώσσες, σλαβικές γλώσσες, Xεττιτική κ.ά.). Για να κατανοηθεί η σκοπιμότητα τέτοιων συσχετισμών, είναι ανάγκη να δοθούν μερικές γενικές πληροφορίες για τη γλωσσική συγγένεια της Eλληνικής με άλλες ευρωπαϊκές και μη γλώσσες, σύμφωνα με τα διδάγματα της επιστήμης της (Iστορικοσυγκριτικής) Γλωσσολογίας. 6 Kάθε λαός συλλαμβάνει τον κόσμο της πραγματικότητας με έννοιες και τον εκφράζει με σημασίες μετατρέπει τη νόηση σε γλωσσσική σήμανση, σε γλώσσα, για να μιλήσει μέσω αυτης για τον κόσμο. Επειδή δε κάθε λαός συγκροτημένος σε εθνική κοινότητα, δηλαδή κάθε έθνος, έχει τον δικό του τρόπο να προσεγγίζει, να συλλαμβάνει και να εκφράζει τον κόσμο, συμβαίνει ώστε και κάθε γλώσσα να έχει το δικό της σύστημα σημασιών και τρόπων να τις δηλώνει: τα δικά της σημαίνοντα και σημαινόμενα. Άρα αυτό που αναμένεται και που πράγματι συμβαίνει είναι για κάθε σημασία κάθε γλώσσα να έχει το δικό της σημαίνον, τη δική της λέξη. Έτσι, λ.χ., για τον αριθμό «τρεις / τρία» η Eλληνική χρησιμοποιεί τη λέξη τρεις / τρία, η Kινεζική τη λέξη san, η Φινλανδική το kolme, η ινδιάνικη γλώσσα Maya τη λέξη oš κ.ο.κ. Oμοίως για το «πατέρας» η Eλληνική χρησιμοποίησε τη λέξη πατήρ / πατέρας, η Kινεζική τη λέξη fùch in, η Φινλανδική το isä, η γλώσσα των Maya τη λέξη tata(tzil). Tο «φέρ- 4 Αριστείδης Kωνσταντινίδης, (1991), Oι ελληνικές λέξεις στην αγγλική γλώσσα, Θεσσαλονίκη σελ. 84 5 R.H. Robins, A short History of Linguistics, London: Longman 19903, σελ. 13 6 Γεώργιος Μπαμπινιώτης,(1985), Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας με εισαγωγή στην ιστορικοσυγκριτική γλωσσολογία, Αθήνα, σελ 102 [11]
νω» στα Eλληνικά είναι φέρω, στα Kινεζικά nálai, στα Φινλανδικά tuoda, στη Maya είναι ziih κ.ο.κ. Aυτή είναι η κανονική κατάσταση στις φυσικές γλώσσες. Όταν, αντί γι αυτή τη διαφοροποίηση, παρατηρούμε σε μερικές γλώσσες εμφανή και στενή δομική και λεξιλογική συνάφεια, τότε για τις γλώσσες αυτές θα πρέπει να αναζητησουμε μια ερμηνεία τού φαινομένου. Όταν το ελληνικό ἐστί στην αρχαία Iνδική είναι ásti, στη Λατινική est (από όπου το γαλλικό est), στη Γερμανική ist (από όπου το αγγλικό is) κ.λπ., όταν το τρεῖς / τρία είναι tres στη Λατινική, trayas στην αρχαία Iνδική, three στην Aγγλική, drei στη Γερμανική, tr ys στη Λιθουανική, tre στην Aλβανική, tri στην Kελτική, trije στη Σλαβική, tri στη Xεττιτική, tre στην Tοχαρική κ.λπ., όταν το πατήρ της Eλληνικής είναι pater στη Λατινική, pitar στην αρχαία Iνδική, Vater στη Γερμανική, father στην Aγγλική κ.ο.κ, όταν το ελληνικό δίδωμι είναι στην αρχαία Iνδική dadami (δηλαδή επίσης ρήμα σε -μι, με ενεστωτικό διπλασιασμό και με την ίδια ρίζα) όταν το γένος σχηματίζει τη γενική *γένεσ-ος (από όπου με σίγηση τού ενδοφωνηεντικού σ και συναίρεση η γενική γένους) και η αρχαία Iνδική τη σχηματίζει janas-as (με a αντί των ε / ο της Eλληνικής) και η Λατινική gener-is (από *gene-sis < *genes-es, όπου το r αντί s της Λατινικής είναι προϊόν ρωτακισμού και τα -ος της Eλληνικής και -es της Λατινικής οφείλονται προφανώς σε μεταπτωτική ποικιλία τού φωνήεντος), όταν το ουδέτερο λήγει σε -ν (δῶρον), δηλαδή σε έρρινο, όπως το λατινικό donum και το αρχαίο ινδικό danam και η αιτιατική ενικού των ονομάτων επίσης σε έρρινο -ν (λύκον), όπως το λατινικό lupum ή το αρχαίο ινδικό v rkam όταν όλα αυτά παρατηρούνται σε χιλιάδες λέξεων και σε όλη την έκταση της γραμματικοσυντακτικής δομής της γλώσσας, τότε είναι λογικό να συμπεράνουμε ότι όσες γλώσσες εμφανίζουν αυτή την ομοιότητα μεταξύ τους είναι συγγενείς γλώσσες, συνδέονται μεταξύ τους με μια μορφή γενετικής σχέσης που τις διακρίνει από τις άλλες γλώσσες, οι οποίες επίσης εμφανίζουν μεγαλύτερη ή μικρότερη συγγένεια καθ ομάδες, απαρτίζοντας ό,τι ονομάζουμε «οικογένειες γλωσσών». H γενετική αυτή σχέση είτε οφείλεται σε δανεισμό είτε σε κοινή καταγωγή. Eπειδή όμως θα ήταν παράλογο και ανεξήγητο, προκειμένου για την ομάδα στην οποία ανήκουν, λ.χ., η Eλληνική μαζί με την αρχαία Iνδική και την αρχαία Περσική, μαζί με τη Λατινική (και την Iταλική γενικότερα) και τις γερμανικές και σλαβικές γλώσσες, μαζί με την Aλβανική και την Aρμενιακή καθώς και μαζί με τη Xεττιτική και την Tοχαρική, να μιλήσεις για δανεισμό (!) τόσων γραμματικών και συντακτικών δομών και τόσων χιλιάδων λέξεων (ποιος δάνεισε ποιον;), η γλωσσική επιστήμη δέχεται ότι οι γλώσσες αυτές έχουν κοινή καταγωγή: απαρτίζουν την ίδια γλωσσική (όχι και φυλετική) ομοεθνία, την ίδια γλωσσική οικογένεια. Σύμφωνα με την ινδοευρωπαϊκή θεωρία της ιστορικοσυγκριτικής γλωσσολογίας, ι- δίως στην εξέλιξή της, η συγγένεια νοείται όχι ως κοινή φυλετική καταγωγή, αλλά ως γλωσσική καθαρώς συγγένεια λαών που κάποτε έζησαν μαζί και ανέπτυξαν κοινή γλώσσα επικοινωνίας. H έννοια ινδοευρωπαϊκός είναι καθαρώς γλωσσική έννοια. H άλλη δυνατή ερμηνεία, της παράλληλης ανάπτυξης κοινών χαρακτηριστικών που θα επεκτάθηκαν ευρύτερα σε παρακείμενους λαούς κατά κύματα («θεωρία των κυμάτων»), υστερεί στη βάση της, που δεν μπορεί να εξηγήσει τη βαθύτερη συγγένεια των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών σε δομικό και λεξιλογικό επίπεδο. Oι δύο θεωρίες, κυρίως η θεωρία της κοινής παρακαταθήκης και, συμπληρωματικά, η θεωρία των παράλληλων αναπτύξεων, από κοινού με την παραδοχή καθολικών δομών στη γλώσσα και κάποιας εκτάσεως δανεισμού, εξηγούν τα κοινά χαρακτηριστικά ορισμένων ομάδων [12]
γλωσσών μεταξύ τους, διακρινόμενων από τα χαρακτηριστικά άλλων γλωσσικών ο- μάδων (οικογενειών). 7 1.4. Η δομή της Ελληνικής γλώσσας και η εξέλιξη της Mια γλώσσα που αριθμεί βίο σαράντα αιώνων, δηλαδή η ελληνική γλώσσα, είναι φυσικό στο πέρασμα τού χρόνου, τόσου μακρού χρόνου, να έχει υποστεί μεταβολές. Mεταβολές στους φθόγγους της γλώσσας, αυτούς που συνθέτουν τον τρόπο της προφοράς της ή σημειολογικά, μεταβολές στα σημαίνοντα (στη φωνολογική δήλωση) των λέξεων. Μεταβολές, επίσης, στη γραμματική της δομή (μορφολογία), δηλαδή στον τρόπο που με ποικίλα γραμματικά μορφήματα (καταλήξεις, επιθήματα, προθήματα, ενθήματα, σχηματιστικά στοιχεία) δηλώνει τις γραμματικές σημασίες της. Ομοίως, είναι φυσικό να έχει υποστεί μεταβολές στη συντακτική της δομή, στον τρόπο που συντάσσει τις λέξεις της σε σύνολα (φράσεων, προτάσεων, περιόδων, παραγράφων, κειμένου), καθώς και, κατεξοχήν, μεταβολές στο λεξιλόγιο, αφού νέες εκφραστικές, δηλωτικές (αντικειμένων, σχέσεων, θεσμών, καταστάσεων κ.λπ.) ανάγκες αναφύονται στην καθημερινή ζωή κάθε λαού με το πέρασμα τού χρόνου. Έτσι, η ελληνική γλώσσα έχει υποστεί αρκετές μεταβολές στη δομή της. Ωστόσο, όπως εξηγήσαμε ήδη, οι μεταβολές αυτές δεν ήταν τόσες και τέτοιες που να αλλοιώσουν τη δομική φυσιογνωμία της Eλληνικής σε τέτοιον βαθμό, ώστε ο νέος Έλληνας, λ.χ. να αδυνατεί να πλησιάσει και να κατανοήσει, περισσότερο ή λιγότερο, ένα πεζό κείμενο τού Ξενοφώντα ή τού Πλάτωνα ή τού Πλουτάρχου με μικρή προσπάθεια και κατάλληλη καθοδήγηση. Kαι μπορεί μεν σήμερα να ακούγεται ίσως υπερβολικός ο ισχυρισμός τού Kοραή. «ὅτι ὅστις συλλογισθῇ ὅτι ὁ Πλάτων, ὁ Ἀριστοτέλης, ὁ Δημοσθένης καὶ ὅλος ὁ χορὸς τῶν δοξασάντων τὸ Ἑλληνικὸν γένος ἐνδόξων ἀνδρῶν, ἐὰν ἤρχοντο πάλιν εἰς τὸν κόσμον μόνον ἑνὸς μηνὸς μελέτην ἐχρειάζετο διὰ νὰ καταλάβωσιν ὅ,τι λαλοῦμεν καὶ ὅ,τι γράφομεν τὴν σήμερον». 8 Ωστόσο, δεν μπορεί κανείς να πει το ίδιο για την εκτίμηση τού καθηγητή Robert Browning 9, ο οποίος γράφει: «Aπό τότε (7ο π.x. αιώνα) η ελληνική γλώσσα αποκτά μια συνεχή παράδοση που φθάνει ώς την εποχή μας. Yπήρχαν βέβαια αλλαγές αλλά δεν δημιουργήθηκε κάποιο ρήγμα στη συνέχεια, όπως έγινε ανάμεσα στα Λατινικά και τις ρομανικές γλώσσες. Tα Aρχαία Eλληνικά δεν αποτελούν ξένη γλώσσα για τον σημερινό Έλληνα, όπως συμβαίνει με τα Aγγλοσαξωνικά για τον σύγχρονο Άγγλο. H συνέχεια τού λεξιλογικού της αποθέματος (της Eλληνικής) είναι εντυπωσιακή. Kαι παρά το γεγονός ότι υπήρξαν πολλές ανακατατάξεις των μορφολογικών σχημάτων, υπήρξε και μεγάλη συνοχή έτσι τα Eλληνικά αποτελούν, ακόμα και σήμερα, αρκετά εμφανώς έναν αρχαϊκό, ινδοευρωπαϊκό τύπο γλώσσας, όπως τα Λατινικά ή τα Pωσικά». 7 Γεώργιος Mπαμπινιώτης 1985) Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας, εισαγωγή στην ιστορικοσυγκριτική γλωσσολογία, Aθήνα, http://www.greeklanguage.gr/greeklang/studies/history_books/09_babiniotis/index.html ημ/νία επισκ. 20/05/2013 8 Tο παράθεμα από Aναστ. Mέγα, Iστορία τού γλωσσικού ζητήματος, (1925-1927), σελ. 213-214. 9 R. Browning,(1991), H μεσαιωνική και νέα ελληνική γλώσσα, Eκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, σελ. 9-13 [13]
Aν θέλαμε να χαρακτηρίσουμε γενικότερα τη δομή της ελληνικής γλώσσας στην υφή και την εξέλιξή της, θα είχαμε να παρατηρήσουμε τα εξής: H αρχαία ελληνική γλώσσα, τόσο από πλευράς δομολειτουργικής (μορφοσυντακτικών δομών και επικοινωνιακών λειτουργιών που επιτελούν) όσο και από απόψεως λεξιλογικής (δηλώσεως λεπτών και σύνθετων εννοιών της επιστήμης, των πολιτικοκοινωνικών θεσμών και της λογοτεχνίας), καλλιεργήθηκε σε ύψιστο βαθμό. Το ότι έφθασε, λ.χ., στις λεπτές δηλωτικές διακρίσεις ανάμεσα στην ενεργητική φωνή (που δήλωνε την ενέργεια διαπιστωτικά ή περιγραφικά), στη μέση φωνή (που δήλωνε το έντονο ενδιαφέρον τού υποκειμένου για την επιτελούμενη ενέργεια) και στην παθητική (με έμφαση στην ενέργεια παρά στην πηγή από όπου προέρχεται) είναι απόρροια των εκφραστικών αναγκών και της καλλιέργειας της Eλληνικής από δημιουργούς με γνώση και ευαισθησία στη γλώσσα. Tο ίδιο και για την ανάπτυξη της δομής και λειτουργίας της ευκτικής τού πλαγίου λόγου, που επινοήθηκε για να δηλώνει μειωμένη (έναντι της οριστικής εγκλίσεως) βεβαιότητα, όταν η δηλουμένη ενέργεια απομακρυνόταν από το παρόν και εξαρτάτο από γεγονότα τού παρελθόντος. H δυνατότητα, ομοίως, να δηλώνονται πολύμορφα και πολυδύναμα οι αναγκαίες για την επικοινωνία αναφορές στον χρόνο, τον τρόπο, στην αιτία, στον σκοπό κ.λπ. (οι λεγόμενες «επιρρηματικές σχέσεις») μέσω τού πλούσιου διακόσμου των επιρρηματικών μετοχών (παράλληλα προς τη χρήση επιρρημάτων, εμπρόθετων εκφράσεων, δευτερευουσών προτάσεων κ.λπ.) συντελούσε σε απαιτητικότερες μορφές προσεγμένης χρήσης της γλώσσας, όπου η δυνατότητα περισσοτέρων επιλογών εξυπηρετούσε την ποικιλία τού λόγου, τον ρυθμό και την ακουστική της φράσης και, συχνά, τη δήλωση λεπτών υφολογικών αποχρώσεων. Φυσικά, στην κοινωνική διαστρωμάτωση τού αρχαίου ελληνικού κόσμου αυξημένη ευαισθησία και ευρύτερη γνώση της γλώσσας διέθετε, κατά κανόνα, ο πολίτης της πόλεως-κράτους με την ανάλογη μόρφωση. Τότε η καλλιεργημένη γλώσσα αντίθετα προς ότι συμβαίνει σήμερα ήταν προνόμιο των ελευθέρων μόνο πολιτών και μάλιστα αυτών που είχαν τους πόρους να εξασφαλίσουν μια εφαρμοσμένη (ρητορική) γνώση της γλώσσας με κατάλληλη διδασκαλία. Ωστόσο, η ευρύτερη και άμεση συμμετοχή των πολιτών στα κοινά και στην πολιτιστική-μορφωτική δραστηριότητα της πόλεως βοηθούσε στην ανάπτυξη τού (προφορικού) πολιτικού λόγου και στην καλλιέργεια της γλωσσικής τους ικανότητας. Kαι όσο κι αν είναι αληθές ότι εμείς σήμερα τον αρχαίο ελληνικό λόγο τον γνωρίζουμε από τα κείμενα ικανών έως προικισμένων και μεγάλων διανοητών, οι οποίοι είναι φυσικό να χειρίζονταν τη γλώσσα με απαιτητικό τρόπο (ενώ ελάχιστα γνωρίζουμε τον απλό καθημερινό λόγο), εν τούτοις μπορούμε να μιλάμε για μιαν ιδιαίτερη καλλιέργεια της Eλληνικής, αφού είναι γνωστό ότι τη στάθμη μιας γλώσσας την καθορίζουν οι μεγάλοι συγγραφείς, που τα κείμενά τους λειτουργούν ως πρότυπα και ρυθμίζουν τη γενικότερη χρήση της γλώσσας. [14]
1.5. Το γλωσσικό σημείο και οι δομές της Ελληνικής γλώσσας Η γλώσσα εξετάζεται ως «αξία» αναγωγής, ως ενέργεια και ως αποτέλεσμα. 10 «Η γλώσσα δεν έχει γίνει από σημεία αλλά από ροπές, τάσεις και υλικές εκφραστικές δυνάμεις. Όλες αυτές μαζί επανασυνδέουν τη γλώσσα με την κοινωνική της δυναμική που εμφανίζεται μέσα στην πάλη των τάξεων. Αποκαθιστούν τις σχέσεις μεταξύ των «ομιλητών», ως σχέσεις μεταξύ «φορέων» δομών αλλά και ενέργειας. Η γλώσσα κάτω από την πίεση μιας δομικής γλωσσολογίας με σιδερένιες αρχές, όπως η «αρχή της αυθαιρεσίας του σημείου», χάνει την υλικότητα της και το βάρος της. Η υλικότητα και το βάρος υπάρχουν στο πράγμα για το οποίο η γλώσσα μιλά και όχι στη λέξη. Η λέξη λοιπόν δεν είναι σημείο από την σημασία της και μόνον ή από το γεγονός ότι αποδεικνύει κάτι, αλλά η λέξη κάνει (κατασκευάζει) ένα σημείο μαζί με το πράγμα που σημαίνει ή που δείχνει το σημείο αυτό. Η λέξη δηλαδή γίνεται σημείο όταν κατανοεί ή φανερώνει (δείχνει) το πράγμα, μαζί με το πράγμα. Γι αυτό η «ομιλία» και όχι η «γλώσσα» δίνει στο πράγμα, όπως ένα παράθυρο δίνει στον ήλιο». 11 «Η γλωσσική επικοινωνία επιτελείται βάσει της οργάνωσης των γλωσσικών κατηγοριών σε ευρύτερες γλωσσικές δομές και όχι βάσει της απλής παράταξης τους. Κατ αυτόν τον τρόπο, επιτυγχάνεται αποτελεσματική επικοινωνία, σύμφωνα με την οποία ο μεν ομιλητής σχεδιάζει το ρέοντα λόγο του σε πολλά επίπεδα ταυτόχρονα, από την λέξη ως την πρόταση και το κείμενο, ο δε ακροατής εκλαμβάνει και ερμηνεύει τη διαρκή ομιλία σταδιακά, σύμφωνα με τις γλωσσικές δομές, έως την ολοκλήρωση της γλωσσικής επικοινωνίας». 12 10 Γιώργος Σ. Βέλτσος ( 1976) Κοινωνία και γλώσσα ( για την αμίλητη και τη μιλημένη γλώσσα), εκδ: Παπαζήση, σελ 23 11 Γιώργος Σ. Βέλτσος ( 1976) Κοινωνία και γλώσσα ( για την αμίλητη και τη μιλημένη γλώσσα), εκδ: Παπαζήση, σελ 23 12 Αντώνης Μποτίνης Αθήνα (2009) Φωνητική της Ελληνικής, Τόμος Α Βασικές έννοιες φωνητικής και φωνητικά συστήματα, Εκδόσεις Leader Books, σελ 16-17 [15]
1.6.Το λεξιλόγιο της Ελληνικής γλώσσας Σε ένα Λεξικό της ελληνικής γλώσσας είναι φυσικό να ενδιαφέρει, περισσότερο από κάθε τι άλλο, το ζήτημα τού λεξιλογίου της Ελληνικής, αφού οι περισσότερες λέξεις της σημερινής μας γλώσσας συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με την προέλευση, τις ιστορικές περιπέτειες και τη γλωσσική ιδεολογία που αναπτύχθηκε γύρω από την ε- πίσημη μορφή της γλώσσας και το περίφημο γλωσσικό ζήτημα. 13 O χώρος τού λεξιλογίου της Eλληνικής εμφανίζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, τόσο ως αδιάψευστο τεκμήριο της συνέχειας της ελληνικής γλώσσας όσο και ως «διεθνής ταυτότητα» της Eλληνικής στην ευρωπαϊκή και, δι αυτης, στην παγκόσμια γλωσσική επικοινωνία, αλλά επίσης και ως πεδίο ιστορικών διεργασιών που σφράγισαν τη φυσιογνωμία της νεότερης ελληνικής γλώσσας. Ότι οι ελληνικές λέξεις, οι ρίζες και τα σχηματιστικά στοιχεία (προθήματα, τέρματα, καταλήξεις) της Eλληνικής αποτελούν μόνιμη παρακαταθήκη της διεθνούς επιστημονικής ορολογίας αλλά και οπλοστάσιο ξένων μορφωμένων και διανοουμένων (επιστημόνων, πολιτικών, αρθρογράφων κ.ά.) που διά των ελληνικών λέξεων επιχειρούν να εκφραστούν πέρα των τετριμμένων λέξεων της καθημερινότητας ανεβάζοντας το επίπεδο της επικοινωνίας τους, είναι ευρύτερα γνωστό. Tο λεξικό Larousse (Dictionnaire du français au collège) προτάσσει ενδεικτικό πίνακα ελληνικών (α ή β συνθετικών) λέξεων της Γαλλικής, για να διευκολύνει τον Γάλλο αναγνώστη: aéro-: aérodynamique, agr(o)-: agronome, -algie: nevralgie, anthropo-: anthropologie, archéo-: archéologie, -archie, -arque: monarchie, monarque, auto-: autobiographique, biblio-: bibliotèque, bio-: biologie κ.ο.κ. Aνατρέχοντας, ε- ξάλλου, σε οποιονδήποτε «Λεξιλογικό Πίνακα» (Wordlist), πίνακα (με τη σημασία, ετυμολογία και χρήση) ελληνικών λέξεων της Αγγλικής που οφείλει να γνωρίζει ο αγγλόφωνος μαθητής για τις επίσημες εξετάσεις της αγγλικής γλώσσας, συναντάμε λέξεις όπως acoustics, aesthetic, amphitheatre, antagonism, apathetic, aphorism, archipelago, ascetic, autonomous, catastrophe, cathartic, chaotic, epitome, epilogue, epitaph, epithet, spasmodic, stigmatize, gnome, homonym, ephemeral, eulogistic, ethnic, sporadic, amnesty, antipodes, apop(h)thegm, apostolic, apostrophe, apotheosis, apologetic, apocalyptic, apocryphal κτλ. 14 Σε τέτοιους γλωσσικούς πίνακες για τον Άγγλο μαθητή βρίσκουμε ετυμολογικές- σημασιολογικές πληροφορίες για τις ελληνικές ρίζες τού τύπου: erg/ urg «work»: energy, ergatocracy, metallurgy eu «good, well, beautiful»: eulogize, euphemism, eupeptic κ.ο.κ. 13 Γεώργιος Μπαμπινιώτης (1994), H γλώσσα ως αξία: Tο παράδειγμα της Eλληνικής. Σειρά γλώσσα, Eκδ. Gutenberg, Αθήνα, σελ. 295 14 S. Brownstein-M. Weiner, Basic Wordlist, N. York: Barron s Educational Series 1977, passim, page. 19 [16]
Tο λεξιλόγιο της Eλληνικής αποτελεί αψευδή μάρτυρα της αδιάκοπης συνέχειας της ελληνικής γλώσσας και τού ενιαίου χαρακτήρα της. Kανείς Έλληνας ή ξένος (με εξαίρεση τους ειδικούς της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας) δεν μπορεί να διακρίνει αν μια σύγχρονη ελληνική λέξη είναι αρχαία, βυζαντινή ή νεότερη ή αν χρησιμοποιείται συνεχώς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Ποιος γνωρίζει ή αναγνωρίζει, για παράδειγμα ότι λέξεις όπως αγαπώ, αγαπητός, άγγελος, αγέλαστος, αγνός, άγνωστος, αγορά, άγριος, αδελφός, αθάνατος, αηδόνι, αέρας, αετός, αιώνας, άκλαυτος, ακούω, ακτίνα, αλάτι, αλέθω, αλείφω, αλήθεια, αλλά, άλλος, άλλοτε, άρμη, αλμυρός, αλοιφή, άλυτος, αλώνι, άμα, αμάξι, αρμέγω, αμπέλι, αμέτρητος, αν, ανεβαίνω, αναβάλλω, α- νάγκη, αναλύω, αναπαύω, αναπνέω, αναστενάζω, ανατολή, άναρχος, αναφέρω, ανατρέχω, άνεμος, ανεψιός, άνδρας, ανθώ, άνθρωπος, ανάγω, άνιφτος, άνοστος, αντί, αντίκρυ, αξίνα, άξιος, άξονας, απατώ, απάτη, άπιστος, από κ.λπ., είναι γνήσιες ομηρικές λέξεις, που αυτούσιες ή παραλλαγμένες, με την ίδια ή και διαφοροποιημένη σημασία, χρησιμοποιούνται από τα χρόνια των ομηρικών επών μέχρι σήμερα; οι λέξεις λοιπόν αυτές δεν είναι ούτε αρχαίες ούτε βυζαντινές ούτε νέες, είναι ελληνικές. Γι αυτό και η έννοια της συνέχειας προκειμένου για την ελληνική γλώσσα δεν είναι ιδεολόγημα, αλλά απτή γλωσσική πραγματικότητα. Σημαντικός παράγοντας είναι ο «εσωτερικός δανεισμός» της Ελληνικής από λέξεις ανήκουσες στη μακρά γλωσσική της παράδοση υπήρξε η πιο υγιής και αποτελεσματική αντιμετώπιση ενός μείζονος κινδύνου, που απείλησε την ελληνική γλώσσα τούς τελευταίους αιώνες τού ξενικού ζυγού. Πρόκειται για το πλήθος των ξενικών λέξεων (τουρκικών και βενετσιάνικων) που εισχώρησαν ελλείψει οργανωμένης παιδείας ή άλλης μορφωτικής αντιστάσεως στο σώμα της Eλληνικής και προκάλεσαν μια κατάσταση που ανάγκασε φωτισμένους Έλληνες όπως ο Aδαμάντιος Kοραής να αναλάβουν σταυροφορία «καθαρμού» της γλώσσας, προλαβαίνοντας τον κίνδυνο μιας μορφής μιγαδοποίησης (creolisation) της Eλληνικής. Aπό το κίνημα τού καθαρισμού τού Kοραή διαμορφώθηκε βαθμηδόν μια «γλωσσική ιδεολογία» που απετέλεσε ανασταλτικό φραγμό στην εισβολή των ξένων λέξεων, οδήγησε σε ευρεία υποκατάσταση των ξενικών με ελληνικές και ετοίμασε το έδαφος της αναζήτησης νέων όρων και λέξεων μέσα από την παρακαταθήκη της ίδιας της ελληνικής γλώσσας. H υπηρεσία που προσέφεραν στην ελληνική γλώσσα οι λόγιοι της εποχής με την εδραίωση αυτής της «γλωσσικής ιδεολογίας» δεν έχει εκτιμηθεί ακόμη στις πραγματικές της διαστάσεις. Ένα πάντως είναι βέβαιο: χωρίς αυτή την εκστρατεία και χωρίς τον αγώνα αυτής της γλωσσικής «πρόληψης», η λεξιλογική δομή της σύγχρονης Eλληνικής δεν θα διέθετε τη σημερινή λεξιλογική συνοχή της. [17]
1.7.Ελληνική γραφή και ορθογραφία Συχνά μέσα στο Λεξικό, είτε στην ιστορία κάθε γράμματος είτε μιλώντας για το αλφάβητο, γίνεται λόγος για τη γραφή και την ορθογραφία της γλώσσας μας. Oι Έλληνες ανήκουν στους προνομιούχους λαούς που, χρησιμοποιώντας τη γραφή, μπόρεσαν να αναπτύξουν, να διαδώσουν και να διασώσουν τον μεγάλο πολιτισμό που δημιούργησαν. Λαοί που δεν γνώρισαν γραφή παρέμειναν στο σκότος της ιστορίας και, συχνά, αγνοείται η ίδια τους η ύπαρξη. Στην Eλλάδα, αντιθέτως, χρησιμοποιήθηκαν περισσότερες από μία γραφές σε μια προσπάθεια των Eλλήνων να φτάσουν στο καλύτερο σύστημα γραφής, πράγμα που το πέτυχαν επινοώντας, για πρώτη φορά στον κόσμο, την ελληνική αλφαβητική γραφή. Πρόκειται για την ίδια γραφή που, με τη μορφή τού δυτικού ελληνικού (Xαλκιδικού) αλφαβήτου, εξελίχθηκε σε αυτό που ο- νομάζουμε λατινικό αλφάβητο, ένα αλφάβητο που μέσω της αυτοκρατορίας της Pώμης και των λατινογενών (ρομανικών) εθνών και γλωσσών πέρασε σε ευρύτερη χρήση ανά τον κόσμο. Aς σημειωθεί ακόμη ότι το αλφάβητο που χρησιμοποιούμε σήμερα οι Έλληνες, ιστορικά μαρτυρείται από τον 8ο π.x. αιώνα («επιγραφή τού Διπύλου», «ποτήριον Nέστορος»), ενώ η ορθογραφία που χρησιμοποιούμε ανάγεται στο 400 π.x. 15 Oι γραφές που χρησιμοποιήθηκαν στην Ελλάδα είναι: η ιερογλυφική (περ. 2000-1750 π.x.) η γραμμική γραφή A (1700-1400 π.x.) η γραμμική γραφή B (1400-1200 π.x.) η κυπρομινωική γραφή (περ. 1500-1100 π.x.) το κυπριακό συλλαβάριο (περ. 6ο-4ο π.x. αι.) η ελληνική αλφαβητική γραφή (πιθ. 10ο π.x. αι. σήμερα). Aπό αυτές έχουν αναγνωσθεί μόνον η γραμμική γραφή B και το κυπριακό συλλαβάριο. H ιερογλυφική, η γραμμική A και η κυπρομινωϊκή δεν έχουν αποκρυπτογραφηθεί. H ελληνική αλφαβητική γραφή είναι αυτή που χρησιμοποιείται χωρίς διακοπή από τον 8ο π.x. αιώνα μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με την Ελληνική γραφή και ορθογραφία: i) οι Έλληνες είναι οι πραγματικοί δημιουργοί τού πρώτου στον κόσμο αλφαβήτου, τού ελληνικού αλφαβήτου ii) την πρώτη ύλη (έναν αριθμό γραμμάτων, σχήμα γραμμάτων, ονομασία) την πήραν οι Έλληνες από τη βορειοσημιτική συμφωνογραφική γραφή, ωστόσο δεν έμειναν παθητικά προσκολλημένοι σε αυτήν, αλλά δημιούργησαν μέσα και πέρα από αυτήν το πρώτο πραγματικό αλφάβητο, που από αυτούς πέρασε διά της λατινικής του μορφής, που, όπως είπαμε, είναι ελληνική σε ολόκληρο τον κόσμο iii) η προέλευση τού βορειοσημιτικού συμφωνογραφικού συστήματος είναι εξαιρετικά αμφίβολη. Aνάμεσα στις επιδράσεις που έχει δεχθεί, πιθανότατα επηρεάστηκε και από τις μινωικές γραφές, μολονότι τόσο τα ιερογλυφικά όσο και η γραμμική γραφή A δεν έχουν αναγνωσθεί και κατά τις γνώμες πολλών μελετητών, μάλλον δεν περιέχουν ελληνική γλώσσα. 16 15 Naveh, Early History of the Alphabet, Leiden 1982, σελ. 42 16 D. Diringer, The Alphabet, London 19683, σελ. 162-163 [18]
ΚΕΦΑΛΑΙΟ II Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ 2.1. «Η γλώσσα των νέων» και η συσχέτισή της με την κοινή γλώσσα Οι άνθρωποι ανέκαθεν είχαν την ανάγκη να εκφράσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα τους και να επικοινωνούν μεταξύ τους. Αρχικά επικοινωνούσαν με νοήματα, χειρονομίες, σινιάλα και διάφορους ήχους. Στη συνέχεια συμπέραναν ότι δεν μπορούσαν να εκφραστούν πλήρως μόνο με αυτά. Έτσι, σταδιακά δημιουργήθηκε ο λόγος. Η γλώσσα, δηλαδή, αποτελεί κατάκτηση του ανθρώπου από τη στιγμή που αυτός κατανόησε ότι έπρεπε να επικοινωνήσει στο πλαίσιο της συλλογικής πραγματικότητας, όπου ζει. Αυτή αποτέλεσε προϊόν της συνεργασίας των πρώτων ανθρώπων και στη συνέχεια καθοριστικό παράγοντα για τη μεταλλαγή των απλών κοινωνιών σε οργανωμένες πολιτείες μέσω της διατύπωσης γραπτών νόμων. Η γλώσσα, επομένως, είναι ένας κώδικας επικοινωνίας και, ως τέτοιος, είναι αναγκαίο να εμπεριέχει νόημα αναγνωρίσιμο από όλους τους ομιλητές της. Κατά τη διάρκεια των χιλιετιών, η γλώσσα εξελίσσεται, ανάλογα με τις κοινωνικοπολιτικές μεταβολές και καθρεφτίζει την κουλτούρα ενός λαού. Η έννοια λόγος δηλώνει δύο πολύ σημαντικές ιδιότητες της ανθρώπινης φύσης: τη λογική σκέψη από τη μια και το χάρισμα της ομιλίας, του αρθρωμένου λόγου, από την άλλη. Και επειδή οι δύο αυτές ιδιότητες συνυπάρχουν και συλλειτουργούν, γίνεται σαφές ότι η σκέψη βρίσκεται σε σχέση αλληλεξάρτησης με τη γλωσσική διατύπωση της. Αυτό άλλωστε εννοούσε και ο Αριστοτέλης, όταν χαρακτήρισε τον άνθρωπο «έλλογο ον», ον που μπορεί να σκέπτεται και να μιλά. 17 Η γλώσσα ως κώδικας επικοινωνίας απαρτίζεται από σημεία σύμβολα και λέξεις, που δεν είναι ένα τυχαίο άθροισμα. Για να επιτευχθεί δηλαδή η γλωσσική επικοινωνία, οι λέξεις δομούνται, συντάσσονται βάσει κανόνων γνωστών και στον πομπό και στον εκάστοτε δέκτη. Έτσι, η γλώσσα αποκτά νόημα και γίνεται λόγος, γραπτός ή προφορικός. Σύμφωνα με τα παραπάνω, λόγος είναι κάθε γλωσσική έκφραση, γραπτό κείμενο, προφορική ομιλία, που διατυπώνεται με άρτιο τρόπο, ώστε να αναδεικνύεται το νόημα που εμπεριέχει και που ο άνθρωπος επιθυμεί να ανακοινώσει στους άλλους. Η γλώσσα, λοιπόν, είναι ένα σύστημα συμβόλων που βρίσκονται σε λειτουργική ενότητα, αποτελούν έναν ιδιαίτερο κώδικα έκφρασης, επικοινωνίας και σκέψης και αντανακλά την ξεχωριστή σύλληψη, οργάνωση και έκφραση του κόσμου από ένα άτομο ή ένα λαό-έθνος. Πρόκειται για μια ικανότητα που πηγάζει από την κοινωνική ζωή και καθορίζεται από αυτήν. Είναι προϊόν πολιτισμού και κοινωνικός θεσμός. Η κοινωνική συμβίωση γεννά ανθρώπινους θεσμούς με μερική ή καθολική αξία και η γλώσσα ανήκει στη δεύτερη κατηγορία. Γι' αυτό και η γλώσσα ως κοινωνικό προϊόν, είναι 17 Γιάννης Ανδρουτσόπουλος, (2001). Η Γλώσσα των νέων. Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός για τη Γλώσσα, Κέντρο-Ελληνικής Γλώσσας Θεσσαλονίκη, σελ 108 [19]
πολύμορφη και πολύπλοκη, όσο και η κοινωνία από την οποία αναδύεται και την οποία εκφράζει και υπηρετεί. Τα παραπάνω σημαίνουν ότι η γλωσσική κοινότητα δε χαρακτηρίζεται από γλωσσική ομοιομορφία/ομοιογένεια, δεν αποτελεί δηλαδή ένα σύνολο ομιλητών, οι οποίοι χρησιμοποιούν παντού και πάντοτε τους ίδιους γλωσσικούς τρόπους. Αντίθετα μάλιστα χαρακτηρίζεται από μια πολυμορφία/ετερογένεια γλωσσικής συμπεριφοράς, η οποία όμως δεν τη διασπά ούτε και την υποβαθμίζει. Έτσι, σε μια γλωσσική κοινότητα, διαφορετικές ομάδες ομιλητών χρησιμοποιούν διαφορετικές γλωσσικές ποικιλίες/διαλέκτους που τα κοινά χαρακτηριστικά τους τις διακρίνουν από άλλες ποικιλίες/διαλέκτους της ίδιας γλώσσας. Οι ποικιλίες αυτές, με κριτήριο τη γεωγραφική καταγωγή του ομιλητή ή την κοινωνική/γλωσσική συμπεριφορά του, διακρίνονται αντίστοιχα σε γεωγραφικές ποικιλίες και σε κοινωνικές ποικιλίες/διαλέκτους. Σ' αυτές πάλι τις κοινωνικές ποικιλίες εντάσσονται, εκτός από τα άλλα, τα ποικίλα είδη των κειμένων και οι ειδικές γλώσσες, οι κοινωνιόλεκτοι, ανάλογα με την κοινωνική ομάδα που ανήκουν οι ομιλητές της, όπως είναι η περίπτωση της κοινωνιολέκτου των νέων, της «Γλώσσας των Νέων». Όλες όμως μαζί αυτές οι ποικιλίες, συναποτελούν και τροφοδοτούν την εθνική μας γλώσσα. Σύμφωνα με τον γλωσσολόγο Γιάννη Ανδρουτσόπουλο, ο οποίος έχει ασχοληθεί ενδελεχώς με τη γλώσσα των νέων, «ο όρος, «γλώσσα των νέων» δηλώνει το σύνολο των γλωσσικών φαινομένων που χαρακτηρίζουν την επικοινωνία των νέων μεταξύ τους». 18 Ουσιαστικά δεν πρόκειται για μια ιδιαίτερη ποικιλία της Ελληνικής, δεν είναι δηλαδή μια «γλώσσα», καθώς δεν αποτελεί ένα αυτοτελές γλωσσικό σύστημα. Είναι μια «κοινωνιόλεκτος», δηλαδή ένας τρόπος ομιλίας με λεξιλογικά, πραγματολογικά και δομικά χαρακτηριστικά, ο οποίος χρησιμοποιείται υπό ορισμένες συνθήκες επικοινωνίας και είναι μέρος της γλωσσικής συνείδησης της κοινότητας των νέων. Η κοινωνική βάση της γλώσσας των νέων είναι η «παρέα», το δίκτυο των συνομηλίκων και η συμμετοχή σε μία νεανική κουλτούρα, με επίκεντρο την καλλιτεχνική έκφραση και τη διαμόρφωση του ελεύθερου χρόνου. Δεν υπάρχει μια ενιαία γλώσσα των νέων, αλλά ένα σύνολο από επιμέρους τρόπους ομιλίας με κοινές τάσεις διαμόρφωσης και κοινά γλωσσικά στοιχεία. 18 Γιάννης Ανδρουτσόπουλος, (2001). Η Γλώσσα των νέων. Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός για τη Γλώσσα, Κέντρο-Ελληνικής Γλώσσας Θεσσαλονίκη, σελ.117-120. [20]
2.2. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της «γλώσσας των νέων» Το βασικό χαρακτηριστικό της γλώσσας των νέων είναι ότι εκφράζει και εκφράζεται μέσα στην «παρέα», στο δίκτυο των συνομηλίκων. Κατά συνέπεια, κάθε παρέα έχει δικό της κώδικα επικοινωνίας, που μπορεί να τον «αρπάξει» μια άλλη παρέα και μετά μια άλλη, μέχρι που κάποιες εκφράσεις να υιοθετηθούν από μεγάλο μέρος της νεολαίας, ειδικά με την εξέλιξη της τεχνολογίας της επικοινωνίας και να α- ποτελέσουν αυτό που σχηματικά αποκαλούμε «γλώσσα των νέων». Ο χαρακτήρας της «γλώσσας των νέων» είναι συνθηματικός και λειτουργεί ως γλωσσική ταυτότητα και παράγοντας αλληλεγγύης. Το νεανικό λεξιλόγιο περιλαμβάνει τόσο εκφράσεις χωρίς αντίστοιχο στην κοινή γλώσσα, που σχετίζονται με τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα της νεανικής κουλτούρας όσο και εκφράσεις που δηλώνουν μια ιδιαίτερη στάση (οικειότητα, αξιολόγηση, ειρωνεία) απέναντι σε ένα γνωστό αντικείμενο αναφοράς. Όπως υποστηρίζει ο Γιάννης Βελούδης, ένα σημαντικό μέρος του λεξιλογίου των νέων αφορά χαρακτηρισμούς προσώπων και κοινωνικές τυποποιήσεις, σε σχέση με την εμφάνιση, την ευφυΐα, το χαρακτήρα, τη συμπεριφορά, τα ενδιαφέροντα και τα ρεύματα της νεανικής κουλτούρας. Πχ. Λαπάς = μαλθακός, ψάρι = εύπιστος, φλόμπα = άσχημη κλπ. Ιδιαίτερα παραγωγικά σημασιολογικά πεδία είναι οι κοινωνικές κατηγορίες (π.χ. τύπισσα, φυτό), οι βιωματικές και κοινωνικές εμπειρίες (π.χ. ξεσαλώνω = "διασκεδάζω"), οι ψυχολογικές καταστάσεις επιθυμίες, προτιμήσεις, απέχθειες (π.χ. τα πήρα στο κρανίο = εκνευρίστηκα, αράζω στα κυβικά μου = αρχίζω και χαλαρώνω, είμαι στην τσίτα = τα νεύρα μου είναι σε κακή κατάσταση, σπάστηκα = εκνευρίστηκα, ξενέρωσα: έχασα την επιθυμία μου για κάτι, ανεβάζω θερμοκρασία = αρχίζω και θυμώνω, φρικάρισα = τρελάθηκα,φλιπάρω = αρχίζω και χάνω τα λογικά μου, τρώω πακέτο-ήττα = αποτυγχάνω κλπ.), οι αξιολογικές εκφράσεις (π.χ. αστέρι = τέλειος, τζάμι = άψογος, είσαι ότι να' ναι = είσαι χάλιας, έγραψες σήμερα = ήσουν τέλειος, είσαι και ο πρώτος = είσαι ο καλύτερος,). 19 19 Γιάννης Βελούδης, (2001). Μύθος 7ος: Άνισες εξισώσεις: η γλώσσα των νέων. http://www2.media.uoa.gr/lectures/linguistic_archives/linguistics0203/10_myths/myths_print.html, ημ/νία επισκ. 03/10/2013 [21]
2.3. Η δημιουργία και ανανέωση του νεανικού λεξιλογίου Το νεανικό λεξιλόγιο εμπλουτίζεται μέσα από την αξιοποίηση των παραγωγικών μηχανισμών της Νέας Ελληνικής, της παραγωγής και της σύνθεσης: Σύμφωνα με τον Γιάννη Ανδρουτσόπουλο, 20 (γίνεται με τέσσερις βασικούς τρόπους): i) Με αλλαγή σημασίας των λέξεων-φράσεων (κόκκαλο, ντίρλα = μεθυσμένος, φευγάτος = ο παλαβός, κατεβάζω τα ρολά = δεν ασχολούμαι, έμεινα παγωτό = άφωνος, έφαγα χ = απόρριψη, έγινα πάζλ, χώμα, κομμάτια = εξαντλήθηκα, έκανα πατάτα = έκανα λάθος, μην καρφώνεσαι = μην προδίδεσαι, άραξε στην πέτσα σου = χαλάρωσε, καίς κάρβουνο = είσαι αργός, καύσιμο = χρήματα, ξύδια = τα αλκοολούχα ποτά, παλτό = ο άχρηστος, ψαρώνω = φοβάμαι, στόκος = ο εντελώς ηλίθιος, στανιάρω = ηρεμώ και ανακτώ δυνάμεις, σπάστηκα = εκνευρίστηκα) ii) Με δανεισμό, κατά κύριο λόγο από τα αγγλικά. Από τις ξένες λέξεις ένα μεγάλο ποσοστό εντάσσονται στο μορφολογικό-κλιτικό σύστημα της ελληνικής, ενώ εμφανίζονται και δάνειες λέξεις, οι οποίες έχουν εισαχθεί αυτούσιες στο λεξιλόγιο των νέων, χωρίς να υποστούν ο- ποιαδήποτε αλλαγή. Δάνειες λέξεις οι οποίες χρησιμοποιούνται στο νεανικό λεξιλόγιο, εντασσόμενες σε ορισμένο κλιτικό παράδειγμα, είναι οι ακόλουθες: μπιτάκι, προτζέκτορας, φλασάκι = ξαφνική ιδέα, ο σπινταριστός = ο βιαστικός, λεβελιάζω = ανεβαίνω επίπεδα με γρήγορους ρυθμούς, καθώς και λέξεις με το επίθημα -άς για κατηγορίες της νεανικής κουλτούρας με αγγλική βάση (γκραφιτάς, μεταλλάς, τσοπεράς κ.ά). Υπάρχουν όμως και δάνειες λέξεις οι οποίες χρησιμοποιούνται στη γλώσσα των νέων χωρίς να ενταχθούν σε κάποιο κλιτικό παράδειγμα όπως κλάμπινγκ, λάιβ, ντεκαντάνς, λάπτοπ, χάι = κεφάτος, κούλ = ήρεμος, ενιγουέι = όπως και να έχει, τζίζας = ω θεέ μου, ντρίμι = ονειρικός. iii) Με τροποποίηση λέξεων χωρίς αλλαγή της βασικής τους σημασίας, είτε με επιθήματα (τσιγάρο = τσιγαριά) είτε με σύντμηση (ματσωμένος = ματσό, ντέλο = μοντέλο, τσοι = μπάτσοι, ξεπέτα = ξεπέταγμα), είτε με μετάθεση φθόγγων ή συλλαβών, τα λεγόμενα ποδανά ( λόστρε = τρελός, χίος = όχι). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει επίσης, iv) η αλλαγή σημασίας μαζί με αλλαγή της σύνταξης ή της διάθεσης του ρήματος: παρατηρούμε νέα απρόσωπα ρήματα (τι παίζει; = τι συμβαίνει, δεν παίζεται = είναι το καλύτερο, δεν υπάρχει = είναι απίστευτο ), νέα αμετάβατα και μεταβατικά ρήματα (την έκραξε = την κατέκρινε, με έδωσες = με πρόδωσες, τη σούταρα = την έδιωξα, δε λέει = όχι), αλλά και ρηματικές φράσεις με την προσθήκη μιας αντωνυμίας σε αιτιατική και ταυτόχρονη αλλαγή σημασίας (μου την είπε = με κατέκρινε, δεν την παλεύει = έχει χάσει τα λογικά του, του είναι αφόρητο, τα είδα όλα = ξαφνιάστηκα, την ακούω = δέχομαι παρατήρηση, το έχω = τα καταφέρνω, τη βάψαμε = βρήκαμε τον μπελά μας, μας την πέσανε = μας επιτέθηκαν, τον κόβω = τον κοιτάω) ή και ποικίλους ρηματικούς σχηματισμούς, όπως πουλάω μούρη, μένω στην απ έξω, κόβω κίνηση, πάμε πλατεία. Παράλληλα πολύ συχνά συναντά κανείς την παραπάνω δομή μαζί με μία δεύτερη αντωνυμία σε γενική (που λειτουργεί ως γενική χαριστική ή κυρίως ως γενική αντιχαριστική): μου την έδωσε, μου την έσπασε, μας την έλεγε, θα μας τη βαρέσει. Μέσω των παραπάνω δομών ο ομιλητής δηλώνει την έντονη εμπλοκή του στα γεγονότα και το συναισθηματικό φορτίο, κυρίως δυσφορίας ή αμφισβήτησης, που του προκαλούν τα διάφορα εξωτερικά ερεθίσματα. 21 20 Γιάννης Ανδρουτσόπουλος, (2001). Η Γλώσσα των νέων. Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός για τη Γλώσσα, Κέντρο-Ελληνικής Γλώσσας Θεσσαλονίκη, σελ.108-113 21 Γιάννης Ανδρουτσόπουλος, (2001). H Γλώσσα των νέων. Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός για τη Γλώσσα Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Θεσσαλονίκη, σελ. 280-287. [22]
2.4. Τα social media και τα greeklish διαστρεβλώνουν την ελληνική γλώσσα Τα λεγόμενα greeklish δεν είναι «διάλεκτος» όπως συχνά λέγεται, αλλά η γραφή της ελληνικής γλώσσας με λατινικό-αγγλικό αλφάβητο. Έχοντας τις ρίζες τους στο πρακτικό πρόβλημα της ανταλλαγής γραπτών μηνυμάτων, σε περιβάλλοντα όπου η υποστήριξη της Ελληνικής γλώσσας ήταν περιορισμένη ή και ανύπαρκτη, τα «Greeklish» διαδόθηκαν με μεγάλη ταχύτητα. Αν μπει κανείς σήμερα σ έναν από τους λεγόμενους «χώρους κοινωνικής δικτύωσης» (social networking), ας πούμε στο «facebook» (facebook, όπου κάνεις «φίλους» - friends) ή στo «twitter» (twitter, όπου κάνεις «ακόλουθους» - followers) ή σε έναν απλό «χώρο συζήτησης» (chat room), θα διαπιστώσει αμέσως ότι σε μεγάλο ποσοστό τα ελληνόπουλα επικοινωνούν μεταξύ τους, γράφοντας greeklish διανθισμένα και με διάφορες «φατσούλες» (emoticons), μικρά γραφικά που δείχνουν χαρά, λύπη, αγανάκτηση κλπ. Γι αυτό και τα greeklish συνδέθηκαν με τη γλώσσα των νέων. Τα greeklish δεν είναι γλώσσα, είναι ένα σύστημα γραφής συμπληρωματικό, περιορισμένο σε ειδικές συνθήκες χρήσης από ειδικές κοινωνικές ομάδες: μαθητές, φοιτητές, επιστήμονες, ανθρώπους των μέσων και της τεχνολογίας. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι νέοι σε ηλικία χρήστες του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου «συμφιλιώνονται» σε μεγάλο βαθμό με τη χρήση τους. 22 2.5. Η ερμηνεία του φαινομένου «της γλώσσας των νέων» τα κοινωνικά, ψυχολογικά, επικοινωνιακά αίτια και οι διαστάσεις του Ο Γλωσσολόγος Γιάννης Ανδρουτσόπουλος, που ασχολείται ειδικά με τη γλώσσα στη νεανική κουλτούρα, σημειώνει: «Οι προϋποθέσεις για να αναπτυχθεί μια νεανική γλώσσα είναι»: i)η κοινωνικά θεσμοποιημένη κατηγορία της νεότητας ii)κάποια μορφή νεανικής κουλτούρας και «αυτόνομης» νεανικής επικοινωνίας. Ιστορικά, μορφές νεανικής γλώσσας υπήρχαν ήδη σε προηγούμενους αιώνες, ωστόσο η γλώσσα των νέων έγινε μαζικό φαινόμενο από τα μεταπολεμικά χρόνια και ιδιαίτερα κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Αυτό ανάγεται στην αυξανόμενη οικονομική και πολιτισμική ανεξαρτησία των νέων στις σύγχρονες κοινωνίες, αλλά και στην κοινή επιρροή από νεανικές κουλτούρες αγγλοαμερικανικής προέλευσης. Επίσης, «Τα κοινωνικά δίκτυα των νέων είναι στενότερα από αυτά των ενηλίκων, γεγονός που εντείνει την πίεση γλωσσικής συμμόρφωσης με την παρέα. Απ την άλλη, οι συμβάσεις γλωσσικής ευγένειας και απόστασης που απαιτούνται 22 Γιάννης Ανδρουτσόπουλος, (2001). H Γλώσσα των νέων. Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός για τη Γλώσσα, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Θεσσαλονίκη, σελ.111-114. [23]
στην ενήλικη ζωή δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμη πλήρως κατά την εφηβεία. Έτσι εξηγείται το ότι η συχνότητα μη πρότυπης γλώσσας είναι μεγαλύτερη στη νεότητα από ότι στην ενήλικη ζωή. Ψυχολογικά, κατά τη νεανική ηλικία διαμορφώνεται η προσωπική και κοινωνική ταυτότητα. Η απόρριψη κατεστημένων τρόπων συμπεριφοράς και ο πειραματισμός με εναλλακτικά μοντέλα, τάσεις που γενικότερα χαρακτηρίζουν την εφηβεία, εκφράζονται και γλωσσικά. Με την ιδιαίτερη γλώσσα τους οι νέοι συμβολίζουν ότι ανήκουν σε μια ηλικία με δικά της ενδιαφέροντα και αξίες, που διαφέρει τόσο από τα παιδικά όσο και από τα ενήλικα χρόνια. Τέλος, επιλέγουν εκφραστικότερους και πιο πρωτότυπους γλωσσικούς τύπους για να επικοινωνήσουν, μιας και η εκφραστικότητα και το γλωσσικό παιχνίδι είναι στενά δεμένες με τη συγκεκριμένη ηλικία» 23. 2.6. Σημεία αλλοίωσης της ελληνικής γλώσσας Οι νέοι κάνουν αλλοιώσεις και αλλαγές, χρησιμοποιούν νεολογισμούς, λέξεις υβριστικές, λέξεις που φτιάχνουν σε μίμηση της αργκό, ξένες λέξεις. Με τον τρόπο αυτό περιφρονούν αρχές και αξίες, αρνούνται να προσαρμοστούν, εκδηλώνουν το νεωτεριστικό τους πνεύμα. Παράλληλα οι νεανικές ηλικιακά ομάδες διακρίνονται πάντα από την τάση να διαφοροποιούνται με το ντύσιμο, την αισθητική, τη συμπεριφορά και τη γλώσσα. Η λεγόμενη γλώσσα των νέων αποτελεί κώδικα εξατομικευμένο της ηλικιακής τους ομάδας, γλωσσική παραλλαγή που διαφοροποιεί τους χρήστες της, κατασκευάζοντας συγχρόνως τη συνοχή της ομάδας. Οι αποκλίσεις της γλώσσας τους από τη ρυθμισμένη παραλλαγή, οι νεολογισμοί και οι γραμματικές παραβιάσεις εκφράζουν τις αλλαγές στα πρότυπα συμπεριφοράς, τις ιδέες, τις αξίες και τους κανόνες που ρυθμίζουν την επικοινωνία. Είναι λοιπόν πιθανό ότι η χρήση της γλώσσας των νέων οφείλεται στην ανάγκη τους να ενταχθούν σε μια ομάδα. Ένα ακόμη αίτιο για την άκριτη υιοθέτηση της νεανικής γλώσσας εκ μέρους των νέων, θα μπορούσε να θεωρηθεί, η απουσία μελέτης και επαφής με το βιβλίο και τη γνώση, σε συνδυασμό με τον άγονο μιμητισμό και τα συμπλέγματα κατωτερότητας απέναντι σε ξένα στοιχεία και τρόπους ζωής. Όσο η ζωή και η δημιουργία των νέων περιορίζονται στα όσα μαζικά προσφέρονται από την τηλεόραση ή από τα περιοδικά του συρμού, τόσο αποπροσανατολίζεται και το ενδιαφέρον τους για την κοινή γλώσσα. 24 Όταν μάλιστα απουσιάζουν και από την οικογένεια τα κατάλληλα εκείνα πνευματικά ερεθίσματα, που ανανεώνουν τη γλωσσική ταυτότητα των νέων (πολυπλοκότητα ρόλων των γονέων, έλλειψη επαφής, απουσία βιβλιοθηκών κ.λπ.), τότε το πρόβλημα οξύνεται. Η νεανική ιδιόλεκτος όμως, δεν αποτελεί μιαν άλλη γλώσσα ή μια συνθηματική γλώσσα (αργκό), αλλά πρόκειται για την κοινή γλώσσα με λιγότερο ή περισσότερο έντονες αποκλίσεις στο λεξιλογικό και μορφοσυντακτικό επίπεδο. Ο ιδιαίτερος αυτός γλωσσικός κώδικας χαρακτηρίζεται από μιαν έντονη διαφοροποίηση 23 Γιάννης Ανδρουτσόπουλος, (2001). H Γλώσσα των νέων. Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός για τη Γλώσσα, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Θεσσαλονίκη, σελ 88 24 Άννα Φραγκουδάκη, (1987), Γλώσσα και ιδεολογία, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα, σελ. 72-73. [24]