Ο ηξεινο, ν ζνθνο, ν πνηεηεο 1. Δηλαη ηξεηο κνξθεο πνπ κνηαδεη λα κελ θαηνηθνπλ αλακεζα καο. Βξηζθνληαη, ιεκε, "αιινπ": Ο ηξεινο ζηνλ θνζκν ηνπ, ν ζνθνο ζηηο επρεο ησλ παηδηθσλ γελεζιησλ, ν πνηεηεο ζηα ζπλλεθα. Κη εκεηο; Πνπ βξηζθνκαζηε; Αο παξνπκε πξνο ζηηγκε ζηα ζνβαξα ην ιατθν ξεην πνπ ιεεη πσο απ ηνλ ηξειν, ζπκπιεξσλσ, παξαιιαδνληαο ηε ζπλερεηα, θη απ ηνλ ζνθν θη απν ηνλ πνηεηε ζα καζνπκε ηελ αιεζεηα. Πξνο ηνπην ζα ηνπο δσζνπκε ηνλ ινγν θαη ζα δνπκε ηη ερνπλ λα καο πνπλ. Ο ηξεινο εθπξνζσπεηηαη απν ελαλ ειβεην αληξα πνπ δεισλεηαη κε ην νλνκα "Όηην Αιληεξ". Ο ινγνο ηνπ παξαηηζεηαη ζ' ελα βηβιην κε ηνλ ηηηιν "Commedia" [Βι. εδσ Μαζεκαηα / Πνηεηεο http://www.gemenetzis.gr/description.php?category_id=3&sec_category_id=75 ]. Πξεπεη λα εδεζε ζηα κεξε ηνπ ζπγγξαθεα Gerold Späth, ην Rapperswil, κηα κηθξε πνιε ηεο γεξκαλνθσλεο Διβεηηαο. ην απνζπαζκα πνπ αθνινπζεη κηιαεη ν Δπηκειεηεο ελνο κνπζεηνπ πνπ παξνπζηαδεη ζ ελα γθξνππ ηνπξηζησλ ηα εθζεκαηα, κεηαμπ ησλ νπνησλ θαη ραιθνγξαθηεο απν ηελ ζπιινγε ηνπ "ηξεινπ" καο, ηνπ Αιληεξ. Ο Δπηκειεηεο: "[...] Ο Αιληεξ ζπλειεγε ραιθνγξαθηεο, ηνηε ε ραιθνγξαθηα δελ αμηδε αθνκα ηηπνηα, εηαλ εθηεζεηκελνο ζηηο θνξντδηεο ησλ ζπλαδειθσλ θαη ζπγγελσλ, ζε πνιινπο ην πνιπ εηλαη παξα πνιπ, κα θη απηνο κε ηελ ειηθηα εγηλε θαπσο αιινθνηνο, ζα κπνξνπζα λα πσ θαη: ηξεινο, κα εηζη εηαλ απν παληα, πηζηεπε ν θνζκνο, ηειηθα αθνπγε, νπσο ιεγεηαη, θσλεο, ηνπ εδηλαλ εληνιεο ε ηνπ 1 Διαθξα αλαζεσξεκελε νκηιηα ζηελ παξνπζηαζε ηνπ βηβιηνπ Παζνγξαθηεο, Δθδνζεηο Θεξαπεπηεξηνπ πηλαξε, Κνδαλε 2001. 1
αθεγνπληαλ ηζηνξηεο, θαη απν κηα λεαξε θνπεια πνπ επαλεηιεκκελα παζαηλε ινμπγθα γηα βδνκαδεο ιακβαλε ηαθηηθα γηα θαπνπ δπν ρξνληα ζεκαηα Μνξο, ηα ζεκαηα Μνξο εηραλ εθεπξεζεη κνιηο ηνηε, θαη ζ' νξηζκελεο κεξεο κπνξνπζε λα βιεπεη δηακεζνπ ησλ γπλαηθσλ, ειεγε πσο εηραλ ραζεη ηελ αληηζηαζε ηνπο, επηζεο δηαηεξνπζε αιιεινγξαθηα κε θαζε εηδνπο λεθξνπο βαζηιηαδεο θαη ζενπο, κε ηνλ Οπξαλν, ηνλ Αιεμαλδξν, ηνλ Θενδεξηρν, ε αιιεινγξαθηα ζπλεβαηλε ζηελ εμνρε, ε γξαθε πεξλνπζε απν ςεια, νπσο ζηηο κεξεο καο ηα θπιηνκελα θσηεηλα γξακκαηα, αιια δελ εηαλ ειεθηξηθε, εηαλ απν ζπλλεθα θη ν αγεξαο θπζνπζε θη εζκπξσρλε, αθνκα θαη ην ζξντζκα ησλ θπιισλ εηαλ γξαθε, ην θηεξνθνπεκα ησλ πνπιησλ, ηα θπκαηα ζην λεξν, ν Αιληεξ ζηηο αιινθνηεο πζηεξεο κεξεο ηνπ κπνξνπζε λα δηαβαδεη θαζε γξαθε, κα πνηε δε καξηπξεζε ιεμε [...]" Σνλ ινγν ηνπ ζνθνπ ζα ηνλ αθνπζνπκε δηα ζηνκαηνο ελνο γεξκαλνπ ζηνραζηε, ηνπ Martin Heidegger, ζ' ελα θεηκελν κε ηνλ ηηηιν "Ο Υσξαθνδξνκνο". Αλαθεξεηαη ζηνλ ηνπν πνπ γελλεζεθε θη εδεζε, ζηελ αλαηνιηθε πιαγηα ηνπ Μειαλα Γξπκνπ. Δθεη εηαλ θη ν ρσξαθνδξνκνο πνπ κλεκνλεπεηαη. Γξαθεη ν Heidegger: "ην κεηαμπ ε ζθιεξαδα θη ε κπξσδηα ηνπ μπινπ ηεο βαιαληδηαο αξρηζαλ λα κηινπλ επιεπηνηεξα γηα ηελ βξαδπηεηα θαη ηε ζηαζεξνηεηα κε ηελ νπνηα βιαζηαηλεη ην δεληξν. Η ηδηα ε βαιαληδηα κηινπζε θη ειεγε πσο ν,ηη δηαξθεη θαη θαξπηδεη, ην νθεηιεη κνλν ζ ελα ηεηνην βιαζηεκα: πσο βιαζηαηλσ ζα πεη: αλνηγνκαη ζηελ απια η νπξαλνπ θαη ζπλακα ξηδσλσ ζην ζθνηνο ηεο γεο πσο θαζε επδνθηκν επδνθηκεη κνλν νηαλ ν αλζξσπνο εηλαη ζηνλ ηδην βαζκν θαη ηα δπν: εηνηκνο γηα ην θαιεζκα ηνπ πςηζηνπ νπξαλνπ θη επαθεκελνο ζηελ πξνζηαζηα ηεο θεξνπζαο γεο. Παληα ζπλερηδεη λα ην ιεεη ε βαιαληδηα ζηνλ ρσξαθνδξνκν πνπ, ζηγνπξνο γηα ηελ πνξεηα ηνπ, πεξλα απν δηπια ηεο. Ό,ηη ερεη ηελ νληνηεηα ηνπ γπξσ απν ηνλ δξνκν, απηνο ην πεξηζπιιεγεη θαη απνδηδεη ζηνλ θαζελα πνπ ηνλ δηαβαηλεη ην δηθν ηνπ." 2
Ο πνηεηεο πνπ αθνινπζεη εηλαη ν Γησξγνο εθεξεο. Οη ζηηρνη βξηζθνληαη ζην πνηεκα "Ο ΣΡΑΣΗ ΘΑΛΑΙΝΟ ΑΝΑΜΔΑ ΣΟΤ ΑΓΑΠΑΝΘΟΤ". Σν εγξαςε ην 1942, ζην Σξαλζβααι ηεο Ννηηαο Αθξηθεο, θαη αλαθεξεηαη ζηνλ ηνπν πνπ βξεζεθε ηνλ θαηξν ηεο Καηνρεο αθνινπζσληαο ηελ εμνξηζηε θπβεξλεζε. Δθεη νη "αγαπαλζνη" εηλαη ην θνηλν ινπινπδη. Η πξσηε ζηξνθε εηλαη ε εμεο: "Γελ ερεη αζθνδηιηα, κελεμεδεο, κεηε παθηλζνπο πσο λα κηιεζεηο κε ηνπο πεζακελνπο. Οη πεζακελνη μεξνπλ κνλαρα ηε γισζζα ησλ ινπινπδησλ γη' απην ζσπαηλνπλ ηαμηδεπνπλ θαη ζσπαηλνπλ, ππνκελνπλ θαη ζσπαηλνπλ παξα δεκνλ νλεηξσλ, παξα δεκνλ νλεηξσλ." Η ηξηηε ζηξνθε αξρηδεη εηζη: "Δηλαη βαξπ θαη δπζθνιν, δε κνπ θηαλνπλ νη δσληαλνη πξσηα γηαηη δε κηινπλ, θη πζηεξα γηαηη πξεπεη λα ξσηεσ ηνπο λεθξνπο γηα λα κπνξεζσ λα πξνρσξεζσ παξαθαησ. Αιιησο δε γηλεηαη [...]" Αθνπζακε ηνλ Δπηκειεηε ηνπ κνπζεηνπ λα ιεεη: ζε πνιινπο ην πνιπ εηλαη παξα πνιπ. Σα ινγηα ηνπ ηξεινπ, ηνπ ζνθνπ, ηνπ πνηεηε ερνπλ θαηη ην "πνιπ". Μαο μεπεξλαλε. Σν "πνιπ" ηνπο καο εηλαη "παξα πνιπ". Σν "παξα πνιπ", απην πνπ καο μεπεξλα, νρη κνλν δελ ην ελλννπκε, αιια ζπρλα θαη δελ ην δερνκαζηε. 3
Ο Αιληεξ, αθνπζακε, εηλαη εθηεζεηκελνο ζηηο θνξντδηεο ησλ ζπλαδειθσλ θαη ζπγγελσλ. Ο Heidegger, ζε κηα παξαδνζε, αλαθεξεη κηα ηζηνξηα γηα ηνλ Θαιε πνπ, αζηξνλνκνπληα [...] θαη αλσ βιεπνληα, θαζσο κειεηνπζε η' αζηξα θη εηρε ην βιεκκα ηνπ ζηξακκελν πξνο ηα παλσ, πεζνληα εηο θξεαξ, επεζε ζ' ελα πεγαδη, ζξαηηα ηηο εκκειεο θαη ραξηεζζα ζεξαπαηληο, θαη κηα νκνξθε θαη ραξηησκελε δνπια ζξαθησηηζζα απνζθσςαη ιεγεηαη, ιεγεηαη πσο ηνπ εηπε πεξηπαηρηηθα, σο ηα κελ ελ νπξαλσ πξνζπκνηην εηδελαη, πσο ηνζν επηζπκεη λα γλσξηζεη απηα πνπ εηλαη ζηνλ νπξαλν, ηα δ' νπηζζελ απηνπ θαη παξα πνδαο ιαλζαλνη απηνλ, θαη ραλεη απηα πνπ ζα ηνπ ζπκβνπλ θαη πνπ εηλαη κπξνζηα ζηα πνδηα ηνπ. Ο εθεξεο γξαθεη ζην πνηεκα "Θεξηλν Ηιηνζηαζη Θ'": Μηινπζεο γηα πξαγκαηα πνπ δελ ηα 'βιεπαλ / θη απηνη γεινπζαλ. Κη εκεηο επηζεο, γεισληαο, παξαπεκπνπκε ηνλ ηξειν ζηνλ θνζκν ηνπ, ηνλ ζνθν ζην κειινλ ησλ παηδησλ καο, ηνλ πνηεηε ζηα ζπλλεθα. Με ηνλ ηξειν, κε ηνλ ζνθν, κε ηνλ πνηεηε, γειακε. Όκσο νζν ζεσξνπκε ην γειην απια εθθξαζε ππνηηκεζεο, ε νζν δελ επηηξεπνπκε ζηνλ εαπην καο λα γειαζεη καδπ ηνπο, γηαηη απην ζα εηαλ ππνηηκεηηθν γηα καο, δελ ερνπκε πξνζεμεη αξθεηα ην ηδην ην γειην καο. Σν γειην, πξηλ απν ηελ νπνηα ζεκαζηα εκεηο ηνπ πξνζδηδνπκε, εηλαη κηα απαληεζε, ε αλαξζξε απαληεζε καο ζηα ινγηα ηνπο. Σα ινγηα θαη ηα εξγα ηνπο καο αθελνπλ αλαξζξνπο. Η απαληεζε καο, ην γειην καο, εηλαη ελα επηθσλεκα εθεη πνπ καο ιεηπνπλ νη ιεμεηο. Αο δνθηκαζνπκε ινηπνλ, νρη λα θαηαπλημνπκε ην γειην αιια λα ην αθεζνπκε λα γειαζεη αθνκα πην ειεπζεξα, δειαδε δηρσο ηελ ακπλα ηεο ππνηηκεζεο θαη ηεο 4
απνξξηςεο. Έηζη ζα κπνξεζνπκε θαιπηεξα λα εληνπηζνπκε απην ζην νπνην απαληακε κε ελα γειην. Καη ζηνπο ηξεηο ινγνπο πνπ αθνπζακε πξνθεηηαη γηα ηε ζρεζε κε ηελ γισζζα: ηνλ ηξειν ελαο ινμπγγαο, ηα ζπλλεθα, ην ζξνηζκα ησλ θπιισλ, ην θηεξνθνπεκα ησλ πνπιησλ, ηα θπκαηα ζην λεξν εηλαη γξαθε, ηα δηαβαδεη. ηελ γισζζα απηε ηνπ κηιαλε ε λεαξε θνπειια, νη λεθξνη βαζηιηαδεο θη νη ζενη, ν Οπξαλνο, ν Αιεμαλδξνο, ν αγλσζηνο Θενδεξηρνο. ηνλ ζνθν κηια ε βαιαληδηα. Η ζθιεξαδα θη ε κπξσδηα ηνπ μπινπ ηεο κηιαλε γηα ην βιαζηεκα. Καη καιηζηα ε βαιαληδηα δελ κηιαεη θαλ ζ απηνλ. Μηιαεη ζηνλ ρσξαθνδξνκν. Ο ζνθνο απισο αθνπεη θαη θαηαγξαθεη ηε ζπλνκηιηα ηνπο. ηνλ πνηεηε δελ εηλαη νη δσληαλνη πνπ κηινπλ αιεζηλα αιια νη λεθξνη, νη πεζακελνη. Μηινπλ ηελ γισζζα ησλ ινπινπδησλ, ησλ αζθνδεισλ, ησλ κελεμεδσλ, ησλ παθηλζσλ. Σνπο λεθξνπο πξεπεη λα ξσηεζεη, νη πεζακελνη πξεπεη λα ηνλ αξκελεςνπλ, γξαθεη ζηελ ηειεπηαηα ζηξνθε, γηα λα πξνρσξεζεη παξαθαησ. Σν θνηλν ηξεινπ, ζνθνπ θαη πνηεηε εηλαη πσο ηνλ πξσην ινγν δελ ηνλ ερνπλ απηνη. Απηνη αθνπλ. Αθνπλ θαη αληαπνθξηλνληαη. Με κηα ιεμε ηνπ Ηξαθιεηηνπ: νκν-ινγνπλ ηνλ ινγν πνπ αθνπζαλ. Ο ινγνο ηνπο δελ αξρηδεη ινηπνλ απ απηνπο θαη δελ εηλαη θαηαξρελ αλζξσπηλε ιεηηνπξγηα θαη δξαζηεξηνηεηα. Δηλαη ελαο ινγνο, κε ηελ εθθξαζε ελνο αιινπ πνηεηε,πεξαλ ησλ αλζξσπσλ. Καη πνηα εηλαη ε ηδηαηηεξνηεηα ηνπ ινγνπ ηνπο; Σηνλ θαζελα αλαγλσξηδνπκε ηνπο αιινπο δπν: Ο ινγνο ηνπ ηξεινπ εηλαη ζνθνο θαη πνηεηηθνο, ν ινγνο ηνπ ζνθνπ εηλαη ηξεινο θαη πνηεηηθνο, ν ινγνο ηνπ πνηεηε εηλαη ηξεινο θαη ζνθνο. 5
Ο θαζελαο εγθαηαιεηπεη ηνλ εγσηζκν ηνπ, κηια ελ νλνκαηη νισλ, νινη κηινπλ δηα ζηνκαηνο ηνπ. Ο θνζκνο πνπ θεξλεη ζε γισζζα εηλαη ελαο θνζκνο θνηλνο, κε κηα θνηλνηεηα πξσηνγελε, πξσηαξρηθε, θαη γηα ηνλ θνηλν καο λνπ, ν νπνηνο δπζθνια ζπιιακβαλεη θαηη πεξαλ ησλ αλζξσπσλ, πξσηαθνπζηε. Γελ ππαξρεη παγησκελνο ζε θαλελα ζπληαγκα, ζε θαλελα θαηαζηαηηθν, ζε θακηα ζπκβαζε. Σν θαλεξσκα ηνπ ρξεηαδεηαη θαζε θνξα ηελ πξαμε, θαη καιηζηα ηελ πςηζηε αλζξσπηλε πξαμε, ηνλ ινγν, θαη καιηζηα ζηελ πςηζηε εθθαλζε ηνπ, πνπ εηλαη ε νκν-ινγηα ελνο κηιεκαηνο αιινηξηνπ. Ο θνηλνο θνζκνο ρξεηαδεηαη ηνλ ινγν γηα λ' απνθηεζεη εθ λενπ ππνζηαζε θαη λα καο πξνζθεξεη παιη θαη παιη ελαλ ηνπν θαηνηθεζεο, θαζσο ηεηνηνη ινγνη ιεγνληαη παληνηε ελ νλνκαηη νισλ καο. Ση ζπγθξνηεη απηνλ, ηνλ αιεζηλα θνηλν θνζκν; Σν αθνπζακε απν ηνλ ηξειν. Δηλαη ην ρσξηο αληηζηαζε. Δδσ ηηπνηα δελ εκκελεη ζηνλ εαπην ηνπ, θαλελα πξαγκα θαη θαλελαο αλζξσπνο θαη θαλελαο ζενο. Γελ επηθξαηεη θακηα αξρε, θακηα ζθνπηκνηεηα θαη θακηα ρξεζηηθνηεηα, ηηπνηα δελ εηλαη αλσηεξν απν ην αιιν, ηηπνηα δελ εηλαη θαησηεξν απν ην αιιν. Καζε ηη απνδηδεη ζην αιιν, ραξηδεη ζην αιιν απην πνπ εηλαη. Με κηα ιεμε ηνπ ζνθνπ, ηνπ απνδηδεη ηελ νληνηεηα ηνπ, ην δηθν ηνπ. Ο πνηεηεο, ζην ηδην πνηεκα, ην νλνκαδεη αγαπε: ην πξσην πξαγκα πνπ εθαλε ν ζενο. Σν "ρσξηο αληηζηαζε", ε "απνδνζε ηνπ δηθνπ", ε "αγαπε", ιελε ελα θαη ην απην. Η εδσ απαηηνπκελε ζηαζε εηλαη ε πξνζνρε, κηα πξνζνρε ε νπνηα δελ παξαηεξεη, δελ αηζζαλεηαη, δελ ειεγρεη, δελ εθθεξεη θξηζεηο αιια αθελεη, πνπ ζα πεη ησξα: ραξηδεη, ζην θαζε ηη απην πνπ εηλαη. Απηε ε πξνζνρε, εηπσζεθε, εηλαη ε θπζηθε επιαβηθνηεηα ηεο ςπρεο. ην βιεκκα ηεο νη γπλαηθεο, νη λεθξνη βαζηιηαδεο θαη νη ζενη, ηα ζπλλεθα θαη ηα θπκαηα, ε βαιαληδηα θη ν ρσξαθνδξνκνο, ε γε θη ν νπξαλνο, ηα αζθνδηιηα θαη νη 6
κελεμεδεο θαη νη παθηλζνη, νη δσληαλνη θαη νη πεζακελνη θαη ηα νλεηξα, κε ηηο θσλεο θαη ηηο ζησπεο ηνπο, αλαθπνληαη θαη πξνβαιινπλ ζηε ιακςε θαη ζην ζθνηαδη ηνπο. Τπαξρεη ελαο ζηηρνο ηνπ Friedrich Hölderlin πνπ ιεεη: Με ηελ αμηα ηνπ, θαη νκσο πνηεηηθα, θαηνηθεη ν αλζξσπνο επαλσ ζ απηελ ηε γε. Με ηελ νπνηα αμηα καο, κε ηηο εγλνηεο θαη ηηο θξνληηδεο, κε ηα θεξδε θαη ηηο δεκηεο, κε ηηο επηηπρηεο θαη ηηο απνηπρηεο καο δνπκε δσ παλσ θαη πνιιεο θνξεο ζεσξνπκε πσο απηνη εηκαζηε θαη πσο απηε εηλαη ε δσε καο. Καη νκσο, ν ηξεινο, ν ζνθνο, ν πνηεηεο εηλαη αλακεζα καο θαη καο θαινπλε αλακεζα ηνπο, θαη θαπνηεο ζηηγκεο αλππνπηεο καο ζπλεπαηξλνπλ πξνο ηελ αιεζηλε, ηελ πνηεηηθε θαηνηθεζε ηνπ αλζξσπνπ επαλσ ζ απηελ ηε γε. 7