Παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του Παγκρέατος Στέργιος Δελακίδης Γαστρεντερολόγος
Καρκίνος Παγκρέατος: πρόγνωση Κακή πρόγνωση Συνολική πενταετής επιβίωση 6%. <15% των ασθενών μπορούν να χειρουργηθούν. Στους ασθενείς αυτούς η πενταετής επιβίωση είναι 20-25%. Στις ΗΠΑ>55% των ασθενών έχουν εκτεταμένη και μεταστατική νόσο τη στιγμή της διάγνωσης
Καρκίνος Παγκρέατος: Επιδημιολογικές Πληροφορίες Αντίθετα με πολλά άλλα νεοπλάσματα η συχνότητα του παγκρεατικού καρκίνου αυξάνει Η 8 η αιτία θανάτου από καρκίνο στον κόσμο 4% των καρκίνων 2009: 278684 νέες περιπτώσεις. 266669 θάνατοι από παγκρεατικό καρκίνο Η 4 η αιτία θανάτου από καρκίνο σε ΗΠΑ και Ευρώπη και στα δύο φύλα
Καρκίνος Παγκρέατος: η πιθανότητα εκδήλωσης της νόσου στο γενικό πληθυσμό Στο γενικό πληθυσμό η πιθανότητα εκδήλωσης Καρκίνου Παγκρέατος κατά τη διάρκεια της ζωής είναι χαμηλή 1,3-1,5% lifetime risk
Παράγοντες κινδύνου για Καρκίνο Παγκρέατος 1. Παράγοντες κινδύνου που μπορούν να τροποποιηθούν (πχ. κάπνισμα) 2. Παράγοντες κινδύνου που δεν μπορούν να τροποποιηθούν (πχ. ηλικία, φύλο, φυλή) 3. Γενετικά σύνδρομα (πχ. Οικογενής παγκρεατικός καρκίνος)
Η Ηλικία ως παράγοντας κινδύνου για παγκρεατικό καρκίνο Η προχωρημένη ηλικία είναι από τους σημαντικότερους παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωση PCa. Σπάνιο νεόπλασμα σε ηλικίες <50 ετών. Η μέση ηλικία διάγνωσης στις ΗΠΑ είναι 71 έτη και στην Αγγλία 72 έτη. >50% των ασθενών είναι >71 ετών. Άνδρες ηλικίας 35-39 ετών 1,2 περιπτώσεις/100.000. Σε άνδρες >85 ετών 100,5 περιπτώσεις/100.000
Άλλοι παράγοντες κινδύνου παγκρεατικού καρκίνου που δεν μπορούν να τροποποιηθούν Φύλο: Ο καρκίνος παγκρέατος είναι 30% συχνότερος σε άνδρες Φυλή: δείκτες επίπτωσης (incidence rate-ιr) και θνητότητας (mortality rate-mr) υψηλότεροι σε Αφροαμερικανούς (IR:15,3/ MR:13,8), μέσες τιμές σε λευκούς Αμερικανούς (IR:11,6/ MR:10,7) και χαμηλοί σε Ασιατικής καταγωγής Αμερικανούς (IR:8,8/ MR:7,5). IR είναι υψηλότερη σε Αφροαμερικανούς κάθε ηλικίας σε σχέση με λευκούς Πηγή:American Cancer Society (ACS)
Παράγοντες κινδύνου για καρκίνο παγκρέατος που μπορούν να τροποποιηθούν: κάπνισμα Ο σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου για καρκίνο παγκρέατος Υπεύθυνο για το 20-30% των περιπτώσεων ΚΠ Σαφής δοσοεξαρτώμενη σχέση, σχέση με τη διάρκεια έκθεσης (έτη καπνίσματος) Οι καπνιστές εκδηλώνουν ΚΠ σε μικρότερες ηλικίες Στους καπνιστές ο κίνδυνος ΚΠ είναι 74% μεγαλύτερος σε σχέση με μη καπνιστές 27% αύξηση του κινδύνου για κάθε 5 τσιγάρα που καπνίζει κάποιος την ημέρα
Κάπνισμα και καρκίνος παγκρέατος Patrick Swayze 18/8/ 1952 14/9/2009 Swayze stated that his chain smoking probably had something to do with the development of his disease
Κάπνισμα και καρκίνος παγκρέατος: πρόληψη Μετά από 10 έτη αποχής από το κάπνισμα όμοιος κίνδυνος με μη καπνιστές Καπνιστές με θετικό οικογενειακό ιστορικό ΚΠ πρέπει να διακόψουν το κάπνισμα Σημαντικότατη η διακοπή του καπνίσματος σε ασθενείς με κληρονομική χρόνια παγκρεατίτιδα Παθητικό κάπνισμα αυξάνει επίσης σημαντικά (50% ) τον κίνδυνο για ΚΠ
Παράγοντες κινδύνου για ΚΠ που μπορούν να τροποποιηθούν: αυξημένο σωματικό βάρος 1935-2007
Παράγοντες κινδύνου για ΚΠ που μπορούν να τροποποιηθούν: αυξημένο σωματικό βάρος 12% των ΚΠ στο Ηνωμένο Βασίλειο μπορούν να αποδοθούν σε αυξημένο σωματικό βάρος και παχυσαρκία Πιθανότητα ΚΠ είναι 20% μεγαλύτερη σε υπέρβαρους ασθενείς σε σχέση με άτομα με φυσιολογικό βάρος Μεγαλύτερος κίνδυνος σε BMI>35. Επίσης για κάθε 5 μονάδες αύξησης του δείκτη ο κίνδυνος ΚΠ αυξάνει κατά 10% Παχυσαρκία στη νεαρή ηλικία: μεγαλύτερος κίνδυνος ΚΠ αλλά και εκδήλωση της νόσου νωρίτερα.
Παράγοντες κινδύνου για ΚΠ που μπορούν να τροποποιηθούν: αλκοόλη και καφές Η σχέση είναι της αλκοόλης με τον ΚΠ είναι ακόμα ασαφής. Πρόσφατη μελέτη δεν την ενοχοποιεί ακόμα και σε κατανάλωση σημαντικής ποσότητας (60g/ημέρα ). Η κατανάλωση καφέ δεν ενοχοποιείτε πλέον στην παθογένεια του ΚΠ (αντίθετα μικρή κατανάλωση καφέ σύμφωνα με μία μελέτη δρα προστατευτικά). Οι δύο αυτοί παράγοντες θα πρέπει να αξιολογηθούν και σε σχέση με το κάπνισμα.
Καρκίνος Παγκρέατος και Σακχαρώδης Διαβήτης 1. Δεδομένα σύμφωνα με τα οποία ο καρκίνος του παγκρέατος προκαλεί διαβήτη 2. Δεδομένα σύμφωνα με τα οποία ο διαβήτης είναι παράγοντας κινδύνου για εμφάνιση καρκίνου του παγκρέατος
Καρκίνος Παγκρέατος και Σακχαρώδης Διαβήτης: συμπεράσματα Ο ΣΔ αποτελεί παράγοντα κινδύνου για τον καρκίνο του παγκρέατος Πρωτοεμφανιζόμενος ΣΔ μπορεί να είναι πρώιμο σημείο της νόσου 25% των ασθενών με ΚΠ πάσχουν από ΣΔ Ασθενείς με μακροχρόνια νόσο (>5έτη) έχουν 50% αυξημένο κίνδυνο για ΚΠ σε σχέση με μη διαβητικούς Τ3cΣΔ (Παγκρεατογενής ΣΔ): 8% των περιπτώσεων ΣΔ. Μεγαλύτερος κίνδυνος ΚΠ ειδικά σε ασθενείς με ΧΠ.
Καρκίνος Παγκρέατος και σχέση με την αγωγή του Σακχαρώδη Διαβήτη Θεραπεία με μετφορμίνη ελαττώνει τον κίνδυνο ΚΠ σε διαβητικούς Θεραπεία με ινσουλίνη αυξάνει τον κίνδυνο ΚΠ (RR 2,78 ινσουλίνη, 0,30 μετφορμίνη) Η ινσουλίνη πιθανά επάγει τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων στον παγκρεατικό καρκίνο
Καρκίνος παγκρέατος και ενδοκοιλιακές επεμβάσεις Χολοκυστεκτομή. Μικρή αύξηση κινδύνου ΚΠ. Σχετικός κίνδυνος 1,23 Πιθανά να έχουν σχέση αυξημένα επίπεδα CCK Γαστρεκτομή Σχετικός κίνδυνος 1,54 Υψηλότερος κίνδυνος σε Billroth II σε σχέση με B I Πιθανός μηχανισμός: το περιβάλλον μετά από γαστρεκτομή ευνοεί βακτηριακή υπερανάπτυξη και παραγωγή καρκινογόνων Ν-νιτροζαμινών
Γενετικοί παράγοντες και καρκίνος παγκρέατος Η πλειοψηφία των περιπτώσεων ΠΚ είναι σποραδικές και μόνο στο 10% υπεύθυνες είναι κληρονομικές γενετικές βλάβες. Η κληρονομική προδιάθεση για ΚΠ μπορεί να ταξινομηθεί σε 3 διακριτές κλινικές οντότητες: 1. Οικογενής παγκρεατικός καρκίνος (FPC) 2. Σύνδρομα που προδιαθέτουν σε καρκίνο 3. Κληρονομική παγκρεατίτιδα και Κυστική Ινωση
Οικογενής παγκρεατικός καρκίνος (FPC) Τουλάχιστον δύο πρώτου βαθμού συγγενείς με ΚΠ σε μία οικογένεια. Άγνωστη η γονιδιακή βλάβη. Σημαντικές πληροφορίες για τη νόσο από αρχεία καταγραφής ασθενών με FPC. National Familial Pancreas Tumor Registry, John Hopkins 6,8 φορές αυξημένος κίνδυνος για ΚΠ σε πρώτου βαθμού συγγενείς ασθενών με FPC
Σύνδρομα που προδιαθέτουν σε καρκίνο διαφόρων οργάνων και ΚΠ. Σύνδρομο Peutz-Jeghers Κληρονομικό σύνδρομο καρκίνου μαστούωοθηκών Σύνδρομο οικογενούς άτυπου πολλαπλού σπίλου-μελανώματος ( FAMMM) Σύνδρομο Li-Fraumeni Οικογενής αδενωματώδης πολυποδίαση (FAP) Σύνδρομο Lynch (HNPCC).
Σύνδρομο οικογενούς άτυπου πολλαπλού σπίλουμελανώματος ( FAMMM) Αυτοσωματικός επικρατούν τύπος κληρονομικότητας Υπεύθυνες μεταλλάξεις στο ογκοκατασταλτικό γονίδιο CDKN2A Αύξηση κινδύνου για ΚΠ 13-22 φορές Η πιθανότητα ΚΠ στην ηλικία των 75 ετών είναι 17%.
Κληρονομική παγκρεατίτιδα: αύξηση κινδύνου για ΚΠ 26-70 φορές Μεταλλάξεις στο γονίδιο κατιονικού θρυψινογόνου (PRSS I) κύριες: R122H, N29I αδυναμία αυτόλυσης θρυψίνης Witcomb D et. al. Nat Gen 1996;14:141-145 Αντικατάσταση Αr από His Ανθεκτική σε υδρόλυση θρυψίνη Ο σχετικός κίνδυνος καρκίνου παγκρέατος σε ασθενείς με ΚΠ έχει υπολογισθεί στο 40% στην ηλικία των 70 ετών και στο 20% στην ηλικία των 60 ετών
Συμπεράσματα Η εφαρμογή κάποιας στρατηγικής πρόληψης στον καρκίνο του παγκρέατος πρέπει να βασιστεί στην αναγνώριση των παραγόντων κινδύνου για τη νόσο Με τα μέχρι σήμερα δεδομένα η αποφυγή του καπνίσματος, παράγοντα που διπλασιάζει τον κίνδυνο ανάπτυξης ΚΠ, αποτελεί τον μοναδικό αξιόπιστο τρόπο για την πρόληψη του