1 «Ο μεηαζτημαηιζμός ηης Μεζαιωνικής πόλης ηης Ρόδοσ ζε τώρο πολιηιζμού και εκπαίδεσζης ηων πολιηών». Γιώργος Νηέλλας, Καηερίνα Μανούζοσ-Νηέλλα, Αρτιτέκτονες τοσ ΥΠΠΟ Ζ Ρόδνο κπνξεί λα ζεσξεζεί ηππηθό παξάδεηγκα δηαρξνληθήο κεζνγεηαθήο πόιεο πξνζαξκνζκέλεο ζην Δπξσπατθό κνληέιν, πνπ ραξαθηήξηζε ηε δεκηνπξγία ησλ αζηηθώλ θέληξσλ ηνλ κεζαίσλα. Tν ιηκάλη ηεο Pόδνπ ήηαλ έλαο ζεκαληηθόο ζηαζκόο ηεο αλαηνιηθήο Μεζνγείνπ, επλντθόο γηα ηελ πξνζάξαμε πινίσλ κε εκπόξνπο θαη πξνζθπλεηέο γηα ηνπο Αγίνπο Σόπνπο. H θαηάθηεζή ηεο από ηνπο Iσαλλίηεο Iππόηεο ησλ Iεξνζνιύκσλ ζηηο αξρέο ηνπ 14νπ αηώλα ζεκαηνδόηεζε κηα λέα επνρή. Σν αζηηθό ηνπίν πνπ δεκηνπξγήζεθε ραξαθηεξίδεηαη από ηα θπξίαξρα ζηνηρεία ησλ νρπξσκέλσλ δπηηθνεπξσπατθώλ κεζαησληθώλ πόιεσλ αιιά δηαηήξεζε κέρξη ζήκεξα θαη ηηο κλήκεο ηεο κεγάιεο ειιεληζηηθήο «ηππνδάκεηαο» θαη ηεο βπδαληηλήο πόιεο ηελ νπνία δηαδέρηεθε. Ζ κεζαησληθή Ρόδνο ραξαθηεξίδεηαη σο θέληξν νηθνλνκηθώλ θαη πνιηηηζηηθώλ επηξξνώλ ηεο επνρήο ζην ζηαπξνδξόκη κεηαμύ Αλαηνιήο θαη Γύζεο. Σν 1985 μεθίλεζαλ εξγαζίεο απνθαηάζηαζεο θαηνηθηώλ θαη πνιενδνκηθώλ παξεκβάζεσλ κε ην Γξαθείν ηεο Πξνγξακκαηηθήο ύκβαζεο ηνπ ΤΠΠΟ ηνπ ΣΑΠ θαη ηνπ Γήκνπ Ρνδίσλ, ελώ από ην 1995 δηαλύνπκε κία γόληκε πεξίνδν κεγάιεο θιίκαθαο αλαζηεισηηθώλ έξγσλ ηνπ Τπνπξγείνπ Πνιηηηζκνύ θαη ηεο 4 εο Δθνξείαο Βπδαληηλώλ Αξραηνηήησλ ζην κλεκεηαθό θέιπθνο όισλ ησλ ηζηνξηθώλ πεξηόδσλ ηεο πόιεο. ηόρνο ηεο «Δπηηξνπήο Παξαθνινύζεζεο Έξγσλ ζηα Μλεκεία ηεο Μεζαησληθήο Πόιεο ηεο Ρόδνπ» ηνπ ΣΓΠΔΑΔ, πνπ ιεηηνπξγεί από ην 1998 σο ν θνξέαο πινπνίεζεο ελόο δπλακηθνύ αλαζηεισηηθνύ πξνγξάκκαηνο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, είλαη λα δνζεί ε λέα δηάζηαζε ηνπ κλεκεηαθνύ ρώξνπ κε έκθαζε ζηελ δηαρξνληθόηεηα ηνπ πνιενδνκηθνύ ηζηνύ, ζύκθσλα κε ηηο ζύγρξνλεο αληηιήςεηο γηα ηελ έληαμε ησλ κλεκείσλ ζηε δσή ησλ πνιηηώλ.
2 ηζηνξηθήο αλαδξνκήο θαη θνηλόρξεζην ρώξν εηδηθώλ πνιηηηζηηθώλ δξαζηεξηνηήησλ, όπσο ζπλαπιίεο βπδαληηλήο θαη κεζαησληθήο κνπζηθήο, έδσζε κηα βειηησκέλε πνηόηεηα επαθήο ησλ θαηνίθσλ θαη ησλ επηζθεπηώλ ζηε ζύγρξνλε δσή ηεο πόιεο. -ην ζπγθξόηεκα ησλ Αγίσλ Απνζηόισλ θαη ηνπ Παιηνύ πζζηηίνπ νξγαλώζεθε ρώξνο πεξηνδηθώλ εθζέζεσλ ηεο Γεκνηηθήο Πηλαθνζήθεο, Γεκνηηθό αλαςπθηήξην θαη ζηελ επηζθέςηκε εθθιεζία θαη ηελ ππόγεηα εκαληηθά έξγα ηεο ηειεπηαίαο απηήο πεξηόδνπ είλαη: α. Ζ ηζηνξηθή αλάδεημε ηεζζάξσλ εθθιεζηαζηηθώλ ζπλόισλ. -Ηδηαίηεξα ε απνθαηάζηαζε θαη ε αλάδεημε ησλ επηβιεηηθώλ εξεηπίσλ ηεο κεγάιεο γνηζηθήο εθθιεζίαο ηεο Παλαγίαο ηνπ Μπνύξγθνπ, κεηά ηελ θαηάξγεζε ηνπ νδηθνύ άμνλα, πνπ ηε δηέζρηδε από βνξξά πξνο λόην θαη ηελ ιεηηνπξγία ηεο, σο ζηάζε θξύπηε παξνπζίαζε ηεο ηζηνξίαο θαη ηεο απνθαηάζηαζεο ηνπ ηζηνξηθνύ ζπλόινπ, δξαζηεξηόηεηεο πνπ είλαη ρξήζηκεο ζηελ πόιε θαη ηηο αγθάιηαζαλ κε ελζνπζηαζκό νη θάηνηθνη. -Ζ απνθαηάζηαζε ηνπ κνλαζηεξηνύ ηνπ Αγίνπ Απγνπζηίλνπ θαη ε δηακνξθσκέλε απιή ηνπ κεηαθέξεη ησλ επηζθέπηε ζε έλα κεζαησληθό κνλαζηηθό πεξηβάιινλ, θνξησκέλν κε κλήκεο πνπ αλαδύνληαη από ηελ ηζηνξία θαη ηηο
3 αξρηηεθηνληθέο θάζεηο ηνπ. β. Ζ απνθαηάζηαζε ηνπ ρεξζαίνπ ηκήκαηνο ησλ νρπξώζεσλ θαη ε αλάπιαζε ηνπ ειεύζεξνπ ρώξνπ ηεο ηάθξνπ νδήγεζε ζηελ αλάπηπμε πνηθίισλ δξαζηεξηνηήησλ θαηά κήθνο ελόο αξραηνινγηθνύ πεξηπάηνπ, κε ηελ επξεκαηηθή πξσηνβνπιία ησλ ρξεζηώλ. Ζ νξγαλσκέλε ιεηηνπξγία ρώξσλ πνιηηηζηηθώλ εθδειώζεσλ, όπσο ην ζέαηξν «Μειίλα Μεξθνύξε», νη εθζεζηαθνί ρώξνη ζηνπο πξνκαρώλεο ηνπ Αγίνπ Γεσξγίνπ θαη ηνπ dell Carretto θαη ζην ζπγθξόηεκα ησλ αηζνπζώλ ηεο πύιεο d Amboise ζπλέβαιιε ζ απηόλ ηνλ ζθνπό. Ζ νξγάλσζε ππαίζξησλ αξραηνινγηθώλ θαη εθζεζηαθώλ ρώξσλ, όπσο ζηηο πδξεπηηθέο θαη απνρεηεπηηθέο ζηνέο ηεο ππνδνκήο ηεο ειιεληζηηθήο ηππνδάκεηαο πόιεο θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ ενξηαζκνύ ησλ Δπξσπατθώλ Ζκεξώλ Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκηάο ην 2000 κε ζέκα ην «Αζάλαην Νεξό» εληζρύεη ηελ αλάγλσζε ηεο ηζηνξίαο ελόο δηαρξνληθνύ ρώξνπ. γ. Ζ απνθαηάζηαζε ηνπ ζαιάζζηνπ ηκήκαηνο ησλ νρπξώζεσλ θαη ησλ ηξηώλ κόισλ ησλ δύν θεληξηθώλ ιηκαληώλ (ησλ Μύισλ, ηνπ Naillac θαη ηνπ Αγίνπ Νηθνιάνπ). Ζ πεηξακαηηθή έληαμε ησλ αξραηνινγηθώλ ιεηςάλσλ ζηνλ θνηλόρξεζην ρώξν δηέιεπζεο θαη πεξηπάηνπ, κε ηε δηακόξθσζε ρακεισκέλεο πιαηείαο πξν ηεο θεληξηθήο ζαιαζζηλήο πύιεο ηνπ κεζαησληθνύ ιηκαληνύ, είλαη αξθεηά επηηπρήο θαη ζπκβάιιεη ζηελ
4 επαηζζεηνπνίεζε ησλ πνιηηώλ γηα ηελ πξνζηαζία αλάδεημε ηνπο. δ. Σν αλαζηεισηηθό πξόγξακκα «Απνθαηάζηαζεο αλάδεημεο ησλ κλεκείσλ ζξεζθεπηηθήο θαη αζηηθήο αξρηηεθηνληθήο ηεο κεζαησληθήο πόιεο», ζην πιαίζην ηνπ νπνίνπ πξνρώξεζαλ θαη νινθιεξώζεθαλ ζεκαληηθέο παξεκβάζεηο: -Ζ απιή ηεο απνθαηεζηεκέλεο εθθιεζίαο ηνπ Αξραγγέινπ Μηραήι κεηαηξάπεθε ζε κηθξή θνηλόρξεζηε πιαηεία κε θξήλε θαη θαζηζηηθό θάησ από κηα παιηά «γξακηζηά» θαη έδσζε δσή ζε κηα απνκνλσκέλε γεηηνληά. -Ζ απνθαηάζηαζε ηεο εθθιεζίαο ηεο Αγίαο Αηθαηεξίλεο, ή Ηιθ Μηρξάκπ, κε ηηο πξόζθαηα ζπληεξεκέλεο θαη κνλαδηθέο ηνηρνγξαθίεο ηεο, κπνξεί λα αλαδείμεη ηελ ξνδίηηθε ηππνηηθή δσγξαθηθή ηέρλε ηνπ 15 νπ αη. Παξάιιεια άξρηζε λα αλαπηύζζεηαη ζε επίπεδν πόιεο έλα δίθηπν ρξήζεσλ ησλ απνθαηεζηεκέλσλ κλεκείσλ, πνπ κεηαηξέπνληαη ήδε ζε ζεκαληηθά ζεκεία αλαθνξάο ησλ θαηνίθσλ, ησλ νπνίσλ ε ελεξγή ζπκκεηνρή -Σν απνθαηεζηεκέλν αξρνληηθό ηνπ 18 νπ 19 νπ αη., κε ηελ εζσζηξεθή ζθηεξή απιή ηνπ θαη ηελ κνπζνπικαληθή θξήλε, εληαγκέλν ζε έλα κεζαησληθό δεκόζην θηίζκα κε ηεηξάπιεπξν αίζξην, γλσζηό σο θηίξην Villaragut, δίλεη ηελ επθαηξία ζηνπο επηζθέπηεο γλσξηκίαο κε ηελ αζηηθή αξρηηεθηνληθή θαη
5 ηνλ ηξόπν δσήο ηεο Σνπξθνθξαηίαο. -ηελ ηδηαίηεξε πεξίπησζε ηνπ ηππνηηθνύ Ξελώλα ηεο Αγίαο Αηθαηεξίλεο, ε ρξήζε κειεηήζεθε παξάιιεια κε ηελ νινθιήξσζε ηεο απνθαηάζηαζεο θαη ηε δηακόξθσζε ησλ εζσηεξηθώλ ρώξσλ ηνπ κλεκείνπ. Ζ έληαμε ηνπ «Κέληξνπ Δθπαηδεπηηθώλ Αξραηνινγηθώλ Πξνγξακκάησλ» ηεο 4 εο ΔΒΑ εκπινπηίδεη ην ραξαθηήξα ηεο βνκβαξδηζκέλεο θαη ππνβαζκηζκέλεο πεξηνρήο θαηνηθίαο, ζηελ νπνία δηαηεξήζεθε κέρξη ζήκεξα ε εθπαηδεπηηθή δξαζηεξηόηεηα ηνπ Γεκνηηθνύ ρνιείνπ. Ζ δηαρξνληθόηεηα ησλ κλεκείσλ αιιά θαη ησλ αθάιππησλ ρώξσλ ηεο πεξηνρήο, αλάκεζα ζηνπο νπνίνπο δεζπόδεη ε ζεκειίσζε ηεο επηβιεηηθήο ειιεληζηηθήο νρύξσζεο ηνπ κεγάινπ ιηκέλνο, εθθξάδνληαη θαη ζην πεξηερόκελν ησλ εθπαηδεπηηθώλ πξνγξακκάησλ πνπ παξάγνληαη εηδηθά γηα ηε Ρόδν. εκαληηθή από άπνςε εθπαηδεπηηθήο ζεκαζίαο είλαη θαη ε πεηξακαηηθή ιεηηνπξγία επηζθέςηκσλ εξγνηαμίσλ θαηά κήθνο ηνπ πεξηπάηνπ ηεο ηάθξνπ, πνπ επαηζζεηνπνηνύλ ην θνηλό όζνλ αθνξά ηελ έλλνηα ηεο παιαηόηεηαο, ηεο θζνξάο από θπζηθνύο θαη θνηλσληθνύο παξάγνληεο θαη ηεο αλάγθεο δηαξθνύο ζπληήξεζεο ησλ κλεκεηαθώλ θαηαζθεπώλ. Σκήκα ηνπ ππό αλαζηήισζε θξνπξίνπ ηνπ Αγίνπ Νηθνιάνπ, ζην νπνίν ηνπνζεηήζεθε πξόπιαζκα ηνπ νρπξνύ θαη ελεκεξσηηθό νπηηθναθνπζηηθό πξόγξακκα, είλαη αλνηθηό ζην θνηλό από ηνλ επηέκβξην ηνπ 1998. Σνλ Ηνύλην ηνπ 2002 ζην πιαίζην ησλ «Αλνηθηώλ Ζκεξώλ» ηνπ Τπνπξγείνπ Πνιηηηζκνύ δηακνξθώζεθε σο επηζθέςηκν ην λνηηόηεξν ηκήκα ηεο εθηεηακέλεο δηαρξνληθήο αλαζθαθήο ηνπ κόινπ ησλ Μύισλ, ελώ παξάιιεια ιεηηνύξγεζε θαη ην εθπαηδεπηηθό πξόγξακκα ηεο 4 εο ΔΒΑ «Ηζηνξία κηαο αλαζθαθήο. Από ηνλ αξρηθό ζρεδηαζκό ζηελ ηειηθή παξνπζίαζε» πνπ είρε ηελ ελζνπζηώδε αληαπόθξηζε ηνπ θνηλνύ ηεο Ρόδνπ.
6 Μεηά ην 2000 πξνρσξεί ην λέν επξύηαην πξόγξακκα ηεο Δπηηξνπήο Παξαθνινύζεζεο Έξγσλ ζηα Μλεκεία ηεο Μεζαησληθήο Πόιεο ηεο Ρόδνπ νξγαλσκέλν ζε δύν μερσξηζηά έξγα: ηα εληόο ησλ ηεηρώλ αζηηθά θαη ζξεζθεπηηθά κλεκεία θαη ην νρπξσκαηηθό ζύλνιν. Μεγάιεο θιίκαθαο έξγα αλαπηύζζνληαη ζε πνιενδνκηθέο ελόηεηεο θαη ραξαθηεξίδνληαη από ηνλ γεληθό ζηόρν ηεο ιεηηνπξγίαο έληαμεο ησλ αξραηνινγηθώλ ρώξσλ ζην ζεκεξηλό πνιενδνκηθό ηζηό. Ζ αληίιεςε απηή νδεγεί ζηελ αλάπηπμε ζπζηεκαηηθήο αλαζθαθηθήο έξεπλαο σο αλαπόζπαζηνπ κέξνπο ηνπ έξγνπ. Αλαζεσξείηαη ζηαδηαθά ε παιηά ινγηθή ηεο ζαθνύο νξηνζέηεζεο ησλ αλεζθακκέλσλ αξραηνινγηθώλ ρώξσλ κε ζπλερή πεξίθξαμε, πνπ ηνπο δηαρσξίδεη απνθόπηνληαο ηνπο εληειώο από ηνλ πεξηβάιινληα ρώξν ηνπο. Αληίζεηα, εηζάγεηαη ε έλλνηα ηεο νξγάλσζεο αξραηνινγηθώλ πεξηπάησλ κεηαμύ ησλ απνζπαζκαηηθά δηαηεξνύκελσλ κλεκεηαθώλ θαη αξραηνινγηθώλ ρώξσλ ζε επξύηεξεο πεξηνρέο, κε ζηόρν ηελ θαηαλόεζε ηεο ζπλέρεηάο ηνπο θαη ηε δηαρξνληθή αλάδεημε ηεο ηζηνξηθήο δηαζηξσκάησζεο ηεο πόιεο. ε πξώηε θάζε πξνγξακκαηίδεηαη λα πξνρσξήζνπλ ζπλνιηθέο παξεκβάζεηο κε «πηινηηθό» ραξαθηήξα ζε δύν επηιεγκέλεο ζαθώο πξνζδηνξηζκέλεο πεξηνρέο, πνπ αλαπηύζζνληαη ζηηο παξπθέο ηνπ παξαδνζηαθνύ παδαξηνύ ηεο πόιεο ηεο ηνπξθνθξαηίαο, ζηηο δύν απνιήμεηο ηνπ θεληξηθνύ άμνλα ηεο ηππνηηθήο πόιεο, ηεο κεγάιεο πιαηείαο (magna et communis platea). ηηο ελόηεηεο απηέο εληάζζνληαη πιένλ θαη ηα πεξηζζόηεξα κλεκεία ηεο πξώηεο πεξηόδνπ ηνπ αλαζηεισηηθνύ πξνγξάκκαηνο. ηελ πξώηε ελόηεηα ηεο βνξεηνδπηηθήο πεξηνρήο ηεο κεζαησληθήο πόιεο θαη ηνπ Κνιιάθηνπ εμειίζζεηαη έλα επξύ πξόγξακκα αλάδεημεο κλεκείσλ θαη αξραηνινγηθώλ ρώξσλ:
7 -Σν απνθαηεζηεκέλν νξζόδνμν κνλαζηήξη ηνπ Αγίνπ Γεσξγίνπ ηνπ 14 νπ 15 νπ αη., κε ην ηεηξάθνγρν θαζνιηθό θαη ηα θειηά ηνπ, ραξαθηεξηζηηθό παξάδεηγκα δηαρξνληθνύ κλεκείνπ, δίλεη ηελ δπλαηόηεηα παξάιιειεο αλάδεημεο ησλ ππνιεηκκάησλ κηαο κεζνβπδαληηλήο εθθιεζίαο θαη ηνπ αίζξηνπ κηαο παιαηνρξηζηηαληθήο βαζηιηθήο, πάλσ ζε έλα αξραίν ζηαπξνδξόκη ηεο ειιεληζηηθήο Ηππνδάκεηαο πόιεο. Ζ έληαμε ελόο θέληξνπ επηζηεκνληθώλ ζπλαληήζεσλ, ιεηηνπξγία πνπ θαίλεηαη ηδηαίηεξα ειθπζηηθή, κπνξεί λα εγγπεζεί ηελ αλαβίσζή ηνπ. Άιισζηε αληίζηνηρε δξαζηεξηόηεηα δηαηεξνύζε θαηά ηελ Σνπξθνθξαηία σο ηεξνδηδαζθαιείν ή Μεδξεζζέο. -Απνθαζίζηαηαη ην αξρνληηθό ηνπ 18 νπ θαη 19 νπ αη. ζε άκεζε επαθή κε ην κνλαζηήξη ηνπ Αγίνπ Γεσξγίνπ θαη ζα απνηειέζεη έλα εληαίν ζύλνιν, πνπ ζα ζπκβάιιεη ζηελ ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ρξήζε ελόο κηθξνύ θέληξνπ επηζηεκνληθώλ ζπλαληήζεσλ. -Ζ ζπληήξεζε ηνπ κηθξνύ λαΐζθνπ ηνπ Αγίνπ Μάξθνπ αλέδεημε ηελ ζπάληα αξρηηεθηνληθή ηνπ ειεύζεξνπ ζηαπξνύ κε ηξνπινθακάξα, ηηο νηθνδνκηθέο ηνπ θάζεηο θαη ην ελέηαμε ζην κλεκεηαθό ζπγθξόηεκα ηνπ Αγίνπ Γεσξγίνπ, ηνπ αξρνληηθνύ ηεο Σνπξθνθξαηίαο θαη ηνπ ηδξύκαηνο Marc de Montalembert κε ηνλ ηζηνξηθό ηνπ θήπν. -Ζ δηακόξθσζε θαη αλάδεημε ηεο αλαζθαθήο ηνπ Αγίνπ Ησάλλε, πνπ βξίζθεηαη ζε εμέιημε θαη ζε ζπλδπαζκό κε ηελ πξόζθαηα απνθαζηζζείζα απνθαηάζηαζε ηνπ επηβιεηηθνύ λενθιαζηθνύ ζρνιείνπ, ζην θέληξν ηεο βνξεηνδπηηθήο πεξηνρήο ηνπ Κνιιάθηνπ, απνηειεί ην ζεκαληηθόηεξν έξγν ηεο πεξηνρήο, πνπ ζηνρεύεη ζηελ έληαμε ηνπο
8 ζην πιέγκα ησλ αξραηνινγηθώλ επηζθέςηκσλ ρώξσλ θαη ζηε δσή ηεο πόιεο κε λέεο ρξήζεηο ζ απηά. -Ζ αλαζηήισζε ηνπ κηλαξέ ηνπ κεγαιύηεξνπ θαη σξαηόηεξνπ ηεκέλνπο ηνπ νπιετκάλ, ε απνθαηάζηαζή ηνπ θαη ε ζπληήξεζε ησλ πινύζησλ δηαθνζκήζεώλ ηνπ νινθιεξώλεηαη ζύληνκα γηα λα απνδνζεί μαλά ζηελ ιαηξεία ησλ κνπζνπικάλσλ ηεο Ρόδνπ. Απνθαζίζηαηαη ην κηθξό θαη ραξηησκέλν ηδακί Υακδά κπεε πνπ ζα αλαδείμεη ηελ αξρηηεθηνληθή ηνπ θαη ζα κπνξνύζε λα απνηειέζεη έλα κηθξό θέληξν ηεο γεηηνληάο, όπσο άιισζηε ιεηηνπξγνύζαλ πάληα ηα ηεκέλε. -Σν κόλν θηίξην ηεο νδνύ Ηππνηώλ πνπ δελ αλαζηήισζαλ νη ηηαινί είλαη ην Καηάιπκα ηεο Ηζπαλίαο. ήκεξα απνθαζίζηαηαη ε κεγαιύηεξε αίζνπζα αζηηθνύ θηηξίνπ ηεο Ρόδνπ κε ζηόρν λα ζηεγάζεη έλα επηζθέςηκν θαη πιήξσο εμνπιηζκέλν θαηάιπκα πξνθεηκέλνπ λα αληηιακβάλεηαη ν επηζθέπηεο ηελ αξρηηεθηνληθή ηνπ θαη ηελ ιεηηνπξγία ηνπ.
9 -Ζ απνθαηάζηαζε ηεο λενθιαζηθήο θαηνηθίαο ηνπ θαδή, ή παιηνύ κνπζνπικαληθνύ δηθαζηεξίνπ θαη ε αλάδεημε ηνπ βπδαληηλνύ πύξγνπ ηνπ λόηηνπ ηείρνπο ηνπ Κνιιάθηνπ πάλσ ζηνλ νπνίν θηίζζεθε δίλεη ηελ δπλαηόηεηα λα γλσξίζεη ην θνηλό ηελ βπδαληηλή ακπληηθή αξρηηεθηνληθή ηεο Ρόδνπ θαη λα εληαρζνύλ λέεο ρξήζεηο, όπσο ρώξνη πεξηνδηθώλ εθζέζεσλ θαη πηζαλά εηδηθνί μελώλεο. -ην θέληξν ηνπ παξαδνζηαθνύ παδαξηνύ ζηελ εκπνξηθή νδό σθξάηνπο θαη ζε όξνθν είλαη θηηζκέλν ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αη. ην Αγά ηδακί, πνπ απνθαζίζηαηαη ζήκεξα κε ζθνπό λα ζηεγάζεη κία ζεκαληηθή έθζεζε γηα ηελ ηζηνξία ησλ κνπζνπικαληθώλ κλεκείσλ ηεο Ρόδνπ θαη ησλ πξόζθαησλ εξγαζηώλ απνθαηάζηαζεο θαη ζπληήξεζεο ησλ έξγσλ ηέρλεο πνπ πεξηέρνληαη ζ απηά. -Σν ηαληξηβάλ ηδακί θαηαζθεπάζζεθε ζην β κηζό ηνπ 19 νπ αη. πάλσ από έλα παιηόηεξν ηέκελνο θνληά ζηελ θεληξηθή πιαηεία Ηππνθξάηνπο θαη απνθαζίζηαηαη κε παξάιιειε ζπληήξεζε ηνπ πινύζηνπ δσγξαθηθνύ ηνπ δηαθόζκνπ, πνπ ζα είλαη δπλαηόλ λα ζαπκάζεη ην θνηλό κόιηο νινθιεξσζεί.
10 ηελ δεύηεξε ελόηεηα ζηελ πεξηνρή ηνπ Αγίνπ Παληειεήκνλα ηεο νβξηαθήο ζπλνηθίαο έρεη μεθηλήζεη εδώ θαη πνιιά ρξόληα κία ζπλνιηθή παξέκβαζε μεθηλώληαο από ηελ επηζθεπή ησλ θαηνηθηώλ ηνπ δεκνζίνπ, ησλ θνηλσθειώλ θηηξίσλ, ηελ θαηαζθεπή ησλ ππνγείσλ δηθηύσλ θαη ηελ απνθαηάζηαζε ησλ νδνζηξσκάησλ ησλ δξόκσλ αιιά θαη ηελ δηακόξθσζε ησλ πιαηεηώλ. ην πξόγξακκα πνπ εμειίζζεηαη απνθαζίζηαληαη ηα κλεκεία ηεο γεηηνληάο θαη δηακνξθώλνληαη νη αξραηνινγηθνί ρώξνη πνπ είραλ απνθαιπθζεί παιαηόηεξα, αιιά θαη απηνί πνπ έξρνληαη ζήκεξα ζην θσο. -Ζ αλαζθαθή ηνπ ζπγθξνηήκαηνο ηεο Παλαγηάο ηεο Νίθεο ζηελ βνξεηναλαηνιηθή γσλία ησλ νρπξώζεσλ δίπια από ηελ εθθιεζία ηνπ Αγίνπ Παληειεήκνλα, πνπ πξόζθαηα απνθαιύθζεθε, δηακνξθώλεηαη πξνθεηκέλνπ λα είλαη ειεύζεξα επηζθέςηκν από ην θνηλό θαη ζα έρεη ηελ επθαηξία λα γλσξίζεη ηελ ηζηνξία ελόο κλεκείνπ, πνπ ηξεηο θνξέο θαηαζηξάθεθε θαηά ηνλ κεζαίσλα από ηηο επηζέζεηο θπξίσο ησλ πνιηνξθεηώλ ηεο Ρόδνπ. -Ζ ζηεξέσζε θαη ε δηακόξθσζε ηεο εξεηπσκέλεο Αλώλπκεο εθθιεζίαο ζηελ νδό Κηζζηλίνπ αλέδεημε κηα ππνβαζκηζκέλε γηα ρξόληα γσληά ηεο πόιεο θαη έδσζε ηελ αθνξκή γηα ηελ αξραηνινγηθή έξεπλα ελόο ζπγθξνηήκαηνο εθθιεζηώλ, πνπ πηζαλά ζρεηίδνληαη κε ηελ Παλαγηά ηεο Νίθεο θαη ηνλ Άγην Παληειεήκνλα.
11 -Δπηζθεπάδεηαη θαη ζπληεξείηαη ε πλαγσγή Καράι αιόκ, πνπ ιεηηνπξγεί σο επηζθέςηκν κλεκείν θαη σο ρώξνο ιαηξείαο ησλ ιίγσλ εβξαίσλ ηεο Ρόδνπ θαη ησλ πνιπάξηζκσλ επηζθεπηώλ ηεο. Ζ εβξατθή θνηλόηεηα αξηζκνύζε πνιιά κέιε πξηλ ηνλ β παγθόζκην πόιεκν, νπόηε αθαλίζηεθε. -Ζ πξνζηαζία ησλ εξεηπίσλ ηεο εθθιεζίαο ηεο Αγίαο Αηθαηεξίλεο θαη ησλ ππνιεηκκάησλ ησλ ζσδόκελσλ ηνηρνγξαθηώλ κε ζύγρξνλε ηέληα δίλεη ην ζηίγκα ηεο επνρήο καο θαη θηλεί ην ελδηαθέξνλ ησλ επηζθεπηώλ ηνπ δηαρξνληθνύ αξραηνινγηθνύ ρώξνπ γύξσ από ηνλ μελώλα ηεο Αγίαο Αηθαηεξίλεο, γηα ηελ δηακόξθσζε θαη ηελ αλάδεημε ησλ θαηαινίπσλ ηεο ειιεληζηηθήο νρύξσζεο θαη ησλ εβξατθώλ θηηζκάησλ ηεο ζπλαγσγήο θαη ηεο Alliance, πνπ βνκβαξδίζηεθαλ ην 1943. ην πιαίζην ηέινο ηνπ νινθιεξσκέλνπ «ρεδίνπ πξνζηαζίαο δηακόξθσζεο αλάδεημεο ηνπ κλεκεηαθνύ ζπλόινπ ησλ κεζαησληθώλ νρπξώζεσλ ηεο πόιεο ηεο Ρόδνπ» πνπ εγθξίζεθε ηνλ Οθηώβξε ηνπ 2002 κε απόθαζε ηνπ Τπνπξγείνπ Πνιηηηζκνύ, πξνδηαγξάθεηαη ην κέιινλ ηεο παξέκβαζεο ζπλνιηθήο αλαβάζκηζεο ηνπ νρπξσκαηηθνύ ζπλόινπ, ηνπιάρηζηνλ γηα ηελ επόκελε 20εηία. ην ζρεδηαζκό απηό πεξηιακβάλνληαη θαη ηα ζαιαζζηλά ηείρε κε ηνπο ηξεηο νρπξσκέλνπο κόινπο θαη ε βπδαληηλή νρύξσζε σο δπλακηθό ζηνηρείν πνπ δηαηεξείηαη ζε αλαζθαθηθνύο ρώξνπο ή ελζσκαησκέλν ζε λεόηεξεο θαηαζθεπέο. Άμνλαο αλάδεημεο ησλ ρεξζαίσλ νρπξώζεσλ είλαη ν ρώξνο ηεο
12 ηάθξνπ, ζην εζσηεξηθό ηεο νπνίαο επηρεηξνύληαη ελαιιαγέο ζηελ αμηνπνίεζε ηνπ αξραηνινγηθνύ, ηνπ θπζηθνύ θαη ηνπ κλεκεηαθνύ ηεο ραξαθηήξα. Ζ ζεαηξηθή ιεηηνπξγία ζεσξείηαη απνιύησο ζπκβαηή κε ηνλ ραξαθηήξα αλάδεημεο ησλ ρώξσλ ηεο ηάθξνπ. Θεαηξηθά δξώκελα ή θαη ζέαηξν δξόκνπ είλαη δπλαηόλ λα πξνζαξκόδνληαη ζηα δηάθνξα ηκήκαηα θαη δηαπιαηύλζεηο ηνπ γξακκηθνύο εμειηζζόκελνπ πεξηπάηνπ. Ζ έληαμε κηαο νξγαλσκέλεο ζεαηξηθήο εγθαηάζηαζεο, πςειήο πνηόηεηαο σο πξνο ηνλ ζρεδηαζκό θαη ηελ θαηαζθεπή πξνθύπηεη σο αλάγθε θνηλσληθή θαη πνιηηηζηηθή γηα ηελ πόιε ηεο Ρόδνπ. Ζ έληαμε ηνπ λένπ κόληκνπ ππαίζξηνπ ζεάηξνπ «Μειίλα Μεξθνύξε» κόιηο νινθιεξώζεθε ζην πιαίζην ηεο ππνδεηγκαηηθήο επέκβαζεο πνπ βξίζθεηαη ζε εμέιημε ζηνπο ηνκείο ηεο Ηηαιίαο θαη ηεο Πξνβεγθίαο. Ο ρώξνο ζέαζεο δηαρέεηαη ζην θπζηθό ηνπίν ελαξκνληδόκελνο κε ηελ επξύηεξε ιεηηνπξγία ηνπ αξραηνινγηθνύ ρώξνπ, έηζη ώζηε λα επηηξέπεη ηηο νπηηθέο θπγέο πνπ είρε πάληα θαη πξνο ηηο δύν πιεπξέο ηεο ζπλέρεηαο ηνπ πεξηπάηνπ. Γηα ηελ νινθιήξσζε ησλ δηακνξθώζεσλ ζηνλ ππζκέλα ηνπ αξραηνινγηθνύ ρώξνπ, κε ηα αλάγιπθα απνκεηλάξηα ηεο ππνδνκήο ηεο ειιεληζηηθήο πεξηόδνπ βαζεηά ραξαγκέλα από ηελ ζπζηεκαηηθή κεζαησληθή ιαηόκεπζε, είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθόο ν ξόινο ησλ πνιπάξηζκσλ ρξεζηώλ ηεο, πνιηηώλ ηεο Ρόδνπ θαη επηζθεπηώλ.
13 Ζ νινθιήξσζε ησλ πεξηβαιινληηθώλ κέηξσλ, πνπ έρνπλ πξνβιεθζεί κε εηδηθά εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα γηα ην ζύλνιν ησλ νγθσδώλ επηρσκαησκέλσλ νρπξσκαηηθώλ θαηαζθεπώλ αιιά θαη γηα ηνλ ρώξν ηεο ηάθξνπ όπνπ απηέο εδξάδνληαη, αλακέλεηαη λα επαλαθέξεη ηελ δηαηαξαγκέλε ηζνξξνπία ζην κλεκεηαθό ζύλνιν. Σν θξνύξην ηνπ Αγίνπ Νηθνιάνπ αληίζηνηρα, πνπ επηβαξύλεηαη κε ζνβαξά πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα, όπσο ν ζαιάζζηνο άλεκνο, ν έληνλνο θπκαηηζκόο θαη ε επαίζζεηε γεσινγηθή ζύζηαζε ηνπ εδάθνπο αληηκεησπίδνληαη κε ζύλζεηεο θαη δηεπηζηεκνληθέο ζπλεξγαζίεο θαη απνδίδνπλ εθηόο από ηελ ζνβαξή αλαιπηηθή ηεθκεξίσζε θαη ραξηνγξάθεζε ηεο παζνινγίαο ησλ πξνβιεκάησλ θαη εληειώο εμεηδηθεπκέλεο θαη ηεθκεξησκέλεο πξνηάζεηο. Αλάινγα παξαδείγκαηα ζύλζεησλ κειεηώλ, εθαξκόδνπκε ζε αζηηθά αξρνληηθά θαη ηδακηά ηνπ 18 νπ θαη 19 νπ αη. κε ζύλζεην θέξνληα νξγαληζκό από ιηζνδνκέο θαη μύιν θαη κε πινύζηα μπιόγιππηε θαη δσγξαθηθή δηαθόζκεζε. Ζ ίδηα δηαδηθαζία αθνινπζείηαη θαη ζηα ηππνηηθά αζηηθά θαη εθθιεζηαζηηθά κλεκεία. Ηδηαίηεξα ρξήζηκν έρεη θαλεί ζηελ πξαθηηθή ηεο Ρόδνπ ε κειέηε ησλ ηζηνξηθώλ θνληακάησλ θαη πξνηείλνληαη λέα ζπκβαηά κε ηα παιηά θαη εκπινπηηζκέλα κε ζύγρξνλα πιηθά πνπ βειηηώλνπλ ηελ ζπκπεξηθνξά θαη παξαηείλνπλ ηελ δσή ησλ κλεκείσλ ηεο Ρόδνπ. Ζ πξννπηηθή ηνπ κεηαζρεκαηηζκνύ ηνπ κλεκεηαθνύ ρώξνπ ζε πεξηνρέο κέζα ζηηο νπνίεο νη πνιίηεο έρνπλ ηελ επθαηξία λα δνπλ, λα θηλνύληαη, λα δηαζθεδάδνπλ θαη λα εθπαηδεύνληαη πινπηίδνληαο ζπλαηζζεκαηηθά, είλαη θαζνξηζηηθή γηα ην κέιινλ ηνπ εμαηξεηηθνύ δείγκαηνο ηεο Παγθόζκηαο Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκηάο πνπ αληηπξνζσπεύεη ε ηεηρηζκέλε πόιε ηεο Ρόδνπ. ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ρεηηθή κε ηελ ηζηνξία θαη ηα κλεκεία ηεο Ρόδνπ βηβιηνγξαθία παξαηίζεηαη ζηα βηβιία ησλ: Γ. Κσλζηαληηλόπνπινπ, «Ζ αξραία Ρόδνο», Αζήλα 1986. Υ. Η. Παπαρξηζηνδνύινπ, «Ηζηνξία ηεο Ρόδνπ», λεώηεξε έθδνζε Αζήλα 1994. Ζ. Κόιιηα, «Ζ κεζαησληθή πόιε ηεο Ρόδνπ θαη ην παιάηη ηνπ Μεγάινπ Μαγίζηξνπ», Αζήλα 1994. Κ. Μαλνύζνπ Νηέιια, Γ. Νηέιιαο, «Σν θηίξην Villaragut ζηε κεζαησληθή πόιε ηεο Ρόδνπ», Ηζηνξία θαη πξνβιήκαηα ζπληήξεζεο ηεο κεζαησληθήο πόιεο Ρόδνπ, Πξαθηηθά ηεο Δπηζηεκνληθήο πλάληεζεο (Ρόδνο, 27-29 Ννεκβξίνπ 1986), Αζήλα 1992, ζ. 123 147. Γ. Νηέιιαο, «Άγηνη Απόζηνινη πόιεσο Ρόδνπ», Δθθιεζίεο κεηά ηελ Άισζε, ηόκ. V, Αζήλα 1998, ζ. 167-178. Α. Μ. Κάζδαγιε, Κ. Μαλνύζνπ Νηέιια, «Νέεο έξεπλεο ζηελ νρύξσζε ηεο κεζαησληθήο πύιεο ηνπ Αγίνπ Ησάλλε ζηελ πόιε ηεο Ρόδνπ», Ρόδνο 2400 ρξόληα. Ζ πόιε ηεο Ρόδνπ από ηελ ίδξπζή ηεο κέρξη ηελ θαηάιεςε από ηνπο Σνύξθνπο (1523), Πξαθηηθά, ηόκ. Β, Αζήλα 2000, ζ. 327-340. Γ. Νηέιιαο, «Νέα ζηνηρεία γηα έλα κνλαζηήξη ζηε κεζαησληθή πόιε ηεο Ρόδνπ», Γειηίν ηεο Υξηζηηαληθήο Αξραηνινγηθήο Δηαηξείαο, ηόκ. ΚΑ (2000), ζ. 43-54. Γηα ηελ λεώηεξε ηζηνξία θαη κλεκεία ηεο πόιεο ηεο Ρόδνπ θαη ηελ Ηηαινθξαηία βιέπε: Ε. Σζηξπαλιήο, «Ηηαινθξαηία ζηα Γσδεθάλεζα (1912-1943)», Ρόδνο 1998, Scuola Archeologica di Atene, La prtesenza italiana nel Dodecaneso tra il 1912 e il 1948, Catania 1996. S. Martinoli, E. Perotti, Architettura coloniale italiana nel Dodecaneso (1912-1943), Torino 1999. Β. Κνιώλαο, «Ζ ηηαιηθή αξρηηεθηνληθή ζηα Γσδεθάλεζα, 1912-1943», Αζήλα 2002. Γηα ηελ πνιενδνκηθή εμέιημε ηεο Ρόδνπ:
14 Γ. Νηέιιαο, «Ζ πνιενδνκία ηεο Ρόδνπ ηνλ 20ν αηώλα», πεξηνδηθό Σνπηθή Έλσζε Γήκσλ θαη Κνηλνηήησλ Γσδεθαλήζνπ, Γσδεθαλεζηαθή Απηνδηνίθεζε, ηεύρ. 20 Ννέ./Γεθ. 2001, ζ. 29-36. Γηα ηηο εξγαζίεο ζηα κλεκεία θαη ηελ κεζαησληθή πόιε ηεο Ρόδνπ: «Ζ παιηά πόιε ηεο Ρόδνπ. Μειέηεο θαη επεκβάζεηο 1985-1988», Γήκνο Ρόδνπ, Γξαθείν ζπληήξεζεο θαη απνθαηάζηαζεο κεζαησληθήο πόιεο Ρόδνπ, Πξνγξακκαηηθή ύκβαζε ΤΠΠΟ - ΣΑΠΑ Γήκνπ Ρόδνπ, Ρόδνο 1989. Γξαθείν ζπληήξεζεο θαη απνθαηάζηαζεο κεζαησληθήο πόιεο Ρόδνπ, «Παξνπζίαζε ηνπ Γξαθείνπ», Ηζηνξία θαη πξνβιήκαηα ζπληήξεζεο ηεο κεζαησληθήο πόιεο Ρόδνπ», ζηα Πξαθηηθά ηεο Δπηζηεκνληθήο πλάληεζεο (Ρόδνο, 27-29 Ννεκβξίνπ 1986), Αζήλα 1992, ζ. 167-208. G. Dellas, The medieval town of Rhodes, Actas di Congresso internacional Urbanismo y Conservazion de Ciudades Patrimonio de la Humanidad, Caceres 1993, ζ. 431-438. G. Dellas, Restoration and management of the medieval town of Rhodes, Proceedings 4 th International Symposium on the Conservation of Monuments in the Mediterranean, (Rhodes 6-11 May 1997), v. 4, Athens 1997, ζ. 509-527. Θ. Αλαπνιηηάλνο, Α.Μ. Κάζδαγιε, Κ. Μαλνύζνπ Νηέιια, «Ζ απνθαηάζηαζε ηνπ ηππνηηθνύ μελώλα ηεο αγίαο Αηθαηεξίλεο ζηε κεζαησληθή πόιε ηεο Ρόδνπ», Πξαθηηθά ηνπ 4 νπ Γηεζλνύο πλεδξίνπ γηα ηε πληήξεζε ησλ Μλεκείσλ ηεο Μεζνγείνπ (Ρόδνο 6-11 Μαΐνπ 1997), η. 4, Αζήλα 1997, ζ. 484-508. D. A. Poziopoulos, Wear propagation in the fortification constructions and the effectiveness of period 1983-1986 interventions in the medieval city of Rhodes, Proceedings 4 th International Symposium on the Conservation of Monuments in the Mediterranean, (Rhodes 6-11 May 1997), v. 4, Athens 1997, p. 635-646. Κ. Μαλνύζνπ-Νηέιια, «Πξνο έλα ζρέδην νινθιεξσκέλεο απνθαηάζηαζεο ηνπ κλεκεηαθνύ ζπλόινπ σλ κεζαησληθώλ νρπξώζεσλ ηεο πόιεο ηεο Ρόδνπ» Πξαθηηθά ηνπ 4 νπ Γηεζλνύο πλεδξίνπ γηα ηε πληήξεζε ησλ Μλεκείσλ ηεο Μεζνγείνπ (Ρόδνο 6-11 Μαΐνπ 1997), η. 4, Αζήλα 1997, ζ. 575-601. Γ. Νηέιιαο,. Βιεζίδεο, Μ. Εεξιέληεο, «Απνθαηάζηαζε ησλ εθθιεζηώλ ηεο κεζαησληθήο πόιεο ηεο Ρόδνπ θαη πνιηηηζηηθή αμηνπνίεζε», Πξαθηηθά ηνπ 4 νπ Γηεζλνύο πλεδξίνπ γηα ηε πληήξεζε ησλ Μλεκείσλ ηεο Μεζνγείνπ, η. 4, Αζήλα 1997, ζ.529-553. Κ. Manousou Della, Program for the integrated restoration and environmental upgrading of the monumental complex of the fortifications of Rhodes, The fortification in the Mediterranean Basin: Technologies for the Preservation and Conservation (Rhodes, May 25-31), Bari 1998, ζ. 218-237. Γ. Νηέιιαο, «Σν θηίξην Villaragut ζηε κεζαησληθή πόιε ηεο Ρόδνπ», Απνθαηάζηαζε αλαβίσζε ηζηνξηθώλ θηηξίσλ θαη πόιεσλ 18 νο 20όο αηώλαο ζηα Βαιθάληα, Θεζζαινλίθε 1999, ζ. 128-129. Κ. Μαλνύζνπ-Νηέιια, «Μεζαησληθή πόιε Ρόδνπ. Έξγα απνθαηάζηαζεο (1985-2000)», Ρόδνο 2001. Κ. Μαλνύζνπ-Νηέιια, «Μεζαησληθέο νρπξώζεηο ηεο πόιεο ηεο Ρόδνπ. Μεζνδνινγία θαη αξρέο επεκβάζεσλ», Ήπηεο επεκβάζεηο θαη πξνζηαζία ηζηνξηθώλ θαηαζθεπώλ, Πξαθηηθά πλεδξίνπ, Θεζζαινλίθε 2001, ζ. 145-157. Γ. Νηέιιαο, «Έξγα απνθαηάζηαζεο ζηε κεζαησληθή πόιε ηεο Ρόδνπ», ζηα Πξαθηηθά ηεο Δπηζηεκνληθήο ζπλάληεζεο «Πξνζηαζία θαη Αλάπηπμε ησλ Πόιεσλ ζηνλ 21 ν αηώλα» ηεο Γηεζλνύο Δπηζηεκνληθήο Δπηηξνπήο Ηζηνξηθώλ Πόιεσλ CIVVIH ICOMOS 18-20 Απξίιε 2002 ζηελ Κέξθπξα. Πξνγξακκαηηθή ύκβαζε ΤΠΠΟ - ΣΑΠΑ - Γήκνπ Ρνδίσλ, 1984-2003, 19 ρξόληα παξνπζίαο ζηελ παιηά πόιε ηεο Ρόδνπ, Καηάινγνο Έξγσλ..