ΕΚΘΕΣΗ 2013 ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΠΡΕΣΒΕΙΑΣ ΜΑ ΡΙΤΗΣ

ΕΚΘΕΣΗ 2013 ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΠΡΕΣΒΕΙΑΣ ΜΑ ΡΙΤΗΣ ΕΠΙ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΕΛΛΑ ΑΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ & ΠΡΙΓΚΙΠΑΤΟΥ ΤΗΣ ΑΝ ΟΡΑΣ Συντάκτης Αναστάσιος Μέµµος Σύµβουλος ΟΕΥ Β Μαδρίτη, Ιούνιος 2014

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Σελίδα ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΙΣΠΑΝΙΑ - ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Γεωγραφία Πληθυσµός Πολίτευµα Εξωτερικές Σχέσεις 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΙΣΠΑΝΙΑΣ 4 1. Γενικά Στοιχεία 4 2. Βασικά Οικονοµικά Μεγέθη 4 3. Εξέλιξη Βασικών Οικονοµικών Μεγεθών Προοπτικές 5 4. Ανάλυση Βασικών Οικονοµικών Μεγεθών 6 5. Γεωργία 11 6. Βιοµηχανία 15 7. Τουρισµός 17 8. Τραπεζικός τοµέας 19 9. Αγορά Εργασίας 20 10. Εξωτερικό Εµπόριο 24 11. Επενδύσεις 29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ 31 1. ιµερές Εµπόριο 31 2. Επενδύσεις 38 3. ιεθνείς Εκθέσεις 42 4. Επισηµάνσεις Συµπεράσµατα 42 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΑΝ ΟΡΑΣ 44 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Χρήσιµες ιευθύνσεις 46 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Γεωγραφία Πληθυσµός Πολίτευµα Εξωτερικές Σχέσεις Το Βασίλειο της Ισπανίας, καταλαµβάνει έκταση 504.782 τετραγωνικών χιλιοµέτρων στα νοτιοδυτικά της Ευρώπης, είναι η δεύτερη µεγαλύτερη χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η πέµπτη στην Ευρώπη. Το έδαφος της Ισπανίας καλύπτει το µεγαλύτερο µέρος της Ιβηρικής Χερσονήσου, περιλαµβάνει δε επίσης τις Βαλεαρίδες Νήσους στη Μεσόγειο Θάλασσα, τις Κανάριες Νήσους στον Ατλαντικό Ωκεανό, και τις πόλεις της Βόρειας Αφρικής Θέουτα και Μελίγια. Παρά τις διαφορές µεταξύ των διαφόρων περιφερειών της Ισπανίας, το κλίµα της χώρας θεωρείται γενικώς Μεσογειακό. Ο καιρός στη βόρεια παράκτια περιοχή είναι ήπιος και γενικά βροχερός όλο το χρόνο, δίχως ακραίες θερµοκρασίες το χειµώνα και το καλοκαίρι. Το κλίµα στην ακτογραµµή της Μεσογείου, συµπεριλαµβανοµένων των Βαλεαρίδων Νήσων, της Θέουτα και της Μελίγιας, είναι ήπιο το χειµώνα και ζεστό και ξηρό το καλοκαίρι. Πιο ακραίες διαφορές παρατηρούνται στο εσωτερικό της χερσονήσου, όπου το κλίµα είναι µάλλον ξηρό, µε κρύους χειµώνες και ζεστά καλοκαίρια. Οι Κανάριοι Νήσοι έχουν ιδιαίτερο κλίµα, µε θερµοκρασίες περί τους 20 βαθµούς και µικρές διακυµάνσεις. Η Ισπανία έχει εργατικό δυναµικό 22,7 εκ. ατόµων, µε ποσοστό συµµετοχής επί του ενεργού πληθυσµού γύρω στο 60%. Σε σύγκριση µε άλλες χώρες του ΟΟΣΑ, ο πληθυσµός της Ισπανίας είναι σχετικά µικρής ηλικίας, το 17,4% είναι κάτω των 16 ετών, το 64,8% είναι µεταξύ 16 και 64 ετών, και µόνο το 17,7% είναι άνω των 65 ετών. Επιπλέον, η σηµαντική εισροή µεταναστών τις τελευταίες δεκαετίες (η οποία, εντούτοις, αντιστράφηκε την περίοδο της κρίσης), αντιστάθµισε τις συνέπειες της γήρανσης του πληθυσµού. Το πολίτευµα της Ισπανίας είναι η κοινοβουλευτική µοναρχία. Το Σύνταγµα του 1978 κατοχυρώνει τα θεµελιώδη πολιτικά δικαιώµατα και τις δηµόσιες ελευθερίες. Η νοµοθετική εξουσία ασκείται από το Κοινοβούλιο που περιλαµβάνει την Κάτω Βουλή και τη Γερουσία, τα µέλη των οποίων εκλέγονται µε καθολική ψηφοφορία κάθε τέσσερα χρόνια. Η παρούσα κυβέρνηση του Λαϊκού Κόµµατος εξελέγη το 2011. ιοικητικά, η Ισπανία είναι οργανωµένη σε 17 Αυτόνοµες Κοινότητες (Αυτονοµίες), η καθεµία από τις οποίες περιλαµβάνει µία ή περισσότερες επαρχίες (συνολικά 50), καθώς και τις αυτόνοµες πόλεις της Θέουτα και της Μελίγια στη Βόρεια Αφρική. Κάθε Αυτόνοµη Κοινότητα ασκεί τις εξουσίες που της έχουν ανατεθεί από το Σύνταγµα, ως ορίζεται στο "καταστατικό αυτονοµίας της. Οι Αυτόνοµες Κοινότητες διαθέτουν ένα βαθµό οικονοµικής αυτονοµίας, ενώ λαµβάνουν επίσης επιχορηγήσεις από το γενικό προϋπολογισµό του κράτους. Η Ισπανία µετέχει ως µέλος στους περισσότερους διεθνείς οργανισµούς. Ειδικότερα, όσον αφορά εκείνους µε οικονοµικό αντικείµενο, σηµειώνονται ενδεικτικά: Asian Development Bank, African Development Bank, Banco Centroamericano de Integracion Economica, Bank of International Settlements, EBRD, EIB, European Space Agency, Food and Agriculture Organization, Inter-American Development Bank, IAEA, IBRD, ICAO, IDA, International Energy Agency, IFAD, IFC, ILO, IMF, International Maritime Organization, International Mobile Satellite Organization, International Organization for Migration, International Telecommunication Union, MIGA, OECD, Paris Club, Permanent Court of Arbitration, UN, UNCTAD, UNESCO, UNIDO, World Tourism Organization, World Customs Organization, World Intellectual Property Organization, World Trade Organization. 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΙΣΠΑΝΙΑΣ 1. Γενικά στοιχεία Η Ισπανία έχει την 13η σε µέγεθος οικονοµία παγκοσµίως, είναι δε µέλος της ΕΕ (τότε ΕΟΚ) από το 1986 και της Ευρωζώνης από το 1999. Παρά την ύφεση των τελευταίων ετών, η ισπανική οικονοµία παραµένει ανεπτυγµένη, διαφοροποιηµένη και ανταγωνιστική. Κύρια χαρακτηριστικά που της προσδίδουν δυναµικότητα και την καθιστούν ενδιαφέρουσα αγορά στόχο είναι: το µέγεθος της αγοράς, ο υψηλός βαθµός οικονοµικής ελευθερίας, η παρουσια ανταγωνιστικών επιχειρήσεων, τα υψηλά καταναλωτικά πρότυπα, η προσέλκυση µεγάλου αριθµού τουριστών, η ιδιότητά της ως πύλης για την Λατινική Αµερική, η ποιότητα εξειδικευµένων προµηθευτών και το ανεπτυγµένο δίκτυο υποδοµών. Οι ευρύτερες περιφέρειες της Μαδρίτης και της Βαρκελώνης είναι τα δύο µεγαλύτερα επιχειρηµατικά κέντρα, µε πληθυσµό 6,4 εκ. και 5,3 εκ., αντιστοίχως. Βιοµηχανικά κέντρα και κέντρα έρευνας και τεχνολογίας υπάρχουν και σε άλλες µεγάλες πόλεις, όπως η Σεβίλη, το Μπιλµπάο, η Βαλένθια και η Σαραγόσα. Η Ισπανία διαθέτει εκτεταµένο δίκτυο υποδοµών στους τοµείς των µεταφορών και των επικοινωνιών. Σηµειώνεται, ενδεικτικά, ότι καταλαµβάνει την πρώτη θέση στην Ευρώπη και τη δεύτερη παγκοσµίως, µετά την Κίνα, βάσει του µήκους των σιδηροδροµικών γραµµών που καλύπτονται από υπερταχείες (AVE). 2. Βασικά Οικονοµικά Μεγέθη 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν ΑΕΠ τρέχουσες τιµές ( δισ.) 1.095 1.054 1.063 1.046 1.029 1.023 Κατά κεφαλήν ΑΕΠ ( ) 22.750 22.600 22.600 22.700 22.530 21.948 1 Απασχόληση, µισθοί, τιµές Ανεργία (%) 11,3 18,1 20,1 21,6 25,0 26,4 Μοναδιαίο κόστος εργασίας 4,6 1,4-1,7-1,0-3,0-1,5 Πληθωρισµός (ετήσιος µ.ο.) 4,1-0,3 2,0 3,1 2,4 1,5 Συνολική ζήτηση-προσφορά (ετήσια µεταβολή %) Ιδιωτική κατανάλωση 0,1-4,4 0,2-1,2-2,8-1,6 ηµόσια κατανάλωση 5,3 3,7 1,5-0,5-4,8-2,3 ΑΕΠ 1,2-3,7-0,1 0,7-1,6-1,2 Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου -3,0-17,2-5,5-5,3-7,0-5,0 κεφαλαίου Εξαγωγές 2,0-11,6 11,3 7,6 3,1 5,2 Εισαγωγές 3,5-17,8 9,2-0,9-5,0-1,3 Εξωτερικό εµπόριο Εξαγωγές ( δισ.) 188,2 158,2 185,8 214,5 222,6 234,2 Εισαγωγές ( δισ.) 282,3 208,4 238,0 260,8 253,4 250,2 Ογκος εµπορίου ( δισ.) 470,5 366,6 423,8 475,3 476,0 484,4 Εµπορικό ισοζύγιο ( δισ.) -94,0-50,2-52,2-46,3-30,8-16,0 Εµπορικό έλλειµµα (% ΑΕΠ) 8,6 4,8 4,9 4,3 2,9 1,6 Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Απόλυτες τιµές ( δισ.) -104,7-53,3-46,9-38,9-12,4 7,9 Μερίδο επί ΑΕΠ (%) -9,6-5,1-4,5-3,5-1,1 0,8 Χρηµατιστήριο είκτης IBEX35 (τέλος έτους) 9.195 11.940 9.859 8.566 8.280 9.825 1 Στοιχεία πληθυσµού, Ιουλίου 2013 4

ηµόσιο χρέος-έλλειµµα ηµόσιο χρέος ( δισ.) 436,9 565,1 649,6 736,4 883,8 960,7 Έλλειµµα (% ΑΕΠ) -3,8-11,1-9,2-8,9-10,6-6,6 Xρέος (% ΑΕΠ) 39,5 53,2 60,1 68,5 86,0 93,9 ΠΗΓΗ: Κεντρική Τράπεζα της Ισπανίας 3. Εξέλιξη βασικών οικονοµικών µεγεθών 2013 προοπτική 2014-2015 Οι επιδόσεις των µακροοικονοµικών µεγεθών, κατά το 2013, συνιστούν θετικές ενδείξεις, όσον αφορά την προοπτική υπέρβασης της ύφεσης και σταθεροποίησης της ισπανικής οικονοµίας σε θετικούς ρυθµούς ανάπτυξης. Σηµειώνεται, ενδεικτικά, ο µειούµενος ρυθµός µείωσης του ΑΕΠ κατά το πρώτο εξάµηνο και η εµφάνιση θετικού ρυθµού, µολονότι περιορισµένου µεγέθους, την δεύτερη περίοδο του έτους (από -2,1% το 4ο τρίµηνο του 2012, σε -2,0%, -1,6%, 0,1% και 0,3% τα τέσσερα, κατά σειρά, τρίµηνα του 2013, η δε συνολική ετήσια µεταβολή υπολογίζεται σε -1,2%), η εντυπωσιακή αντιστροφή του προσήµου του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (εµφάνισε πλεόνασµα 7,9 δισ., έναντι ελλείµµατος 12,4 δισ., το 2012), η σταδιακή αποκλιµάκωση του πληθωρισµού (από 2,8%, τον Ιανουάριο, σε 0,3% τον εκέµβριο), η συγκράτηση της ανεργίας (από 27,2% το πρώτο τρίµηνο, στο 26% τρίτο τρίµηνο του 2013), καίτοι αυτή παραµένει σε πολύ υψηλά επίπεδα (26,4% το 2013, από 25% το 2012, ως µέσος όρος). Τα έως τώρα στοιχεία για το 2014, καταδεικνύουν διατήρηση της θετικής πορείας της οικονοµίας (αύξηση ΑΕΠ κατά 0,4%, το πρώτο τρίµηνο). Σύµφωνα µε εκτιµήσεις της Κεντρικής Τράπεζας της Ισπανίας, η οικονοµική ανάπτυξη θα εδραιωθεί την περίοδο 2014-2015, µε ετήσιες µεταβολές της τάξης του 1,2% και 1,7%, αντιστοίχως. Βασική προϋπόθεση για την συνέχιση της αναπτυξιακής πορείας αποτελεί η διατήρηση της δυναµικής των ισπανικών εξαγωγών (συνάρτηση των εξελίξεων των οικονοµιών της Ευρωζώνης, αλλά και των αναδυόµενων αγορών στις οποίες στοχεύουν µε αυξανόµενο ρυθµό οι ισπανικές επιχειρήσεις, καθώς και της ανακτηθείσας ανταγωνιστικότητας των ισπανικών προϊόντων). Το 2013 οι ισπανικές εξαγωγές αυξήθηκαν κατά 5,2%, στα 234,2 δισ., ενώ οι εισαγωγές µειώθηκαν κατά - 1,3% στα 250,2 δισ. Την διετία 2014-2015, οι εισαγωγές εκτιµάται ότι θα αυξηθούν κατά 3% (2014) και 4,4% (2015), θα αφορούν δε κυρίως ενδιάµεσες εισροές των ισπανικών εξαγωγικών κλάδων και κεφαλαιουχικά αγαθά. Οι εξαγωγές υπολογίζεται ότι θα αυξηθούν κατά 5,1% το 2014 και 6,1% το επόµενο έτος. Χαρακτηριστικό, εντούτοις, της ισπανικής οικονοµίας την περίοδο 2014-2015, εκτιµάται ότι θα είναι η σταδιακή υποκατάσταση της εξωτερικής ζήτησης από την εσωτερική, ως κινητήριας αναπτυξιακής δύναµης. Σε κάθε περίπτωση, η αύξηση της εσωτερικής ζήτησης πρόκειται να έχει βραδύτερο ρυθµό, σε σύγκριση µε προηγούµενες περιπτώσεις οικονοµικής ανάκαµψης. Αναλυτικότερα, η εσωτερική ζήτηση προβλέπεται να εµφανίσει θετικό ρυθµό µεταβολής την περίοδο 2014-2015 (0,3% και 0,9%, αντιστοίχως), για πρώτη φορά από το 2007. Εντούτοις, η αύξηση της δαπάνης των νοικοκυριών θα είναι πιο συγκρατηµένη, ως αποτέλεσµα της συνέχισης της διαδικασίας αποµόχλευσης, καθώς οι συνθήκες εξακολουθούν να παραµένουν περιοριστικές (τραπεζικές πιστώσεις, δηµοσιονοµική πολιτική, υψηλό ποσοστό ανεργίας). Η µεταβολή της ιδιωτικής κατανάλωσης εκτιµάται ότι θα διαµορφωθεί σε 1,1% το 2014 και 1,2% το 2015 (από -2,1%, το 2013). Κατά δεύτερο λόγο, καθοριστική θα είναι η τροφοδότηση της εσωτερικής αγοράς (κατ' αρχήν κλάδων συναφών µε τους εξαγωγικούς) µέσω της αύξησης της 5

παραγωγής και ανάληψης νέων επενδύσεων. Οι επενδύσεις κεφαλαιουχικών αγαθών προβλέπεται να αυξηθούν κατά 6,3% το 2014 και 7,5% το 2015 (από 2,2% το 2013), ενώ εκείνες του κλάδου των κατασκευών θα παρουσιάσουν θετικό ρυθµό µεταβολής το 2015 (1,7%, έναντι -4,4% το 2014 και -9,6% το 2013). Σηµαντικός παράγοντας για την σταθεροποίηση της πορείας µετάβασης σε αναπτυξιακούς ρυθµούς είναι, επίσης, η διατήρηση του θετικού κλίµατος στις διεθνείς αγορές (γενικότερα, αλλά και ειδικότερα όσον αφορά την προοπτική της ισπανικής οικονοµίας), στοιχείο το οποίο έχει επιτρέψει στην Ισπανία να αντλεί χρηµατοδότηση µε όρους ευνοϊκότερους από ότι προηγουµένως (το περιθώριο από το γερµανικό επιτόκιο αναφοράς έχει µειωθεί στις 160 µονάδες βάσης, τον Μάιο του 2014, σε σύγκριση µε τις 650, στην κορύφωση της κρίσης, τον Ιούνιο του 2012, η δε απόδοση του δεκαετούς κρατικού οµολόγου έχει διαµορφωθεί περίπου στο 3%). Επιπρόσθετα, θα πρέπει η βελτίωση αυτή των όρων κρατικού δανεισµού να µεταφερθεί και στο εγχώριο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, εξέλιξη η οποία όµως εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τους ρυθµούς ολοκλήρωσης της τραπεζικής ένωσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σηµειώνεται ότι, τον εκέµβριο του 2013, ολοκληρώθηκε το πρόγραµµα χρηµατοδοτικής βοήθειας προς τον τραπεζικό τοµέα της Ισπανίας, στο πλαίσιο του οποίου η τελευταία έλαβε 41,4 δισ., µέσω του ευρωπαϊκού µηχανισµού σταθερότητας. Τέλος, η επιµήκυνση του χρονοδιαγράµµατος για την επίτευξη της δηµοσιονοµικής αναπροσαρµογής (στόχος µείωσης του δηµόσιου ελλείµµατος κάτω από το όριο του 3%, έως το 2016), θεωρείται ότι δίνει ένα περιθώριο για την εφαρµογή πολιτικής η οποία θα ελαχιστοποιεί, κατά το δυνατόν, τις αρνητικές επιπτώσεις στην οικονοµική ανάπτυξη. Σηµειώνεται, εντούτοις, ότι οι δηµόσιες δαπάνες θα διατηρήσουν συσταλτική πορεία (-1,5% το 2014, -2,5% το 2015). Το υψηλό δηµοσιονοµικό έλλειµµα και ο χαµηλός ρυθµός ανάπτυξης αναµένεται να αυξήσουν το ποσοστό του χρέους ως προς το ΑΕΠ, από 99,8%, το 2014, σε 103%, το 2015, µε αποτέλεσµα να παραµένει στοιχείο ιδιαίτερου προβληµατισµού για την µακροπρόθεσµη προοπτική της οικονοµίας. Η ανάπτυξη της παραγωγής, κατά την περίοδο αναφοράς (2014-2015), αναµένεται να είναι εντάσεως εργασίας. Η συνεπαγόµενη όµως µείωση της παραγωγικότητας του συντελεστή της εργασίας δεν πρόκειται να αντιστρέψει την πτωτική πορεία του µοναδιαίου εργατικού κόστους, εφόσον διατηρηθεί η πολιτική συγκράτησης του µισθολογικού κόστους. Η σταδιακή αύξηση της κατανάλωσης, τέλος, δεν αναµένεται να επηρεάσει το επίπεδο τιµών, το οποίο θα παραµείνει χαµηλό (0,4-0,8%), δεδοµένου του σηµαντικού περιθωρίου αδρανούς δυναµικού της οικονοµίας. Οι βασικοί παράγοντες που δύνανται να προκαλέσουν απόκλιση επί τα χείρω, από τις ανωτέρω εκτιµήσεις, κατά την περίοδο 2014-2015, είναι η επιδείνωση των συνθηκών στις αναδυόµενες οικονοµίες και η ενδεχόµενη εντατικοποίηση της πολιτικής δηµοσιονοµικής προσαρµογής (ιδίως το 2015), προκειµένου να επιτευχθεί ο στόχος του περιορισµού του δηµοσιονοµικού ελλείµµατος. 4. Ανάλυση βασικών οικονοµικών µεγεθών Το εθνικό προϊόν είχε πτωτική εξέλιξη σε όλα τα τρίµηνα του 2013 µε σταθερά µειούµενο ρυθµό, ανά τρίµηνο (Πίνακας 1). Το τέταρτο τρίµηνο η µείωση ήταν της 6

τάξης του -0,2%, ενώ συνολικά για ολόκληρο το έτος διαµορφώθηκε στο -1,2%. Η εξέλιξη του ρυθµού ανάπτυξης της ισπανικής οικονοµίας ήταν σε αντιστοιχία µε εκείνη της Ευρωζώνης. Σύµφωνα µε τα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας, η ανάκαµψη συνεχίστηκε το πρώτο τρίµηνο του 2014, µε ρυθµό 0,4% έναντι της αµέσως προηγούµενης περιόδου και 0,5% έναντι της αντίστοιχης περιόδου του 2013. Για το 2014, συνολικά, η Κεντρική Τράπεζα προβλέπει ανάπτυξη της τάξης του 1,2%. Η εσωτερική ζήτηση συρρικνώθηκε το 2013 συνολικά κατά -2,7, ο δε ρυθµός υποχώρησής της µειώθηκε κατά την διάρκεια του έτους από -4,4% το πρώτο τρίµηνο σε -0,4% το τελευταίο τρίµηνο (σε αντίθεση µε την αυξητική πορεία που είχε εµφανίσει το 2012). Η εξωτερική ζήτηση εξακολούθησε και το 2013 να λειτουργεί, εν µέρει, ως αντιστάθµισµα της αδύναµης εσωτερικής κατανάλωσης, µέσω της µείωσης των εισαγωγών (-1,3%, ετησίως) και της αύξησης των εξαγωγών (5,2%). Εκτιµάται, εντούτοις, ότι η συµβολή της εξωτερικής ζήτησης θα έχει εξελικτικά φθίνουσα πορεία, σε αντιδιαστολή µε την αναµενόµενη αύξηση της εσωτερικής ζήτησης. Σε κάθε περίπτωση η δυναµική των ισπανικών εξαγωγών συναρτάται, σε µεγάλο βαθµό, από την πορεία των οικονοµιών της ευρωζώνης και συνεπώς παραµένει ευαίσθητη σε µεταβολές που τυχόν προκύψουν σε αυτές. ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΑΕΠ, ΖΗΤΗΣΗ, ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ, ΕΠΕΝ ΥΣΕΙΣ (Ετήσιες ποσοστιαίες µεταβολές) Εσωτερική Ιδιωτική ηµόσια ΑΕΠ Ζήτηση κατανάλωση κατανάλωση Έτη Ζώνη Ζώνη Ζώνη Ζώνη Ισπανία Ισπανία Ισπανία Ισπανία Ευρώ Ευρώ Ευρώ Ευρώ Ισπανία Επενδύσεις Ζώνη Ευρώ 2009-3,7-4.2-6,2-3,6-4.3-1.2 3.7 2.6-16.6-12.0 2010-0,2 1,9-0,6 1,2 0,2 1,0 1,5 0,6-5,5-0,5 2011 0,1 1,6-2,0 0,7-1,2 0,3-0,5-0,1-5,4 1,7 2012-1,6-0,6-4,1-2,2-2,8-1,4-4,8-0,6-7,0-3,9 2013-1,2-0,4-2,7-1,0-1,6-0,5-2,3 0,3-5,0-2,8 2013 Ι -1,9-1,2-4,4-2,1-4,2-1,3-2,3-0,1-7,2-5,3 2013 ΙΙ -1,6-0,6-3,6-1,4-3,0-0,6-3,4 0,1-5,8-3,4 2013 ΙΙΙ -1,1-0,3-2,1-0,4-1,7-0,3 0,2 0,7-5,3-2,3 2013 ΙV -0,2 0,5-0,6 0,1 0,7 0,3-3,5 0,4-1,7 0,1 ΠΗΓΗ: Κεντρική Τράπεζα της Ισπανίας, Eurostat, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Εκ των συνθετικών µερών της εσωτερικής ζήτησης, επισηµαίνεται ο πτωτικός ρυθµός µείωσης της ιδιωτικής κατανάλωσης, κατά τα τρία πρώτα τρίµηνα και η εµφάνιση θετικής τιµής την τελευταία περίοδο. Η αρνητική επίδραση του µειούµενου πλούτου (negative wealth effect) 2,, ως αποτέλεσµα της στεγαστικής κρίσης, σε συνδυασµό µε την µειωµένη ρευστότητα στην οικονοµία αλλά και την διατήρηση της ανεργίας σε υψηλό επίπεδο δεν θα επιτρέψουν, τουλάχιστον βραχυπρόθεσµα, αξιοσηµείωτη άνοδο στο διαθέσιµο εισόδηµα και κατά συνέπεια στις καταναλωτικές δαπάνες των νοικοκυριών. Η δηµόσια κατανάλωση παρουσίασε, για τρίτη συνεχόµενη χρονιά, αρνητικό πρόσηµο (-2,3%), αν και µε ποσοστό µικρότερο από ότι το 2012, κατ' εφαρµογή της 2 Η συσσωρευµένη πτώση των τιµών των ακινήτων από το τέλος του 2008 έχει φθάσει το 30% ενώ οι επισφαλείς στεγαστικές δανειοδοτήσεις υπολογίζονται σε 6,5% (το σύνολο των επισφαλειών είναι 14,5%) 7

πολιτικής συγκράτησης των δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων. Η πτωτική τάση των δηµοσίων δαπανών ήταν ιδιαίτερα αυξηµένη τα δύο πρώτα τρίµηνα του 2013. Ο ρυθµός αποεπένδυσης µειώθηκε, έναντι του 2012, παραµένοντας όµως σε υψηλό επίπεδο (Πίνακας 2). Το 2013 ο τοµέας της βιοµηχανίας επέστρεψε σε θετικό ρυθµό (2,3%), έπειτα από τη µεγάλη συρρίκωνση της προηγούµενης χρονιάς (-3,9%), ενώ η µείωση των επενδύσεων συνεχίστηκε στον τοµέα των κατασκευών (-9,6%). Η κακή επίδοση του κατασκευαστικού κλάδου οφείλεται κυρίως στην παρατεινόµενη κρίση του υποτοµέα των κατοικιών, συνεχίζει δε να επιδεινώνεται από τη µείωση των δηµοσίων επενδύσεων. Στο σύνολο των επενδύσεων το χειρότερο τρίµηνο ήταν το πρώτο (-7,2%) και εµφανώς καλύτερο το τέταρτο (-1,7%). ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ΕΠΕΝ ΥΣΕΙΣ (συνθετικά µέρη των επενδύσεων, ετήσια ποσοστά µεταβολής) Έτη ΣΥΝΟΛΟ Βιοµηχανικός εξοπλισµός Κατασκευές 2009-17,2-22,3-15.4 2010-5,5 4,3-9,9 2011-5,4 5,3-10,8 2012-7,0-3,9-9,7 2013-5,0 2,3-9,6 2013 Ι -7,2-4,1-9,8 2013 ΙΙ -5,8 1,7-10,1 2013 ΙΙΙ -5,3 2,2-9,8 2013 ΙV -1,7 9,5-8,6 ΠΗΓΗ: Κεντρική Τράπεζα της Ισπανίας, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Ο εξωτερικός τοµέας της ισπανικής οικονοµίας (Πίνακας 3) συνέχισε να παρουσιάζει βελτίωση για πέµπτη συνεχόµενη χρονιά. Το ποσοστό του εµπορικού ελλείµµατος επί του ΑΕΠ µειώθηκε από -2,9% το 2012 στο -1,6%, το 2013. Έτη Γενικό Ισοζύγιο 1=2+5+ 8+11 Ισοζύγιο 2=3-4 ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ( δισ.) Αγαθά Υπηρεσίες Εισοδήµατα 3 Εξαγωγές 3 Εισαγωγές 4 Ισοζύγιο 5=6-7 Εισπράξεις 6 Πληρωµές 7 Ισοζύγιο 8=9-10 Εισπράξεις 9 Πληρωµές 10 Ισοζύγιο Τρεχουσών Μεταβιβάσεων 11 2009-50,7-41,7 164,0 205,7 25,0 88,7 63,7-26,0 45,3 71,3-7,3 2010-46,9-48,1 193,9 242,1 28,0 94,1 66,1-19,9 46,3 66,3-6,8 2011-38,9-43,5 221,2 264,6 35,3 102,0 66,7-24,3 46,5 70,8-6,5 2012-12,4-27,8 230,2 258,0 37,6 106,5 68,9-17,9 39,8 57,7-4,3 2013 7,9-11,6 238,7 250,3 40,9 109,3 4-15,3 36,8 52,2-6,0-5,9 ΠΗΓΗ: Κεντρική Τράπεζα της Ισπανίας, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Το ισοζύγιο των τρεχουσών συναλλαγών εµφάνισε πλεόνασµα, έπειτα από σειρά ετών ελλείµµατος, διαµορφούµενο σε 0,8% επί του ΑΕΠ, από -1,1% το 2012, καθώς παρουσίασαν βελτίωση τα ισοζύγια αγαθών (µείωση ελλείµµατος κατά 58,3%), 3 4 Εισπράξεις: αµοιβές, µισθοί, τόκοι, µερίσµατα, κέρδη. Πληρωµές: ίδιες κατηγορίες Εκ των οποίων τα 68,4 δισ. προέρχονται από τον τουρισµό 8

υπηρεσιών (αύξηση πλεονάσµατος κατά 8,8%) και µεταβιβάσεων (πλεόνασµα 36,8 δισ., από έλλειµµα 17,9 δισ.). Η ετήσιος ρυθµός µείωσης του ελλείµµατος ήταν 36,3% το 2013, έναντι 68,1% το 2012. Οι εξαγωγές σηµείωσαν αύξηση της τάξης του 5,2%, έναντι 3,1% το 2012, κυρίως ως προς το σκέλος των αγαθών. Οι εισαγωγές µειώθηκαν κατά -1,3%, επίσης κατά πρώτο λόγο εξαιτίας της µείωσης των εισαγωγών αγαθών. Το εµπορικό έλλειµµα µειώθηκε από 30,8 δισ. σε 16 δισ. Από την πλευρά της προσφοράς (Πίνακας 4), η συρρίκνωση διατηρήθηκε στον κλάδο της βιοµηχανίας (µε εντονότερο ρυθµό, έναντι του 2012) και των υπηρεσιών (οµοίως), ενώ θετικό ρυθµό δραστηριότητας εµφάνισε ο κλάδος της γεωργίας. Ο κλάδος των κατασκευών εµφάνισε για µια ακόµη χρονιά την υψηλότερη συγκριτικά αρνητική µεταβολή, η οποία όµως ήταν πιο περιορισµένη από ότι το 2012. ΠΙΝΑΚΑΣ 4: ΠΡΟΣΦΟΡΑ (ετήσια ποσοστά µεταβολής) Έτη Γεωργία 5 Βιοµηχανία Κατασκευές Υπηρεσίες 2010 1,9 7,1-16,5 1,2 2011 5,6 2,7-9,0 1,4 2012-10,9-0,5-8,6-0.3 2013 1,2-1,3-7,7-0,5 2013 Ι -4,1-2,5-7,0-1,1 2013 ΙΙ 3,9-2,1-8,3-0,9 2013 ΙΙΙ 0,9-0,8-7,8-0,6 2013 ΙV 4,1 0,3-7,7 0,5 ΠΗΓΗ: Κεντρική Τράπεζα της Ισπανίας, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Από τους επιµέρους κλάδους της µεταποίησης (Πίνακας 5), τις καλύτερες επιδόσεις είχαν εκείνος των κεφαλαιουχικών αγαθών (αύξηση 1%, έναντι µείωσης - 11% το 2012) και των ενδιάµεσων (µείωση -2,6%, έναντι -8,9% το 2012). Η παραγωγή καταναλωτικών αγαθών σηµείωσε πτώση της τάξεως του -2,1% (από -4,8% την προγούµενη χρονιά). Η µεγάλη µείωση που παρατηρήθηκε στις καινούργιες κατοικίες (η µείωση των αδειών για ανέγερση νέων κατοικιών έφθασε το -45,6%, ποσοστό σαφώς υψηλότερο των δύο προηγουµένων ετών, που ήταν -16,6% και -23,3%) και τα επαγγελµατικά κτίρια (-16,5%) επέδρασε και πάλι αποφασιστικά στην µείωση που παρατηρήθηκε συνολικά για το εξεταζόµενο έτος στις κατασκευές (-7,7%). Στοιχείο ενδεικτικό του µεγέθους του προβλήµατος είναι η κατανάλωση τσιµέντου. Η τελευταία βαίνει µειούµενη, από το 2007, σηµειώνοντας διαδοχικές πτώσεις, µε µεγαλύτερη αυτή που επήλθε το 2012 µε -34,2%, ενώ το 2013 η µείωση περιορίστηκε στο -19,3%. Ο τοµέας της ενέργειας είχε µείωση της τάξης του -2,6% (από αύξηση 0,9% το 2012) και ο τοµέας της γεωργίας αύξηση 1,2%. ΠΙΝΑΚΑΣ 5: ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ (ετήσια ποσοστά µεταβολής) 5 Συµπεριλαµβάνεται η αλιεία 9

Ισπανία Ευρωζώνη Έτη Σύνολο Κατηγορίες αγαθών Καταναλωτικά Κεφαλαιουχικά Ενδιάµεσα Σύνολο Κατηγορίες αγαθών Καταναλωτικά Κεφαλαιουχικά Ενδιάµεσα 2010 0,9 0,9-3,3 2,7 7,2 2,9 8,9 9,8 2011-2,0-2,0 0,1-2,7 3,4 1,0 8,4 4,1 2012-6,4-4,8-11,0-8,9-2,5-2,4-1,1-4,6 2013-1,7-2,1 1,0-2,6-0,7-0,5-0,5-1,0 ΠΗΓΗ: Κεντρική Τράπεζα της Ισπανίας, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Το 2013 ο δείκτης τιµών καταναλωτή αυξήθηκε κατά 1,5% (Πίνακας 6), διατηρώντας σταθερή πορεία αποκλιµάκωσης κατά τη διάρκεια του έτους, αποτέλεσµα, κυρίως, της ασθενούς εσωτερικής ζήτησης. ΠΙΝΑΚΑΣ 6: ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ (Ετήσια ποσοστά µεταβολής) Γενικός είκτης Έτη Ισπανία Ευρωζώνη 2009-0,2 0,3 2010 2,0 1,6 2011 3,1 2,7 2012 2,4 2,5 2013 1,5 1,4 Ιαν. 2014 6 0,3 0,8 Φεβ. 2014 0,1 0,7 ΠΗΓΗ: Κεντρική Τράπεζα της Ισπανίας, Eurostat, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Η µεγαλύτερη αύξηση σηµειώθηκε στα γεωργικά προϊόντα (3,2%) και ειδικότερα στα µη µεταποιηµένα (3,4%, από 1,6% το 2012), ενώ οι τιµές των µεταποιηµένων είχαν αύξηση µικρότερη από ότι το προηγούµενο έτος (3,1%, από 3,5%). Ο πληθωρισµός στα βιοµηχανικά προϊόντα κυµάνθηκε στο 1,1%, επίπεδο παρόµοιο του 2012 (Πίνακας 7). Στην ενέργεια οι τιµές είχαν µηδενική µεταβολή. Στον οικονοµικό χώρο της Ευρωζώνης η αύξηση των τιµών των αγροτικών προϊόντων ήταν 3,5% και στα τρόφιµα 2,2%. Το 2013, ο µέσος πληθωρισµός των χωρών της Ευρωζώνης ήταν ελάχιστα µικρότερος της Ισπανίας. ΠΙΝΑΚΑΣ 7: ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ (ετήσια ποσοστά µεταβολής) Γεωργικά προϊόντα Μεταποιητικά προϊόντα Έτη Σύνολο Μεταποιηµένα Μη µεταποιηµένα Σύνολο Βιοµηχανικά Ενεργειακά Ισπ. Ε.Ε. Ισπ. Ε.Ε Ισπ. Ε.Ε Ισπ. Ε.Ε Ισπ. Ε.Ε Ισπ. Ε.Ε 2009 0,2 0,7 1,0 1,1-0,7 0,2-2,9-1,7-0,9 0,6-9,0-8,1 2010 1,1 1,1 1,4 0,9 0,7 1,3 3,5 2,2 0,3 0,5 12,5 7,4 2011 2,8 2,7 4,2 3,3 1,3 1,8 4,7 3,7 0,5 0,8 15,7 11,9 2012 2,6 3,1 3,5 3,1 1,6 3,0 3,4 3,0 1,0 1,2 8,8 7,6 2013 3,2 2,7 3,1 2,2 3,4 3,5 0,8 0,6 1,1 0,6 0,0 0,6 6 Τα ποσοστά των τριµήνων υπολογίζονται σε 12µηνη βάση 10

Ιαν. 2014 1,4 1,7 1,3 2,0 1,5 1,3 0,1-0,2 0.1 0,2 - -1,2 Φεβ. 2014 1,3 1,5 0,9 1,8 1,7 0,9-0,6-0,4-0,4-1,7-2,3 ΠΗΓΗ: Κεντρική Τράπεζα της Ισπανίας, Eurostat, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Το συνολικό δηµόσιο έλλειµµα διαµορφώθηκε, το 2013, σε 67,7 δισ., ήτοι 6,62% του ΑΕΠ, έναντι αρχικού στόχου 6,5% (εφόσον συνυπολογιστεί η δαπάνη για την ενίσχυση των τραπεζών, αυξάνεται σε 7,08%). Η ετήσια µείωση του ελλείµµατος ήταν της τάξης των 2,67 δισ. (από 6,84%, το 2012). Οι δαπάνες ανήλθαν σε 454 δισ. (ετήσια αύξηση 0,2%) και τα έσοδα σε 386,25 δισ. (αύξηση 1%, αποδίδεται στην αύξηση των φορολογικών προσόδων). Το έλλειµµα της Κεντρικής ιοίκησης και της Κοινωνικής Ασφάλισης ήταν 5,49% (στόχος 5,2%) και των Αυτονοµιών 1,54% (στόχος 1,3%). Η Τοπική Αυτοδιοίκηση είχε πλεόνασµα 0,41%. Ο συνολικός στόχος για το έλλειµµα το 2014 είναι 5,8%. ΠΙΝΑΚΑΣ 8: ΗΜΟΣΙΟ ΕΛΛΕΙΜΜΑ - ΧΡΕΟΣ (µερίδιο επί του ΑΕΠ) Συνολικό Χρέος ηµόσιο Έτη ηµόσιο Κεντρικής Χρέος Έλλειµµα Χρέος Κυβέρνηση Αυτονοµιών Χρέος Τοπικής Αυτοδιοίκησης Χρέος Κοινωνικής Ασφάλισης 2005-1.0 43,2 ς 36,4 6,4 2,8 2,0 2006-1.8 39,7 33,0 6,0 2,8 1,8 2007-2.2 36,3 30,1 5,8 2,8 1,6 2008-3.8 40,2 33,7 6,7 2,9 1,6 2009-11.2 54,0 46,4 8,7 3,3 1,6 2010-9.2 61,7 52,6 11,6 3,4 1,6 2011-8.9 70,5 59,5 13,6 3,4 1,6 2012-10,6 86,0 73,9 18,0 4,1 1,7 2013-6,6 93,9 81,7 20,2 4,1 1,7 ΠΗΓΗ: Κεντρική Τράπεζα Ισπανίας, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Το δηµόσιο χρέος από 86% επί του ΑΕΠ έφθασε στο 94% (Πίνακες 8 και 9). Η αυξητική τάση του δηµόσιου χρέους αποτελεί παράγοντα έντονου προβληµατισµού. Η συγκράτηση και µακροπρόθεσµα περιστολή του προϋποθέτει αφενός αντιµετώπιση των δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων, αφετέρου την επίτευξη ικανών αναπτυξιακών ρυθµών επί σειρά ετών. ΠΙΝΑΚΑΣ 9: ΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ ( δισ.) Έτη Συνολικό ηµόσιο Χρέος Χρέος Κεντρικής Κυβέρνησης Χρέος Αυτονοµιών Χρέος Τοπικής Αυτοδιοίκησης 2007 382,3 300,3 61,0 29,3 8,3 2008 436,9 349,9 72,6 31,7 17,3 2009 565,1 468,3 90,6 34,7 28,9 2010 644,7 532,5 120,7 35,4 44,0 2011 737,4 622,3 142,3 35,4 45,4 2012 884,7 760,2 185,5 41,9 42,6 2013 960,7 836,2 206,8 41,5 34,2 ΠΗΓΗ: Κεντρική Τράπεζα Ισπανίας, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ 11 Χρέος Κοινωνικής Ασφάλισης

5. Γεωργία Παραγωγή, τιµές και εισοδήµατα Στην ισπανική γεωργία παραδοσιακά σπουδαιότερες κατηγορίες προϊόντων είναι αυτές των λαχανικών, των φρούτων, των δηµητριακών και του χοιρινού κρέατος. Οι τέσσερις αυτές κατηγορίες κατείχαν το 2013 το 62,8% της αξίας του συνόλου της αγροτικής παραγωγής (Πίνακες 10, 11). Η σηµασία των φρούτων και των λαχανικών, σε σχέση µε το µέγεθος αλλά και την αξία της φυτικής παραγωγής, ήταν πάντοτε πολύ σηµαντική. Σε επίπεδο αξίας, το ποσοστό τους κυµαίνονται µεταξύ 60% και 50%, το δε 2013 ήταν 55%, (σηµαντική αύξηση φρούτων και περιορισµένη εκείνη των λαχανικών). Το µερίδιό τους στις αγροτικές εξαγωγές ανέρχεται σε 31%. Η ελαιοπαραγωγή και η οινοπαραγωγή έχουν επίσης ειδική βαρύτητα στην αγροτική οικονοµία, λόγω χρήσης µεγάλου µεγέθους καλλιεργήσιµης γης, υψηλού ποσοστού απασχολούµενου εργατικού δυναµικού και πραγµατοποιούµενων εξαγωγών. Το ποσοστό που καταλαµβάνουν στο σύνολο της αξίας της φυτικής παραγωγής ανέρχεται, για το 2013, σε 4,8% για την ελαιοπαραγωγή (µείωση σε σύγκριση µε το 2012 που ήταν 8,5%) και 8,0% για την οινοπαραγωγή (από 5% το 2012). ΠΙΝΑΚΑΣ 10: ΕΞΕΛΙΞΗ ΜΕΓΕΘΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ( εκ., τρέχουσες τιµές) ιαφορά (%) 2012/2013 2012 Ποσότητα Τιµή Αξία 2013 7 µερίδιο Α. Παραγωγή αγροτικού τοµέα 42.190,9 5,5-0,5 4,9 44.271,4 100% Φυτική παραγωγή 24.743,1 10,6-2,4 7,9 26.702,6 60,3% ηµητριακά 4.059,5 42,6-25,0 6,9 4.340,6 9,8% Λαχανικά 8 6.943,4-1,6 3,6 1,9 7.078,4 16,0% Φρούτα 9 6.123,0 16,5 6,3 23,6 7.581,6 17,1% Ελαιόλαδο 2.064,5-53,1 32,8-37,8 1.285,1 2,9% Οίνος και µούστος 1.699,1 41,4-10,8 26,1 2.142,8 4,8% Κτηνοτροφική παραγωγή 15.862,6-2,0 2,6 0,6 15.958,0 36,0% Βοοειδή 2.444,9-1,5 3,8 2,3 2.502,0 5,7% Χοιρινό 5.832,5-1,0 8,6 7,6 6.272,9 14,2% Γάλα 2.518,9-0,3 10,1 9,8 2.764,5 6,2% Υπηρεσίες 416,5 0,2 1,4 1,6 423,2 1,0% Παραγωγή υπολοίπων προϊόντων 1.168,7 0,0 1,7 1,6 1.187,6 2,7% Β. Εισροές συντελεστών παραγωγής 20.665,1 1,9-0,5 1,4 20.959,6 47,3% Γ.=A-B Ακαθάριστη προστιθέµενη αξία 21.525,8 8,9-0,6 8,3 23.311,8 52,7%. Αποσβέσεις 4.717,5 0,0 2,3 2,4 4.829,1 10,9% Ε. Επιδοτήσεις 10 6.065,9 1,2 6.135,9 13,9% Ζ. Φόροι 285,2 4,4 297,9 0,7% Η=Γ- +E-Ζ Καθαρό 22.589,0 7,7 24.320,7 54,9% 7 8 9 10 Εκτιµήσεις σύµφωνα µε τα έως τώρα δεδοµένα Περιλαµβάνονται λουλούδια και φυτά καλλωπισµού Εσπεριδοειδή, τροπικά φρούτα, σταφύλια και ελιές Επιδοτήσεις άλλες εκείνων που αναφέρονται στο προϊόν 12

αγροτικό εισόδηµα ΠΗΓΗ: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Το αγροτικό εισόδηµα, σε τρέχουσες τιµές, έφθασε το 2013 τα 24,3 δισ., αυξηµένο κατά 7%, σε σχέση µε το 2012. Εάν συνυπολογίσουµε την µείωση του απασχολούµενου εργατικού δυναµικού, που ήταν της τάξης του -1,1%, τότε το κατά κεφαλή εισόδηµα σε τρέχουσες τιµές αυξήθηκε, σε ετήσια βάση (όπως και το 2012). Το 2013 σηµειώθηκε αύξηση της ακαθάριστης προστιθέµενης αξίας 7,7% (από 2,4% το 2012), καθώς η άνοδος της αγροτικής παραγωγής, σε απόλυτους αριθµούς, ήταν ανώτερη της αύξησης του κόστους των εισροών στην παραγωγή. Η άνοδος της αξίας του συνόλου της παραγωγής, κατά 4,3%, οφείλεται αποκλειστικά στην αύξηση του όγκου της παραγωγής (5,5%), καθώς οι τιµές µειώθηκαν (-0,5%). Η άνοδος του κόστους των εισροών αποδίδεται, επίσης, αποκλειστικά στις ποσότητες που χρησιµοποιήθηκαν (αύξηση 1,9%), καθώς οι τιµές µειώθηκαν (-0,5%). Σε όλες τις επιµέρους κατηγορίες σηµειώθηκαν µικρές ή µεγάλες αυξήσεις στο κόστος αυτών. Οι µεγαλύτερες αυξήσεις τιµών σηµειώθηκαν στα φυτοϋγειονοµικά προϊόντα µε 3,3%, στην αποθήκευση µε 2,5% και στις λοιπές αγροτικές υπηρεσίες µε 1,3%. Ως προς τη φυτική παραγωγή, οι µεγαλύτερες αυξήσεις τιµών 11 σηµειώθηκαν στις πατάτες µε 39,7% και στο ελαιόλαδο µε 32,8%. Όσον αφορά τις παραγόµενες ποσότητες, αύξηση σηµειώθηκε στα δηµητριακά µε 42,6%, στο κρασί µε 41,4%, στα φρούτα µε 16,5% και στα προϊόντα για βιοµηχανική χρήση µε 27%. Μείωση και δη σηµαντική παρουσιάζεται στο λάδι µε - 53,1%. Συνολικά, ο όγκος της αγροτικής παραγωγής αυξήθηκε κατά 5,5%, οι τιµές παραγωγού µειώθηκαν κατά -0,5% (ετήσιος µέσος όρος) και κατ επέκταση η αξία της παραγωγής αυξήθηκε κατά 4,9%. Ο όγκος της φυτικής παραγωγής παρουσίασε αύξηση 10,6% το 2013, σε σχέση µε το προηγούµενο έτος, ενώ η κτηνοτροφική παραγωγή εµφάνισε µείωση -2%. Η αξία της φυτικής παραγωγής ήταν χαµηλότερη κατά -2,4%. Αντιθέτως, η αξία της κτηνοτροφικής παραγωγής αυξήθηκε κατά 2,6%. Αναλυτικότερα, για τις µεταβολές που σηµειώθηκαν το 2013 (Πίνακας 11) στα µεγέθη του όγκου της παραγωγής µπορούµε να ξεχωρίσουµε τις αυξήσεις στο σιτάρι, στο κριθάρι, στις ζωοτροφές, στο καλαµπόκι, στα εσπεριδοειδή, στο ελαιόλαδο και στο κρασί. Μείωση σηµειώθηκε στις ντοµάτες και στα τεύτλα. ΠΙΝΑΚΑΣ 11: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ (χιλιάδες τόνοι) Προϊόν 2010 2011 2012 2013 12 Σιτάρι µαλακό 4.941 5.956 4.650 6.696 Σιτάρι σκληρό 1.000 944 443 906 Σύνολο Σιταριού 5.941 6.900 5.093 7.603 Κριθάρι 8.154 8.328 5.977 10.061 Βρώµη 1.025 1.079 678 965 ηµητριακά Φθινοπώρου-Χειµώνα 15.524 16.879 12.213 19.405 Καλαµπόκι 3.325 4.150 4.110 4.926 Ρύζι 928 920 881 852 Όσπρια 510 500 356 457 Πατάτες 2.298 2.361 2.205 2.200 11 Παραγωγού 12 Για ορισµένα προϊόντα οι εκτιµήσεις του Υπουργείου αναπροσαρµόζονται περισσότερο, κυρίως λόγω της χρονικής συγκυρίας που λαµβάνονται τα στοιχεία παραγωγής 13

Τεύτλα 3.535 3.966 3.482 2.663 Ηλιέλαιο 847 1.084 619 1.029 Σύνολο προϊόντων για βιοµηχανική χρήση 4.568 5.320 4.380 3.980 Ζωοτροφές 15.960 16.896 15.455 16.995 Ντοµάτες 4.313 3.836 4.002 3.984 Σύνολο λαχανικών 16.214 15.829 16.567 17.032 Εσπεριδοειδή 8.273 7.643 7.331 8.203 Μήλα 646 701 559 577 Αχλάδια 477 522 401 427 Ροδάκινα 757 853 747 810 Σύνολο φρούτων 4.279 4.662 4.072 4.193 Οίνος και µούστος 40.892 38.583 35.778 50.949 Λάδι 1.395 1.599 612 1.577 ΠΗΓΗ: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Η κτηνοτροφία κατέλαβε το 2013 το 36% του συνόλου της παραγόµενης αξίας του αγροτικού προϊόντος, ποσοστό µικρότερο σε σχέση µε το αντίστοιχο του 2012 (37,9%). Το χοιρινό καταλαµβάνει σταθερά την πρώτη θέση µε 39,3% στο σύνολο της αξίας της κτηνοτροφικής παραγωγής, τα γαλακτοκοµικά το 17,3% και το βόειο κρέας το 15,7%. Οι µεγαλύτερες αυξήσεις τιµών σηµειώθηκαν στο χοιρινό µε 8,6% και το γάλα µε 10,1%, ενώ µείωση είχαν τα αυγά µε -29,7%. Εξωτερικό εµπόριο Στο εξωτερικό εµπόριο γεωργικών προϊόντων το ποσοστό κάλυψης των εισαγωγών από τις εξαγωγές ανήλθε στο 125,9%, από 118,6% το 2012, ενώ στο συνολικό εξωτερικό εµπόριο της Ισπανίας αυξήθηκε στο 93,6%, από 87,7% το 2012 (Πίνακας 12). Σε απόλυτους αριθµούς οι εξαγωγές αγροτικών και µεταποιηµένων αγροτικών προϊόντων 13 ανήλθαν το 2013 στα 38 δισ., που αντιπροσωπεύουν το 16,2% του συνόλου των εξαγωγών (από 16% το 2012). Η αξία των εισαγωγών ήταν 30,2 δισ., ήτοι το 12,1% του συνόλου (από 11,6% το 2012). ΠΙΝΑΚΑΣ 12: ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ( εκ.) Προϊόντα 2011 2012 2013 Κυριότερες κατηγορίες Εξαγωγές Εισαγωγές Εξαγωγές Εισαγωγές Εξαγωγές Εισαγωγές Κρέατα 3.411 1.154 3.868 1.144 3.915 1.136 Γαλακτοκοµικά 763 1.712 808 1.71 826 1.790 Θαλασσινά 2.286 4.562 2.25 4.168 2.172 4.018 ηµητριακά 422 2.468 366 2.985 436 2.308 Φρούτα & λαχανικά 9.649 2.443 10.828 2.570 11.767 2.810 Ποτά 3.178 1.828 3.546 1.817 3.807 1.789 Λίπη & Έλαια 2.721 1.435 3.153 1.455 3.093 1.690 Σπόροι-ελαιώδεις καρποί 432 1.871 459 2.256 466 2.093 Ζωοτροφές 638 1.828 906 1.604 886 1.503 Σύνολο ανωτέρω 23.500 16.833 25.364 19.192 27.368 19.137 ΣΥΝΟΛΟ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ 14 32.752 29.170 36.574 30.820 38.000 30.163 ΠΗΓΗ: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Οι τοµείς που παρουσιάζουν τις καλύτερες εξαγωγικές επιδόσεις και καταγράφουν εµπορικά πλεονάσµατα είναι πρωτίστως των φρούτων και λαχανικών 15 13 14 Συµπεριλαµβάνονται και τα θαλασσινά Επί του γενικού συνόλου των αγροτικών και µεταποιηµένων αγροτικών προϊόντων 14

των οποίων οι εξαγωγές κατέχουν το 30,1% των συνολικών εξαγωγών του αγροτικού τοµέα (το 2012 ήταν 29,7%) και ευρίσκονται στην 7 η και 12 η θέση µεταξύ των κυριοτέρων εξαγώγιµων προϊόντων της Ισπανίας (βλ. παρ. Πίνακας 29). Για τα φρούτα η αναλογία εξαγωγών/εισαγωγών έφθασε το 4,2, καθιστώντας την εν λόγω κατηγόρια την πλέον πλεονασµατική του αγροτικού τοµέα. Στην συνέχεια ακολουθούν τα κρέατα, των οποίων οι εξαγωγές καλύπτουν το 10,3% του συνόλου και είναι περίπου 3,4 φορές περισσότερες των εισαγωγών, τα ποτά µε µερίδιο 10% (αναλογία κάλυψης 2,1) και τέλος τα λίπη και έλαια µε µερίδιο 8,1% (αναλογία κάλυψης 1,8). Οι κυριότερες εισαγωγές πραγµατοποιούνται στα θαλασσινά µε µερίδιο 13,3% επί των συνόλου των εισαγωγών του εξεταζόµενου τοµέα, τα φρούτα και λαχανικά µε 9,3% και στα δηµητριακά µε 7,6%. Τα µεγαλύτερα εµπορικά ελλείµµατα παρατηρούνται στα δηµητριακά µε ποσοστό κάλυψης εισαγωγών 18,8%, στους σπόρους και ελαιώδεις καρπούς µε 22,2%, στις ζωοτροφές µε 58,9% και στα γαλακτοκοµικά µε 46,1%. 6. Βιοµηχανία Η βιοµηχανική παραγωγή εµφάνισε, το 2013, µείωση της τάξης του -1,7%, σηµαντικά µικρότερη εκείνης του προηγούµενου έτους (-6,3%). Στους επιµέρους τοµείς η µεταποιητική παραγωγή µειώθηκε κατά -1,4% 16, η εξορυκτική δραστηριότητα κατά - 16,5% και εκείνη της ενέργειας κατά -3,9% 17. Εξετάζοντας αναλυτικότερα τις επιδόσεις της βιοµηχανίας (Πίνακας 13), παρατηρούµε ότι τις χειρότερες επιδόσεις σηµείωσαν οι κλάδοι των διαρκών καταναλωτικών αγαθών (-12,2%) και των ενδιάµεσων αγαθών (- 2,6%), ενώ µικρότερης έκτασης αρνητική επίδοση παρουσίασε ο κλάδος των υπολοίπων καταναλωτικών αγαθών (-1,2%). Η παραγωγή κεφαλαιουχικών αγαθών σηµείωσε αύξηση 1%, τα δε προϊόντα ενέργειας πτώση -2,7%. ΠΙΝΑΚΑΣ 13: ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ (ετήσια ποσοστά µεταβολής) Καταναλωτικά προϊόντα Έτη Σύνολο Σύνολο ιαρκή Λοιπά Κεφαλαιουχικά Ενδιάµεσα Ενέργεια 2008-7,1-4,7-16,8-2,3-8,8-11,2 1,6 2009-16,2-8,2-27,7-5,0-22,1-21,0-8,6 2010 0,9 0,8-7,5 1,9-3,3 2,7 2,5 2011-1,8-1,4-10,9-0,3 0,8-2,6-3,6 2012-6,3-4,8-13,6-3,8-10,9-8,9 0,9 2013-1,7-2,1-12,2-1,2 1,0-2,6-2,7 ΠΗΓΗ: Υπουργείο Βιοµηχανίας, Τουρισµού και Εµπορίου, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Ένας άλλος δείκτης που δείχνει την µείωση της βιοµηχανικής παραγωγής, σε σχέση µε την περίοδο προ της οικονοµικής κρίσης, είναι ο βαθµός χρησιµοποίησης της παραγωγικής δυναµικότητας (Πίνακας 14). Στο σύνολο της µεταποίησης το µέσο ποσοστό χρησιµοποίησης για το 2013 υποχώρησε στο 72,5%, από 72,9% το 2012 (το 2008 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 80,1%). Στις επί µέρους κατηγορίες µεγαλύτερη µείωση σηµειώθηκε στα καταναλωτικά αγαθά στο 68,4% (από 70,2%) και µικρότερη στα κεφαλαιουχικά στο 75% (από 75,3%). Οριακή αύξηση της χρησιµοποιούµενης 15 Στην κατηγορία των φρούτων οι εξαγωγές φθάνουν τα 6,26 δισ., ή το 17,5% επί του συνόλου των εξαγωγών του αγροτικού τοµέα. Τα λαχανικά από την δική τους πλευρά είχαν 4,34 δισ., ή το 12,2%, αντιστοίχως 16 εν περιλαµβάνεται ο τοµέας διυλίσεως πετρελαίου 17 Η συµµετοχή της βιοµηχανίας στο σύνολο του µεταποιητικού προϊόντος ανέρχεται στο 90%, της ενέργειας στο 7.7% και της εξορυκτικής βιοµηχανίας (χωρίς προϊόντα ενέργειας) στο 1% 15

παραγωγικής δυναµικότητας παρουσιάστηκε στα ενδιάµεσα αγαθά στο 72% (από 71,8%). ΠΙΝΑΚΑΣ 14: ΒΑΘΜΟΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ (%) Σύνολο Καταναλωτικά Μηχανολογικός εξοπλισµός Ενδιάµεσα 2009 71,1 69,6 73,2 69,0 2010 72,0 69,8 73,0 71,4 2011 73,3 70,8 76,2 72,2 2012 72,9 70,2 75,3 71,8 2013 72,5 68,4 75,0 72,0 ΠΗΓΗ: Υπουργείο Βιοµηχανίας, Ενέργειας και Τουρισµού, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Η απασχόληση στον βιοµηχανικό τοµέα µειώθηκε κατά -5,2% (-2,1% το 2011 και -4,9% το 2012). Ο συνολικός αριθµός απασχολούµενων στην µεταποίηση ευρίσκεται στα 1,99 εκ. (από 20,1 εκ. το 2012) που είναι ο χαµηλότερος των τελευταίων δεκαετιών. Η οικονοµική ύφεση, αν και ξεκίνησε από τη στεγαστική θρυαλλίδα, στη συνέχεια έπληξε και τον τοµέα της µεταποίησης. Οι κλάδοι που απασχολούν τους περισσότερους εργαζόµενους είναι εκείνοι των τροφίµων και ποτών µε 16,3% επί του συνόλου της βιοµηχανίας, τα µεταλλικά προϊόντα µε 10,9%, τα οχήµατα µε 7,1% και ο µηχανολογικός εξοπλισµός µε 5,5%. Οι τιµές βιοµηχανικών προϊόντων, κατά την διάρκεια του 2013, είχαν φθίνουσα πορεία και σε δωδεκάµηνη βάση η συνολική τους αύξηση διαµορφώθηκε σε 0,6% (σαφώς χαµηλότερη από το 3,8% του 2012). Η µείωση αποδίδεται κυρίως στην επίδραση των πολύ χαµηλών ενεργειακών τιµών (0,5% από 9,7% το 2012). Στους επιµέρους τοµείς, αρνητικό πρόσηµο είχε ο ρυθµός µεταβολής των τιµών των ενδιάµεσων (-0,5%) και των κεφαλαιουχικών αγαθών (-0,1%), ενώ µείωση είχε εκείνος των καταναλωτικών (2,2% από 2,5%). Το εργατικό κόστος στη βιοµηχανία αυξήθηκε, σε βαθµό µεγαλύτερο από ότι για το σύνολο της ισπανικής οικονοµίας (1,8%, έναντι 0,2%), ενώ και το µέσο επίπεδο αύξησης του µισθού ήταν υψηλότερο (1,9%, έναντι 0%). Γενικότερα όµως οι ρυθµοί αύξησης ήταν πολύ χαµηλοί, γεγονός που αντανακλά τις αλλαγές που συντελούνται στην αγορά εργασίας, ως αποτέλεσµα της οικονοµικής συγκυρίας. Οι σπουδαιότεροι κλάδοι της µεταποίησης, βάση του κύκλου εργασιών, είναι κατά σειρά τα τρόφιµα, οι επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, η αυτοκινητοβιοµηχανία, τα χηµικά, η διύλιση πετρελαίου και τα µεταλλικά προϊόντα (Πίνακας 15). ΠΙΝΑΚΑΣ 15: ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ (% συµµετοχής κυριοτέρων κλάδων, βάση κύκλου εργασιών 18 ) 2009 2010 2011 2012 2013 ιύλιση πετρελαίου 7,0 5,5 6,7 8,5 10,2 Ενέργεια ηλεκτρική, υγραέριο, νερό 12,5 13,8 12,4 16,6 18,3 Βασικά µέταλλα 5,9 4,6 5,7 5,6 5,1 Μη µεταλλικά ορυκτά και προϊόντα 6,0 4,8 4,6 3,8 2,8 Χηµική βιοµηχανία 8,4 9,0 9,6 9,2 9,4 Μεταλλικά προϊόντα 7,3 6,4 6,2 5,6 5,0 18 Ο κύκλος εργασιών αφορά το αµέσως προηγούµενο, κάθε φορά, έτος 16

Μηχανολογικός εξοπλισµός 3,9 3,5 3,2 3,1 3,1 Ηλεκτρικός, ηλεκτρονικός εξοπλισµός 5,1 3,3 4,5 2,8 2,6 Οχήµατα 9,2 9,3 9,8 9,3 8,5 Τρόφιµα, ποτά, καπνός 16,1 18,6 18,2 17,7 18,0 Κλωστοϋφαντουργικά/ενδύµατα/υποδήµατα 2,6 4,0 2,7 1,9 1,7 Προϊόντα ξυλείας και έπιπλα 3,0 2,8 2,5 2,1 1,8 Χαρτικά και εκδόσεις 3,5 3,8 3,8 3,5 3,2 Καουτσούκ & πλαστικά 3,4 3,3 3,5 3,3 3,1 ΠΗΓΗ: Υπουργείο Βιοµηχανίας, Ενέργειας και Τουρισµού, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Κατά την διάρκεια της περιόδου 2008-2013, η δοµή του βιοµηχανικού τοµέα δεν εµφανίζει σηµαντικές µεταβολές, παρά µόνον αυξοµειώσεις συγκυριακού χαρακτήρα στους επιµέρους κλάδους. Η µόνη µεταβολή µε σταθερότερο χαρακτήρα είναι η φθίνουσα οικονοµική σηµασία των κλάδων των µεταλλικών προϊόντων και των µη µεταλλικών ορυκτών. Από την άλλη πλευρά, η χηµική βιοµηχανία αυξάνει σταδιακά τη συµµετοχή της στο σύνολο του παραγόµενου βιοµηχανικού προϊόντος, όπως και η διύλιση πετρελαίου. Το µερίδιο της βιοµηχανίας στις ισπανικές εξαγωγές για το 2013 φθάνει το 89,3% και εξ αυτού το 81,2% προέρχεται από την µεταποίηση. Η αυτοκινητοβιοµηχανία, που έχει κατ εξοχήν εξωστρεφή χαρακτήρα, είναι σταθερά στην πρώτη θέση µε 39,1 δισ., η 16,6% επί του συνόλου των εξαγωγών. Ο συγκεκριµένος κλάδος έχει µεγάλη σπουδαιότητα για την ισπανική οικονοµία καθώς κατέχει την δεύτερη θέση σε επίπεδο παραγωγής µετά τα είδη διατροφής. Η Ισπανία, σύµφωνα µε τα στοιχεία του ιεθνούς Οργανισµού Παραγωγών Οχηµάτων, ευρίσκεται στην δεύτερη θέση, στην Ευρώπη, µετά τη Γερµανία και στη δωδέκατη παγκοσµίως. Άλλοι κλάδοι που κατέχουν αξιόλογα µερίδια στις ισπανικές εξαγωγές είναι τα χηµικά µε 12,8%, ο κλάδος τροφίµων, ποτών και καπνού µε 9,9%, ο µηχανολογικός εξοπλισµός και µηχανήµατα µε 6,3%, τα βασικά µέταλλα µε 6,2%, τα προϊόντα πετρελαίου µε 5,8%, ο ηλεκτρικός εξοπλισµός µε 5,3% και τα έτοιµα ενδύµατα και υποδήµατα µε 4,5%. Εκ των εξωστρεφών κλάδων, ο πλέον εξαγωγικός είναι αυτός των οχηµάτων, άνω του 80% της παραγωγής του οποίου εξάγεται (86% το 2013). Στην συνέχεια έπονται ο ηλεκτρικός εξοπλισµός µε 75%, τα χηµικά µε 62,3%, τα βασικά µέταλλα µε 49,5%. Για όλες τις προαναφερθείσες κατηγορίες το ποσοστό της παραγωγής που κατευθύνθηκε στο εξωτερικό ήταν το 2013 αυξηµένος. Αντίθετα, ο κλάδος των τροφίµων κατευθύνει στο εξωτερικό µόνο το 23,8% της παραγωγής του. Την µεγαλύτερη εισαγωγική διείσδυση παρουσιάζουν οι κλάδοι των ειδών πληροφορικής µε 99,1%, των ενεργειακών προϊόντων µε 101,3%, των χηµικών µε 65,5%, των οχηµάτων µε 80,9%, του µηχανολογικού εξοπλισµού µε 84% (σηµείωσε τη µεγαλύτερη αύξηση από το 56,8% το 2012) και των τροφίµων µε 20,4%. Το µεγαλύτερο έλλειµµα στο εµπορικό ισοζύγιο εντοπίζεται στα ενεργειακά προϊόντα µε -44,1 δισ. Στην συνέχεια ακολουθούν οι κλάδοι των ηλεκτρονικών µε - 10,3 δισ. (κυρίως εξοπλισµός επικοινωνιών), των εξαρτηµάτων οχηµάτων µε -5,3 δισ., των χηµικών µε -4,5 δισ. (κυρίως προϊόντα βασικών χηµικών), των κλωστοϋφαντουργικών µε -2,5 δισ. (κυρίως ενδυµάτων) και των µεταλλικών ορυκτών µε επίσης -2,5 δισ. Οι πλέον σηµαντικοί πλεονασµατικοί κλάδοι είναι των οχηµάτων µε 12,1 δισ., των βασικών µετάλλων µε 4,7 δισ., των τροφίµων, ποτών και καπνού µε 4,2 δισ. και των µη µεταλλικών ορυκτών µε 3,9 δισ. 17

7. Τουρισµός Η Ισπανία κατά το 2013 δέχθηκε 60,7 εκ. τουρίστες, παρουσιάζοντας αύξηση της τάξης του 5,6%, σε σχέση µε το προηγούµενο έτος (το 2012 η αύξηση ήταν 2,7%). Ο εν λόγω κλάδος αντιπροσωπεύει περίπου το 12% του ΑΕΠ, ενώ απασχολεί 1.911.215, ήτοι το 11,4% του συνόλου των εργαζοµένων στη χώρα. Εξ αυτών, το 54,1% απασχολείται στους χώρους εστίασης και το 12,1% στους χώρους διαµονής και διασκέδασης. Οι ανεπτυγµένες τουριστικές υποδοµές της χώρας που έχουν δηµιουργηθεί τα τελευταία 30 χρόνια (µεταφορές, καταλύµατα), η λογική σχέση κόστους-ποιότητας υπηρεσιών, καθώς και η γεωγραφική εγγύτητα µε τις κύριες χώρες προέλευσης των τουριστών, καθιστούν την Ισπανία έναν από τους δηµοφιλέστερους προορισµούς διακοπών παγκοσµίως. Η κατ' έτος ισπανική τουριστική κίνηση, τα τελευταία δέκα χρόνια και η ποσοστιαία µεταβολή αυτής µέχρι και το 2013, έχει ως ακολούθως (Πίνακας 16): ΠΙΝΑΚΑΣ 16: ΕΙΣΡΟΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ Έτη Αριθµός τουριστών % ετήσια µεταβολή (εκατοµµύρια) 2003 50,8 1,0 2004 52,4 3,1 2005 55,9 6,6 2006 58,1 4,1 2007 59,1 1,7 2008 57,4-3,1 2009 52,2-8,7 2010 52,6 1,0 2011 56,7 7.6 2012 57,7 2,7 2013 60,6 5,6 ΠΗΓΗ: Υπουργείο Βιοµηχανίας, Τουρισµού και Εµπορίου, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Οι κυριότερες χώρες προέλευσης τουριστών είναι παραδοσιακά το Ηνωµένο Βασίλειο, η Γερµανία και η Γαλλία οι αφίξεις από τις οποίες, το 2013, σηµείωσαν αύξηση. Εντυπωσιακή ήταν η αύξηση που σηµείωσε ο αριθµός τουριστών από τη Ρωσία (31,6%) και τις σκανδιναβικές χώρες (16,9%). Αντίθετα, µείωση παρουσίασαν οι αφίξεις από την την Ιταλία, την Πορτογαλία και τις ΗΠΑ (Πίνακας 17). ΠΙΝΑΚΑΣ 17: ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΧΩΡΕΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ Χώρα προέλευσης 2011 2012 2013 µερίδιο συνόλου ετήσια µεταβολή Ηνωµένο Βασίλειο 13.611.000 13.653.864 14.327.277 23,6% 5,2 Γερµανία 9.030.700 9.335.870 9.854.760 16,2% 5,8 Γαλλία 8.498.430 8.969.009 9.525.432 15,7% 6,9 Σκανδιναβικές χώρες 3.886.168 4.165.142 4.874.749 8,0% 16,9 Ιταλία 3.766.597 3.571.660 3.251.019 5,4% -8,1 Ολλανδία 2.776.058 2.548.656 2.617.460 4,3% 2,2 Βέλγιο 1.779.073 1.706.354 1.873.221 3,1% 10,1 Πορτογαλία 1.787.705 1.861.092 1.670.545 2,8% -8,5 Ρωσία 863.469 1.206.227 1.581.785 2,6% 31,6 Ελβετία 1.373.643 1.448.941 1.487.256 2,5% 3,0 Ιρλανδία 1.280.465 1.189.523 1.270.038 2,1% 6,8 18

ΗΠΑ 1.148.186 1.240.819 1.194.948 2,0% -3,6 ΣΥΝΟΛΟ 52.677.187 57.700.714 60.661.073 100,0 5 ΠΗΓΗ: Υπουργείο Βιοµηχανίας, Τουρισµού και Εµπορίου, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Η περιοχή µε την µεγαλύτερη τουριστική κίνηση, και το 2013, ήταν η Καταλονία µε 15.588.203 τουρίστες (αύξηση 8% σε σχέση µε το 2012) και µε συµµετοχή 25,7% στο σύνολο. Στην συνέχεια ακολουθούν οι Βαλεαρίδες νήσοι µε 11.111.328 τουρίστες (αύξηση 7,2%) και µερίδιο 18,3%, οι Κανάριοι νήσοι µε 10.632.679 τουρίστες (αύξηση 4,9%) και µερίδιο 17,5%, η Ανδαλουσία µε 7.880.090 (αύξηση 4,7%) και συµµετοχή στο 13%, η περιοχή της Βαλένθιας µε 5.971.523 (αύξηση 11,4%) και συµµετοχή στο 9,8% και η περιοχή της Μαδρίτης µε 4.224.986 τουρίστες (µείωση -5,3%) και µερίδιο 7%. Το 64,4% των τουριστών διαµένει σε ξενοδοχεία ή σε άλλα παραπλήσια καταλύµατα (ετήσια αύξηση 4,8%), το 19,3% σε ιδιόκτητο ή φιλικό κατάλυµα (αύξηση 5,8%) και το 10,4% σε ενοικιαζόµενα δωµάτια ή κατοικίες (αύξηση 9,3%). Το υψηλό ποσοστό των ιδιόκτητων καταλυµάτων αποδίδεται στις επί δεκαετίες αγορές ακινήτων από αλλοδαπούς, κυρίως Βρετανούς και Γερµανούς. Τα 2/3 των επισκεπτών επιλέγουν να οργανώσουν το ταξίδι τους αυτόνοµα και το υπόλοιπο µέσω τουριστικών πακέτων. Το 86,6% των τουριστών επισκέπτεται την χώρα για διακοπές (ετήσια αύξηση 6,8%), το 6,7% για επαγγελµατικούς λόγους (αύξηση 2,4%), το 3,8% για προσωπικούς λόγους (µείωση -5,8%) και το 1,4% για σπουδές (µείωση -6,9%). Όσον αφορά στον τρόπο πραγµατοποίησης των επισκέψεων, το 80,4% ταξιδεύουν µε αεροπλάνο (αύξηση 5,6%), το 17,9% οδικώς (αύξηση 7,3%), το 1,6% ακτοπλοϊκώς (µείωση -11,6%) και το 0,8% σιδηροδροµικώς (µείωση -17%). Τα έσοδα από τον τουρισµό έφτασαν τα 59,1 δισ., αυξηµένα κατά 9,6%, έναντι του 2012. Η µέση δαπάνη ανά τουρίστα ήταν 976, εµφανίζοντας ετήσια αύξηση της τάξης του 3,7%. Οι υψηλότερες δαπάνες ανά τουρίστα πραγµατοποιήθηκαν από τους Αµερικανούς ( 2.069, ετήσια µείωση -0,3%), τους Ρώσους ( 1.487, µείωση -2%), τους Σκανδιναβούς ( 1.175, αύξηση 2,1%), τους Ελβετούς ( 1.047, αύξηση 3,6%) και τους Γερµανούς ( 987, αύξηση 2%). Από το 2005 έως και σήµερα παρατηρείται σταθερή αύξηση της κατά κεφαλή δαπάνης ανά τουρίστα, που µπορεί να αποδοθεί στην βελτίωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών του Ισπανικού τουρισµού. Η τάση αυτή επιβεβαιώνεται τα τελευταία έτη, όπου παρά την οικονοµική κρίση, η κατά κεφαλή κατανάλωση των επισκεπτών αυξάνεται. Οι περιοχές όπου πραγµατοποιείται η υψηλότερη κατά κεφαλή τουριστική δαπάνη είναι η Μαδρίτη ( 1.185), οι Κανάριοι Νήσοι ( 1.099) και η Ανδαλουσία ( 1.066). 8. Τραπεζικός τοµέας Κατά την τελευταία διετία ο ισπανικός τραπεζικός τοµέας διήλθε περίοδο σηµαντικών αλλαγών, προκειµένου να αντιµετωπίσει τα προβλήµατα που προέκυψαν από την κτηµατοµεσιτική κρίση. Σηµαντική ήταν, στην κατεύθυνση αυτή, η βοήθεια που χορηγήθηκε από την ΕΕ µέσω του Ευρωπαϊκού Μηχανισµού Σταθερότητας (βάσει Μνηµονίου, Ιούλιος 2012). Η ΕΕ χορήγησε στην Ισπανία 38,9 δισ. για την αναδιάρθρωση των κρατικοποιηµένων τραπεζών και 2,5 δισ. για τον Οργανισµό ιαχείρισης Περιουσιακών Στοιχείων Τραπεζών (SAREB). Στο πλαίσιο του προγράµµατος χρηµατοδοτικής βοήθειας (το οποίο ολοκληρώθηκε τον Ιανουάριο του τ.ε.), η Ισπανία ανέλαβε την υποχρέωση υλοποίησης 19

µεταρρυθµίσεων µε σκοπό τη σταθεροποίηση και αποκατάσταση της σωστής λειτουργίας του τραπεζικού συστήµατος, σε τρία επίπεδα: ενδυνάµωση κεφαλαιακής επάρκειας, µείωση αβεβαιότητας ως προς την ευρωστεία των περιουσιακών στοιχείων των τραπεζών και µεταρρύθµιση του θεσµικού πλαισίου. Κατόπιν ασκήσεων προσωµείωσης ακραίων καταστάσεων, εντοπίστηκαν κεφαλαιακές ανεπάρκειες σε δέκα τράπεζες, εκ των οποίων οι τέσσερις µε τις χειρότερες επιδόσεις κρατικοποιήθηκαν (BFA-Bankia, Catalunya Banc, Nova Caixa Galicia, Banco de Valencia), άλλες τέσσερις έλαβαν κρατική βοήθεια ως µη έχουσες δυνατότητα αυτόνοµης ανακεφαλαιοποίησης (Banco Mare Nostrum, Liberbank, CEISS, Caja3), ενώ δύο ανέλαβαν την ανακεφαλαιοποίηση µε ίδια µέσα (Banco Popular, Ibercaja). Συνολικά η κεφαλαιακή ανεπάρκεια ανήλθε σε 56 δισ., εκ των οποίων το 70% καλύφθηκε µε κρατική χρηµατοδότηση, το 23% µε τη συµµετοχή οµολογιούχων και µεγαλοκαταθετών και το υπόλοιπο 6% µε ιδιωτική χρηµατοδότηση. Το Ταµείο Αναδιάρθρωσης Τραπεζών (FROB), στο οποίο περιήλθαν οι κρατικοποιηθείσες τράπεζες προκειµένου να εξυγειανθούν και µετέπειτα να πωληθούν, εκτιµάται ότι ελέγχει το 18% του συνόλου των δανείων του τραπεζικού τοµέα. Τον εκέµβριο του 2013 πωλήθηκε η Nova Caixa Galicia στον Όµιλο Banesco (Βενεζουέλα), έναντι 1 δισ. Το πρόγραµµα αναδιάρθρωσης των εν λόγω ιδρυµάτων προβλέπει την ιδιωτικοποίησή τους το αργότερο έως το 2017. Στον κρατικό SAREB (το 45% του µετοχικού του κεφαλαίου ανήκει στο FROB) µεταφέρθηκαν τα περιουσιακά στοιχεία του κτηµατοµεσιτικού τοµέα των προαναφερθέντων τραπεζών, έναντι οµολόγων κρατικής εγγύησης. Επρόκειτο για 200.000 περιουσιακά στοιχεία τα οποία αποτιµήθηκαν σε 51 δισ., ήτοι το 47% της ονοµαστικής τους αξίας. Το 2013 ο SAREB ολοκλήρωσε τη µεταφορά των στοιχείων αυτών και πραγµατοποίησε οικονοµικό και νοµικό έλεγχο (η αγοραστική αξία διαπιστώθηκε ότι είναι περίπου αντίστοιχη εκείνης της τιµής µεταφοράς). Σε θεσµικό επίπεδο, οι υλοποιηθείσες µεταρρυθµίσεις αφορούν στην αύξηση του κατώτερου ορίου κεφαλαιακής επάρκειας, στο ρυθµιστικό πλαίσιο διάλυσης τραπεζών, την µετατροπή των αποταµιευτηρίων σε ιδρύµατα και την ενίσχυση της εποπτείας. Παρά τη θετική αποτίµηση της επιτευχθείσας προόδου (σταθεροποίηση του τραπεζικού συστήµατος, υποχώρηση αποδόσεων οµολόγων, βελτίωση ρευστότητας, ενίσχυση φερεγγυότητας των τραπεζών, ενδυνάµωση θεσµικού πλαισίου διακυβέρνησης και εποπτείας), σύµφωνα µε τα πορίσµατα ΝΤ-ΕΕ-ΕΚΤ, εξακολουθούν να υφίστανται σηµαντικές προκλήσεις. Παρατηρείται, εν προκειµένω, ότι το ευρύτερο οικονοµικό περιβάλλον εξακολουθεί να λειτουργεί ανασταλτικά (χαµηλή ζήτηση για νέα δάνεια και κατακερµατισµός ευρωπαϊκών τραπεζικών αγορών). Ειδικότερα, σηµειώνεται η ανάγκη περαιτέρω µείωσης του δηµόσιου και ιδιωτικού χρέους και η υπό εξέλιξη διαδικασία προσαρµογής της κτηµατοµεσιτικής αγοράς, ως παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά την προοπτική κερδοφορίας των τραπεζών. Επισηµαίνεται, τέλος, η ανάγκη ταχύτερης αποδέσµευσης του χαρτοφυλακίου που έχει στην κατοχή του ο SAREB. 9. Αγορά εργασίας Οι έχοντες δυνατότητα παροχής εργασίας (> 16 ετών) ανήλθαν, στο τέταρτο τρίµηνο του 2013, στα 38,12 εκ., εκ των οποίων οι οικονοµικά ενεργοί αντιπροσώπευαν το 59,68%, ήτοι, περίπου 22,74 εκ. (Πίνακας 18). 20