Προετοιμασία και αντισηψία δέρματος χειρουργικού πεδίου:αναζητώντας μια τεκμηριωμένη άποψη

Προετοιμασία και αντισηψία δέρματος χειρουργικού πεδίου:αναζητώντας μια τεκμηριωμένη άποψη ΠΕΡΙΛΗψΗ Οι λοιμώξεις του χειρουργικού τραύματος παραμένουν μια σημαντική αιτία νοσηρότητας και θνητότητας και σχετίζονται με μεγάλο κοινωνικό και οικονομικό κόστος. Ο σκοπός της προεγχειρητικής προετοιμασίας και αντισηψίας του χειρουργικού πεδίου είναι η ελάττωση του κινδύνου της μετεγχειρητικής λοίμωξης του τραύματος με την απομάκρυνση ακαθαρσιών και μικρο-οργανισμών από το δέρμα. Σκοπός αυτής της ανασκόπησης είναι η απόκτηση, μίας βιβλιογραφικά τεκμηριωμένης άποψης για τη συνεισφορά των διαφόρων μεθόδων αυτής της προετοιμασίας. Για την παρούσα μελέτη αξιοποιήθηκαν μετα-αναλύσεις τυχαιοποιημένων μελετών καθώς και πιο πρόσφατες τυχαιοποιημένες μελέτες. Σύμφωνα με αυτές, το προεγχειρητικό μπάνιο μειώνει τον κίνδυνο χειρουργικής λοίμωξης. Δε χρειάζεται αντισηπτικό, αλλά αρκεί το απλό σαπούνι. Η προεγχειρητική αφαίρεση τριχών, δε φαίνεται να μειώνει τον κίνδυνο λοίμωξης του χειρουργικού πεδίου. Αντιθέτως, η χρήση ξυραφιού μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο αυτό. Εάν κρίνεται απαραίτητη η αφαίρεση των τριχών, τότε καλύτερα να γίνεται με ξυριστική μηχανή (και όχι με ξυράφι) την ημέρα του χειρουργείου, και μόνο στην περιοχή πέριξ της τομής. Η προεγχειρητική αντισηψία του δέρματος του χειρουργικού πεδίου με χλωρεξιδίνη συγκριτικά με ιωδιούχα και αλκοολούχα αντισηπτικά, φαίνεται να σχετίζεται με χαμηλότερο ποσοστό λοίμωξης του χειρουργικού τραύματος. Η χρήση των εμποτισμένων ή μη με αντισηπτικό, αυτοκόλλητων μεμβρανών (drapes) για την κάλυψη του δέρματος του χειρουργικού πεδίου, όχι μόνο δε μειώνει τον κίνδυνο λοίμωξης του χειρουργικού τραύματος, αλλά αντιθέτως πιθανόν τον αυξάνει. ΕΙΣαγωγΗ Μετά από τις ανακοινώσεις του Sir Joseph Lister (1827-1912) σχετικά με τις αρχές της αντισηψίας, ο προεγχειρητικός καθαρισμός του χειρουργικού πεδίου με αντισηπτικά διαλύματα έχει γίνει πράξη ρουτίνας. Παρά τη πρόοδο της χειρουργικής τεχνικής, οι λοιμώξεις του χειρουργικού τραύματος εξακολουθούν να αποτελούν σημαντική αιτία νοσηρότητας και θνητότητας [1]. Η ακριβής συχνότητά τους όπως αυτή αναφέρεται στις διάφορες μελέτες, εξαρτάται από τον ορισμό και τον τρόπο καταγραφής που χρησιμποιήθηκε [2], αλλά παρατηρούνται γενικώς περίπου στο 3% των επεμβάσεων [3]. Το κοινωνικό και οικονομικό κόστος της επιπλοκής αυτής είναι σημαντικό. Εκτιμάται ότι ευθύνεται για επιμήκυνση του χρόνου νοσηλείας κατά 6,5 ημέρες και διπλασιασμό του κόστους της. Υπολογίζεται ότι οι χειρουργικές λοιμώξεις κοστίζουν στο Αγγλικό κράτος ένα δισεκατομμύριο λίρες ετησίως [4]. Κατ άλλους, η χειρουργική λοίμωξη αυξάνει το κόστος της επέμβασης 2 έως 5 φορές [5]. Οι χειρουγικές λοιμώξεις (surgical site infections) που περιλαμβάνουν τόσο την λοίμωξη του χειρουργικού τραύματος όσο και του εν τω βάθει χειρουργικού πεδίου. Ο σκοπός της προεγχειρητικής προετοιμασίας και αντισηψίας του χειρουργικού πεδίου είναι η μείωση του κινδύνου της μετεγχειρητικής λοίμωξης του τραύματος με την απομάκρυνση ακαθαρσιών και μικρο-οργανισμών από το δέρμα [6]. Το δέρμα δεν είναι μια στείρα επιφάνεια, αλλά περιέχει έως και 3.000.000 μικρο-οργανισμούς/εκ2 [7]. Όταν παραμένει ανέπαφο, οι βαθύτερες στιβάδες συνήθως δεν αποικίζονται από μικρο-οργανισμούς. Διακρίνονται δυο κατηγορίες μικρο-οργανισμών στο δέρμα: οι μόνιμοι (commensals) και οι ευκαιριακοί (transients). Οι μόνιμοι μικροοργανισμοί αποτελούν τη σταθερή χλωρίδα του ανθρώπινου δέρματος, ενώ οι ευκαιριακοί δεν υπάρχουν σταθερά και ανταλλάσονται εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο. Οι μεν πρώτοι απομακρύνονται δύσκολα από την επιδερμίδα, οι δεύτεροι σχετικά εύκολα. Οι μόνιμοι μικρο-οργανισμοί, οι οποίο περιλαμβάνουν σταφυλόκοκκους, διφθεροειδείς οργανισμούς, ψευδομονάδα και προπιονοβακτηρίδια, είναι συνήθως υπεύθυνοι για τις λοιμώξεις του τραύματος όταν υπάρξουν οι ικανές συνθήκες πολλαπλασιασμού τους [8]. Η λοίμωξη του χειρουργικού τραύματος δημιουργείται όταν ο αριθμός των μικροβίων υπερβαίνει την άμυνα του οργανισμού και ορίζεται ως η ύπαρξη πύου ή εκκρίματος με >106 cfu/mm3 ιστού σε συνδυασμό με τουλάχιστον ένα από τα παρακάτω συμπτώματα ή σημεία: άλγος, εντοπισμένη διόγκωση, ερυθρότητα ή θερμότητα [1]. Προτείνεται διάρκεια παρακολούθησης 30 ημερών για τον εντοπισμό λοίμωξης του χειρουργικού τραύματος. Η συχνότητά της διαφέρει ανάλογα με το είδος της επέμβασης. Μετά από μια καθαρή επέμβαση 20

ανασκοπήσεις (π.χ. μαστεκτομή, πλαστική βουβωνοκήλης) η πιθανότητα είναι <2%. Για μια δυνητική μολυσμένη (π.χ. σκωληκοειδεκτομή), μια μολυσμένη (π.χ. κολεκτομή) και μια ρυπαρή επέμβαση (π.χ. παροχέτευση αποστήματος, διάτρηση παχέος εντέρου) η συχνότητα αυξάνεται σε 6-10%, 10-20% και 20-30%, αντιστοίχως [9]. Ο κίνδυνος αυξάνεται περαιτέρω με την κακή χειρουργική τεχνική, την κακή προετοιμασία του δέρματος και στους πληθυσμούς υψηλού κινδύνου (π.χ. ανοσοκατασταλμένοι). Η μεγαλύτερη επίδραση της προετοιμασίας και της αντισηψίας του δέρματος αναμένεται στις καθαρές επεμβάσεις, καθώς στα άλλα είδη επεμβάσεων υπάρχουν πιο ισχυροί παράγοντες που καθορίζουν την πιθανότητα λοίμωξης [9]. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, για την πρόληψη της λοίμωξης του χειρουργικού πεδίου συνιστάται η απομάκρυνση των ευκαιριακών και η μείωση των μόνιμων μικρο-οργανισμών πριν από τη χειρουργική επέμβαση [1,6,10,11]. Τα μέτρα που μπορούν να παρθούν για τη μείωση της πιθανότητας λοίμωξης του χειρουργικού πεδίου, στο πλαίσιο της προεγχειρητικής προετοιμασίας και αντισηψίας, περιλαμβάνουν: το προεγχειρητικό μπάνιο, την προεγχειρητική αφαίρεση τριχών στην περιοχή της επέμβασης, τη χρήση αντισηπτικών στο δέρμα και τη χρήση των εμποτισμένων ή μη, αυτοκόλλητων μεμβρανών (drapes) στο δέρμα του χειρουργικού πεδίου κατά την εγχείρηση. Ο σκοπός της παρούσας ανασκόπησης είναι η απόκτηση μιας βιβλιογραφικά τεκμηριωμένης άποψης για την επιμέρους σημασία αυτών των μέτρων. ΤΟ ΠΡΟΕγχΕΙΡΗΤΙΚΟ μπανιο Το κατά πόσο ένα ολόσωμο μπάνιο πριν από μια χειρουργική επέμβαση μειώνει την πιθανότητα χειρουργικής λοίμωξης ήταν το θέμα μιας μετα-ανάλυσης 6 τυχαιοποιημένων μελετών, που περιελάμβαναν 10.007 ασθενείς [12]. Φάνηκε πως ένα μπάνιο με το αντισηπτικό χλωρεξιδίνη (chlorhexidine gluconate 4%, Hibiscrub ) μειώνει σημαντικά την πιθανότητα αυτή, συγκριτικά με την παράλειψή του (σχετικός κίνδυνος (RR): 0,36 με 95% διάστημα εμπιστοσύνης (95%CI): 0,17-0,79). Συγκριτικά, με τη χρήση εικονικού διαλύματος (placebo) ή απλού σαπουνιού δεν υπήρχε διαφορά στη συχνότητα εμφάνισης χειρουργικής λοίμωξης (RR 0,91, 95%CI 0,80-1,04 και RR 1,02, 95%CI 0,57-1,84, αντιστοίχως). Συμπεραίνεται λοιπόν ότι ένα ολόσωμο μπάνιο μειώνει σημαντικά την πιθανότητα χειρουργικής λοίμωξης και ότι η χρήση απλού σαπουνιού αρκεί. Η αφαιρεση ΤωΝ ΤΡΙχωΝ απο ΤΟ χειρουργικο ΠΕΔΙΟ Η τρίχες στην περιοχή του δέρματος του χειρουργικού πεδίου εμποδίζουν τη διάνοιξη, τη συρραφή και την επίδεση του τραύματος καθώς και σχετίζονται με ελλιπή καθαριότητα, με πιθανό αποτέλεσμα την αυξημένη πιθανότητα λοίμωξης του τραύματος. Από την άλλη μεριά, κατά την αφαίρεσή τους, δημιουργούνται μικρο-τραυματισμοί του δέρματος που επιτρέπουν τον εποικισμό μικρο-οργανισμών βαθύτερα στο δέρμα με αποτέλεσμα, δυνητικά αυξημένη πιθανότητα λοίμωξης του τραύματος. Οι κατευθυντήριες οδηγίες των διαφόρων οργανισμών είναι αντικρουόμενες. Το Κέντρο για τον Έλεγχο των Νοσημάτων (Center for Disease Control, Η.Π.Α.) συνιστά έντονα ότι οι τρίχες δεν πρέπει να αφαιρεθούν προεγχειρητικά, εκτός εάν εμποδίζουν τη χειρουργική επέμβαση [13]. Το Νορβηγικό Κέντρο για την Εκτίμηση της Τεχνολογίας Υγείας αντιθέτως, δε συνιστά την αποφυγή αφαίρεση των τριχών από το χειρουργικό πεδίο [14]. Η Βρετανική Ομάδα Εργασίας της Εταιρείας Νοσοκομειακών Λοιμώξεων προτείνει την αφαίρεση των τριχών μόνο στην περιοχή της τομής, αλλά καλό είναι να αποφεύγεται, όπου είναι δυνατόν [15]. 21

συνέχεια από τη σελίδα 21 Προετοιμασία και αντισηψία δέρματος χειρουργικού πεδίου: αναζητώντας μια τεκμηριωμένη άποψη Δεν υπάρχει μόνο το ερώτημα εάν η αφαίρεση των τριχών μειώνει την πιθανότητα λοίμωξης τραύματος, αλλά και ποιά μέθοδος είναι η καλύτερη, πότε και σε ποιό χώρο πρέπει αυτή να γίνεται. Οι τρεις προαναφερθέντες οργανισμοί διαφωνούν και στη μέθοδο και τη χρονική στιγμή και προτείνουν αντιστοίχως: άμεσα προεγχειρητικά με ξυριστική μηχανή [13], όσο το δυνατόν πιο κοντά στην επέμβαση με κρέμα ή ξυριστική μηχανή [14] και την προηγούμενη μέρα με κρέμα [15]. Μια πολύ πρόσφατη μετα-ανάλυση 14 συνολικά τυχαιοποιημένων μελετών εξέτασε τα παραπάνω θέματα [16]. Οι μέθοδοι της αφαίρεσης των τριχών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν λοιπόν, είναι το ξυράφι, η ξυριστική μηχανή και η κρέμα αποτρίχωσης. Στη μετα-ανάλυση αυτή [16], η αφαίρεση των τριχών από το δέρμα με ένα ξυράφι δε μειώνει την πιθανότητα λοίμωξης. Αντιθέτως υπήρχε μια, στατιστικά μη-σημαντική, τάση αύξησης του κινδύνου για χειρουργική λοίμωξη (RR 1,75, 95%CI 0,93-3,28). Δεν υπήρχε διαφορά στη συχνότητα λοίμωξης με την αφαίρεση τριχών ή μη, όσον αφορά την ξυριστική μηχανή (RR 1,0, 95%CI 0.06-15,65) και την κρέμα αποτρίχωσης (RR 1,02, 95%CI 0,45-2,31). Η σύγκριση χρήσης ξυραφιού έναντι ξυριστικής μηχανής έδειξε σημαντικά αυξημένο κίνδυνο για χειρουργική λοίμωξη με τη χρήση ξυραφιού (RR 2,03, 95%CI 1,14-3,61), ενώ στη σύγκριση ξυραφιού και κρέμας φάνηκε πώς με τη χρήση ξυραφιού υπήρχε μια τάση μόνο, για αυξημένη πιθανότητα χειρουργικής λοίμωξης (RR 1,53, 95%CI 0,73-3,21). Δεν υπάρχει τυχαιοποιημένη μελέτη που να συγκρίνει τη χρήση ξυριστικής μηχανής και κρέμας. της κλινικής, σε προθάλαμο του χειρουργείου ή στη χειρουργική αίθουσα). Συμπερασματικά, τα αποδεικτικά στοιχεία υπέρ της αφαίρεσης τριχών από το χειρουργικό πεδίο για τη μείωση των χειρουργικών λοιμώξεων είναι ανεπαρκή. αντιθέτα μάλιστα, η χρήση ξυραφιού ίσως αυξάνει την πιθανότητα της χειρουργικής λοίμωξης. Η χρήση της ξυριστικής μηχανής πρέπει να προτιμάται έναντι του ξυραφιού, ενώ μάλλον συνιστάται η αφαίρεση των τριχών την ημέρα του χειρουργείου και όχι πιο πριν. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι αριθμοί των περιστατικών στις συγκριτικές μελέτες ήταν σχετικά μικροί για την εξαγωγή στατιστικά αξιόπιστων συμπερασμάτων. Επιπλέον, δεν υπήρχε διαφορά στη συχνότητα χειρουργικής λοίμωξης μεταξύ της αφαίρεση των τριχών με ξυράφι την ημέρα πριν ή την ημέρα του χειρουργείου (RR 0,88, 95%CI 0,52-1,51), ενώ η αφαίρεση των τριχών με ξυριστική μηχανή την προηγούμενη έναντι της ημέρας του χειρουργείου σχετίζεται με τάση για αυξημένο κίνδυνο (RR 2,30, 95%CI 0,98-5,41). Όσον αφορά την πιο κατάλληλη στιγμή της αφαίρεσης των τριχών δεν υπάρχει μελέτη για την κρέμα αποτρίχωσης. Δυστυχώς επίσης δεν υπάρχει συγκριτική μελέτη σχετικά με τον καταλληλότερο χώρο όπου πρέπει να γίνεται η αφαίρεση των τριχών (στο σπίτι, στο θάλαμο 22

ανασκοπήσεις Η ΕΠΙΛΟγΗ ΤΟΥ αντισηπτικου Η αντισηψία του δέρματος του χειρουργικού πεδίο περιλαμβάνει μηχανικό και χημικό καθαρισμό. Ως αντισηπτικό ορίζεται μια χημική ουσία που μειώνει το μικροβιακό πληθυσμό του δέρματος [17]. Τα χαρακτηριστικά που πρέπει να πληροί ένα αντισηπτικό είναι να σκοτώνει όλα τα βακτηρίδια, μύκητες, πρωτόζωα, βάκιλους της φυματίωσης και σπόρους, να είναι μη τοξικό, υποαλλεργικό, μη απορροφούμενο, να είναι ασφαλής η επαναλαμβανόμενη χρήση του σε όλες τις περιοχές του σώματος και να μη έχει υπολειμματική δράση [18]. Στις κατευθυντήριες οδηγίες για την ορθή εφαρμογή του αντισηπτικού στο δέρμα του χειρουργικού πεδίου περιλαμβάνεται: η χρήση του από «πλυμένο» (scrubbed) προσωπικό, η εφαρμογή σε αρκετά μεγάλη επιφάνεια του δέρματος, με ελαφριά πίεση, από το κέντρο προς την περιφέρεια (κυκλοτερώς), με αποστειρωμένο επίθεμα που απομακρύνεται όταν φτάνει στην περιφέρεια, και η αναμονή αρκετού χρόνου ώστε να δράσει και να στεγνώσει το αντισηπτικό [1,6,19]. Οι οδηγίες αυτές δεν αναφέρονται σε αντισηπτικό σπρέι και σε εμποτισμένες αυτοκόλλητες μεμβράνες (drapes) για την κάλυψη του δέρματος του χειρουργικού πεδίου. Υπάρχουν τρεις κατηγορίες αντισηπτικών που χρησιμοποιούνται για την αντισηψία του δέρματος: τα ιωδιούχα αντισηπτικά (π.χ. ιωδιούχος ποβιδόνη, Betadine και ιωδιοφόριο, DuraPrep ), τα αλκοολούχα αντισηπτικά (π.χ. 70% ισοπροπανόλη) και η χλωρεξιδίνη (π.χ. γλυκονική χλωρεξιδίνη, Hibitane ). Σε μια πρόσφατη μετα-ανάλυση 7 τυχαιοποιημένων μελετών (με συνολικά 1692 ασθενείς), εξετάστηκε ποιο αντισηπτικό θα ήταν περισσότερο αποτελεσματικό στη μείωση των λοιμώξεων του χειρουργικού τραύματος σε καθαρές επεμβάσεις [20]. Υπήρχαν μερικά προβλήματα στη μετα-ανάλυση αυτή, όπως ο σχετικά μικρός αριθμός των ασθενών στις επιμέρους μελέτες, το γεγονός ότι στις 6 από τις 7 μελέτες η συχνότητα λοίμωξής του χειρουργικού τραύματος ήταν μεγαλύτερη του αναμενόμενου 2% και τέλος ότι ο ορισμός της λοίμωξής του χειρουργικού τραύματος δεν ήταν σταθερός και συνήθως όχι σύμφωνος με αυτόν του CDC [1]. Δε φάνηκε να υπήρχε διαφορά μεταξύ της χρήσης των ιωδιούχων και αλκοολούχων αντισηπτικών. Επίσης δεν υπήρχε διαφορά μεταξύ της βαφής με διάλυμα ιωδιούχου ποβιδόνης, με ή χωρίς τριβή με ιωδιούχο ποβιδόνη (scrub) προηγουμένως. Η μοναδική στατιστικά σημαντική διαφορά που παρατηρήθηκε ήταν ότι η χρήση της χλωρεξιδίνης υπερείχε αυτή της ιωδιούχου ποβιδόνης (RR 4,42, 95%CI 1,96-9,99) [21]. Μειονέκτημα της μοναδικής μελέτη που συνέκρινε τα δυο αντισηπτικά σε αυτή τη μετα-ανάλυση ήταν πως η διάρκεια της μετεγχειρητικής παρακολούθησης για την ανεύρεση λοίμωξης του χειρουργικού τραύματος ήταν σχετικά μικρή. Μετά τη μετα-ανάλυση αυτή που αφορούσε μόνο καθαρές επεμβάσεις [21], δημοσιεύθηκαν άλλες δυο μετα-αναλύσεις που περιέλαβαν από καθαρές έως μολυσμένες επεμβάσεις [22,23] καθώς και μια νέα τυχαιοποιημένη μελέτη με δυνητικά μολυσμένες επεμβάσεις [24]. Όλες συγκρίνανε μόνο ιωδιούχο ποβιδόνη με χλωρεξιδίνη και όλες υποστηρίζουν επίσης τη χρήση της χλωρεξιδίνης για την προεγχειρητική αντισηψία του δέρματος. Στην πρώτη μετα-ανάλυση 6 τυχαιοποιημένων μελετών (συνολικά 5.031 ασθενείς) η συχνότητα λοίμωξης του χειρουργικού τραύματος ήταν σημαντικά μικρότερη με τη χρήση της χλωρεξιδίνης (RR 0,68, 95%CI 0,50-0,94) [22]. Παρομοίως, η δεύτερη μετα-ανάλυση (9 τυχαιοποιημένες μελέτες, συνολικά 3.614 ασθενείς) ανέδειξε σημαντική μείωση του κινδύνου λοίμωξης του χειρουργικού τραύματος (RR 0,56, 95%CI 0,51-0,80) καθώς και μείωση της θετικής καλλιέργειας δέρματος (RR 0,44, 95%CI 0,35-0,56) και του κόστους των επεμβάσεων [23]. Στην πιο πρόσφατη τυχαιοποιημένη μελέτη που περιέλαβε 849 δυνητικά μολυσμένες επεμβάσεις σε 6 νοσοκομεία, ο συνδυασμός της χλωρεξιδίνης με 70% ισοπροπανόλη (Cloraprep ) συσχετίστηκε με στατιστικά σημαντική μείωση του κινδύνου λοίμωξη του χειρουργικού τραύματος (RR 0,59, 95%CI 0,41-0,85, p=0,004) συγκριτικά με τη χρήση διαλύματος ιωδιούχου ποβι- 23

συνέχεια από τη σελίδα 23 Προετοιμασία και αντισηψία δέρματος χειρουργικού πεδίου: αναζητώντας μια τεκμηριωμένη άποψη δόνης [24]. Δεν υπήρχε διαφορά για τις άλλες χειρουργικές λοιμώξεις, δηλαδή για αυτές εν τω βάθει του χειρουργικού τραύματος του κοιλιακού ή θωρακικού τοιχώματος. Συμπερασματικά προτείνεται ξεκάθαρα να γίνεται προεγχειρητική αντισηψία του δέρματος του πεδίου με χλωρεξιδίνη, για τη μείωση του κινδύνου λοίμωξης του χειρουργικού τραύματος. ΟΙ μεμβρανεσ για ΤΗΝ ΚαΛΥψΗ ΤΟΥ ΔΕΡμαΤΟΣ ΤΟΥ χειρουργικου ΠΕΔΙΟΥ Ο σκοπός της χρήσης των μεμβρανών (drapes) για την κάλυψη του δέρματος του χειρουργικού πεδίου είναι η μείωση του κινδύνου λοίμωξης του χειρουργικού τραύματος με την προστασία του από τους μικρο-οργανισμούς του περιβάλλοντος δέρματος. Οι μεμβράνες είναι συνήθως αυτοκόλλητες και μπορεί να είναι εμποτισμένες ή μη με αντισηπτικό (συνήθως ιωδιούχο). Σε μια μετα-ανάλυση 5 τυχαιοποιημένων μελετών (3.082 ασθενείς) που συνέκρινε τη χρήση ή μη αυτών των αυτοκόλλητων μεμβρανών, φάνηκε όμως πως η εφαρμογή τους σχετίζεται με στατιστικά σημαντική αύξηση της πιθανότητας λοίμωξης του χειρουργικού τραύματος (RR 1,23, 95%CI 1,02-1,48, p=0,03) [25]. Σε δυο τυχαιοποιημένες μελέτες (συνολικά 1.113 ασθενείς) δεν υπήρχε διαφορά μεταξύ της χρήσης των αυτοκόλλητων μεμβρανών, εμποτισμένων ή μη με αντισηπτικό, στον κίνδυνο λοίμωξης του χειρουργικού τραύματος (RR 1,03, 95%CI 0,064-1,66, p=0,89) [25]. Συμπερασματικά, η προεγχειρητική εφαρμογή των αυτοκόλλητων μεμβρανών (drapes) για την κάλυψη του δέρματος του πεδίου όχι μόνο δεν μειώνει, αλλά πιθανόν αυξάνει τον κίνδυνο λοίμωξης του χειρουργικού τραύματος. ΣΥμΠΕΡαΣμαΤα Το προεγχειρητικό μπάνιο με απλό σαπούνι μειώνει τον κίνδυνο χειρουργικής λοίμωξης. αντίθετα δεν έχει αποδειχτεί ότι η προεγχειρητική αφαίρεση των τριχών μειώνει τον κίνδυνο αυτό. Εάν παρόλα αυτά πραγματοποιείται, τότε είναι καλύτερα να γίνεται με τη χρήση ξυριστικής μηχανής (και όχι ξυραφιού) την ημέρα του χειρουργείου και μόνο πέριξ της χειρουργικής τομής. Η προεγχειρητική αντισηψία του δέρματος του χειρουργικού πεδίου με χλωρεξιδίνη φαίνεται να σχετίζεται με χαμηλότερο ποσοστό λοίμωξης του χειρουργικού τραύματος, ενώ η χρήση των εμποτισμένων ή μη, αυτοκόλλητων μεμβρανών (drapes) για την κάλυψη του δέρματος του χειρουργικού πεδίου δεν μειώνει τον κίνδυνο λοίμωξης του χειρουργικού τραύματος, αλλά αντιθέτως πιθανώς τον αυξάνει. βιβλιογραφία 1. Mangram Α, Horan T, Pearson M, Silver L, Jarvis W. Guideline for prevention of surgical site infection, 1999. Hospital Infection Control Practices Advisory Committee. Inf Control Hosp Epidemiol 1999; 20: 250-278. 2. Bruce J, Russell EM, Mollinson J, Krukowski ZH. The measurement and monitoring of surgical adverse events. Health Technol Assessment 2001; 5: 1-194. 3. Health Protection Agency. Surveillance of surgical site infection in England: October 1977 September 2005. London: Health Protection Agency, 2006 July. 4. Plowman R, Graves N, Griffin M. The socio-economic burden of hospital acquired infection. London: Public Health Services Laboratory, 2000. 5. National Institute for Health and Clinical Excellence. Surgical site infection. Draft full guideline. NICE April 2006. 6. AORN. Standards, recommended practices, and guidelines. Denver: AORN, 2006. 7. Hinchliffe S, Montague S. Physiology for nursing practice. Bailliere Tindall, 1988. 8. Larson E. Guideline for the use of topical antimicrobial agents. Am J Infect Control 1988; 16: 253-266. 9. Altemeier WA, Burke JF, Pruitt BA, Sandusky WR. Manual on control of infection in surgical patients (2nd edition), Philadelphia: JB Lippincott, 1984:19-30. 10. Leaper D, Orr K. Step: inflammation and infection. Royal College of Surgeons of England 2001. 11. National Association Theatre Nurses. In: Neesley J, Beesley SJ, Pirie S (editors). NATN Standards and recommendations for safe perioperative practice. National Association Theatre Nurses, 2004. 12. Webster J, Osborne S. Preoperative bathing or showering with skin antiseptics to prevent surgical site infection. Cochrane Database Syst Rev 2007 Apr 18; (2): CD004985. 13. www.cdc.gov 14. http://oslo.sintef.no/smm 15. www.his.org.uk 16. Tanner J, Norrie P, Melen K. Preoperative hair removal to reduce surgical site infection. Cochrane Database Syst Rev 2011 Nov 9; 11: CD004122. 17. Leclair J. A review of antiseptics. Cleansing agents. Today OR Nurse 1990; 12: 25-28. 18. Hardin W, Nichols R. Handwashing and patient skin preparation. In: Malangoni 24