Η «Δλσζηο Πηζηδψλ» ηεο κχξλεο θαη νη αλζειιεληθνί δησγκνί ζηε πάξηε ηεο Μ. Αζίαο

ΜΙΚΡΗ ΤΜΒΟΛΗ ΣΟΝ ΑΓΩΝΑ ΓΙΑ ΣΗΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΗ ΣΗ ΓΔΝΟΚΣΟΝΙΑ Η «Δλσζηο Πηζηδψλ» ηεο κχξλεο θαη νη αλζειιεληθνί δησγκνί ζηε πάξηε ηεο Μ. Αζίαο Σνπ ΝΙΚΟΥ Φ. ΒΙΚΕΤΟΥ Γελ. Γξακκαηέα ηεο Δλψζεσο κπξλαίσλ Σ ν ζπζηεκαηηθφ μεξίδσκα ηνπ Διιεληζκνχ ηεο Μ. Αζίαο απφ ηηο πξνγνληθέο ηνπ εζηίεο πξέπεη λα ζπγθαηαιερζεί ζηηο κεγάιεο γελνθηνλίεο 1 ηνπ 20νχ αηψλα. Οη δησγκνί θαηά ησλ ρξηζηηαλψλ Διιήλσλ απφ ηνπο Νεφηνπξθνπο άξρηζαλ κεηά ην ηέινο ησλ Βαιθαληθψλ Πνιέκσλ, γεληθεχηεθαλ δε θαη πήξαλ ηξνκαθηηθέο δηαζηάζεηο κεηά ηελ έθξεμε ηνπ Α' Παγθφζκηνπ Πνιέκνπ θαη ηελ είζνδν ηεο Σνπξθίαο ζ' απηφλ. Με ηελ θαζνδήγεζε ησλ Γεξκαλψλ 2 νη Νεφηνπξθνη έζεζαλ ζε εθαξκνγή έλα νξγαλσκέλν θαη εθηεηακέλν ζρέδην εμφλησζεο ηνπ ρξηζηηαληθνχ πιεζπζκνχ ζηελ Σνπξθία. Νανί ζπινχληαη, ζπίηηα ιεειαηνχληαη, άλδξεο θνλεχνληαη ή ζηέιλνληαη ζηα ακειέ ηακπνπξνχ (ηάγκαηα εξγαζίαο), γπλαίθεο αηηκάδνληαη, πφιεηο ππξπνινχληαη θαη θαηαζηξέθνληαη, εκπνξηθέο επηρεηξήζεηο κπνυθνηάξνληαη, νιφθιεξνη πιεζπζκνί εθηνπίδνληαη ζηα βάζε ηεο Μ. Αζίαο. Η ππνγξαθή απφ ηελ Σνπξθία ηεο αλαθσρήο ηνπ Μνχδξνπ (17/30 Οθησβξίνπ 1918) είρε σο απνηέιεζκα λα ζηακαηήζνπλ νη δησγκνί, πξνζσξηλά φκσο. Σν 1919 μαλάξρηζαλ απφ ηνπο Κεκαιηθνχο, πην άγξηνη ηψξα θαη πην απάλζξσπνη θαη θνξπθψζεθαλ κε ηε Μηθξαζηαηηθή Καηαζηξνθή θαη ηελ ηξαγηθή έμνδν ησλ Διιήλσλ απφ ηηο αξραίεο θνηηίδεο ηνπο. ΣΟ δηάζηεκα πνπ κεζνιάβεζε κεηαμχ ησλ δχν δησγκψλ (1918-1919), νη Έιιελεο ηεο Μ. Αζίαο, κε ςεθίζκαηά ηνπο πξνο ηηο θπβεξλήζεηο ησλ πκκάρσλ θαη ηνλ πξσζππνπξγφ Διεπζέξην Βεληδέιν, θαηήγγεηιαλ ηηο ζεξησδίεο ησλ Σνχξθσλ θαη δηαθήξπμαλ ηνλ πφζν ηνπο γηα ηελ έλσζε ηεο Μ. Αζίαο κε ηε κεηέξα Διιάδα, σο κφλε πξνυπφζεζε γηα ηελ εζληθή ηνπο 1

απνθαηάζηαζε. 'Δλαο απφ ηνπο βαζηθνχο κνρινχο ηεο εζληθν-απειεπζεξσηηθήο απηήο πξσηνβνπιίαο ππήξμε ε «Έλσζηο Πηζηδψλ» ζηε κχξλε. Ο «Διιεληθφο χιινγνο Έλσζηο Πηζηδψλ» 3 ιεηηνχξγεζε ζηελ ησληθή πξσηεχνπζα απφ ην 1918 κέρξη ην 1922 4. Γελ είλαη γλσζηφ πφηε ηδξχζεθε. Απφ έγγξαθν ηνπ πιιφγνπ (κχξλε, 28.1.1919) ηεθκαίξεηαη ε ζχζηαζε ηνπ ην 1913 5. Σν σκαηείν αλέζηεηιε φκσο ηε δξάζε ηνπ, ζχκθσλα κε ην ίδην έγγξαθν, γηα πέληε νιφθιεξα ρξφληα, επεηδή, ιφγσ ηνπ πνιέκνπ, ε επηθνηλσλία «κεηά ησλ αδειθψλ εηαίξσλ απηνχ» ήηαλ αδχλαηε. ηελ πεξίνδν 1918-1919 ε «Έλσζηο Πηζηδψλ» δηνηθείηαη απφ 12κειέο Γηνηθεηηθφ πκβνχιην, κε πξφεδξν ην γηαηξφ Βαζίιε Μνπζαίν. Η ηνπνζέηεζε ηνπ Μνπζαίνπ ζηελ πξνεδξία ηνπ πιιφγνπ δελ ήηαλ ηπραία. Ο Β. Μνπζαίνο θαηαγφηαλ απφ ην Ληβίζη ηεο Μάθξεο. Παηέξαο ηνπ ήηαλ ν Μηραήι Ισάλλνπ Καξαγηάλλεο (Μνπζαίνο) 6, ν γλσζηφο δάζθαινο ηνπ κηθξαζηαηηθνχ Διιεληζκνχ, πνπ νη ζπκπαηξηψηεο ηνπ ηνλ απνθαινχζαλ «θσο ηνπ Ληβηζηνχ», γηα λα ηηκήζνπλ ηε κεγάιε πλεπκαηηθή πξνζθνξά ηνπ. Ο Β. Μνπζαίνο, πέξα απφ ην επηζηεκνληθφ ηνπ έξγν γηα ηελ εινλνζία, πνπ ηνλ θαηέζηεζε γλσζηφ ζηνλ δηεζλή επηζηεκνληθφ θφζκν, είρε αλαπηχμεη έληνλε εζληθν-απειεπζεξσηηθή δξάζε ζηε κχξλε θαη ηε Μάθξε, εμαηηίαο ηεο νπνίαο θαηαδηψρηεθε επαλεηιεκκέλα απφ ηνπο Σνχξθνπο 7. Έλα άιιν ζηνηρείν πνπ πξέπεη λα ιεθζεί ππφςε θαη λα εθηηκεζεί είλαη πσο ε δξάζε ηνπ πιιφγνπ δελ πεξηνξίζηεθε ζε ζηελά εζληθνηνπηθά πιαίζηα. Κάιπςε θαη ηνλ εθηφο ηεο Πηζηδίαο ρψξν, ηε Λπθία, ηε Λπδία, ηελ Πακθπιία θαη πξνθάιεζε ηελ έθδνζε ςεθηζκάησλ πξνο ηνπο πκκάρνπο. ηα ςεθίζκαηα θαη ζηα ππνκλήκαηα πνπ ηα ζπλνδεχνπλ θαηαγξάθνληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ δησγκψλ θαη δηαηξαλψλεηαη ν πφζνο ησλ Διιήλσλ ηεο Μ. Αζίαο γηα ηελ ειεπζεξία ηνπο απφ ηνλ ηνπξθηθφ δπγφ θαη ηελ έλσζή ηνπο κε ηελ Διιάδα. 2

Βαζίλειος Μοσζαίος, ιαηρός, πρόεδρος ηης Ενωζης Πιζιδών Σμύρνης. Σα θείκελα απηά, πνπ βξίζθνληαη ζήκεξα ζην Ιζηνξηθφ Αξρείν ηνπ Τπνπξγείνπ Δμσηεξηθψλ, παξνπζηάδνπλ κεγάιε νκνηφηεηα κεηαμχ ηνπο, α- θνχ γξάθηεθαλ γηα εηδηθφ ζθνπφ θαη αληηκεησπίδνπλ ηα ίδηα πεξίπνπ ζέκαηα. Οη ζπληάθηεο ηνπο, ηεξείο, επηζηήκνλεο, έκπνξνη, επαγγεικαηίεο, δίλνπλ ην ζηίγκα ηνπ πλεπκαηηθνχ επηπέδνπ ησλ κηθξαζηαηψλ Διιήλσλ, ηελ ηδενινγία θαη ην ήζνο ηνπο. Παξφιν πνπ βαζηθφ ηνπο ζθνπφ έρνπλ λα ππνκλήζνπλ ηα δεηλά ηνπ Διιεληζκνχ, δελ παξαιείπνπλ λα ζεκεηψζνπλ ηελ πξνγνληθή δφμα, λα ζπκεζνχλ ηελ ειεπζεξία, λα δηαδειψζνπλ ηε ζέιεζή ηνπο γηα αγψλα, λα εθθξάζνπλ ηελ απφθαζή ηνπο γηα ηελ έλσζε. Όια ηα θείκελα πεξηιακβάλνπλ ζηνηρεία πνπ απνδεηθλχνπλ ηελ ειιεληθφηεηα ησλ πεξηνρψλ απφ ηελ αξραηφηεηα θαη ηνπο βπδαληηλνχο ρξφλνπο. Η ιέμε «έλσζηο» ππάξρεη ζηα πεξηζζφηεξα απφ ηα θείκελα απηά. Σν ίδην θαη ε απφθαζε ησλ κειψλ ηνπ πιιφγνπ λα ζπζηάζνπλ ηε δσή ηνπο γη' απηήλ. Αο δνχκε θάπνηα απνζπάζκαηα: Οη επίηξνπνη ηνπ ιανχ ηεο Νήζνπ ηεο ιίκλεο Δγηξδίξ θεξχζζνπλ «ηελ 3

κεηά ηεο Μεηξφο Διιάδνο έλσζηλ σο κφλελ ιχζηλ θαη ηειείαλ εζληθήλ ηνπ [ιανχ] απνθαηάζηαζηλ»... «δη' ελ είκεζα έηνηκνη άπαληεο κέρξηο ελφο λα απνζάλσκελ». Οη θάηνηθνη ηεο παξά ην Δγηξδίξ παξαιηκλίνπ πφιεσο Πάξια δεηνχλ λα δηαβηβαζηεί ζηνπο πκκάρνπο «ν κέγαο θαη ηεξφο πφζνο ησλ ηεο κεηά ηεο Μεηξφο Διιάδνο Δλψζεσο πξνο πιήξε θαη εληειή ιχηξσζηλ» θαη ηνλίδνπλ «Ή ζα απνζάλσκελ φινη ή ζα ελσζψκελ κεηά ηεο κεηξφο εκψλ Διιάδνο». Απνηέιεζκα ησλ ςεθηζκάησλ θαη ησλ ππνκλεκάησλ πνπ εθδφζεθαλ ήηαλ λα εληζρπζνχλ ηφζν νη ειιεληθέο δηεθδηθήζεηο ζην πλέδξην ηεο Δηξήλεο φζν θαη ε ζέζε ηνπ πξνέδξνπ ησλ ΗΠΑ Οπίιζσλ γηα ηε δεκηνπξγία απηφλνκσλ θξαηψλ. Δπηθξίζεθαλ, βέβαηα, νη έρνληεο ηελ πξσηνβνπιία ηεο θίλεζεο Πηζηδείο σο «θαληαζηφπιεθηνη» 8 θαη ακθηζβεηήζεθε κεηαγελέζηεξα ε γλεζηφηεηα ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ ζηάιζεθαλ ζηηο θπβεξλήζεηο ησλ πκκάρσλ. «Κη φκσο, νη πιεξνθνξίεο εθείλεο δελ ήηαλ πιαζηέο», παξαηεξεί ν Γηάλλεο Καςήο θαη ζπκπιεξψλεη: «Ήηαλ κφλνλ αλαθξηβείο δελ έδηλαλ ην πξαγκαηηθφ κέηξν ηεο ηξαγσδίαο ηνπ κηθξαζηαηηθνχ Διιεληζκνχ ηελ έθηαζε κηαο εζληθήο ζπκθνξάο, πνπ ε θαηαζηξνθή ηνπ 1922 ήηαλ, απιψο, ην θνξχθσκά ηεο» 9. Μηα πνπ ν πεξηνξηζκέλνο ρψξνο δελ κνπ επηηξέπεη λα παξνπζηάζσ φια ηα θείκελα ησλ Πηζηδψλ, ζα πεξηνξηζηψ κφλν ζην ςήθηζκα ηνπ ιανχ ηεο πάξηεο. Σν ςήθηζκα απηφ, πνπ απεπζχλεηαη «πξνο ηαο εβαζηάο Κπβεξλήζεηο ησλ Κξαηαηψλ θαη Φηιειεπζέξσλ Γπλάκεσλ ηεο Μεγάιεο Βξεηαλίαο, Γαιιίαο θαη Ηλσκέλσλ Πνιηηεηψλ», ζπληάρζεθε ζηε πάξηε ζηηο 12 Γεθεκβξίνπ 1918 θαη ππνγξάθεηαη απφ επηηξνπή πνπ ηελ απνηεινχλ νη: Ιππνθξάηεο Κηνθπάζνγινπ (έκπνξνο), Νίθνο Γακηαλίδεο (γηαηξφο), Πξφδξνκνο Γξεγνξηάδεο (γηαηξφο), Γακηαλφο ηχινγινπ (ηαπεηνπξγφο). 4

Το ψήθιζμα ηων Σπαρηαλήδων προς ηις Μεγάλες Δσνάμεις για ηην απελεσθέρωζη ηης Σπάρηης (12. 12. 1918). Το γνήζιο ηης σπογραθής ηης επιηροπής ηων Σπαρηαλήδων βεβαιώνει ο Σύλλογος ηων Πιζιδών ηης Σμύρνης. Επάνω αριζηερά, η ζθραγίδα ηης Ι. Μηηροπόλεως Σμύρνης και η σπογραθή ηοσ Χρσζοζηόμοσ Σμύρνης. Σν ςήθηζκα, έλα ζπλνπηηθφ, πεξηεθηηθφ θαη νπζηαζηηθφ θείκελν, αλαπηχζζεη κε ιηηφηεηα, πιεξφηεηα θαη δχλακε ηηο ζέζεηο ηνπ ιανχ ηεο πάξηεο. Αξρίδεη κε αλαθνξά ζηελ πξνγνληθή ηνπ ηζηνξία («Ο ιαφο ηεο πάξηεο ηεο Πηζζηδείαο αξραίαο απνηθίαο ησλ Λαθεδαηκνλίσλ»), ζηνπο 5

δησγκνχο πνπ ππέζηε θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Σνπξθνθξαηίαο («αλαθνπείο ηελ γιψζζαλ θαηά ηελ θαηάθηεζηλ ησλ Σνχξθσλ, ίλα κε νκηιήζε Διιεληζηί») θαη ζηελ πλεπκαηηθή πξνζθνξά ησλ παξηαιήδσλ («δηά κεγαινπξεπψλ ρνιείσλ δηαρέσλ ηα λάκαηα ηεο Διιεληθήο Παηδείαο θαζ' φιελ ηελ πεξηθέξεηαλ»). ηε ζπλέρεηα ην ςήθηζκα πεξηέρεη ηηο ζέζεηο ηνπ ιανχ ηεο πάξηεο, πνπ είλαη νη εμήο: «α) Όηη αδχλαηνο έζηαη ε πεξαηηέξσ ζπκβίσζηο κεηά ησλ Σνχξθσλ σο αξρφλησλ. β) Όηη ε κφλε ιχζηο πξνο απνθαηάζηαζηλ ηεο αζθαιείαο, εζπρίαο θαη επηπρίαο ησλ είλαη κφλνλ ε κεηά ηεο Μεηξφο Διιάδνο έλσζηο πξνο ελ άξξεθηνη δεζκνί αίκαηνο, ζξεζθείαο θαη γιψζζεο ηνλ ζπλδένπλ. γ) Όηη, ελ ε πεξηπηψζεη αη θηιειεχζεξνη Γπλάκεηο δελ ζηέξμσζηλ εηο ηελ εζληθήλ ηνπ απνθαηάζηαζηλ, απφθαζηλ ζηεξεάλ έρεη φπσο ελ θνηλή ζπκπξάμεη κεζ' φισλ ησλ νκαηκφλσλ ηνπ ηεο Μ. Αζίαο επηηχρε απηήλ δηά ηνπ ζαλάηνπ ηνπ επί ηνπ πεδίνπ ηεο ηηκήο». Σν ςήθηζκα ζπλνδεχεη καθξνζθειέο δαθηπινγξαθεκέλν ππφκλεκα νρηψ ζειίδσλ (δηαζη. 34x21 εθ.), ην νπνίν ρσξίδεηαη ζε δχν κέξε. Σν πξψην κέξνο πεξηέρεη ζηνηρεία γηα ηελ πιεζπζκηαθή θαηάζηαζε ηεο πφιεο, ηα ζρνιεία θαη ηελ πλεπκαηηθή θίλεζε, ηνπο ηεξνχο λανχο, ην εκπφξην, ηε βηνκεραλία, ηα επαγγέικαηα θαη ηελ θνηλνηηθή δηνίθεζε. χκθσλα κε ηα ζηνηρεία απηά: Η πφιε είρε 1.500 ρξηζηηαληθά ζπίηηα θαη 8.000 Διιελεο θαηνίθνπο, ελψ 6.000 απφδεκνη παξηαιήδεο δηέπξεπαλ ζηηο δηάθνξεο πφιεηο ηεο Πηζηδίαο θαη ηεο Σνπξθίαο ζην εκπφξην, ζηε βηνκεραλία, ζηελ επηζηήκε. ηε πάξηε ιεηηνπξγνχζαλ 2 λεπηαγσγεία κε 240 καζεηέο θαη καζήηξηεο θαη 3 λεπηαγσγνχο, 1 αζηηθή ζρνιή κε 425 καζεηέο θαη 6 δαζθάινπο, 1 εκηγπκλάζην κε 85 καζεηέο θαη 4 δαζθάινπο θαη θαζεγεηέο θαη 1 επηαηάμην παξζελαγσγείν κε 293 καζήηξηεο θαη 5 δαζθάιεο. Η επίδνζε ησλ παξηαιήδσλ ζηα γξάκκαηα είρε σο απνηέιεζκα λα γλσξίδνπλ ηε κεηξηθή γιψζζα φινη νη θάηνηθνη εθηφο ησλ γεξφλησλ. Γηα ηε ζηάζκε ηεο παηδείαο ηεο ε πάξηε απεθιήζε «ηειαπγήο θάξνο ν θσηίδσλ ηαο 6

πέξημ ρξηζηηαληθάο θνηλφηεηαο». Ο αξηζκφο ησλ εθθιεζηψλ ππεξέβαηλε ηηο 12. Απφ απηέο νη 5 ήηαλ ππφγεηνη λανί βπδαληηλήο επνρήο, «αξηζκνχληεο βίνλ άλσ ησλ 500 εηψλ». Η πφιε είρε 17 γηαηξνχο, 25 δηθεγφξνπο, 12 θαξκαθνπνηνχο, 5 θηιφινγνπο, 30 δηδαζθαιηζηέο, 10 απφθνηηνπο ηεξνδηδαζθαιείνπ θαη πεξηζζφηεξνπο απφ 100 λένπο απφθνηηνπο δηαθφξσλ θηινινγηθψλ θαη πξαθηηθψλ ζρνιείσλ. Απφ ηνπο θαηνίθνπο πεξηζζφηεξνη ησλ 150 ήηαλ έκπνξνη, 14 κεγαινβηνκήραλνη αζρνινχκελνη κε ηελ ηαπεηνπξγία, κε ππνθαηαζηήκαηα ζηηο πξσηεχνπζεο ησλ επξσπατθψλ θξαηψλ, θαη πνιινί εξγνζηαζηάξρεο πνπ είραλ εξγνζηάζηα ξνδειαίνπ, αιεχξνπ, βπξζνδεςίαο. Έληνλε πνιηηηζηηθή θίλεζε επηθξαηνχζε ζηε πάξηε, θαζψο ιεηηνπξγνχζαλ δηάθνξνη κνπζηθνί - θηινινγηθνί ζχιινγνη, αδειθφηεηεο θαη παληφο είδνπο θαζηδξχκαηα, ηεθκήξηα ηεο πλεπκαηηθήο πξνφδνπ ησλ παξηαιήδσλ. Σελ επίβιεςε ησλ θνηλνηηθψλ πξαγκάησλ είρε ε δεκνγεξνληία, ε εθνξία ησλ ζρνιείσλ θαη θπζηθά ν κεηξνπνιίηεο Πηζηδίαο. χκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηνπ ππνκλήκαηνο, ζηε πάξηε ιεηηνπξγνχζε «κηθηφλ» θαη «νληνκαηηθφλ» δηθαζηήξην. Η αλάπηπμε ηεο ειιεληθήο θνηλφηεηαο «επηζχξεη πάληνηε ηνλ θζφλνλ ησλ ζπλνίθσλ εκψλ Σνχξθσλ, νίηηλεο αθνξκήλ κφλν εδήηνπλ ίλα απνζβέζσζηλ ηελ θσηνδφρνλ ηαχηελ ιακπάδα ηνπ εζσηεξηθνχ». Σν δεχηεξν θαη κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ ππνκλήκαηνο πεξηγξάθεη ηνλ άγξην δησγκφ πνπ μέζπαζε θαηά ηεο ειιεληθήο θνηλφηεηαο ην 1914, ζε κηα πεξίνδν πνπ ε πφιε είρε δνθηκαζηεί απφ θνβεξφ ζεηζκφ, ζπλεπεία ηνπ νπνίνπ έραζαλ ηε δσή ηνπο 300 θάηνηθνη, θαηέπεζαλ 800 ζπίηηα θαη κεηαβιήζεθαλ ηα ππφινηπα ζρεδφλ ζε εξείπηα. Γηα ηελ πεξίζαιςε ησλ ζπκάησλ ηνπ ζεηζκνχ κεηέβε απφ ηε κχξλε ζηε πάξηε απνζηνιή ηεο Αδειθφηεηαο ηνπ Αγγιηθνχ Ννζνθνκείνπ, ε νπνία παξέκεηλε ζηελ πφιε έλα κήλα. Ο άγξηνο θαη ακείιηθηνο δησγκφο έγηλε «επί πξνδηαγεγξακκέλνπ ζρεδίνπ», ηνλίδνπλ ζην ππφκλεκά ηνπο νη παξηαιήδεο θαη ζεκεηψλνπλ φηη, εάλ ν πφιεκνο δηαξθνχζε ιίγν αθφκε, «ε πφιηο εκψλ ήζειε απαιεηθζή ηεο επηθαλείαο ηεο γεο». χκθσλα κε ην ππφκλεκα ησλ παξηαιήδσλ: 1. Με ηελ ελζάξξπλζε θαη ηελ θαζνδήγεζε δαζθάισλ, ρνηδάδσλ, 7

ζηξαηησηηθψλ ν φρινο μεζπά ζε θάζε είδνπο βηαηφηεηεο, θαηαδηψμεηο, πξνπειαθηζκνχο, θφλνπο, δηαξπαγέο, ιεειαζίεο. Οη ρσξηθνί θαηαδηψθνληαη θαη θνλεχνληαη, ηα θηήκαηα θαη ε πεξηνπζία ηνπο δηαξπάδνληαη απφ ηα φξγαλα ηνπ Κξάηνπο. Η χπαηζξνο εξεκψλεηαη, θαζψο νη θάηνηθνη έληξνκνη εγθαηαιείπνπλ ηα ζπίηηα ηνπο θαη έξρνληαη πξφζθπγεο ζηε πάξηε. 2. Σαπηφρξνλα, μεζπά θνβεξφ νηθνλνκηθφ κπνυθνηάδ θαη παξεκπνδίδνληαη νη ζπλαιιαγέο κε ηνπο ρξηζηηαλνχο εκπφξνπο. «Ρνπαινθφξνη Σνχξθνη ηζηάκελνη πξν ησλ εκπνξηθψλ θαηαζηεκάησλ ησλ ρξηζηηαλψλ εκπφδηδαλ βία ηνπο ζέινληαο λα ζπλαιιάζζνληαη κεη' απηψλ», θαηαγγέιινπλ νη παξηαιήδεο. 3. ηηο κέξεο πνπ ήηαλ δηνηθεηήο ηεο πφιεο ν αληςηφο ηνπ Σαιαάη παζά, ν Περίηδ βέεο, θαη λνκάξρεο Ιθνλίνπ ν δηαβφεηνο Αδκή βέεο, ηξηάληα πξφθξηηνη θαη ηξεηο ηεξείο, ρσξίο ιφγν θαη αηηία, ζπιιακβάλνληαη θαη σο θαθνχξγνη θαη εγθιεκαηίεο κεηαθέξνληαη ζε ρψξεο πνπ απείραλ απφ ηε πάξηε «άλσ ησλ 15 εκεξψλ». Πέληε απφ απηνχο πέζαλαλ απφ ηα δεηλνπαζήκαηα θαη ηηο θαθνπρίεο. 4. Παξάιιεια, αξρίδεη θαη ε «ιεπθή ζθαγή» ηνπ αλδξηθνχ πιεζπζκνχ ηεο πάξηεο, δειαδή ε ζηξαηνινγία ησλ ρξηζηηαλψλ Διιήλσλ ζηα ηάγκαηα εξγαζίαο. Μφιηο άξρηζε ε ζηξαηνινγία, ζηξαηηψηεο κε «εθ' φπινπ ιφγρελ» φξκεζαλ ζηα ζπίηηα ηεο ειιεληθήο ζπλνηθίαο, ζπλέιαβαλ φινπο ηνπο άλδξεο πνπ ήηαλ 17 κέρξη 50 εηψλ θαη ηνπο νδήγεζαλ ζηε θπιαθή. Όζνπο δελ κπφξεζαλ λα πιεξψζνπλ ην αληηζήθσκα (κπεληέιη) ηνπο έζηεηιαλ «εηο ηαο αγξίαο ζηέπαο ηεο Αξκελίαο, εηο ηαο θαπζηηθάο πεδηάδαο ηεο πξίαο θαη εηο ηα άγξηα κεηαιιεία ηεο Βίγαο» θαη εθεί πνιινί βξήθαλ ηνλ ζάλαην απφ ηελ πείλα θαη ηηο θαθνπρίεο. Καη νη παξηαιήδεο ζεκεηψλνπλ ζην ππφκλεκά ηνπο: «Σν εμήο ραξαθηεξηζηηθφλ ηεο απαλζξσπίαο θαη ηεο ζθιεξφηεηνο ησλ Γεξκαλψλ δηεγνχληαη απηφπηαη κάξηπξεο ησλ ελ Βίγα δεηλνπαζεκάησλ. Δλ ηε πεξηθεξεία ηαχηε άλσ ησλ 15 ρηι. εξγαηψλ ερξεζηκνπνηνχλην εηο ηα κεηαιιεία εξγαδφκελνη 15 ψξαο ην εκεξνλχθηηνλ, έρνληεο σο ηξνθήλ ηεκάρηνλ μεξνχ άξηνπ κε δπλακέλνπ λα θαγσζή. Όηε εκέξαλ ηηλά νχηνη παξεπνλέζεζαλ πξνο ηνλ Γεξκαλφλ αμησκαηηθφλ δηά ηελ πνηφηεηα ηνπ άξηνπ θαη ηελ ππεξβνιηθήλ εξγαζίαλ. νχηνο θπληθψηαηα απήληεζε "εγψ κφλνλ εξγαζίαλ γλσξίδσ, ηελ ηξνθήλ ν Σνχξθνο... Καη φζηηο πεηλά αο θάγε ςείξεο πνπ ηξέρνπλ εηο ηα ξνχρα ζαο"». 5. Όζνη ρξηζηηαλνί απέκεηλαλ ζηε πάξηε θιήζεθαλ λα ζπλεηζθέξνπλ θάζε είδνπο ηξφθηκα πνπ θχιαγαλ ζηηο απνζήθεο ηνπο, λήκαηα θαη βακβάθηα γηα ηηο 8

αλάγθεο ηνπ ζηξαηνχ θαη ηνπ ζηφινπ, νηθηαθά ζθεχε γηα ηα λνζνθνκεία, ηα νξθαλνηξνθεία θαη δηάθνξα θαηαζηήκαηα «σλ ηελ χπαξμηλ κέρξη ηνχδε δελ είδνκελ», γξάθνπλ νη παξηαιήδεο. αλ λα κελ έθηαλαλ νη επηηάμεηο, άξρηζε θαη ε ιεειαζία ζηελ αγνξά. ηξαηησηηθνί κε ην πξφζρεκα ησλ επηηάμεσλ «δηέξπαζαλ νπ κφλνλ δηά ηνπο ζηξαηηψηαο ρξήζηκα είδε αιιά θαη πνιιά αληηθείκελα πνιπηειείαο απνβιέπνληεο κάιινλ εηο πινπηηζκφλ παξά εηο εθνδηαζκφλ ησλ αλαγθαηνχλησλ». 6. Οη Έιιελεο ππνρξεψζεθαλ λα δήζνπλ ζηελ πφιε ηνπο. Κάζε κεηαθίλεζε ρξηζηηαλψλ ζε άιιε πφιε απαγνξεχηεθε απζηεξά. Όζνη ηφικεζαλ λα παξαβνχλ ηε δηαηαγή ηνπ απνθιεηζκνχ δνινθνλήζεθαλ «ή θαζ' νδφλ ή εηο ηα κέξε φπνπ έθζαζαλ». ΣΟ ππφκλεκα ησλ παξηαιήδσλ δηαβάδνπκε: «Οχησ ν Αζαλάζηνο Αζαλάζνγινπ θαηεθξενπξγήζε ελ Σεθελλή, νη Αδειθνί Δπζηάζηνο θαη Γξεγφξηνο Αζιάλνγινπ εδάξεζαλ αλειεψο ελ Σεθελλή θαη εζηάιεζαλ ζηδεξνδέζκηνη εηο ην ηξαηνδηθείνλ ηεο κχξλεο. Δλ Καπθιήεη νη αδειθνί Υ"Γνπξκνχζνγινπ, αθνχ εδάξεζαλ, εμεδηψρζεζαλ εθείζελ θαθήλ θαθψο, ε δε κεγάιε απηψλ πεξηνπζία δηεξπάγε ππφ ησλ ρσξηθψλ. Ο εθ ησλ πξνθξίησλ ηνπ ηφπνπ καο θαη ησλ επεξγεηψλ νπ κφλνλ ησλ ρξηζηηαλψλ αιιά θαη ησλ Σνχξθσλ Παλαγηψηεο εξεθεηίλνγινπ απεγπκλψζε ηεο επαχιεψο ηνπ αμίαο 20 ρηι. ιηξψλ. Σν απηφ έπαζελ θαη ν ελ Κηιίη Κηντ δηακέλσλ Γεψξγηνο Κηνθπάζνγινπ απνιέζαο θηήκα 10 ρηι. ιηξψλ». 7. Δπξεκαηηθνί ζην λα επεμεξγάδνληαη δεηλά θαηά ησλ Διιήλσλ ηεο πάξηεο, νη Σνχξθνη πξνέβεζαλ θαη ζε άιιεο ελέξγεηεο. Με ηελ πξφθαζε ηνπ εμσξατζκνχ ηεο πφιεο θαηεδάθηζαλ ζεηξά θαηαζηεκάησλ, ρσξίο λα επηηξαπεί ζηνπο ηδηνθηήηεο ηνπο ε παξαιαβή ηνπ πιηθνχ ησλ νηθνδνκεκάησλ θαη ην ζπνπδαηφηεξν «ρσξίο θαλ επί ησλ εξεηπίσλ απηψλ λα ζρεκαηηζζεί ε πιαηεία, ελ δηεθήξπηηνλ φηη ήζεινλ αλεγείξε εθεί». Παξφκνηα εγθιήκαηα κε απηά πνπ θαηαγγέιινπλ νη παξηαιήδεο εθζέηνπλ ζηα ππνκλήκαηά ηνπο θαη νη άιινη Πηζηδείο απφ ην Νεζί, ηελ Πάξια, ηελ Απνιισλία, θαζψο θαη νη Έιιελεο ησλ άιισλ πεξηνρψλ ηεο Μηθξάο Αζίαο. Βξηζθφκαζηε ινηπφλ κπξνζηά ζε κηα γελνθηνλία αλάινγεο ζεκαζίαο, απφ άπνςε εζλνινγηθήο ζπκθνξάο, κε ηε γελνθηνλία ησλ Αξκελίσλ. χκθσλα κε κηα έξεπλα ηνπ Κ.Μ.., ε γελνθηνλίαο απηή ζηνίρηζε ηε δσή ζε 700.000 9

αλζξψπνπο θαη ην μεξίδσκα ηνπ ειιελνξζφδνμνπ πιεζπζκνχ ηεο Μηθξάο Αζίαο απφ ηηο πξνγνληθέο ηνπ εζηίεο. Η γελνθηνλία ηνπ Μηθξαζηαηηθνχ Διιεληζκνχ απνδεηθλχεη πεξίηξαλα πσο νη Σνχξθνη νπδέπνηε απνδέρηεθαλ ηνπο Έιιελεο σο «ηζφηηκνπο πνιίηεο» ηνπ Κξάηνπο ηνπο νχηε αλαγλψξηζαλ ζξεζθεπηηθά, πνιηηηθά θαη αλζξψπηλα δηθαηψκαηα ησλ ρξηζηηαλψλ πνπ δνχζαλ ζηελ επηθξάηεηά ηνπο. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. χκθσλα κε ην ςήθηζκα ηεο Γεληθήο πλέιεπζεο ηνπ ΟΗΔ ηεο 9εο Γεθεκβξίνπ 1948 (άξζξν 1) «ε γελνθηνλία ζπληεινχκελε είηε ελ θαηξψ εηξήλεο είηε ελ θαηξψ πνιέκνπ ηπγράλεη έγθιεκα δηεζλνχο δηθαίνπ». 2. Βι. Μηραήι Ρνδάο, Πώς η Γερμανία καηέζηρεψε ηον Ελληνιζμόν ηης Τοσρκίας. (Αλαηχπσζηο). Αζήλα 1978. 3. Η «'Δλσζηο Πηζηδψλ» δελ είλαη άιιε απφ ην «χιινγν Πηζηδψλ». πρλά νη ζπληάθηεο ησλ θεηκέλσλ ρξεζηκνπνηνχζαλ ζηα έγγξαθά ηνπο θαη ηελ επσλπκία «χιινγνο Πηζηδψλ». Πξβι. Παπατσαθείκ Πεζκαηδφγινπ, Αναμνήζεις από ηην παηρίδα μοσ Σπάρηη Μ. Αζίας, εθδ. Δλψζεσο πάξηεο Μ. Αζίαο 1990, ζ. 91. 4. Βι. Κπξηαθή Μακψλε, «σκαηεηαθή νξγάλσζε ηνπ Διιεληζκνχ ζηε Μ. Αζία - Β' χιινγνη ηεο Ισλίαο", 28νο ηφκνο ΔΙΕΕΕ, Αζήλα 1985, ζ. 104. 5. Βι. καξηπξία Πεξηθιή Ηιηάδε ζε Παπατσαθείκ Πεζκαηδφγινπ, Αναμνήζεις, ό.π., ζεκ. 32, ζζ. 265-266. 6. Γηα ην Μηραήι Μνπζαίν βι. Μηράιεο Π. Γειεζάββαο, Λαογραθικά Μάκρης και Λιβιζιού Λσκίας Μ. Αζίας. Αζήλα 1988, ζ. 11. Δπίζεο Νηθφιανο Δκκ. Καξαγεσξγίνπ, Μάκρη και Λιβίζι Μ. Αζίας. Πξφινγνο, επηκέιεηα Μ.Π. Γειεζάββαο (1986). ζ. 39. Κσλζηαληίλνο Γ. Λακέξαο, Η Μάκρη και ηο Λιβίζι Μικράς Αζίας. Πξφινγνο, επηκέιεηα Γηάλλεο Κ. Λακέξαο (1964), ζ. 12. 7. Σηο πιεξνθνξίεο γηα ην Β.Μνπζαίν έρσ απφ ηνλ εγγνλφ ηνπ θ. Βαζίιε Πι. Μνπζαίν. Σνλ επραξηζηψ ζεξκφηαηα. 8. Φίιηππνο Νηθνιαΐδεο «Σζελένγινπ», Ιζηορία ηης Σπάρηης Μ. Αζίας καηά ηον ηελεσηαίον αιώνα(1822-1922), Αζήλαη 1958, ζ. 58. 9. Γηάλλεο Π. Καςήο, Χαμένες Παηρίδες. Από ηην απελεσθέρωζη ζηην καηαζηροθή ηης Σμύρνης, εθδφζεηο «Νέα χλνξα» Α.Α. Ληβάλε, Αζήλα 89, ζ. 42. Σν θείκελν απηφ απνηειεί δηάιεμή καο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζην Πλεπκαηηθφ Κέληξν ηεο Έλσζεο πάξηεο Μ. Αζίαο, ζηηο 10 Γεθεκβξίνπ 1990, νξγαλσκέλε απφ ην σκαηείν ησλ παξηαιήδσλ ηεο Νέαο Ισλίαο. Γεκνζηεχηεθε ην πξψηνλ ζηελ εθεκεξίδα Η Σπάρηη ηης Αναηολής (θχιιν 8, 20 Απξηιίνπ 1991, ζ. 3 θαη θχιιν 10, Μάηνο 1992, ζ.4.). Αλαδεκνζηεχεηαη εδψ, φπσο αθξηβψο εθθσλήζεθε, σο κηθξή ζπκβνιή ζηνλ αγψλα ηεο 10

Δλψζεσο κπξλαίσλ θαη ησλ πξνζθπγηθψλ ζσκαηείσλ ηεο ρψξαο γηα ηελ αλαγλψξηζε ηεο γελνθηνλίαο ησλ Μηθξαζηαηψλ Διιήλσλ. Διάρηζηεο νη παξεκβάζεηο πνπ έγηλαλ, νζάθηο απηφ θξίζεθε αλαγθαίν, πξνθεηκέλνπ λα δηνξζσζνχλ ηπρφλ ηππνγξαθηθά ιάζε. 11