Πλαίσιο Εκπαιδευτικού Προγράμματος PAWS Πλαίσιο Εκπαιδευτικού Προγράμματος PAWS-MED Έκδοση 1.0
Περιεχόμενα 1. Πρόλογος...4 1.1. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Παιδαγωγική Εργασία στο Δάσος - ένα Σχέδιο Σεμιναρίου για Δασολόγους και Δασοπόνους» (PAWS)...4 1.2. Εταίροι PAWS... 5 1.3. PAWS-MED Παιδαγωγική εργασία στα Μεσογειακά δάση...6 1.4. Εταίροι PAWS-MED... 8 1.5. Το Πλαίσιο Εκπαιδευτικού Προγράμματος...11 2. Η εικόνα του δασοπόνου στην Μεσόγειο...15 2.1. Δασική Παιδαγωγική στις μεσογειακές χώρες...15 3. Λόγοι εκπαίδευσης στη Δασική Παιδαγωγική (Waldpädagogik)...19 4. Στόχοι του εκπαιδευτικού προγράμματος PAWS...21 5. Ομάδες-στόχοι του εκπαιδευτικού προγράμματος...22 6. Ομάδες-στόχοι για τη Δασική Παιδαγωγική (Waldpädagogik)...23 7. Κριτήρια αξιολόγησης του εκπαιδευτικού προγράμματος...24 8. Προφίλ ικανοτήτων εκπαιδευόμενου...25 8.1. Προϋποθέσεις... 25 8.2. Ψυχοδιδακτικές ικανότητες... 25 8.3. Παιδαγωγικές και ψυχολογικές ικανότητες...26 8.4. Επικοινωνιακές ικανότητες... 26 8.5. Οργανωτικές και διοικητικές ικανότητες...27 8.6. Ενδοσκοπικές ικανότητες... 27 8.7. Νομικές ικανότητες... 27 9. Εργασίες για την εκπλήρωση των ειδικών στόχων...28 10. Μέθοδοι και τύποι εκπαίδευσης...29 10.1. Η κεντρική ιδέα του προγράμματος PAWS...29 10.2. Οι διαλέξεις του εκπαιδευτικού προγράμματος...29 11. Χρονοδιάγραμμα εκπαιδευτικού προγράμματος...30 11.1. Πρώτο εισαγωγικό σεμινάριο...30 11.2. Πρώτη περίοδος αυτοδιδασκαλίας...31 11.3. Δεύτερο σεμινάριο... 32 11.4. Δεύτερη περίοδος αυτοδιδασκαλίας...33 11.5. Τρίτο σεμινάριο... 33 11.6. Ολοκλήρωση του εκπαιδευτικού προγράμματος και πιστοποίηση...34 11.7. Συνοπτικός πίνακας εκπαιδευτικού προγράμματος...35 Μήνας... 35 Στόχοι και δραστηριότητες...35 12. Παρουσίαση των εργαλείων του εκπαιδευτικού προγράμματος...36 12.1. Σχέδιο σεμιναρίου... 36 12.2. Εκπαιδευτικό εγχειρίδιο...36 12.3. CD ROM... 37 13. Περιγραφή υποχρεώσεων και προσδοκιών για τους διοργανωτές, τους συμμετέχοντες, τους εκπαιδευτές και τους διδάσκοντες του εκπαιδευτικού προγράμματος...38 13.1. Διοργανωτές:... 38 13.2. Συμμετέχοντες στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα:...38 13.3. Εκπαιδευτές και διδάσκοντες:...39 13.4. Βασικοί κανόνες:... 39 14. Appendix...40 2
14.1. Needs Analysis: Summary... 40 14.2. Needs Analysis: Questionnaire...41 15. Copyrights and License Agreement...54 15.1. PAWS and PAWS-MED End-User License Agreement...54 15.2. Copyright and Trademark Notices:...56 3
1. Πρόλογος 1.1. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Παιδαγωγική Εργασία στο Δάσος - ένα Σχέδιο Σεμιναρίου για Δασολόγους και Δασοπόνους» (PAWS) είναι το αποτέλεσμα μίας διεθνούς συνεργασίας διάρκειας 30 μηνών μεταξύ εκπροσώπων των δασικών και κυνηγετικών υπηρεσιών της Γερμανίας, της Φινλανδίας, της Αυστρίας και της Τσεχίας, με την τεχνική υποστήριξη του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Αυτή η συνεργασία οδήγησε στην εν λόγω εκπαιδευτική πρωτοβουλία. Ο συνδυασμός των διαφορετικών δομικών προσεγγίσεων της Δασικής Παιδαγωγικής που προκύπτουν από κοινές ιδέες και απόψεις, τις οποίες μοιράζονται όλοι οι συμμετέχοντες στο πρόγραμμα, αποτέλεσε τη βάση ενός εξαιρετικά πολύπλευρου σεμιναρίου. Αυτό το σχέδιο σεμιναρίου περιλαμβάνει διάφορα μέρη. Όπως είναι φυσικό, συνιστάται η διαδοχική ολοκλήρωση των μερών του εκπαιδευτικού προγράμματος, αλλά υπάρχει και η δυνατότητα προσέγγισης του αντικειμένου της Δασικής Παιδαγωγικής με τη βοήθεια μεμονωμένων εργαλείων. Για παράδειγμα, το CD-ROM μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως το μέσο για να κάνει κανείς τα πρώτα του βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Ωστόσο, μόνον όσοι αποκτήσουν το απαιτούμενο παιδαγωγικό υπόβαθρο είναι σε θέση να αντιληφθούν και να εκτιμήσουν τη γενική ιδέα του σεμιναρίου. Από την πρώτη κιόλας στιγμή, τα μέλη της ομάδας του προγράμματος είχαν πλήρη επίγνωση για την ανάγκη να ληφθούν υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Δασικής Παιδαγωγικής σε εθνικό και τοπικό επίπεδο κατά την ανάπτυξη του εκπαιδευτικού υλικού. Γι αυτόν το λόγο, η γενική ιδέα του σεμιναρίου αποτελεί ένα πλαίσιο το οποίο διευκολύνει την ενσωμάτωση των προϋπαρχουσών ιδεών, εφόσον αυτό κρίνεται απαραίτητο, ως η βάση του εθνικού και του τοπικού πλαισίου αναφοράς. Το υλικό αυτού του εκπαιδευτικού προγράμματος με τίτλο Παιδαγωγική Εργασία στο Δάσος αποτελεί την περαιτέρω εξέλιξη ήδη υπαρχουσών ιδεών που γεννήθηκαν στις χώρες των μελών του προγράμματος. Σε πρώτη φάση καταρτίστηκε εντός ενός ευρωπαϊκού πλαισίου, το οποίο στη συνέχεια διευρύνθηκε προκειμένου να συμπεριλάβει καινοτόμα εργαλεία και προτάσεις. Η γενική ιδέα στην οποία βασίζεται το πρόγραμμα είναι ένα κοινό εκπαιδευτικό εργαλείο για όλους τους συνεργάτες, το οποίο περιλαμβάνει τα εξής: 1. Πλαίσιο εκπαιδευτικού προγράμματος, το οποίο περιγράφει τους στόχους και τα θεμέλια της Δασικής Παιδαγωγικής, καθώς και το σχέδιο του σεμιναρίου 2. Σχέδιο σεμιναρίου, το οποίο συνοψίζει τις προϋποθέσεις διεξαγωγής του εκπαιδευτικού προγράμματος και εμβαθύνει στη μεθοδολογική και τη διδακτική πλευρά του σεμιναρίου 3. Εκπαιδευτικό εγχειρίδιο, το οποίο παρουσιάζει την παιδαγωγική προσέγγιση προσανατολισμένη σύμφωνα με την ηλικία και το μαθησιακό επίπεδο 4. CD-ROM, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διοργάνωση ξεναγήσεων, περιηγήσεων και ειδικών δραστηριοτήτων για κάθε ομάδα. 4
Το εκπαιδευτικό εγχείρημα θα πρέπει να ξεκινά από το πλαίσιο εκπαιδευτικού προγράμματος, το οποίο σκιαγραφεί τις αρχικές κατευθύνσεις. Το PAWS αφορά κυρίως τους δασολόγους και δασοπόνους. Το σεμινάριο απευθύνεται επίσης και σε άλλες ομάδες ανθρώπων που ασχολούνται με τη φύση και την περιβαλλοντική εκπαίδευση, όπως για παράδειγμα οι γεωπόνοι, οι κυνηγοί και άλλα άτομα διαφόρων ειδικοτήτων που άπτονται της γεωργίας και της βιώσιμης χρήσης των φυσικών πόρων, καθώς και οι καθηγητές βιολογίας, οι εκπαιδευτικοί, κ.λπ.. Τα άτομα που έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με τη Δασική Παιδαγωγική και δε διαθέτουν ιδιαίτερες γνώσεις αναφορικά με τα δάση και τη δασοπονία θα πρέπει να αποκτήσουν αυτές τις γνώσεις μέσα από ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που θα τους εξασφαλίσει το κατάλληλο υπόβαθρο. Το πρόγραμμα αυτό θα πρέπει να ολοκληρώνεται με μία εξέταση (δείτε παράδειγμα του προγράμματος στη διεύθυνση www.waldpaedagogik.at). Κλείνοντας, η ομάδα κατάρτισης του προγράμματος ευελπιστεί ότι το εκπαιδευτικό υλικό που έχει αναπτύξει θα φανεί χρήσιμο σε όλους όσους συμμετέχουν ενεργά στην παιδαγωγική της φύσης. Ελπίζουμε να έχουμε προσθέσει κι εμείς ένα λιθαράκι στα θεμέλια της κοινής μας αποστολής που έχει ως απώτερο στόχο την προώθηση ενός συναρπαστικού και πρωτοποριακού τομέα της παιδαγωγικής. 1.2. Εταίροι PAWS Anette Deharde-Rau, Thomas Deharde Deutsche Angestellten-Akademie Brandenburg-Ost (German Employees Academy of East Brandenburg) Hanno Moldenhauer, Christine Grosse Deutscher Forstverein (German Forestry Association) Ralf Pütz Deutscher Jagdschutzverband (German Hunting Federation) Thomas Baschny Bundesministerium für Land- und Forstwirtschaft Umwelt und Wasserwirtschaft BMLFUW (Federal Ministry for Agriculture, Forestry, Environment and Water Management), Austria Albert Botka Bundesamt und Forschungszentrum für Wald Forstliche Ausbildungsstätte Ort (Federal Office and Research Center for Forests, Forest Training Center), Ort, Austria Eva Hörmann Pädagogische Akademie des Bundes (Federal Pedagogical Academy), Austria Sirpa Kärkkäinen Suomen Metsäyhdistys ry (Finnish Forest Association), Finland 5
Alice Bučková Střední lesnická škola Hranice (Secondary Forestry School), Czech Republic Lada Prylová Ústav pro hospodářskou úpravu lesů Brandýs nad Labem (Forest Management Institute), Czech Republic Ludmila Marušáková Národné lesnícke centrum (National Forest Centre), Slovakia Hao Dam, Sam Kennedy London University of the Arts IT Research + Development Unit, England 1.3. PAWS-MED Παιδαγωγική εργασία στα Μεσογειακά δάση μια εποχή που χαρακτηρίζεται από τη διαρκώς αυξανόμενη αστικοποίηση, τις κλιματικές και περιβαλλοντικές αλλαγές, αλλά και την αυξανόμενη σημασία των δασών γίνεται επιτακτική η ανάγκη της πλήρους κατανόησης των πολλαπλών ωφελειών των δασών και της επιστήμης της δασοπονίας. Η Δασική Παιδαγωγική (Forest pedagogics ή Waldpädagogik) αποτελεί το πρωτεύον εργαλείο για την ανάπτυξη ενός κοινού πλαισίου κατανόησης των δασών και του ρόλου τους στην προσπάθεια επίλυσης των τεράστιων προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Οι επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται στο δάσος, όπως είναι οι δασοπόνοι και οι δασοφύλακες, οι οποίοι κατανοούν καλύτερα από όλους τα δασικά οικοσυστήματα και τη διαχείριση και την προστασία των δασών, έχουν ελλιπή ή μηδαμινή εκπαίδευση σε παιδαγωγικά θέματα. Το πρόγραμμα με τίτλο «PAWS Παιδαγωγική εργασία στο δάσος» που υλοποιήθηκε από το 2004 έως το 2009, στο πλαίσιο του προγράμματος Leonardo da Vinci, αναγνώρισε αυτό το κενό στη δασική παιδαγωγική και δημιούργησε ένα πρόγραμμα σεμιναρίων για τη δασική παιδαγωγική στην κεντρική Ευρώπη με την ανάπτυξη αρκετών εκπαιδευτικών προϊόντων. Οι δασοπόνοι της Μεσογείου, όπως οι αντίστοιχοι στις χώρες της κεντρικής Ευρώπης, δεν έχουν ενσωματωμένη στην εκπαίδευση τους την έννοια της δασικής παιδαγωγικής. Για την αντιμετώπιση αυτού του κενού, συγκεντρώθηκαν εταίροι από την Ιταλία, τη Σλοβενία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, την Ελλάδα, την Κύπρο, την Αυστρία και τη Γερμανία στο πλαίσιο ενός νέου προγράμματος χρηματοδοτούμενου από το πρόγραμμα Leonardo da Vinci (PAWS-MED). Το πρόγραμμα «PAWS-MED - Παιδαγωγική εργασία στα Μεσογειακά δάση» (2009-2011) έχει ως κύριο στόχο τη μεταφορά και προσαρμογή της επονομαζόμενης «Μεθόδου - PAWS στις συνθήκες των Μεσογειακών δασών, π.χ. «πώς να διδάξουμε στους δασοπόνους τον τρόπο να εκπαιδεύουν». 6
Στόχος του προγράμματος ήταν η ανάπτυξη, σε συνδυασμό με τη γενική ιδέα του PAWS, μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης που θα μπορούσε να αποτελέσει Ευρωπαϊκή Οδηγία για τη δασική παιδαγωγική, προσαρμοσμένη σε όλα τα δασικά οικοσυστήματα. Τα κύρια βήματα του PAWS-MED είναι: προσαρμογή των παιδαγωγικών προϊόντων του προηγούμενου έργου στα Μεσογειακά δασικά οικοσυστήματα, άμεση εκπαίδευση εκπαιδευτών (εκπαιδευτές από κάθε μεσογειακή χώρα) από άτομα που έχουν εκπαιδευτεί στη μέθοδο PAWS, έμμεση κατάρτιση δασοπόνων σε θέματα δασικής παιδαγωγικής σε καθεμιά από τις συμμετέχουσες χώρες, μετάφραση σε 10 ευρωπαϊκές γλώσσες των τεσσάρων παιδαγωγικών εργαλείων (προϊόντα PAWS/PAWSMED) τα οποία περιλαμβάνουν τις βασικές αρχές, τις μεθόδους και τις στρατηγικές του Paws. Τα καινοτόμα προϊόντα που προέκυψαν από τα δύο προγράμματα έχουν ολοκληρωθεί και οι προσαρμογές τους στις ειδικές συνθήκες της Μεσογείου μπορούν να αναγνωριστούν εύκολα από τη διαφορετική μορφοποίηση. 1. Κοινά Προϊόντα:Πλαίσιο Εκπαιδευτικού Προγράμματος, το οποίο περιγράφει τους στόχους και τις βασικές αρχές της δασικής παιδαγωγικής, καθώς και το σχέδιο του σεμιναρίου 2. Σχέδιο σεμιναρίου, το οποίο συνοψίζει τις προϋποθέσεις διεξαγωγής του εκπαιδευτικού προγράμματος και εμβαθύνει στη μεθοδολογική και τη διδακτική πλευρά του σεμιναρίου 3. Εκπαιδευτικό εγχειρίδιο, το οποίο παρουσιάζει την παιδαγωγική προσέγγιση προσανατολισμένη στην ηλικία και το μαθησιακό επίπεδο 4. CD-ROM, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διοργάνωση ξεναγήσεων (εκδρομών, περιηγήσεων) και ειδικών δραστηριοτήτων για κάθε ομάδα. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η έννοια της Δασικής Παιδαγωγικής (Waldpädagogik) Η έννοια της Δασικής Παιδαγωγικής εμφανίστηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 80 στην Ελβετία και μερικά χρόνια αργότερα στη Γερμανία και την Αυστρία. Αποτελεί το συνδυασμό δύο στοιχείων, του δάσους και της παιδαγωγικής. Αφορά στη διαπαιδαγώγηση ανθρώπων, ιδιαίτερα των νεαρών, στο δάσος. Η συναρπαστική πλευρά της δασικής παιδαγωγικής μπορεί να αποκαλυφθεί, εάν κάποιος εμβαθύνει στην έννοια μέσω των ακόλουθων βημάτων αυτού του προγράμμα 7
1.4. Εταίροι PAWS-MED Στο πρόγραμμα PAWS-MED συμμετέχουν οκτώ χώρες, (έξι μεσογειακές χώρες και δύο χώρες που συμμετείχαν στο προηγούμενο πρόγρμμα PAWS). Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι νέοι εταίροι. Γερμανία Deutsche Angestellten-Akademie/DAA (German Employees Academy of East Brandenburg) Anette Deharde-Rau, Thomas Deharde (συντονιστές) Το DAA έχει περίπου 200 εκπαιδευτικά κέντρα. Προσφέρει ευρύ φάσμα προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης, καθώς και τριτοβάθμιων και μεταπτυχιακών επαγγελματικών εκπαιδευτικών σεμιναρίων. Οι διδακτικές μέθοδοι έχουν σχεδιαστεί ειδικά για ενήλικες. Το DAA είναι ο εμπνευστής του προγράμματος PAWS και ο συντονιστής εταιρος του προγράμματος PAWS-MED. http://www.daa-berlin.de Deutscher Forstverein (German Forestry Association) Christine Grosse, Marcus Kuehling Η Deutscher Forstverein είναι ένας μη κερδοσκοπικός, μη κυβερνητικός οργανισμός που αριθμεί περίπου 7.000 μέλη. Ο στόχος του είναι η μεταφορά εμπειριών και η συνεχής εκπαίδευση στη δασοκομία. Τα μέλη της είναι δασοπόνοι που απασχολούνται στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα και ιδιοκτήτες δασών. http://www.forstverein.de Αυστρί Bundesamt und Forschungszentrum für Wald Forstliche Ausbildungsstätte Ort (Federal Research and Training Centre for Forests, Natural Hazards and Landscape) Albert Botka Αυτός ο δημόσιος δασικός φορέας αποτελεί συνδυασμό ερευνητικού ινστιτούτου και εκπαιδευτικού κέντρου. Oι εμπειρίες και η γνώση που αποκτούνται στον ερευνητικό τομέα αποτελούν μέρος των μαθημάτων του εκπαιδευτικού κέντρου. Η ποικιλία των δασοπονικών θεμάτων μπορεί να αποτελει τόσο θέμα έρευνας, όσο και θέμα εκπαιδευτικών μαθημάτων. Οι συμμετέχοντες στα μαθήματα και τα σεμινάρια προέρχονται κυρίως από την Αυστρία, τις γειτονικές χώρες, αλλά και από όλη την Ευρώπη. http://www.bfw.ac.at/ 8
Κύπρος Δασικό Κολέγιο Κύπρου (Cyprus Forestry College) Ανδρέας Μαυρογιάκουμος, Σάββας Αντρέα Το Δασικό Κολέγιο Κύπρου είναι κρατικό ίδρυμα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, το οποίο υπάγεται στο Τμήμα Δασών του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος. Το Κολέγιο ιδρύθηκε το 1951 και έχει εκπαιδεύσει προσωπικό για τη Δασική Υπηρεσία της Κύπρου και για δασικές υπηρεσίες 48 χωρών της Αφρικής, της Ασίας, της Καραϊβικής και μη ευρωπαϊκών Μεσογειακών χωρών. Οι κύριοι στόχοι του Κολεγίου είναι η εκπαίδευση στην αειφορική ανάπτυξη των δασών και η ενίσχυση της βασικής εκπαίδευσης των φοιτητών μέσω της ενεργούς συμμετοχής σε διάφορες δασικές δραστηριότητες. http://www.moa.gov.cy/moa/fc/forestry.nsf/index_en/index_en?opendocument Ελλάδα Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης και Προστασίας Δασών και Δασικού Περιβάλλοντος (Greek General Directorate for the Development and Protection of Forests and Natural Environment Ειρήνη Νικολάου Η Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης και Προστασίας Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος συνιστά αναπόσπαστο τμήμα του Ελληνικού Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής. Αποτελεί την αρμόδια υπηρεσία για τη διαμόρφωση της δασικής πολιτικής και τη σύνταξη μακροπρόθεσμων προγραμμάτων δασικής ανάπτυξης. Στις αρμοδιότητές της περιλαμβάνονται η αναθεώρηση και αναμόρφωση των δασικών προγραμμάτων, η εξασφάλιση θεσμικών ρυθμίσεων για χρηματοδότηση, ο συντονισμός ειδικών δασικών σχεδίων και προγραμμάτων συγχρηματοδοτούμενων από την Ε.Ε. και η παροχή των απαραίτητων κατευθυντήριων γραμμών και εργαλείων προς τις περιφερειακές και τοπικές δασικές υπηρεσίες προκειμένου αυτές να υποστηριχθούν στην εφαρμογή της δασικής νομοθεσίας. Τέλος, η Γενική Διεύθυνση Δασών εκπροσωπεί τη χώρα σε όλες τις διεθνείς και ευρωπαικές συνεδριάσεις για δασικά θέματα. http://www.ypeka.gr Ιταλία Corpo forestale dello Stato (CFS) Italian State Forest Service Pietro Oieni, Lorenza Colleti Η Corpo forestale dello Stato (CFS) είναι υπηρεσία αστυνόμευσης που ειδικεύεται στην προστασία της εθνικής κληρονομιάς και του τοπίου, την πρόληψη και την επιβολή του νόμου για το περιβάλλον, τη γεωργία, τα τρόφιμα και τα εγκλήματα κατά των δασών. Η CFS, η οποία συστάθηκε το έτος 1822, αποτελείται από προσωπικό 8.400 ατόμων που ερ 9
γάζονται σε γραφεία διαφορετικού γεωγραφικού επιπέδου: εθνικό, περιφερειακό, νομαρχιακό και τοπικό. Εκτός από τις δραστηριότητες αστυνόμευσης, στις αρμοδιότητες περιλαμβάνονται ο έλεγχος των εθνικών πάρκων μέσω των 20 Κέντρων Χερσαίου Περιβάλλοντος (CTA), η διαχείριση του Εθνικού Δασολογίου και η διεθνής εκπροσώπηση της Ιταλίας για θέματα δασών και τη σύμβαση CITES. Λόγω της οργάνωσης 28 εξειδικευμένων Γραφείων για τη Βιοποικιλότητα, οι οποίες συντονίζονται σε κεντρικό επίπεδο, η Υπηρεσία διαχειρίζεται άμεσα ένα δίκτυο 130 δημόσιων περιοχών φυσικών αποθεμάτων, οι περισσότερες εκ των οποίων ανήκουν στο δίκτυο Natura 2000, είτε ως Περιοχές Κοινοτικού Ενδιαφέροντος (SCI), είτε ως Περιοχές για την Προστασία της Ορνιθοπανίδας (SPA), είτε ως περιοχές υπό την αρμοδιότητα του Συμβουλίου της Ευρώπης. http://www.corpoforestale.it Πορτογαλία Instituto Superior de Agronomia (ISA) Institute of Agronomy Maria da Conceição Colaço Το Instituto Superior de Agronomia είναι η σχολή γεωργικών επιστημών του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου της Λισαβόνας. Είναι η πρώτη σχολή της Πορτογαλίας στις γεωργικές επιστήμες και τα σχετικά πεδία της δασοπονίας, της τεχνολογίας τροφίμων, της περιβαλλοντικής επιστήμης, της βιολογίας και της αρχιτεκτονικής τοπίου. Η ομάδα που απασχολείται στο πρόγραμμα ανήκει στο Κέντρο Εφαρμοσμένης Οικολογίας που ειδικεύεται στην οικολογία και την περιβαλλοντική εκπαίδευση και απευθύνεται σε δασοπόνους, σχολεία και λοιπούς ενδιαφερόμενους. www.isa.utl.pt/ceabn Σλοβενία Zavod za gozdove Slovenije (Slovenia Forest Service) Andrej Breznikar Η Zavod za gozdove Slovenije (SFS) είναι κρατικός οργανισμός με εμβέλεια σε όλη τη Σλοβενία εντός της οργανωτικής της δομής, σύμφωνα με τις αρμοδιότητες που της έχουν ανατεθεί από το Δασικό Νόμο. Είναι ο μεγαλύτερος δασικός οργανισμός στη Σλοβενία όσον αφορά στον αριθμό των εργαζομένων και τις υπηρεσίες που προσφέρει σχετικά με το δάσος και τη δασοπονία. Η κύρια αποστολή της SFS είναι η εφαρμογή της δασικής πολιτικής, που εκφράζεται με το σχεδιασμό της δασικής διαχείρισης, το σχεδιασμό της δασοκομίας, καθώς και την εκπαίδευση και κατάρτιση ιδιοκτητών δασών και την πληροφόρηση του κοινού για τη σημασία των δασών και της δασοπονίας. Η αποστολή της (SFS) συνοψίζεται στο ακόλουθο σύνθημα: «Ενδιαφέρον για το δάσος για να κερδίσουν οι άνθρωποι και η φύση». http://www.zgs.gov.si/ 10
Ισπανία Asociacion de Forestales de Espana "Ricardo Codorniu" (Spanish Foresters Association Ricardo Codorniu) PROFOR Eduardo Tolosana Η PROFOR προσπαθεί να φέρει σε επαφή τους Ισπανούς δασολόγους. Είναι αυτόνομη και διοικείται από τα μέλη της με δημοκρατικές διαδικασίες. Η γεωγραφική της εμβέλεια εκτείνεται σε όλη την Ισπανική επικράτεια. Η PROFOR είχε 480 εγγεγραμμένα μέλη το 2009. Η PROFOR έχει τους ακόλουθους στόχους: - Την ενημέρωση της κοινωνίας σχετικά με τους φυσικούς πόρους και την αειφορική διαχείριση. - Τη μετάδοση της ανεξάρτητης άποψης των δασολόγων και την ενίσχυση της κοινωνικής αναγνώρισης του επαγγέλματος. - Την προώθηση της ανταλλαγής εμπειριών και τεχνογνωσίας ανάμεσα στους δασολόγους και τη διάχυση των καινοτομιών σχετικά με τη διαχείριση της φύσης και τη διατήρηση. http://www.profor.org Union of Southern European Forest Owners (USSE) Inazio Martinez de Arano, Joana Bateira Η USSE είναι Ευρωπαϊκός Όμιλος Οικονομικού Ενδιαφέροντος (EEIG) που ιδρύθηκε το 1989, στον οποίο συμμετέχουν ενώσεις δασοκτημόνων από διάφορες χώρες της νότιας Ευρώπης, και συγκεκριμένα 3 ενώσεις από την Πορτογαλία, 2 ενώσεις από την Ισπανία, 2 ενώσεις από τη Γαλλία και 1 ένωσης από την Ελλάδα, ενώ διατηρεί στενές σχέσεις με εθνικές ενώσεις και περιφερειακούς φορείς σε όλη την Ευρώπη. Με τη δυναμική της, η Ένωση στοχεύει στην ανάπτυξη και την ενιαία εφαρμογή της δασοπονίας σε διαφορετικές περιοχές, καταργώντας τα εμπόδια, με στόχο την ευρεία συνεργασία και τον καθορισμό μιας ολοκληρωμένης, διαφανούς και αποτελεσματικής δασικής αγοράς. http://www.usse-eu.org 1.5. Το Πλαίσιο Εκπαιδευτικού Προγράμματος Η ευρύτερη κοινή αντίληψη σχετικά με τη δασοπονία και τα εργασιακά καθήκοντα των δασοπόνων δεν αντιπροσωπεύει απαραίτητα την πραγματικότητα. Εξακολουθεί να επικρατεί μία στερεότυπη εικόνα (και σε ορισμένες περιπτώσεις εικόνα-σύμβολο) που παρουσιάζει το δασοπόνο με πράσινη στολή και με κρεμασμένο τουφέκι στον ώμο να περιπολεί τα δάση και να κυνηγά τα άγρια ζώα. Ο επαγγελματισμός της εργασίας, η πραγματικά σκληρή 11
δουλειά, τα νέα πεδία αρμοδιοτήτων και οι νέες ειδικότητες είτε δεν είναι ευρύτερα γνωστά είτε δεν τυγχάνουν της προσοχής που τους αρμόζει. Και το πιο πιθανό είναι αυτή η κατάσταση να συνεχιστεί, εκτός εάν ξεκινήσει μία διαδικασία ενημέρωσης και διαφώτισης, η οποία θα παρουσιάζει και θα προωθεί τη δασοπονία και το επάγγελμα του δασοπόνου στο ευρύ κοινό. Κατά συνέπεια, εκτός από τη συνέχιση της ορθής διαχείρισης των δασών, είναι εξίσου σημαντική η διασφάλιση ενός βέλτιστου προτύπου πολιτικής δημοσίων σχέσεων και επικοινωνίας, εάν φυσικά επιθυμούμε να αναστρέψουμε αυτήν την κατάσταση. Και ένας από τους καταλληλότερους τρόπους για την προώθηση της δασοπονίας, την αύξηση του ενδιαφέροντος του κοινού για τη φύση, καθώς και για τη βελτίωση της ελκυστικότητας των δασών και της δασοπονίας είναι η Δασική Παιδαγωγική (Waldpädagogik). Όμως, η Δασική Παιδαγωγική δεν είναι μόνο ένα μέσο βελτίωσης της δημόσιας εικόνας των δασοπόνων και της δασοπονίας. Αν και αυτό είναι απαραίτητο, η αναθέρμανση ή ακόμη και η ανασύσταση της σχέσης των ανθρώπων με τη φύση, έτσι ώστε να έρθουν και πάλι σε επαφή μαζί της και να καταη ευρύτερη κοινή αντίληψη σχετικά με τη δασοπονία και τα εργασιακά καθήκοντα των δασοπόνων δεν αντιπροσωπεύει απαραίτητα την πραγματικότητα. Εξακολουθεί να επικρατεί μία στερεότυπη εικόνα (και σε ορισμένες περιπτώσεις εικόνα-σύμβολο) που παρουσιάζει το δασοπόνο με πράσινη στολή και με κρεμασμένο τουφέκι στον ώμο να περιπολεί τα δάση και να κυνηγά τα άγρια ζώα. Ο επαγγελματισμός της εργασίας, η πραγματικά σκληρή δουλειά, τα νέα πεδία αρμοδιοτήτων και οι νέες ειδικότητες είτε δεν είναι ευρύτερα γνωστά είτε δεν τυγχάνουν της προσοχής που τους αρμόζει. Και το πιο πιθανό είναι αυτή η κατάσταση να συνεχιστεί, εκτός εάν ξεκινήσει μία διαδικασία ενημέρωσης και διαφώτισης, η οποία θα παρουσιάζει και θα προωθεί τη δασοπονία και το επάγγελμα του δασοπόνου στο ευρύ κοινό. Κατά συνέπεια, εκτός από τη συνέχιση της ορθής διαχείρισης των δασών, είναι εξίσου σημαντική η διασφάλιση ενός βέλτιστου προτύπου πολιτικής δημοσίων σχέσεων και επικοινωνίας, εάν φυσικά επιθυμούμε να αναστρέψουμε αυτήν την κατάσταση. Και ένας από τους καταλληλότερους τρόπους για την προώθηση της δασοπονίας, την αύξηση του ενδιαφέροντος του κοινού για τη φύση, καθώς και για τη βελτίωση της ελκυστικότητας των δασών και της δασοπονίας είναι η Δασική Παιδαγωγική (Waldpädagogik).νοήσουν και να αντιληφθούν τις διαδικασίες της, είναι μακράν πιο σημαντική. Και η Δασική Παιδαγωγική είναι το πλέον ιδανικό μέσο για την επίτευξη αυτών των στόχων. Αυτοί οι βασικοί στόχοι συνιστούν τις θεμελιώδεις αρχές της Δασικής Παιδαγωγικής. Για παράδειγμα, η Δασική Παιδαγωγική στην Αυστρία εστιάζει σε τέσσερις κύριους στόχους: να καλλιεργήσει το προσωπικό ενδιαφέρον των ανθρώπων για το δασικό περιβάλλον και τη δασοπονία να επικοινωνήσει τις επιδράσεις του δάσους στο περιβάλλον να διδάξει τη σωστή συμπεριφορά μέσα στη φύση και κατά την αλληλεπίδραση με τη φύση να εμπνεύσει το σεβασμό προς την άγρια χλωρίδα και πανίδαυπηρετεί την εθνική οικονομία. 12
Δυστυχώς, οι περισσότεροι δασοπόνοι διαθέτουν περιορισμένη ή καθόλου παιδαγωγική εκπαίδευση. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι δασοπόνοι συνήθως δεν είναι εξοικειωμένοι με τις βασικές παιδαγωγικές αρχές και έννοιες, ούτε γνωρίζουν σε βάθος τις διάφορες μεθόδους διδασκαλίας και εκπαίδευσης, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις δε διαθέτουν καν τα μέσα για να μεταδώσουν την υπάρχουσα γνώση τους. Κατά συνέπεια, οι δασοπόνοι στερούνται ιδιαιτέρως του απαιτούμενου παιδαγωγικού υποβάθρου ώστε να αναπτύξουν ιδέες για νέες ομάδες-στόχους, όπως είναι τα άτομα με ειδικές ανάγκες και οι ηλικιωμένοι, και επίσης δεν κατέχουν τις γενικές βασικές αρχές ώστε να γίνουν φορείς της γνώσης στην οποία γίνεται αναφορά στις διάφορες κατευθυντήριες οδηγίες. Πολλοί δασοπόνοι συνεργάζονται με τις τοπικές αρχές, ωστόσο συνήθως δεν έχουν στη διάθεσή τους ένα ενιαίο (νομικό) σύστημα ή ακόμη και οδηγίες σχετικά με το πώς να εντάξουν ή να εφαρμόσουν τη Δασική Παιδαγωγική στη δασική εκπαίδευση. Σχετική νομική υποστήριξη υπάρχει μόνο στην Αυστρία. Τέλος, εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι η συχνότητα και το επίπεδο του παιδαγωγικού έργου στην κοινότητα επηρεάζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις οικονομικές περικοπές. Το παιδαγωγικό έργο επιτελείται συνήθως από εθελοντές και μέσω μη συντονισμένων προσπαθειών από άτομα με τον ανάλογο ζήλο, γεγονός το οποίο καθιστά δύσκολη την αξιολόγηση και την παρακολούθηση της ποιότητας των προσπαθειών και της ανταπόκρισης στον επιθυμητό βαθμό. Κατά την ανάλυση των αναγκών του εκπαιδευτικού προγράμματος, όλοι οι ερωτηθέντες συμφώνησαν στην αναγκαιότητα της παιδαγωγικής εκπαίδευσης των δασοπόνων και όσων εκδηλώνουν ενδιαφέρον για τη Δασική Παιδαγωγική. Από την άλλη, δεν είναι σίγουρο εάν οι εργοδότες προτίθενται να συνεργαστούν και εάν οι δασοπόνοι διαθέτουν αρκετό χρόνο για τις παιδαγωγικές τους δραστηριότητες κατά τις ώρες εργασίας τους. Εάν δεν υπάρχει ενεργή υποστήριξη, η Δασική Παιδαγωγική θα συνεχίσει να στηρίζεται σε μία εθελοντική βάση, με αποτέλεσμα να μη μπορεί να διασφαλιστεί η ανατροφοδότηση και η ποιότητα. Όπως συμβαίνει και με άλλα επαγγέλματα, στις σύγχρονες κοινωνίες τα επιτεύγματα συχνά μετρώνται μόνο με χρηματικούς όρους. Επομένως, τα χρήματα που ρέουν προς και απορρέουν από τη Δασική Παιδαγωγική μπορούν να της εξασφαλίσουν την αναγνώριση που της αξίζει. Αυτό σημαίνει, πρώτον, ότι οι πελάτες θα πρέπει να εκτιμήσουν την εργασία και να την ανταμείψουν αναλόγως, και δεύτερον, ότι ο δασοπόνος θα πρέπει να πληρωθεί (είτε από τον εργοδότη του είτε από τη Δημόσια Διοίκηση ή από τους γονείς μέσω των σχολείων). Η επιτυχία της Δασικής Παιδαγωγικής εξαρτάται επίσης από την αναγνώριση της παραγωγής προϊόντων που δεν έχουν ως βάση το ξύλο, καθώς και άλλων δευτερεύουσας σημασίας ρόλων. Αν η συμβολή της Δασικής Παιδαγωγικής εκφραστεί με όρους εισοδήματος, αυτόματα αποτελεί μέρος των οικονομικών αποτελεσμάτων της διαχείρισης των δασών. Όλα αυτά θα πρέπει να έχουν θετική επιρροή στις νομοθετικές αλλαγές των συμμετεχουσών χωρών. Αυτές οι αλλαγές δε θα αφορούν μόνο το περιβάλλον, αλλά και την εκπαίδευση και τη δημόσια θεσμική ανάπτυξη. Αν και υπάρχει πληθώρα οργανισμών που ασχολούνται με τη δασική εκπαίδευση, μέχρι στιγμής δεν παρατηρείται ιδιαίτερος συντονισμός ή ένα συλλογικό δίκτυο. 13
Παρόμοιες προσεγγίσεις της Δασικής Παιδαγωγικής εφαρμόζονται στην Αυστρία, την Τσεχία, τη Σλοβακία και σε ορισμένα από τα ομοσπονδιακά κράτη της Γερμανίας. Εκεί, η Δασική Παιδαγωγική εφαρμόζεται από δασοπόνους ή δασοπονικές σχολές. Στη Φινλανδία και τη Γερμανία, επικρατεί μία ξεχωριστή προσέγγιση του δασοπόνου, ο οποίος συμμετέχει ενεργά στην εκπαίδευση, χωρίς κεντρική υποστήριξη ή χωρίς να διαθέτει παιδαγωγικό υπόβαθρο. Παιδαγωγική εκπαίδευση στους δασολόγους, ως μέρος της επαγγελματικής τους κατάρτισης (σε δευτεροβάθμιες σχολές ή κολλέγια), παρέχεται μόνο στην Αυστρία και στο ομοσπονδιακό κράτος της Βαυαρίας στη Γερμανία. Η Δασική Παιδαγωγική αποτελεί γνωστικό αντικείμενο στο Πανεπιστήμιο του Freiburg και του Μονάχου και στο Πολυτεχνείο του Weihen Stephan. Στο Πολυτεχνείο του Weihen Stephan το waldpädagogic αποτελεί υποχρεωτικό μέρος της εκπαίδευσης. Στην Τσεχία, η Δασική Παιδαγωγική είναι μέρος της δασικής εκπαίδευσης που παρέχεται στις δευτεροβάθμιες σχολές δασοπονίας. Η Τσεχία, η Σλοβακία και η Αυστρία προσφέρουν ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα που χορηγούν πτυχίο στη Δασική Παιδαγωγική. Στο ομοσπονδιακό κράτος Rheinland-Pfalz στη Γερμανία υπάρχουν δασοπόνοι των οποίων το εκπαιδευτικό έργο αμείβεται από το Υπουργείο Παιδείας. Η Αυστρία ενδεχομένως διαθέτει το πιο εξελιγμένο σύστημα εκπαίδευσης στη Δασική Παιδαγωγική, μετρώντας ήδη στο δυναμικό της 800 εκπαιδευμένους δασολόγους ή πιστοποιημένους δασικούς εκπαιδευτές. Η Δασική Παιδαγωγική εντάσσεται στην αυστριακή νομοθεσία και έχει επιβληθεί σε όλα τα αυστριακά κράτη. Το Πρόγραμμα Δημόσιας Ανάπτυξης της Αυστρίας για την περίοδο 2000-2006 εγγυάται την οικονομική στήριξη των εκπαιδευτών δασοπονίας. Σύμφωνα με την ανάλυση αναγκών στην οποία βασίστηκε η ανάπτυξη της Δασικής Παιδαγωγικής, ιδιαίτερη σημασία έχουν τα εξής σημεία: η εφαρμογή της Δασικής Παιδαγωγικής στο σύστημα της δασικής εκπαίδευσης η σταδιακή εδραίωση της ποιότητας και του αντικειμένου της Δασικής Παιδαγωγικής η κατάρτιση εκπαιδευτικού υλικού για την παιδαγωγική εκπαίδευση των δασοπόνων η συλλογή και η παρουσίαση παραδειγμάτων δραστηριοτήτων που εξηγούν τόσο την περιβαλλοντική όσο και τη δασική διαχείριση. η ανάπτυξη διδακτικού υλικού που επικεντρώνεται σε προβληματικές ομάδες-στόχους, όπως, για παράδειγμα, στους εφήβους, στα άτομα με ειδικές ανάγκες και στους ηλικιωμένους. 14
2. Η εικόνα του δασοπόνου στην Μεσόγειο Η εικόνα ενός δασοπόνου στις μεσογειακές χώρες δεν ακολουθεί το στερεότυπο που παρουσιάζουν οι συνάδελφοί του στην κεντρική Ευρώπη. Συνήθως το επάγγελμα του δασοπόνου δεν είναι γνωστό στο ευρύ κοινό. Αντιθέτως, οι δασοφύλακες είναι αυτοί που ακολουθούν ένα χαρακτηριστικό στερεότυπο, καθώς περιηγούνται στα δάση διαρκώς με μια πράσινη στολή και ένα τουφέκι στην πλάτη. 2.1. Δασική Παιδαγωγική στις μεσογειακές χώρες Σε αυτό το κεφάλαιο, παρουσιάζεται συνοπτικά η ανάπτυξη και εφαρμογή της επιστήμης της δασικής παιδαγωγικής σε κάθε μία από τις μεσογειακές χώρες, που συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Κύπρος Δυστυχώς στην Κύπρο η δασική παιδαγωγική δεν συμπεριλαμβάνεται στο πρόγραμμα μαθήματων του Δασικού Κολλεγίου Κύπρου. Η δασική παιδαγωγική δεν έχει αναπτυχθεί ακόμα στην Κύπρο με τη μορφή που εφαρμόζεται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες της κεντρικής Ευρώπης. Εφαρμόζεται κυρίως σε περιβαλλοντικά κέντρα από δασοπόνους ή από εκπαιδευτές που έχουν επαρκείς γνώσεις για τα δασικά οικοσυστήματα. Αρκετές παρουσιάσεις και άλλες υπαίθριες δραστηριότητες διεξάγονται στο πλαίσιο των εργασιών της εβδομάδας του Δάσους που οργανώνεται κάθε χρόνο από το Τμήμα Δασών. Οι περισσότερες από τις δραστηριότητες αφορούν στην πρόληψη των δασικών πυρκαγιών και στην ενίσχυση της ενημέρωσης για την αξία των δασών. Οι δραστηριότητες της δασικής παιδαγωγικής συνδέονται κυρίως με την εντυπωσιακές συλλογές εκθεμάτων που διατηρούνται σε περιβαλλοντικά κέντρα και σε αρκετά εκπαιδευτικά μονοπάτια που υποστηρίζουν την εκπαίδευση για περιβαλλοντικά και δασικά θέματα. Ελλάδα Στην Ελλάδα δεν έχει αναπτυχθεί η επιστήμη της δασικής παιδαγωγικής. Δεν υπάρχουν εκπαιδευτικά ιδρύματα ή οργανισμοί που να παρέχουν στους δασοπόνους κατάρτιση στο αντικείμενο της δασικής παιδαγωγικής. Στο παρελθόν, υπήρχαν δύο σχολές που δίδασκαν μεθόδους καταστολής των δασικών πυρκαγιών σε συγκεκριμένες ομάδες. Οι απόφοιτοι αυτών των σχολών απασχολούνταν στη συνέχεια σε δασικές υπηρεσίες και ειδικότερα στη διαχείριση δασικών πυρκαγιών. Αυτές οι σχολές δε λειτουργούν πλέον. Παρόλα αυτά, οι απόφοιτοι των Ελληνικών Τμημάτων Δασοπονίας πανεπιστημιακής και τεχνολογικής εκπαίδευσης έχουν τη δυνατότητα να ενταχθούν στην Ανώτατη Σχολή Παιδαγωγικής & Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε.) (μονοετές πρόγραμμα). Αυτή η σχολή προσφέρει μαθήματα διδακτικής και ψυχολογίας σε δασολόγους και δασοπόνους που επι 15
θυμούν να απασχοληθούν στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και παρέχει στους αποφοίτους πιστοποίηση για την επάρκεια διδασκαλίας μαθημάτων που σχετίζονται με το περιβάλλον στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Επιπρόσθετα, προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, στα οποία συμπεριλαμβάνονται δασικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες, εφαρμόζονται από τις περιφερειακές δασικές υπηρεσίες, τους φορείς διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών και τις περιβαλλοντικές ΜΚΟ. Αυτές οι ομάδες και οι ενώσεις - δημόσιες και ιδιωτικές - που δραστηριοποιούνται σε περιβαλλοντικούς και δασικούς τομείς έχουν περιορισμένη, έως και μηδαμινή, εκπαίδευση στον παιδαγωγικό τομέα και συνήθως δεν έχουν αναπτυγμένες επικοινωνιακές ικανότητες. Ιταλία Η δασική παιδαγωγική στην Ιταλία, αναφορικά με τη γνώση, την παράδοση και την οργάνωση, διεξάγεται ή συντονίζεται κατά κύριο λόγο από την Κρατική Δασική Υπηρεσία (CFS) στο πλαίσιο μιας γενικής περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Αυτού του είδους η δραστηριότητα λαμβάνει υπόψη την αειφορική διαχείριση της γης και την εκπαίδευση στην σημασία της βιοποικιλότητας.ταυτόχρονα αποσκοπεί στην πρόληψη των περιβαλλοντικών εγκλημάτων μέσω της ευαισθητοποίησης πολιτών που έχουν γνώση των περιβαλλοντικών αξιών. Παρόλα αυτά, το προσωπικό που εμπλέκεται σε αυτές τις δραστηριότητες, συνήθως δεν έχει λάβει συγκεκριμένη παιδαγωγική εκπαίδευση, ούτε κατά τη διάρκεια των σπουδών του, ούτε κατά την παραμονή και εκπαίδευσή του στην Υπηρεσία. Μόνο ένας μικρός αριθμός δασοπόνων έχει παρακολουθήσει ένα πρόγραμμα μαθημάτων για την κατανόηση της φύσης με μεθόδους παρόμοιες του PAWS. Υπάρχουν όμως πολλοί άλλοι φορείς, είτε κυβερνητικοί είτε ΜΚΟ, που διεξάγουν σήμερα δασικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες, οι οποίες όμως δεν ανταποκρίνονται σε όλες τις απαιτήσεις, καθιστώντας την CFS ως εθνικό σημείο αναφοράς για τη δασική παιδαγωγική. Ένα δίκτυο από 28 τοπικά γραφεία που αποκαλούνται Γραφεία για τη Βιοποικιλότητα (UTB), τα οποία διαχειρίζονται 130 προστατευόμενες περιοχές με υψηλή περιβαλλοντική αξία και απαρτίζονται κυρίως από δασοπόνους, συντονίζονται από ένα κεντρικό σημείο της CFS στη Ρώμη και την Υπηρεσία για τη Βιοποικιλότητα και διατηρούν συνεχή επαφή με τους λοιπούς τοπικούς φορείς κυβερνητικούς ή μη με κοινή αποστολή την αειφορική διαχείριση της γης. Αντιπροσωπεύουν επίσης, το κεντρικό σημείο για μία ευρεία και περίπλοκη εκπαιδευτική δραστηριότητα όπου σχολεία, προστατευόμενες περιοχές, φορείς διαχείρισης και περιβαλλοντικές ΜΚΟ αποτελούν ταυτόχρονα αποδέκτες, υποστηρικτές και συνεταίρους Πορτογαλία Στην Πορτογαλία δεν παρέχεται εκπαίδευση στη δασική παιδαγωγική, ούτε υπάρχει συγκεκριμένη επαγγελματική κατάρτιση από κάποιο πανεπιστήμιο. Από τη στιγμή που υπάρχει έλλειψη γνώσης και ικανοτήτων των επαγγελματιών δασοπόνων σε αυτόν τον τομέα, οι 16
περισσότερες παιδαγωγικές ξεναγήσεις στο δάσος σε συγκεκριμένες ομάδες στόχους, όπως μαθητές και ευρύ κοινό, γίνονται από κέντρα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Η Διεύθυνση Δασών, σε συνεργασία με την ομάδα μας (ISA/CEABN), προσέφεραν συγκεκριμένη πρακτική εκπαίδευση στις ομάδες εκπαιδευτών κάποιων εξ αυτών των κέντρων, όμως θεωρούμε ότι αυτό δεν αρκεί, καθώς οι ακαδημαϊκοί τομείς των εκπαιδευτών είναι πολύ διαφορετικοί, για παράδειγμα σωματική αγωγή, κοινωνιολογία, βιολογία, περιβαλλοντική μηχανική κ.ά. Στο σχολικό σύστημα (από 6 έως 18 ετών) περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα μαθημάτων δασικά και άλλα περιβαλλοντικά θέματα, όμως συνήθως αυτή η επίσημη προσέγγιση παρέχει μόνο θεωρητική γνώση και αποκλείει τις άλλες αισθήσεις. Υπάρχει ένα δίκτυο σχολείων που απασχοείται σε ένα πρόγραμμα δασικής εκπαίδευσης (PROSEPE) σε μια βάση εκτός του σχολικού προγράμματος εκπαίδευσης. Κάποιες δασικές ενώσεις και νομαρχίες, προσφέρουν επίσης στο ευρύ κοινό παιδαγωγικές δραστηριότητες οι οποίες, όμως, διεξάγονται κυρίως σε συγκεκριμένες εορταστικές ημέρες. Οι ΜΚΟ, οι υπηρεσίες των Εθνικών Πάρκων και κάποιες ιδιωτικές εταιρείες, εργάζονται επίσης στην περιβαλλοντική εκπαίδευση που αφορά δασικά θέματα, ωστόσο αυτό δεν είναι πολύ σύνηθες στην πορτογαλική πραγματικότητα. Σλοβενία Οι δασικές παιδαγωγικές δραστηριότητες στη Σλοβενία αποτελούν αρμοδιότητα της Δασικής Υπηρεσίας της Σλοβενίας (SFS) και γι αυτό χρηματοδοτούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό. Ένα μικρό μέρος τους διεξάγεται από τοπικές δασικές ενώσεις που χρεώνουν τις υπηρεσίες τους στους συμμετέχοντες. Περίπου 150 δασοπόνοι της SFS συμμετέχουν στις δασικές παιδαγωγικές δραστηριότητες, διεξάγοντας περίπου 500 εκδηλώσεις με περισσότερους από 12.000 συμμετέχοντες ετησίως. Όλες οι δραστηριότητες συντονίζονται από την κεντρική μονάδα της SFS και η ευθύνη για αυτές τις δραστηριότητες ανήκει στο Τμήμα Εφαρμογών των Δασοκτημόνων και των Δημοσίων Σχέσεων της SFS. Η βασική ομάδα-στόχος είναι οι μαθητές πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Οι δασικές παιδαγωγικές δραστηριότητες συνδέονται με περισσότερα από 100 εκπαιδευτικά δασικά μονοπάτια στη Σλοβενία που υποστηρίζουν τη μετάδοση της γνώσης για τα δάση και τη δασοπονία. Παρότι οι δασικές παιδαγωγικές δραστηριότητες διεξάγονται σχεδόν αποκλειστικά από δασοπόνους της SFS (ακόμα και σε τοπικές δασικές ενώσεις), η παιδαγωγική εκπαίδευση των δασοπόνων κατά τη διάρκεια των σπουδών τους είναι πολύ περιορισμένη. Κάποιες πληροφορίες είναι διαθέσιμες σε όλα τα επίπεδα της δασικής εκπαίδευσης αλλά όχι ως ανεξάρτητο μάθημα του προγράμματος σπουδών. Ισπανία Όταν μιλάμε για εκπαίδευση σε περιβαλλοντικά ζητήματα στην Ισπανία υπάρχουν έντονες διαφορές ανάμεσα στις αυτόνομες Περιφέρειες σχετικά με την περιβαλλοντική και εκπαιδευτική πολιτική, καθώς αυτά τα ζητήματα ανήκουν στην αρμοδιότητα των περιφερειακών διοικήσεων. 17
Παρόλα αυτά, υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά όπως μερικά μαθήματα στα επίσημα εκπαιδευτικά προγράμματα πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, που αποκαλούνται «Περιβαλλοντική Γνώση» ("Conocimiento del Medio"). Οι δάσκαλοι έχουν διαφορετικά επαγγελματικά προφίλ, αλλά οι περισσότεροι δεν έχουν εξειδικευμένη γνώση της δασοπονίας. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα σπουδών για αυτά τα επίσημα προγράμματα περιλαμβάνει κάποιες πληροφορίες για το δάσος αλλά τίποτε για τη δασοπονία. Υπάρχουν κάποιες πρωτοβουλίες από ετερογενείς δασικούς εταίρους (για παράδειγμα, ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Πολτού και Χαρτιού, ASPAPEL, ή η Ένωση Δασικών Επιχειρήσεων ASEMFO) για την επαγγελματική κατάρτιση δασκάλων ή τη δημιουργία παιδαγωγικών εργαλείων. Πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στο www.edufores.com ή το www.proyectobosk.com. Υπάρχουν επίσης κάποιες μεμονωμένες πρωτοβουλίες συνεργασίας μεταξύ των Περιφερειακών Διευθύνσεων Εκπαίδευσης και των Περιβαλλοντικών Αρχών (π.χ. παραδείγματα υπάρχουν στην Καστίλλη - Λεόν ή τη Ναβάρα). Εκτός από τα επίσημα προγράμματα εκπαίδευσης παιδιών, υπάρχουν πολλές δομές δημοσιότητας για τα περιβαλλοντικά θέματα σε διαφορετικές περιοχές (Εθνικά Πάρκα, Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Δασικά Κέντρα, Περιβαλλοντικά Εργαστήρια...). Αυτές οι πρωτοβουλίες προωθούνται από δασικές ή περιβαλλοντικές Υπηρεσίες και απευθύνονται σε μεγαλύτερες ομάδες όπως σε ενήλικες και το ευρύ κοινό. Το προφίλ των εκπαιδευτών είναι, επίσης, αρκετά ετερογενές. Εκτός από τους πόρους που χρησιμοποιούνται για τη «Δημόσια Περιβαλλοντική Εκπαίδευση» υπάρχουν επίσης, κάποια εργαλεία σχετικά με τη δασοπονία (για παράδειγμα η οργάνωση των δασολόγων μας, Profor, συνεργάζεται με τη Δασική Υπηρεσία Καστίλης - Λεόν αναπτύσσοντας ένα εργαλείο δημοσιότητας στο διαδίκτυο, βλ. www.cesefor.com/bosquevivo/). Αναλύοντας όλα τα ανωτέρω, παρατηρούμε ότι παρόλο που σε κάθε χώρα υπάρχουν κάποιοι φορείς που εργάζονται στη δασική εκπαίδευση, υπάρχει μια ξεκάθαρη έλλειψη δασοπόνων με θεωρητικές και πρακτικές ικανότητες σε αυτόν τον τομέα γνώσης. Κατά τη γνώμη μας κανείς δεν είναι καταλληλότερος να κατανοήσει το δάσος καλύτερα από έναν δασοπόνο, όχι μόνο εξαιτίας της εκπαίδευσής του, αλλά και επειδή δουλεύει μέσα σε αυτό και για αυτό. Γι αυτό πιστεύουμε ότι είναι απαραίτητο οι δασοπόνοι να αποκτήσουν τις ικανότητες για την προετοιμασία παιδαγωγικών ξεναγήσεων στα δάση και να είναι σε θέση να εργαστούν για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών μέσω κοινωνικών προσεγγίσεων. 18
3. Λόγοι εκπαίδευσης στη Δασική Παιδαγωγική (Waldpädagogik) Η διεθνής εμπειρία, οι επισκέψεις ανταλλαγής και η τοποθέτηση δασικού προσωπικού σε χώρες της κεντρικής Ευρώπης με την αλλαγή της χιλιετίας χωρίς αμφιβολία αποτελούν ζωντανή απόδειξη της ολοένα αυξανόμενης αποξένωσης του ανθρώπου από τη φύση. Η αρνητική αυτή τάση ενισχύεται ακόμη περισσότερο από τις πιέσεις του σύγχρονου πολιτισμού και τη μεταστροφή των προσωπικών αξιών μας. Η τεχνολογία της πληροφόρησης και των τηλεπικοινωνιών, σε συνδυασμό με το διαδίκτυο αποκόπτουν τους δεσμούς μεταξύ φύσης και ανθρώπου. Το δασικό περιβάλλον παρέχει μία αστείρευτη πηγή μάθησης και εκπαίδευσης μέσα από μία εμπειρία στενά συνδεδεμένη με τη φύση. Αυτή είναι η φιλοδοξία του Προγράμματος PAWS: να προωθήσει ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα, το οποίο θα προσφέρει στο δασικό προσωπικό τη δυνατότητα να αποκτήσει περαιτέρω προσόντα στο πεδίο της Δασικής Παιδαγωγικής. Την προετοιμασία του εν λόγω προγράμματος, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη, έχουν αναλάβει από κοινού έντεκα ιδρύματα διαφόρων τύπων από την Τσεχία, τη Σλοβακία, τη Γερμανία, την Αυστρία, τη Φινλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Η κεντρική ιδέα του εκπαιδευτικού προγράμματος βασίζεται στο στόχο της προώθησης των θετικών αξιών της ζωής σε κάθε έναν από τους συμμετέχοντες μέσα από τη δασική εκπαίδευση. Μεταξύ αυτών των αξιών συγκαταλέγονται οι εξής: Υγεία τα δάση αποτελούν πηγή φυσικού πλούτου και παίζουν καθοριστικό ρόλο στην υγεία των ειδών του ζωικού και του φυτικού βασιλείου, αλλά και του ανθρώπου Φυσικό περιβάλλον η διαχείριση των δασών συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις για την προστασία της φύσης, καθώς και με τα κριτήρια αειφόρου ανάπτυξης Υπευθυνότητα οι δασοπόνοι φέρουν την ευθύνη της διαχείρισης και της προστασίας των δασών με απώτερο στόχο τη διατήρησή τους για τις επόμενες γενιές Αναψυχή οι δασοπόνοι ξεναγούν τους επισκέπτες σε μέρη που γνωρίζουν ότι είναι κατάλληλα για αναψυχή Ευαισθητοποίηση οι δασοπόνοι προσδίδουν έναν συνδετικό κρίκο μεταξύ φύσης και κοινού ενθαρρύνοντας την περιβαλλοντική τους συνείδηση Παραδόσεις η δασοπονία έχει παράδοση, η οποία τεκμηριώνεται με ιστορικά αρχεία Προστασία οι δασοπόνοι είναι ανοικτοί σε οποιαδήποτε συζήτηση με το κοινό και δηλώνουν έτοιμοι να υποστηρίξουν τις συμβάσεις για την προστασία της φύσης Παραγωγή οι δασοπόνοι διατηρούν σε υψηλά επίπεδα την παραγωγική δυνατότητα των δασών Αειφορία η αειφορική δασοπονία ως απαραίτητη προϋπόθεση για τη σύναψη δεσμών μεταξύ ανθρώπου και φύσης και μεταξύ φυσικών διεργασιών και αλληλεξαρτήσεων Όφελος το ακατέργαστο ξύλο είναι σημαντικό οικολογικό υλικό και ανανεώσιμος φυσικός πόρος 19
Σεβασμός για το ευρύ κοινό, οι δασοπόνοι αποτελούν θετικό πρότυπο σε ό,τι αφορά το σεβασμό της φύσης και της σχέσης συνεργασίας μεταξύ φύσης και ανθρώπου. Συνοπτικά, όλες αυτές οι αξίες συνιστούν μακροπρόθεσμους στόχους και διαμορφώνουν το μήνυμα της Δασικής Παιδαγωγικής. Άποψη των εταίρων Paws-Med Παρότι συμφωνούμε με όλους αυτούς τους λόγους, θα θέλαμε να προσθέσουμε κάποιους για να συμπληρώσουμε αυτούς που ήδη έχουν παρουσιαστεί. Μη εμπορεύσιμη αξία Οι δασοπόνοι διαχειρίζονται τα δάση με στόχο την αύξηση της βιοποικιλότητας, την προστασία του εδάφους, τη ρύθμιση των υδάτινων πόρων, την απορρόφηση του διοξειδίου του άνθρακα κλπ. Μη ξυλώδη προϊόντα Η συνεισφορά του δάσους σε σύγχρονα και παραδοσιακά ανακυκλώσιμα προϊόντα που περιέχουν ξύλο, σε καυσόξυλα και άλλες μορφές βιομάζας ως ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, σε φελλό, σε ρετσίνι, μανιτάρια, βρώσιμα φρούτα ή σπόρους, αρωματικά και θεραπευτικά φυτά, κλπ. Κληρονομιά Τα δάση αποτελούν σημαντική φυσική και πολιτιστική κληρονομιά για τη διατήρηση της ξεχωριστής ταυτότητας του πληθυσμού. Εργασία Τα δάση είναι εργοδότες. Δασοπόνοι, δασοφύλακες, υλοτόμοι, παραγωγοί φελλού, δασικοί παραγωγοί, απασχολούμενοι σε δασικά φυτώρια, χειριστές δασικών μηχανημάτων, μελισσοκόμοι, παραγωγοί ρητίνης και βοσκοί εργάζονται στο δάσος και επιβιώνουν από αυτό. Ευθύνη των πολιτών Οι δασοπόνοι μεταδίδοντας τα θετικά αισθήματα και τη σχέση τους με το δάσος, μπορούν να θεραπεύσουν την αρνητική επίδραση των καταστρεπτικών πυρκαγιών στην ψυχολογία του κοινού και να καλλιεργήσουν θετική συμπεριφορά προς τον στόχο της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών και της αποκατάστασης μετά την πυρκαγιά. Αρχές δασικής διαχείρισης σεβόμενες τη φύση οι δασοπόνοι που χρησιμοποιούν αυτές τις αρχές στη διαχείριση μπορούν να εξασφαλίσουν μακροπρόθεσμη προστασία των φυσικών πόρων και, ταυτόχρονα, τη λογική εκμετάλλευσή τους. Επιπλέον, αυτές οι αρχές μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε όλα τα πεδία των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. 20