Επιβλέπων καθηγηηήρ: Γεώργιος Πλακωτός

Επιβλέπων καθηγηηήρ: Γεώργιος Πλακωτός

Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά όλους τους καθηγητές που μου μεταλαμπάδευσαν νέες γνώσεις σ αυτό το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών και ιδιαίτερα τον επιβλέποντα καθηγητή της διπλωματικής μου εργασίας, τον κ. Γεώργιο Πλακωτό, για την καθοδήγηση του καθ όλη την διάρκεια της έρευνας μου για την υλοποίηση του παρόντος πονήματος. Και φυσικά την οικογένειά μου που με στηρίζει και με υποστηρίζει πάντα σε κάθε προσπάθεια που καταβάλλω μέχρι σήμερα! [1]

Διζαγυγή ζει. 3 Α Ιζηοπιογπαθικέρ Πποζεγγίζειρ i) Η μελέηη ηος θαινομένος ηηρ μαγείαρ από ηοςρ ιζηοπικούρ ζει.8 ii) Η καηαδίωξη ηηρ μαγείαρ ζε επιμέποςρ πεπιοσέρ ζει. 18 iii) Αίηια ηων διώξεων ηων μαγιζζών ζει. 24 Β Η μαγεία ζηην αγγλική επαπσία ηοςessex ζει. 29 Δπίλογορ ζει. 47 Βιβλιογπαθία ζει. 50 Πεπίλητη ζει. 52 Λέξειρ- Κλειδιά ζει. 53 [2]

Σν ελδηαθέξνλ γηα ηελ έξεπλα ηεο θαηαδίσμεο ησλ καγηζζψλ ζηελ πξψηκε λεφηεξε Δπξψπε αλαδσππξψζεθε ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Σν αθαδεκατθφ ελδηαθέξνλ γηα ην θαηλφκελν ηεο καγείαο νδήγεζε πνιιά παλεπηζηήκηα θαη θνηηεηέο λα αζρνιεζνχλ κε ηελ ηζηνξηνγξαθηθή αλάπηπμε, πνπ έρεη ππάξμεη γη απηφ ην ζέκα, ζε πηπρηαθφ θαη κεηαπηπρηαθφ επίπεδν. 1 Γελ είλαη πεξίεξγν πνπ ε καγεία απαζρφιεζε ηηο θνηλσλίεο ηεο πξψηκεο λεφηεξεο επνρήο κε ηηο δηψμεηο ησλ καγηζζψλ, αιιά θαη σο ηζηνξηθφ θαηλφκελν ηνπο ηζηνξηθνχο ζηηο κέξεο καο. Τπάξρνπλ σζηφζν δηαθσλίεο γηα ην πφηε μεθίλεζαλ θαη πφηε έιεμαλ νη θαηεγνξίεο γηα καγεία, ηί πξνθάιεζε ηελ αχμεζε ησλ θαηεγνξηψλ θαηά ηελ πεξίνδν 1570-1640 ζηελ Δπξψπε, ηί νδήγεζε ζηελ παξαθκή ηνπο ηνλ 17 ν θαη 18 ν αηψλα θαη αλ ππήξρε θάπνηα ζπγθεθξηκέλε νκάδα αλζξψπσλ πνπ ζεσξείην ππεχζπλε γηα ηηο δηψμεηο θαη ηα πηζηεχσ. Έλαο ιφγνο γηα λα κειεηήζνπκε ηηο πεπνηζήζεηο γχξσ απφ ηελ καγεία αιιά θαη ηηο δηψμεηο ηεο καγείαο είλαη γηαηί καο βνεζνχλ λ αλαδνκήζνπκε ηνλ θνηλσληθφ θαη δηαλνεηηθφ ραξαθηήξα ηνπ παξειζφληνο, εηδηθά αλ ζεσξήζνπκε φηη ην παξειζφλ είλαη ζαλ κηα μέλε ρψξα πνπ πξέπεη λ αλαθαιπθηεί. Η κειέηε ηδηαίηεξα ησλ δηθψλ κέζσ ησλ θπιιαδίσλ, πνπ είραλ δεκνζηεπηεί εθείλε ηελ επνρή, καο δίλεη πνιιέο πιεξνθνξίεο γηα ηελ δσή θαη ηηο ζθέςεηο ησλ αλζξψπσλ ηεο επνρήο. 2 Οη ιέμεηο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ καγεία, ηφζν απφ ηνπο ζπγγξαθείο πνπ έδεζαλ θαηά ηνλ 16 ν θαη 17 ν αηψλα φζν θαη απφ ηνπο ηζηνξηθνχο θαη ηνπο αλζξσπνιφγνπο ζην παξφλ, είλαη αξθεηέο, φπσο witchcraft, sorcery, magic. Αιιά είλαη δχζθνιν λα θαζνξηζηεί ε ζεκαζία ηεο θαζεκίαο. Ο Macfarlane ζην έξγν ηνπ «Witchcraft in Tudor and Stuart England» ρξεζηκνπνίεζε ηνλ φξν witchcraft γηα λα θαιχςεη φιεο ηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ καγηζζψλ πνπ έρνπλ θαηαγξαθεί ζηα αγγιηθά θαηαζηαηηθά. Με ηελ επξεία έλλνηα ε δίσμε γηα καγεία κπνξνχζε λα ζηεξηρηεί ζην φηη θάπνηνη άλζξσπνη θνηηνχζαλ κέζα ζε κηα θξπζηάιιηλε κπάια γηα λα αλαθαιχςνπλ πνχ βξίζθνληαλ θάπνηα ρακέλα αγαζά κε ζθνπφ ηάρα λα βιάςνπλ έλα 1 Gibson Marion, Early Modern Witches, Witchcraft Cases in Contemporary Writing, Λνλδίλν, Taylor & Francis, 2005, 1. 2 Briggs Robin, Many reasons why: and the problem of multiple explanation ζην Witchcraft in Early Modern Europe, επηκ. Barry Jonathan, Hester Marianne θαη Gareth Roberts, Cambridge University Press, Νέα Τφξθε, 1996, 50-51. [3]

άηνκν κε ππεξθπζηθά κέζα. Η ρξήζε ηεο ιέμεο magic ήηαλ πην αθξηβήο. Ήηαλ ε ππεξθπζηθή δξαζηεξηφηεηα ζαλ απνηέιεζκα κηαο δχλακεο πνπ δηλφηαλ ζηε κάγηζζα απφ θάπνηα εμσγελή δχλακε, φπσο ν δηάβνινο. Η κάγηζζα ζηελ πεξίπησζε απηή δελ εθδεισλφηαλ κε θάπνηα ερζξηθή πξάμε ή καγηθά ιφγηα ελάληηα ζην ζχκα ηεο, αιιά νη άλζξσπνη ηεο επνρήο ζεσξνχζαλ φηη ήηαλ βαζηθά κηα εζσηεξηθή δχλακε πνπ είρε κέζα ηεο. Αλάκεζα ζ απηά ηα δχν είδε, ππήξρε έλα ηξίην, ε καγεία- sorcery. Απηφο ν φξνο ζπλδχαδε ηα κέζα ελφο ιεπθνχ κάγνπ κε ηελ δηαβνιηθή καγεία. Γηα παξάδεηγκα, έλαο κάγνο (sorcery) έθαλε έλα θέξηλν νκνίσκα ηνπ ερζξνχ ηνπ θαη ην θάξθσλε κε θαξθί γηα λα ηνλ βιάςεη ζνβαξά. 3 Σν αληίζεην ζηε καχξε, ήηαλ ε ιεπθή καγεία, πνπ πξνζπαζνχζε λα ηελ αληηζηξέςεη θαη λα επνπιψζεη, παξά λα βιάςεη. Έηζη, θάπνηα απφ ηα αδηθήκαηα ησλ καγηζζψλ ήηαλ ιεπθή καγεία. 4 Οη Πξνηεζηάληεο ζενιφγνη, φπσο ν άγγινο William Perkins, ζεσξνχζαλ ηελ ιεπθή καγεία ηφζν επηθίλδπλε φζν ηελ καχξε, αιιά ηα δηθαζηήξηα έθξηλαλ ηελ ιεπθή καγεία πην επηεηθψο. Οη δίθεο γηα ηηο κάγηζζεο ήηαλ ζπνξαδηθέο ηνλ 15 ν αηψλα. Απμάλνληαη ηνλ 16 ν θαη 17 ν αηψλα. Οη θαηεγνξίεο γηα καγεία αθνξνχζαλ ζπλαζξνίζεηο ησλ καγηζζψλ ζηηο νπνίεο ζπκκεηείρε ν δηάβνινο, βεβήισζε ηεξψλ ζπκβφισλ θαη ζπζίεο ζηνλ δηάβνιν, εθκάζεζε καγηθψλ βιαπηηθψλ ηερλψλ, φπσο παξαζθεπή δειεηεξίσλ πνπ εκπφδηδαλ ηελ γνληκφηεηα θαη ζαλάησζε κηθξψλ παηδηψλ θέξλνληαο ηα ζψκαηά ηνπο ζηελ ζπλάζξνηζε γηα λα ηα θάλε θαη λα θάλνπλ καγηθή ζθφλε απφ ηα ππνιείκκαηά ηνπο. ε πξαγκαηείεο ηεο επνρήο γηλφηαλ ιφγνο γηα άλεπ δηαθξίζεσο ζεμ αλάκεζα ζηηο κάγηζζεο ζηηο ζπλαζξνίζεηο ηνπο θαη γηα φξγηα αλάκεζα ζε απηέο θαη ζε δαίκνλεο. 5 Σέζζεξα ήηαλ ηα είδε θαηεγνξίαο γηα καγεία: ε θαηξηθή, ε ζσκαηηθή βιάβε ζηνπο ζπλαλζξψπνπο ηνπο, ε πξφθιεζε θαθνχ ζηα δψα θαη ε εξσηηθή καγεία. Η πην ζεκαληηθή θαηεγνξία ήηαλ ε θαηξηθή καγεία, φηη δειαδή πξνθαινχζαλ θαηαηγίδεο θαηαζηξέθνληαο ηηο θαιιηέξγεηεο θαη ηα θηίξηα. 6 κσο ν Johann Weyer ζηελ πξαγκαηεία ηνπ «De praestigiis daemonum» είρε ππνζηήξημε φηη νη κάγηζζεο δελ 3 Macfarlane Allan, Witchcraft in Tudor and Stuart England, A regional and comparative study, Taylor & Francis, Λνλδίλν, 2008, 3-4. 4 Ο.π., 4. 5 Kieckhefer Richard, The First Wave of Trials for Diabolical Witchcraft, ζην The Oxford Handbook of Witchcraft in Early Modern Europe and Colonial America, επηκ. Brian P. Levack, Oxford University Press, Ηλσκέλν Βαζίιεην, 2013, 2. 6 Ο.π, 8. [4]

κπνξνχζαλ λα πξνθαιέζνπλ θαηξηθή καγεία θαη ππνζηήξημε φηη ήηαλ απιά παξαιεξεηηθέο γξηέο γπλαίθεο. 7 Μηα θαηεγνξία γηα καγεία πεξλνχζε απφ θάπνηα ζηάδηα. ηελ θσηία ιφγνπ ράξε, είηε ε ηνπηθή θνηλσλία έθαλε θαηαγγειία ζηηο αξρέο θαη απηέο μεθηλνχζαλ ηελ έξεπλα ή νη αξρέο μεθηλνχζαλ ηελ δηαδηθαζία αθνχγνληαο ηηο ζπδεηήζεηο ησλ θαηνίθσλ. Η πξν-δηθαζηηθή δηαδηθαζία νξγαλσλφηαλ απφ έλα ηνπηθφ εθθιεζηαζηηθφ δηθαζηήξην ή απφ ηελ ελνξηαθή επηηξνπή κεηά ηελ κεηαξξχζκηζε ζηελ θσηία θαη θαινχζε κάξηπξεο, ηνπο αλέθξηλε, θαηήξηηδε θαθέινπο κε ζηνηρεία θαη νη αξρέο μεθηλνχζαλ ηελ δηαδηθαζία ηεο δίθεο. 8 Σα αξρεία Cantonales Vaudoises ζηε Λνδάλε, γηα κηα ζεηξά δηθψλ 16 αλδξψλ θαη 11 γπλαηθψλ ζηελ πεξηνρή θαηά ην δηάζηεκα 1438-1528, δίλνπλ ηελ εληχπσζε φηη νη αλαθξηηέο ρξεζηκνπνηνχζαλ γηα ηελ αλάθξηζε ησλ θαηεγνξνπκέλσλ γηα δηαβνιηθή καγεία έλα είδνο εξσηεκαηνινγίνπ, πνπ πεξηειάκβαλε ηηο αθφινπζεο εξσηήζεηο: Σελ ζρέζε ηεο κάγηζζαο κε ηνλ δηάβνιν θαζψο εκθαληδφηαλ κε ηελ κνξθή θηήλνπο ή αλζξψπνπ, ηνλ θφξν ηηκήο πνπ πιήξσλε ε κάγηζζα ζ απηφλ, ηελ άξλεζε ηνπ Θενχ θαη ηεο Παξζέλνπ, ηελ βεβήισζε ησλ ηεξψλ θεηκειίσλ. Δπηπιένλ, ηελ ζπκκεηνρή ζε δξαζηεξηφηεηεο κε άιιεο κάγηζζεο θαη γηα ηε βξψζε παηδηψλ πνπ νη κάγηζζεο είραλ ζθνηψζεη πξνεγνπκέλσο. Η θαηεγνξνχκελε αξρηθά εξσηνχληαλ γηα ηνλ ιφγν ηεο ζχιιεςήο ηεο, γηα ην αλ είρε πξνεγνπκέλσο θαηεγνξεζεί γηα δηαβνιηθή καγεία θαη φηαλ πηα ιχγηδε θαη νκνινγνχζε, εμεγνχζε ηνλ ηξφπν πνπ είρε απνπιαλεζεί. Έπξεπε φκσο λα νκνινγήζεη ηηο πξάμεηο θαη ηα νλφκαηα άιισλ ζπλελφρσλ ηεο. Αλ δελ ην έπξαηηε, ηφηε βαζαληδφηαλ. Γελ θαηεγνξνχληαλ γηα δηαβνιηθή καγεία φκσο φιεο νη πεξηπηψζεηο καγηζζψλ πνπ ζπιιακβάλνληαλ. 9 Τπήξραλ δηθαζηέο πάληα πνπ απαηηνχζαλ ε απφδεημε γηα ηε καγεία λα είλαη απνιχησο πεηζηηθή πξηλ πξνρσξήζνπλ ζε θαηαδίθε. Γη απηφ ππήξρε απξνζπκία απφ ηνπο δηθαζηέο λα δερζνχλ νκνινγίεο πνπ δφζεθαλ θάησ απφ ην θξάηνο βαζαληζκψλ ή λα εξκελεχζνπλ ηηο απνδείμεηο απνδίδνληαο ηηο ζε ππεξθπζηθέο δπλάκεηο ησλ θαηεγνξνπκέλσλ, ελψ κπνξεί λα είραλ θπζηθέο αηηίεο. 7 Robisheaux, The German Witch Trials, ζην The Oxford Handbook of Witchcraft in Early Modern Europe and Colonial America, επηκ. Brian P. Levack, Oxford University Press, Ηλσκέλν Βαζίιεην, 2013, 6. 8 Goodare Julian, Witchcraft in Scotland, ζην The Oxford Handbook of Witchcraft in Early Modern Europe and Colonial America, επηκ. Brian P. Levack, Oxford University Press, Ηλσκέλν Βαζίιεην, 2013, 3. 9 Kieckhefer, The First Wave of Trials, 3-4. [5]

Οη δηψμεηο θαη νη εθηειέζεηο κεηψζεθαλ θαη ηειηθά εμαιείθηεθαλ θαηά ηνλ 17 ν θαη 18 ν αηψλα ζηελ Ιζπαλία, Πνξηνγαιία θαη Αγγιία. Βέβαηα νη άλζξσπνη ζπλέρηζαλ λα θαηνλνκάδνπλ ηνπο γείηνλέο ηνπο σο κάγνπο θαη ππήξμαλ θάπνηεο πεξηζηαζηαθέο δίθεο. Η κείσζε θαη ηειηθά ην ηέινο ηνπ θπλεγηνχ ζε δηάθνξεο πεξηνρέο ζπάληα αθνινχζεζε κηα γξακκηθή ηξνρηά. Ο ρξφλνο ηεο παξαθκήο θπκαηλφηαλ απφ κέξνο ζε κέξνο. ε πνιιέο ρψξεο ε απνπνηληθνπνίεζε ηεο καγείαο πξνεγήζεθε θαη ήηαλ ππεχζπλε γηα ην ηέινο ηνπ θπλεγηνχ. 10 Ωζηφζν, γελλάηαη ην εξψηεκα αλ νη δίθεο έδσζαλ ηξνθή ζηνπο εθθιεζηαζηηθνχο ζπγγξαθείο ηεο επνρήο ή νη ζπγγξαθείο έδσζαλ ηδέεο ζηελ αλαθξηηηθή δηαδηθαζία ησλ δηθψλ. Δίλαη αθξηβέο λα κηιάκε γηα αιιειεπίδξαζε ησλ θεηκέλσλ ηεο επνρήο, ησλ δηθψλ θαη ησλ ηνπηθψλ πεξηζηαηηθψλ. Σν ζίγνπξν είλαη φηη ηα θείκελα πνπ γξάθηεθαλ ηελ επνρή εθείλε θαη νη δίθεο έδσζαλ ηελ επθαηξία λα εθθξαζηνχλ νη αλεζπρίεο πνπ ππήξραλ απφ θαηξφ. 11 Η γξακκαηεία γηα ηελ καγεία δηαθξίλεηαη: α) ηα πξαθηηθά εγρεηξίδηα πνπ γξάθνληαλ απφ ηνλ θιήξν θαη ηνπο δηθεγφξνπο, φπσο ην έξγν «Malleus Maleficarum» ησλ Heinrich Institoris (Kramer) θαη Jacob Sprenger, πνπ εθδφζεθε κεηά ηελ απνηπρία ηνπ Kramer λα δηψμεη ηηο κάγηζζεο ζηελ Βέξλε κε επηηπρία (1486) β) ηηο πνιεκηθέο πξαγκαηείεο. Ο κεγαιχηεξνο αξηζκφο γξαπηψλ γηα ηελ καγεία αλήθνπλ ζ απηή ηελ θαηεγνξία, θαζψο νη θαζνιηθνί θαηεγνξνχζαλ ηνπο πξνηεζηάληεο θαηά ηνλ 16 ν θαη ηνλ 17 ν αηψλα, δηφηη πίζηεπαλ φηη ε αχμεζε ησλ πξνηεζηαληηθψλ ηδενινγηψλ εμεγνχζε ηελ εκθαλή αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ καγηζζψλ. γ) ηηο πξνζσπηθέο καξηπξίεο. Οη πεξηζζφηεξεο είραλ γξαθεί απφ άληξεο πνπ είραλ κηα πξνζσπηθή ζχλδεζε κε ηηο δηψμεηο ηεο καγείαο, φπσο ην «Tableau de l inconstance des mauvais anges» απφ ηνλ Pierre de Lancre. Σα γξαπηά γηα ηελ καγεία επεξέαδαλ ην θνηλφ ηφζν ράξε ζηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ ζπληάθηε ηνπο αιιά θαη εμαηηίαο ησλ πεξηζηαηηθψλ καγείαο πνπ ηα ζεσξνχζαλ απεηιή γηα ηελ θνηλσλία. 12 Με ηελ παξνχζα εξγαζία, ζθνπφο κνπ είλαη λα πξνζεγγίζσ ην θαηλφκελν απηφ απφ φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξεο νπηηθέο γσλίεο. Θα απνπεηξαζψ λα ην 10 Levack, The Decline and End of Witchcraft Prosecutions, ζην The Oxford Handbook of Witchcraft in Early Modern Europe and Colonial America, επηκ. Brian P. Levack, Oxford University Press, Ηλσκέλν Βαζίιεην, 2013, 1. 11 Kieckhefer, The First Wave of Trials, 5. 12 Stuart Peter Maxwell, The Contemporary Historical Debate, 1400-1750, ζην Witchcraft Historiography, επηκ. Barry Jonathan θαη Davies Owen, Palgrave Macmillan, Νέα Τφξθε, 2007, 16-17. [6]

κειεηήζσ ζε ζπλάξηεζε κε ηηο ηζηνξηθέο, θνηλσληθέο, πνιηηηθέο θαη ζξεζθεπηηθέο ζπγθπξίεο κέζα ζηηο νπνίεο αλαπηχρζεθε θαη ζα πξνζπαζήζσ λα δηεξεπλήζσ ηη πξνθάιεζε ηηο καδηθέο δηψμεηο ησλ καγηζζψλ ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο. απηήλ ηελ πξνζπάζεηα, ζεκαληηθφο αξσγφο ζα ζηαζεί ε ηζηνξηνγξαθηθή κειέηε ηνπ θαηλνκέλνπ απφ ηνλ 18 ν αηψλα σο ηηο κέξεο καο, πξνζεγγίδνληαο ην πψο δηάθνξνη ηζηνξηθνί δηεξεχλεζαλ ηηο δηψμεηο γηα καγεία κέζα απφ ην πξίζκα ηεο πεξηνρήο πνπ ηνπο απαζρφιεζε, κε ηα εξσηήκαηα πνπ έζεζαλ ζηελ έξεπλα ηνπο. ηελ ζπλέρεηα ζα αθνινπζήζεη ε αληηκεηψπηζε ηνπ θαηλνκέλνπ απφ δηάθνξεο επξσπατθέο ρψξεο, θαζψο ε θάζε ρψξα αληηκεηψπηζε ην θαηλφκελν ζε δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο πεξηφδνπο, κε δηαθνξεηηθή έληαζε, αθνχ ην ηέινο ηνπ θπλεγηνχ ησλ καγηζζψλ δελ αθνινχζεζε γξακκηθή πνξεία, αιιά θαη ε δηεξεχλεζε ησλ βαζχηεξσλ αηηηψλ πνπ νδήγεζαλ ηηο επξσπατθέο θνηλσλίεο ζηελ θαηαδίσμε ησλ καγηζζψλ κε κέλνο. Η δηθή κνπ πξνζέγγηζε ζα ζηαζεί ηδηαίηεξα ζηε κειέηε ηνπ θαηλνκέλνπ θαη ζηελ εμήγεζε ησλ αηηηψλ απηνχ, φπσο εθδειψζεθε ζηελ Αγγιία ηελ επνρή ηεο δηαθπβέξλεζεο ησλ Σπδψξ θαηά ηνλ 16 ν αηψλα θαη ησλ ηηνχαξη θαηά ηνλ 17 ν αηψλα, εζηηάδνληαο ζηελ επαξρία ηνπ Essex, φπνπ ην 1645-1647 μέζπαζε έλα επξχ θχκα δηψμεσλ. Μάιηζηα θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ δηεξεχλεζε ηνπ θαηλνκέλνπ ζην Essex ζα δηαδξακαηίζεη ε κειέηε θάπνησλ θπιιαδίσλ πνπ εθδφζεθαλ ηελ επνρή πνπ δηελεξγνχληαλ νη δίθεο, παξέρνληαο καο πνιχηηκεο πιεξνθνξίεο γηα ηηο ππνζέζεηο, θσηίδνληαο ηα ίδηα ηα γεγνλφηα κε ηηο καξηπξίεο ησλ εκπιεθφκελσλ ζηηο ππνζέζεηο αηφκσλ. Με απηά ζα πξνζεγγίζνπκε ηελ νπηηθή ησλ ίδησλ ησλ πξσηαγσληζηψλ, ζα γλσξίζνπκε δειαδή πψο ηα ίδηα ηα πξφζσπα βίσζαλ ηελ δίσμε, ηη ηα νδήγεζε ζηηο απνηξφπαηεο πξάμεηο πνπ θαηεγνξνχληαλ φηη έθαλαλ αιιά ζα δνχκε θαη πψο ε ίδηα ε θνηλσλία βίσζε ηηο ζπκπεξηθνξέο απηέο. [7]

i) Η μελέηη ηος θαινομένος ηηρ μαγείαρ από ηοςρ ιζηοπικούρ Πνηα ήηαλ ηα ζέκαηα φκσο πνπ απαζρφιεζαλ ηνπο ηζηνξηθνχο απφ ηνλ 18 ν αηψλα κέρξη θαη ζήκεξα ζρεηηθά κε ην θαηλφκελν ηεο καγείαο; Απφ πνηεο νπηηθέο πξνζέγγηζαλ ην ζέκα; Έλα ζέκα πνπ απαζρφιεζε ηελ ηζηνξηθή έξεπλα ήηαλ ε ζρέζε ηεο δηαβνιηθήο καγείαο θαη ησλ αηξέζεσλ. Οη δηψμεηο ησλ καγηζζψλ ζεσξήζεθαλ απνηέιεζκα ηνπ αλαθξηηηθνχ θπλεγηνχ ησλ αηξέζεσλ. Ο Jeffrey Russell είδε ηνπο θαηεγνξνχκελνπο ζαλ αηξεηηθνχο πνπ είραλ δπζαξεζηεζεί απφ ηελ νξζφδνμε ζξεζθεία θαη άξρηζαλ λα πξνζθπλνχλ ηνλ δηάβνιν, ελψ ε Kathrin Utz Tremp ηρλειάηεζε ηελ πνιππινθφηεηα ηνπ αξλεηηθνχ ζηεξεφηππνπ κε ην νπνίν νη αηξεηηθνί εζθαικέλα θξίζεθαλ σο πξνζθπλεηέο ηνπ δηαβφινπ. χγρξνλνη ηνπ 15 νπ [8] αηψλα αληηιακβάλνληαλ κηα ζρέζε αλάκεζα ζηελ καγεία θαη ηηο αηξέζεηο θαη δηλφηαλ έκθαζε ζην φηη νη κάγηζζεο ήηαλ κηα δπλαηή απεηιή γηα ηνλ ρξηζηηαληζκφ, κηα ζπλνκσζία πνπ νξγαλψζεθε θάησ απφ ηηο νδεγίεο ηνπ δηαβφινπ. 13 Έλα άιιν ζέκα πνπ απαζρφιεζε ηελ ηζηνξηνγξαθία ήηαλ ε ζεκαζία ηεο γεσγξαθίαο. Ο Fernand Braudel θαη ν H. R. Trevor-Roper έδσζαλ ζεκαζία ζηελ πεξηνρή ησλ Άιπεσλ ζαλ θέληξν ησλ πξψηκσλ δηθψλ γηα κάγηζζεο. ηελ πεξηνρή απηή ελψλνληαλ δηάθνξεο γιψζζεο θαη θνπιηνχξεο κε απνηέιεζκα λα αιιειεπηδξνχλ ε κία ζηελ άιιε. Απηφ αληαλαθιάηαη ζηνλ αμηνζεκείσην ζπλδπαζκφ γξαπηψλ θεηκέλσλ ηεο πεξηνρήο πνπ πξνήιζαλ απφ δηαθνξεηηθέο γισζζηθέο θνηλφηεηεο κε δηαθνξεηηθέο απφςεηο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο καγείαο. 14 Ο γάιινο ηζηνξηθφο Jules Michelet ην 1862 ζην έξγν «La sorciere» ζεκείσζε φηη ππήξμε ζεκαληηθφ πνζνζηφ θαηεγνξνχκελσλ αλδξψλ γηα καγεία ζε πνζνζηφ ιίγν πάλσ απ ην ¼ ηνπ πιεζπζκνχ ζηηο γαιιφθσλεο πεξηνρέο έμσ απφ ηα ζχλνξα ηνπ πξψηκνπ λεφηεξνπ γαιιηθνχ βαζηιείνπ σο ηηο αλαηνιηθέο πεξηνρέο. 15 Ο Robert Mandrou δεκνζίεπζε ην 1968 ηελ ζέζε ηνπ γηα ηελ παξαθκή ηνπ θπλεγηνχ ησλ καγηζζψλ ηνλ 17 ν αηψλα. Σν 1977 ε ππφζεζή ηνπ Mandrou φηη κέρξη ηα κέζα ηνπ 1600 ην θνηλνβνχιην είρε αθνινπζήζεη κηα παξαδνζηαθή δηθαζηηθή πξνζέγγηζε κε ην 13 Kieckhefer, The First Wave of Trials, 5. 14 Ο.π., 6. 15 Monter William, Witchcraft Trials in France, ζην The Oxford Handbook of Witchcraft in Early Modern Europe and Colonial America, επηκ. Brian P. Levack, Oxford University Press, Ηλσκέλν Βαζίιεην, 2013, 7.

90% ησλ καγηζζψλ πνπ δηθάζηεθαλ λα θαηαδηθάδνληαη ζε ζάλαην, ακθηζβεηήζεθε ζεκαληηθά απφ ηνλ Alfred Soman κέζα απφ ηελ πξνζεθηηθφηεξε έξεπλα ησλ παξηζηλψλ αξρείσλ αλάθξηζεο ηνπ 16 νπ αηψλα. 16 Η καγεία έζεζε έλα πξφβιεκα γηα ηνλ πξσηνπφξν ησλ ζπνπδψλ ηεο Ιηαιηθήο Αλαγέλλεζεο, Jacob Burckhardt θαζψο πξφηεηλε φηη ε Ιηαιία ζα είρε μεπεξάζεη ηνλ θφβν γηα ηηο κάγηζζεο αλ δελ είραλ εηζβάιεη μέλεο δπλάκεηο θαηά ηνπο Ιηαιηθνχο πνιέκνπο. Οη Gene Brucker, Giuseppe Bonomom θαη Albano Biondi κειέηεζαλ ηηο δηψμεηο ζε κεγάια πνιηηηζκηθά θέληξα ηεο αλαγελλεζηαθήο Ιηαιίαο. Η Luisa Murano αλέιπζε έλαλ ππαηληγκφ πνπ ππήξρε γηα κηα παξάδνμε εθδνρή ηνπ ηηαιηθνχ αββάηνπ (Sabbath) ζηηο νκνινγίεο δχν γπλαηθψλ πνπ εθηειέζηεθαλ ην 1390 ζην Μηιάλν, κεηά ηελ παξαδνρή ηνπο φηη ζπκκεηείραλ ζε ζπλαζξνίζεηο πνπ πξνέδξεπε κηα αλδξηθή θηγνχξα, πνπ νη δηθαζηέο ζεψξεζαλ φηη ήηαλ ν δηάβνινο κεηακθηεζκέλνο. Ο Peter Burke πξφηεηλε φηη ε αλαβίσζε ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ηελ αξραία καγεία θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο Αλαγέλλεζεο, αληηζηνηρνχζε ζηελ αλαγέλλεζε ηνπ θπλεγηνχ ησλ καγηζζψλ. Γηφηη φζν πεξηζζφηεξνη δηαλννχκελνη άξρηζαλ λα ελδηαθέξνληαη γηα ηνλ Δξκεηηζκφ, ηνλ Νενπιαησληζκφ θαη άιιεο απφθξπθεο παξαδφζεηο, ηφζν νη Ιηαινί θπβεξλήηεο θαη νη θιεξηθνί άξρηζαλ λα ππνςηάδνληαη δαηκνληθέο ζπλσκνζίεο. 17 Ο Carlo Ginzburg κεηά ηελ έξεπλά ζηα αξρεία ησλ αλαθξηηηθψλ δηθαζηεξίσλ ζηελ βφξεηα Ιηαιία εμέδσζε ην έξγν ηνπ «Benandanti» ην 1966. Οη benandanti ήηαλ κέιε κηαο αγξνηηθήο ιαηξείαο πνπ πηζαλψο είρε επηβηψζεη απφ ηνπο πξνρξηζηηαληθνχο ρξφλνπο. Πίζηεπαλ φηη επεηδή είραλ γελλεζεί κε ην ηκήκα ηνπ ακληαθνχ ζάθνπ λα θαιχπηεη ην θεθάιη ηνπο, ήηαλ πξννξηζκέλνη λα πξαγκαηνπνηνχλ εθζηαηηθέο ηεξνηειεζηίεο ζηηο νπνίεο νη ςπρέο άθελαλ ηα ζψκαηά ηνπο θαη κάρνληαλ κε κάγηζζεο εμαζθαιίδνληαο ηελ γνληκφηεηα ησλ ρσξαθηψλ ηνπο. Η αλζξσπνινγηθή πξνζέγγηζε ηνπ γηα ηελ καγεία πξνθάιεζε ην ελδηαθέξνλ ηζηνξηθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ αλζξσπνιφγσλ. Η έξεπλα ζην Friuli απνθάιπςε ηελ επηβίσζε ησλ πεπνηζήζεσλ ζηηο ζεξαπεπηηθέο δπλάκεηο ησλ benandanti θαη ηεο 16 Ο.π., 1. 17 Herzig Tamar, Witchcraft Prosecutions in Italy, ζην The Oxford Handbook of Witchcraft in Early Modern Europe and Colonial America, εθδ. Brian P. Levack, Oxford University Press, Ηλσκέλν Βαζίιεην, 2013, 6. [9]

ζχλδεζήο ηνπο κε ηνπο λεθξνχο κέρξη ηνλ 20 ν αηψλα. Ο Franco Nardon, επαλεμεηάδνληαο ηα αξρεία ησλ δηθψλ ησλ benandanti, ππνζηήξημε φηη έβιεπαλ ηνπο εαπηνχο ηνπο πξσηίζησο ζαλ καγηθνχο ζεξαπεπηέο, ππνβαζκίδνληαο ηα ζακαληζηηθά ζηνηρεία ζηα νπνία έδσζε έκθαζε ν Ginzburg. Δθείλνο ινηπφλ ππνζηήξημε φηη ην ελδηαθέξνλ ησλ αλαθξηηψλ θαη φρη ησλ ίδησλ ησλ αηφκσλ, πνπ ξσηνχζαλ, άιιαμε κε ηνλ θαηξφ. 18 Ο Adriano Prosperi ηνπνζέηεζε ηελ δίσμε ηεο καγείαο απφ ηελ Ρσκατθή Ιεξά Δμέηαζε ηνλ 16 ν θαη 17 ν αηψλα ζηηο πξνζπάζεηεο ηεο Δθθιεζίαο λα αλακνξθψζεη ηνλ Καζνιηθηζκφ. Κάπνηνη αλαζεσξεηέο ηζηνξηθνί ζπζρέηηζαλ ην ρακειφ πνζνζηφ ησλ εθηειέζεσλ ησλ καγηζζψλ ζην ηέινο ησλ δηθψλ απφ ηελ Ρσκατθή αλάθξηζε κε ηελ πξννδεπηηθή ζηάζε πνπ θξαηήζεθε απέλαληη ζην θαηλφκελν ηεο καγείαο. Οη ηηαιίδεο κάγηζζεο φκσο ζπλέρηζαλ λα θαίγνληαη κέρξη ηνλ 18 ν αηψλα εμαηηίαο θπξίσο ησλ άμεζησλ καδψλ θαη ε Δθθιεζία πξνζπάζεζε λα κνξθψζεη ηνπο πηζηνχο. 19 Η ηζηνξία ηεο καγείαο ζηε λνηηνδπηηθή πιεπξά ηεο Δπξψπεο είρε κηα ηδηνξξπζκία. Η έξεπλα ηνπ Julio Caro Baroja «Las brujas y su mondo» έδσζε έλα δηαθνξεηηθφ παξάδεηγκα, κε ηελ επηζθφπεζε ηεο καγείαο απφ ηελ πξννπηηθή ηεο δπηηθήο πνιηηηζκηθήο ηζηνξίαο. Έλαο Πνξηνγάινο εηδηθφο, ν Francisco Bethencourt, επηρείξεζε ην 1994 λα ζέζεη ην ζέκα ηεο καγείαο φρη ζηελ Ιβεξηθή ρεξζφλεζν, αιιά πεξηζζφηεξν ζε έλα πην Μεζνγεηαθφ γεληθφ πιαίζην. ε κηα ζπλζεηηθή έθζεζε «Un univers sature de magie», έδσζε έκθαζε ζηελ ζπνπδαηφηεηα ηεο δηαβνιηθήο ζπκθσλίαο ζηελ ζχλδεζε ησλ ζεσξεηηθά αληίζεησλ ελλνηψλ ηεο επεξγεηηθήο θαη επηβιαβνχο καγείαο ζηε Μεζνγεηαθή Δπξψπε. 20 Ο Francisco Bethencourt ην 1994 ζεκείσζε αθφκα φηη ε καγεία ζηελ Πνξηνγαιία, παξά ζηελ Ιζπαλία, ήηαλ πεξηζζφηεξν έλα θαηλφκελν πνπ ππνιεηπφηαλ γηα ηελ Ιεξά Δμέηαζε, εμαηηίαο ηνπ κεγάινπ αξηζκνχ ησλ ππνζέζεσλ θαη ηνπ είδνπο ησλ ηηκσξηψλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ εθεί. Έλαο ζπλδπαζκφο ησλ δχν πξφζθαησλ εξεπλψλ, ε κία ηνπ ηδίνπ ηνπ Bethencourt ην 1987, φπνπ εμεξεχλεζε ηηο απνδείμεηο ηνπ 16 νπ αηψλα γηα ηελ καγεία, θαη κηα κεγαιχηεξε επηζθφπεζε ηνπ Jose Paiva ην 18 Ο.π., 6-7. 19 Ο.π., 7-8. 20 Monter William, Witchcraft in Iberia, ζην The Oxford Handbook of Witchcraft in Early Modern Europe and Colonial America, επηκ. Brian P. Levack, Oxford University Press, Ηλσκέλν Βαζίιεην, 2013, 2. [10]

1997, πνπ θάιππηε ηνπο επφκελνπο δχν αηψλεο, έδσζαλ κηα ηθαλνπνηεηηθή επηζθφπεζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο καγείαο ζηελ Πνξηνγαιία. 21 Η καλία γηα ηηο κάγηζζεο ζηελ ρψξα ησλ Βάζθσλ ζηηο αξρέο ηνπ 17 νπ αηψλα έγηλε γλσζηή ράξηο ζηνλ Gustav Henningsen, θαζψο κειέηεζε αξρηθά ζηελ πξψηε δνπιεηά ηνπ ην 1980 ηελ ηειεπηαία πεξίνδν θαηά ηελ νπνία ε Ιζπαληθή Ιεξά Δμέηαζε εθηέιεζε θαη ηηκψξεζε πνιιέο κάγηζζεο θαη δεπηεξεπφλησο κειέηεζε ηελ έξεπλα ηνπ λεαξνχ αλαθξηηή ηνπ δηθαζηεξίνπ, Alonso Salazar y Frias. Ο ηειεπηαίνο, κειεηψληαο ηηο νκνινγίεο 2.000 ρηιηάδσλ καγηζζψλ, νη πεξηζζφηεξεο απφ ηηο νπνίεο ήηαλ παηδηά θαη έθεβνη, θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη νη νκνινγίεο ήηαλ θαζαξά θαληαζηηθέο θαη δελ ππήξρε ηίπνηα αηξεηηθφ ή θάπνηα ζσκαηηθή βιάβε πνπ ζα κπνξνχζαλ λα πξνθαιέζνπλ. 22 Ο Henningsen κειέηεζε επίζεο ηελ πην δηαθξηηηθή ζπκβνιή ηεο ηθειίαο ζηελ Μεζνγεηαθή θαη Δπξσπατθή καγεία, πνπ πεξηειάκβαλε ηηο δξαζηεξηφηεηεο λπρηεξηλψλ νκάδσλ γλσζηψλ ζηνπο αλαθξηηέο ζαλ «donni [sic] di fuora/fori». Απηέο νη γπλαίθεο ζεσξνχζαλ φηη κεζνιαβνχζαλ αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο θαη ηηο λεξάηδεο θαη κπνξνχζαλ λα κεηακνξθψλνπλ ηνπο εαπηνχο ηνπο ζε δψα, λα πεηνχλ ζε νκάδεο ηηο λχρηεο γχξσ ζηνλ νπξαλφ θαη λα επνπιψλνπλ ππεξθπζηθέο λφζνπο. 23 Ο James H. Sweet αλαθάιπςε ηελ ζρέζε ηεο θαηαζηνιήο ηεο καγείαο απφ ηελ Ιεξά εμέηαζε ζηελ Ιβεξηθή ρεξζφλεζν κε ηνπο αθξηθαλνχο πνπ απνθαινχληαλ βέβαηα ρξηζηηαλνί αιιά ζπρλά ήηαλ ζθιάβνη. ηα Καλάξηα λεζηά, νη κάγηζζεο ζεσξνχληαλ ππεχζπλεο γηα ηελ ηπραία εκθάληζε ηνπ δηαβφινπ κε ηελ κνξθή θακήιαο. 24 Απφ ηελ αληηκεηψπηζε απηή ησλ αθξηθαλψλ, εμάγεηαη ην ζπκπέξαζκα φηη ζπρλά νη αλαθξηηηθέο αξρέο ζεσξνχζαλ ηνπο δηαθνξεηηθνχο απφ εθείλνπο αλζξψπνπο, είηε ιφγσ θπζηθψλ ζσκαηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ είηε ιφγσ θαηαγσγήο, σο απφθιεξνπο θαη επηθίλδπλνπο γηα ην θνηλσληθφ ζχλνιν, θαζψο πίζηεπαλ φηη ζα κπνξνχζαλ λα ηνπο βιάςνπλ κε ηελ ρξήζε ηεο καγείαο. Σέηνηνη άλδξεο θαη γπλαίθεο εκθαλίδνληαλ ζπρλά ζε αλαθξηηηθά αξρεία ησλ Καλάξησλ λήζσλ θαη ηεο Ληζαβφλαο. Η ηζηνξηθή έξεπλα γηα ηηο δίθεο ησλ καγηζζψλ ζηελ Αγγιία μεθίλεζε κε δχν βηβιία ηελ δεχηεξε δεθαεηία ηνπ 18 νπ αηψλα. Σν πην γλσζηφ ήηαλ ηνπ Francis 21 Ο.π., 6. 22 Ο.π., 3. 23 Ο.π., 6. 24 Ο.π., 8. [11]

Hutchinson. Αιιά κεηά ηελ έθδνζε ην 1715 ελφο βηβιίνπ ηνπ Richard Boulton, ε έξεπλα ηνπ Hutchinson ζεσξήζεθε σο επίζεζε ελάληηα ζηνπο ππεξαζπηζηέο ηεο δεηζηδαηκνλίαο θαη ησλ δησγκψλ. Η ζηξαηεγηθή ηνπ φκσο απέδσζε θαη ην 1720 έγηλε επίζθνπνο ηνπ Down θαη ηνπ Connor. Οη αληίζεηεο απφςεηο ησλ δχν αληξψλ είραλ φκσο θνηλά ζεκεία. Οη απφςεηο ηνπ Hutchinson ήηαλ πεξηζζφηεξν ηζρπξηζκνί, παξά αηηηνινγίεο, κπιεγκέλνη κε θνξντδία θαηά ησλ αληηιήςεσλ γεληθά πνπ ππήξραλ ηφηε γηα ηελ καγεία θαη ζπγθεθξηκέλα ελαληίνλ ησλ απφςεσλ ηνπ Boulton. Ο Boulton απφ ηελ άιιε ρξεζηκνπνηψληαο ηα ζπζζσξεπκέλα αξραία δφγκαηα θαη ιέγνληαο παξαδείγκαηα πξνζπάζεζε λα δείμεη φηη ε καγεία ήηαλ κηα πξαγκαηηθφηεηα. Καη νη δχν άληξεο αλήθνπλ ζε κηα επνρή πνπ νη άλζξσπνη πίζηεπαλ ζηελ ζετθή πξφλνηα θαη ηελ απνθάιπςε θαη δηαθέξνπλ κφλν ζην θαηά πφζν θαηάθεξε ν θαζέλαο λα αλαζηείιεη ηελ δπζπηζηία πνπ επηθξαηνχζε γηα ηελ καγεία. 25 Πψο νη πνιίηεο έθηαλαλ λα θαηεγνξνχλ δεκφζηα ηνπο ζπκπνιίηεο ηνπο, ηνπο νπνίνπο ζεσξνχζαλ χπνπηνπο γηα ρξήζε καγείαο, έγηλε θαηαλνεηφ κέζα απφ ηηο δηάθνξεο ππνζέζεηο καγείαο πνπ κειεηήζεθαλ απφ ηνλ 18 ν σο ηνλ 20 ν αηψλα. Απνδείρηεθε ινηπφλ φηη νη θπλεγνί ησλ καγηζζψλ ήηαλ ηα πξντφληα ηεο άγλνηαο ζηα ρακειά θνηλσληθά ζηξψκαηα θαη ηνπ ζξεζθεπηηθνχ δήινπ ησλ αξρψλ. Σν 1911 ν Wallace Notestein εμέδσζε ην βηβιίν «History of Witchcraft in England from 1558 to 1718». απηφ παξέρεη ιεπηνκεξή πεξηγξαθή ηεο ινγνηερληθήο δηακάρεο γηα ηηο πην γλσζηέο δίθεο γηα καγεία, αιιά θάλεη ηελ απφπεηξα λα ρξεζηκνπνηήζεη θαη άιια λνκηθά αξρεία. Μάιηζηα ε πξφβιεςή ηνπ, φηη ζα ήηαλ απίζαλν κηα ηέηνηα αλαδήηεζε λ απνθαιχςεη ηφζεο πνιιέο δίθεο πνπ δελ ζα ήηαλ θαηαρσξεκέλεο, ψζηε λα ζηαζνχλ αηηία λα ηξνπνπνηεζεί ε αθήγεζε ησλ γεγνλφησλ, απνδείρηεθε ιαλζαζκέλε, φηαλ ην 1929 ν ζπγγξαθέαο C. I. Estrange Ewen δεκνζίεπζε λέα δηθαζηηθά θαηεγνξεηήξηα γηα καγεία πνπ δελ είρε αλαθαιχςεη ν Notestein. ε απηά ζπλήζσο πεξηιακβάλνληαη βαζηθέο ιεπηνκέξεηεο φπσο ε αθξηβήο θχζε ηνπ αδηθήκαηνο θαη ν ηφπνο δηακνλήο ηεο κάγηζζαο θαη ηνπ ζχκαηνο. Σα θαηεγνξεηήξηα απηά κάιηζηα ηα ζπκπιήξσζε κε πξνζζήθε πεξηζζφηεξσλ ππνζέζεσλ απφ άιια ηππσκέλα αξρεία, φπσο αξρεία θπιαθψλ θαη αξρεία ηνπ δήκνπ. 26 25 Gaskill Malcolm, Witchcraft Trials in England, ζην The Oxford Handbook of Witchcraft in Early Modern Europe and Colonial America, επηκ. Brian P. Levack, Oxford University Press, Ηλσκέλν Βαζίιεην, 2013, 1. 26 Macfarlane, Witchcraft in Tudor and Stuart England, 5. [12]

ηα κέζα ηνπ 1940 δχν λέα βηβιία εκθαλίζηεθαλ. Η ιανγξάθνο Christina Hole παξαηήξεζε ηηο πεγέο θαη απέθπγε ηνλ κχζν, δίλνληαο λεθάιηα άπνςε γηα ηελ καγεία ζηελ Αγγιία. απηά ηα ίρλε ήξζε ε κνλνγξαθία απφ ηνλ ηζηνξηθφ R. Trevor Davies, ν νπνίνο έδεημε ηνλ ζεκαληηθφ ξφιν ηνπ θπλεγηνχ ησλ καγηζζψλ, θαηαδεηθλχνληαο θαη ηηο δπλαηφηεηεο γηα απζηεξφηεξε ρξνλνιφγεζε, θνηλσληθφπνιηηηθή εζηίαζε θαη κηα εκπεηξηθά βαζηζκέλε κεζνδνινγία. 27 Ο H. C. Lea ην 1957 θαη ν Joseph Hansen ην 1963 κειέηεζαλ ην θαηλφκελν ηεο καγείαο, εζηηάδνληαο ζηηο κνξθέο ηεο εμνπζίαο, ηνπο θιεξηθνχο, ηνπο δηθαζηέο θαη ηνπο θπβεξλψληεο, ππνζηεξίδνληαο φηη ε καγεία ήηαλ θάηη πνπ επηβιήζεθε ζηνλ ιαφ απφ φζνπο ηνλ θπβεξλνχζαλ. Ωζηφζν, ε αλζξσπνιφγνο Lucy Mair είπε φηη νη πεξηζζφηεξνη κειεηεηέο ζηελ ηζηνξία ηεο καγείαο ελδηαθέξζεθαλ πεξηζζφηεξν σο πξνο ην γηαηί νη αξρέο δίσθαλ ηηο κάγηζζεο, παξά ηη έθαλαλ νη θνηλνί άλζξσπνη γη απηέο. 28 Σν 1967 νινθιεξψζεθε ην δηδαθηνξηθφ ηνπ Alan Macfarlane, κηα αλάιπζε ησλ θαηεγνξηψλ ηεο καγείαο ζην Essex πνπ ήηαλ αληηθείκελν επνπηείαο απφ ηνλ Keith Thomas, ν νπνίνο έγξαθε έλα βηβιίν γηα ηηο ιατθέο πεπνηζήζεηο. Ο Thomas θαη ν Macfarlane αθνινπζψληαο αλζξσπνινγηθά θαη θνηλσληθά κνληέια εξκελείαο ηνπ θαηλνκέλνπ, ζπλέδεζαλ ηελ αχμεζε ησλ δηθψλ γηα καγεία κε ηηο επξχηεξεο αιιαγέο ζηηο θνηλσλίεο, φπσο ε αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ, ν πιεζσξηζκφο θαη ε αχμεζε ηεο θηψρεηαο. 29 O David Palliser ζηήξημε ηελ ζπδήηεζή ηνπ γηα ηελ καγεία ζην έξγν «Social and Economic History of England» ζηελ εξκελεία ηνπ Macfarlane γηα ην Essex, φπσο θαη ν Penry William ζην βηβιίν ηνπ γηα ηελ δηαθπβέξλεζε ησλ Σπδψξ. 30 ηελ αλζξσπνινγηθή πξνζέγγηζε ηεο καγείαο ππάξρνπλ αληίζεηα επηρεηξήκαηα: Ο Edward Thompson ππνζηήξημε φηη ε πεηζαξρία ηεο ηζηνξίαο είλαη πάλσ απφ φια θαη δήισζε φηη ε εμάξηεζε απφ αλζξσπνινγηθά ζηνηρεία εμππεξεηνχζε κφλν γηα λα ζνιψζεη ηα ζπκθξαδφκελα. Πεξίπνπ ηελ ίδηα δήισζε έθαλε θαη ν William Monter. Ο Macfarlane δήισζε φηη ε έξεπλα ηνπ θπξίσο 27 Gaskill, Witchcraft Trials in England, 2. 28 Sharpe, Introduction, ζην Witchcraft in Tudor and Stuart England, A regional and comparative study, Alan Macfarlane, Taylor & Francis, Λνλδίλν, 2008, xii. 29 Gaskill, Witchcraft Trials in England, 3. 30 Sharpe, Introduction, ζην Witchcraft in Tudor and Stuart England, xvi. [13]

αζρνιήζεθε κε ην λα δείμεη πψο ε καγεία ιεηηνπξγεί θνηλσληθά, ηα είδε ησλ αηηηψλ πνπ ηελ πξνθάιεζαλ θαη απφ ηελ άιιε φηη ε αιιαγή ζηηο αληηιήςεηο πεξί καγείαο ήηαλ πέξα απφ ηελ έθηαζε ηεο εξγαζίαο ηνπ. 31 ηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα ε θσηία ήηαλ κηα ζέζε θιεηδί, ζχκθσλα κε ηελ ζεσξία ηεο Margaret Murray, ζαλ κηα παγαληζηηθή ιαηξεία πνπ επηβίσλε, σζηφζν ε θαηάρξεζε ησλ απνδείμεσλ, πνπ ρξεζηκνπνίεζε γηα λα πείζεη ην θνηλφ γηα ηελ ζεσξία ηεο, θαηέζηξεςε ηελ αμηνπηζηία ηεο ζεσξίαο. Ο Norman Cohn ην 1970 έπαημε θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ δπζθήκηζε ηεο Murray θαη ελζάξξπλε ηελ Christina Larner λα ζπλερίζεη λα εξεπλά ην θαηλφκελν ηεο καγείαο, κε απνηέιεζκα λα γίλεη ε πην ζεκαληηθή ηζηνξηθφο πνπ αζρνιήζεθε κε ηε καγεία ζηε θσηία. Η Larner έθαλε πξνζερηηθή αλάγλσζε ησλ δηθψλ γηα ηελ καγεία θαη ε δνπιεηά ηεο ήηαλ πεξηζζφηεξν πνηνηηθή παξά πνζνηηθή, θαζψο νη πξνεγνχκελνη κειεηεηέο απέδηδαλ ην θπλήγη ησλ καγηζζψλ ζηελ Δθθιεζία, αιιά εθείλε έδεημε φηη απηή είλαη κφλν κηα πιεπξά ηεο ηζηνξίαο. Ο απιφο θφζκνο ζπλεξγαδφηαλ ζηηο δηψμεηο ησλ καγηζζψλ πνπ εμφξγηδαλ ηνπο γείηνλέο ηνπο, ελψ νη θπλεγνί ησλ καγηζζψλ ήηαλ γαηνθηήκνλεο, δηθαζηέο θαη κπζηηθνί ζχκβνπινη φπσο θαη ππνπξγνί. 32 [14] Αθφκα ε Larner έδσζε έκθαζε ζηελ θαηαζηαιηηθή πνιηηηθή ηεο ειίη ζηελ δεκηνπξγία θπλεγψλ καγηζζψλ, κηα ελέξγεηα πνπ πξνσζήζεθε απφ ηηο ηάμεηο πνπ θπβεξλνχζαλ. Οη κειέηεο ηεο έδεημαλ φηη ηα πξψηα ρξφληα ησλ ππνςηψλ γηα καγεία, ε βιαβεξή καγεία ήηαλ κφλν αλεζπρία φηη θάπνηνη άλζξσπνη πξνθαινχζαλ βιάβε θαη κηδέξηα κέζσ ηεο καγείαο. Η δηαβνιηθή εξκελεία δηαδφζεθε θαηά ηελ λνκηθή δηαδηθαζία ζηα δηθαζηήξηα. Σν βηβιίν ηεο «Enemies of god: The witch hunt in Scotland» ην 1981 επεξέαζε ηελ επαθφινπζε έξεπλα γη απηφ θαη κεηά ην ζάλαηφ ηεο, ην 1983, ε έξεπλα ζπλερίζηεθε απφ άιινπο κειεηεηέο. 33 Σν 1995 ν Brian Levack ηφληζε φηη ε πξαγκαηηθή ψζεζε γηα ηηο δηψμεηο ζηελ θσηία πξνεξρφηαλ θπξίσο απφ ηηο ηνπηθέο θνηλφηεηεο παξά απφ ην θέληξν θαη φηη νη θεληξηθέο αξρέο είραλ λα θάλνπλ πεξηζζφηεξν κε ηνλ πεξηνξηζκφ ηνπ θπλεγηνχ ησλ καγηζζψλ παξά κε ηελ δηάδνζή ηνπ. Ο Julian Goodare ππνζηήξημε φηη ε θεληξηθή εμνπζία έπαηδε ζεκαληηθφηεξν ξφιν ζηηο δηψμεηο απ απηφλ πνπ ν Levack είρε 31 Sharpe, Introduction, ζην Witchcraft in Tudor and Stuart England, xvi-xvii. 32 Goodare, Witchcraft in Scotland, 1-2. 33 Nenonen Marco, Culture wars: state, religion and popular culture in Europe, 1400-1800 ζην Witchcraft Historiography, επηκ. Barry Jonathan θαη Davies Owen, Palgrave Macmillan, Νέα Τφξθε, 2007, 112.

ππνδείμεη, θαζψο νη επηηξνπέο ησλ δηθαζηψλ ιεηηνπξγνχζαλ βέβαηα ζε ηνπηθφ επίπεδν αιιά ζηέιλνληαλ απφ ηελ θεληξηθή εμνπζία. 34 Μηα άιιε δεκφζηα ζπδήηεζε εζηίαζε ην ελδηαθέξνλ ηεο ζηα βαζαληζηήξηα. Ο Stuart Mac Donald έθαλε δηάθξηζε αλάκεζα ζηα δηθαζηηθά βαζαληζηήξηα, πνπ έθξηλε φηη ήηαλ ζπάληα, θαη ζε εθείλν ηεο ζηέξεζεο ηνπ χπλνπ πνπ ήηαλ ζπλεζηζκέλν. Η Liv Helene Willumsen θαηέγξαςε ππνζέζεηο πνπ αλαθέξνληαλ βαζαληζηήξηα κε πεξηζζφηεξεο ιεπηνκέξεηεο, ππνζηεξίδνληαο φηη κπνξεί λα επηθξαηνχζαλ πεξηζζφηεξν γηα ηηο γπλαίθεο, γηα λα εμάγνπλ ηηο νκνινγίεο ηνπο. 35 Άιιεο έξεπλεο έρνπλ εζηηάζεη ζηηο ιατθέο δνμαζίεο θαη ζηηο ηειεηνπξγηθέο πξαθηηθέο. Η Lizanne Henderson θαη ν Edward J.Cowan έδεημαλ φηη νη λεξάηδεο ιακβάλνληαλ ζνβαξά ππφςε απφ ηνπο απινχο αλζξψπνπο. ην έξγν ηνπο «Scottish Fairy Belief» αθηέξσζαλ έλα θεθάιαην ζηελ δαηκνλνπνίεζε θάπνησλ δνμαζηψλ θαηά ηελ δηάξθεηα ησλ θπλεγηψλ ησλ καγηζζψλ. Η Emma Wilby πξνρψξεζε παξαπέξα εζηηάδνληαο ζε δσληαλέο δνμαζίεο, φπσο ζηελ ζπλάληεζε αλζξψπσλ κε λεξάηδεο ζηελ θσηία. Ο Joyce Miller απνθάιπςε ηνπο ηχπνπο ηεο ηειεηνπξγίαο, ν Edward J.Cowan επεζήκαλε πεξηζζφηεξνπο δεζκνχο κε ηηο πεξί καγείαο αληηιήςεηο, ελψ ν Owen Davies εζηίαζε ζηνπο ίδηνπο ηνπο γεηεπηέο, ακθηζβεηψληαο φηη ε δηαθνξά κεηαμχ ηνπ εξαζηηέρλε ζεξαπεπηή θαη ηνπ επαγγεικαηία, πνπ ρξεζηκνπνηνχζε ηελ πνλεξηά γηα λα μεγειάζεη ηνπο άιινπο, γηλφηαλ αληηιεπηή ζηελ θσηία. 36 Η πξψηε κεγάιε έθδνζε γηα ηηο ππνζέζεηο καγείαο ζηελ Ννξβεγία «Hekserto og trolddom: Et studie I norsk heksevaesen» δεκνζηεχηεθε ην 1971 απφ ηνλ Bente Gullveig Alver. Ο ζπγγξαθέαο έδσζε έκθαζε ζηελ ρακειή θνηλσληθή θαηάζηαζε ησλ Ννξβεγψλ κάγσλ θαη καγηζζψλ. Οη θαηεγνξνχκελνη ήηαλ ζπλήζσο ειηθησκέλεο γπλαίθεο, κφλεο θαη θησρέο. Η έθδνζε ηνπ «Trolldomsprosessene I Norge pa 1500-1600 tallet» απφ ηνλ Hans Eyvind Naess ην 1982 ζηεξίρηεθε ζηελ δηδαθηνξηθή ζέζε ηνπ, είλαη κηα εκπεηξηθή αλάγλσζε ηνπ αξρεηαθνχ πιηθνχ θαη έγηλε κηα ζεκειηψδεο εξγαζία γηα ηελ κειέηε ηνπ εγθιήκαηνο ζηε λεφηεξε Ννξβεγία. 37 34 Goodare, Witchcraft in Scotland, 4. 35 Ο.π., 4-5. 36 Ο.π., 7. 37 Hagen Rune Blix, Witchcraft Criminality and Witchcraft Research in the Nordic Countries, ζην The Oxford Handbook of Witchcraft in Early Modern Europe and Colonial America, επηκ. Brian P. Levack, Oxford University Press, Ηλσκέλν Βαζίιεην, 2013, 7-8. [15]

Ο Per Sorlin ζην έξγν ηνπ «Trolldoms- och vidskepelseprocessena I Gota hovratt 1635-1754» ην 1993 ρξεζηκνπνίεζε ηξία επεμεγεκαηηθά κνληέια ζην πεδίν ηεο έξεπλαο ησλ δηθψλ γηα ηελ καγεία: α. Σν εθπνιηηηζηηθφ 2. Σν ζπγθξνπζηαθφ 3. Σν ζπζηεκηθφ. Δμήγεζε φηη έγξαςε απηφ ην βηβιίν ζαλ απάληεζε ζε θάπνηεο κειέηεο ηνπ 1980, ζηηο νπνίεο ε ζέζε πεξί πνιηηηζκηθήο επηβνιήο ζεσξήζεθε θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο. Μειεηψληαο πεξηνρέο πνπ νη δηψμεηο δελ πξνρψξεζαλ ζε παληθφ, ζπκπέξαλε φηη νη δίθεο δελ κπνξνχζαλ λα λνεζνχλ ζαλ επηβνιή ησλ ηδεψλ ηεο ειίη ζηνλ επξχηεξν πιεζπζκφ, αιιά φηη ε ειίη πεξηζζφηεξν ζθφπεπε κ απηέο λα ειέγμεη παξά λα εθπνιηηίζεη ηνπο πιεζπζκνχο. 38 Η ζπγθξηηηθή κειέηε ησλ δηθψλ γηα καγεία ζηε Γαλία θαη Ννξβεγία απφ ηελ Ellen Alm ζην «Statens rolle I Trolldomsprosessene I Danmark og Norge pa 1500- og 1600- tallet» ακθηζβεηεί ηελ άπνςε φηη νη δηψμεηο ησλ καγηζζψλ πξνέξρνληαλ απφ κηθξέο θνηλφηεηεο θαη ππνζηεξίδεη φηη νη δίθεο πξνέξρνληαλ απφ ηα πάλσ. Σν βηβιίν ηνπ Nils Gilje «Heksen og humanisten: Anne Pedersdatter og Absalon Pedersson Beyer: en historie om magi og trolldom I Bergen pa 1500- tallet» ρξεζηκνπνίεζε δηάζεκεο ππνζέζεηο καγείαο ηνπ 1590, δίλνληαο έκθαζε ζηε ζεκαζία ηεο πξνηεζηαληηθήο απνθαιππηηθήο ζέζεο φηη ν θφζκνο πιεζίαδε ζηηο ηειεπηαίεο ηνπ εκέξεο γη απηφ ήηαλ επείγνπζα αλάγθε ε δίσμε ησλ καγηζζψλ. 39 Ο Robert Moore ζην βηβιίν «The Formation of a Persecuting Society» ζεκείσζε φηη νη πξαγκαηηθνί ζηφρνη ησλ δηψμεσλ θαηά ηε κεζαησληθή πεξίνδν ήηαλ ε ηξηάδα, ησλ αηξεηηθψλ, ησλ Δβξαίσλ θαη ησλ ιεπξψλ, πνπ θαηά δηαζηήκαηα θαηεγνξνχληαλ φηη κεραλνξξαθνχζαλ θαηά ηεο ρξηζηηαλνζχλεο, θαηεγνξίεο πνπ αξγφηεξα απνδίδνληαλ ζηηο κάγηζζεο. Σέηνηεο δηψμεηο ήηαλ πηζαλέο κφλν ζην γεληθφ πιαίζην ησλ ζπλδεφκελσλ αιιαγψλ κε ηνπο πνιηηηθνχο, θνηλσληθνχο θαη ηδενινγηθνχο πξνζαλαηνιηζκνχο ηεο Δπξψπεο θαη ζπλέβαιαλ ζηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ησλ νξίσλ θαη ζηελ ππεξάζπηζε ησλ ζπκθεξφλησλ ησλ θπξίαξρσλ νκάδσλ. 40 38 Ο.π., 3. 39 Ο.π., 9. 40 Briggs Many reasons why, 54-55. [16]

ii) Η καηαδίωξη ηηρ μαγείαρ ζε επιμέποςρ πεπιοσέρ πσο έρεη δείμεη ε ηζηνξηθή έξεπλα, ην θαηλφκελν ηεο καγείαο εκθαλίζηεθε ζε δηάθνξεο πεξηνρέο θαη θξάηε ηεο Δπξψπεο κε δηαθνξεηηθή έληαζε ζε δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο ζηηγκέο. Πνηέο ήηαλ νη ζπλζήθεο πνπ επεξέαζαλ ηελ εκθάληζή ηνπ ζηελ θάζε πεξίπησζε; ηνλ γεξκαληθφ ρψξν εθδειψζεθε ε κεγαιχηεξε καλία, αθνχ απφ ηα 90.000 άηνκα πνπ θαηαδηψρηεθαλ γηα καγεία ζηελ Δπξψπε, ηα 30.000 πεξίπνπ πξνέξρνληαλ απφ ηνλ γεξκαληθφ ρψξν. 41 Δπεηδή είραλ δήζεη απνηπρίεο ζηελ ζπγθνκηδή ησλ πξντφλησλ, ππήξμε κηα ζπζρέηηζε αλάκεζα ζηελ επηδείλσζε ησλ αγξνηηθψλ ζπλζεθψλ θαη ησλ δηθψλ ησλ καγηζζψλ κεηά ην 1560. Αξθεηνί ιφγηνη ηεο επνρήο ζπλέδεζαλ ηελ Μηθξή Παγεηψδε επνρή κε ηηο θαηεγνξίεο ελαληίνλ ησλ καγηζζψλ. Σν 1620 ζηε λφηηα Γεξκαλία νη δηαθνξεηηθέο ζηάζεηο ηεο ειίη απέλαληη ζηε καγεία θαη ηηο δίθεο έθαλαλ αηζζεηή ηελ δηαθνξά ζην ηνπηθφ θαη πεξηθεξεηαθφ πξφηππν ησλ δηθψλ. Σν 1590-1630 ήηαλ ε πεξίνδνο ησλ πην ζπζηεκαηηθψλ δηψμεσλ πνπ πξνθάιεζε εθαηνληάδεο ζχκαηα ζε κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα. Σν άζηαην πνιηηηζκηθά θαη ηδενινγηθά θιίκα δελ πξνθάιεζε βέβαηα ηηο δίθεο ησλ καγηζζψλ, αιιά αλαπηχρζεθε ζε ζπλάθεηα κε απηέο. Μεηά ην 1630 νη δίθεο έγηλαλ πην ζπάληεο θαζψο ήηαλ απνθαζηζηηθή ε παξέκβαζε ησλ θπβεξλήζεσλ. 42 Ο κεγάινο αξηζκφο ησλ δηθψλ ην 1626-1634 δελ είρε ελνξρεζηξσζεί απφ ηηο αξρέο αιιά απφ ηνπηθέο θαηεγνξίεο. 43 Σν 80 % εθείλσλ πνπ δηψθνληαλ γηα καγεία ήηαλ γπλαίθεο θαη κάιηζηα πάλσ απφ ηα 40, αθνχ ην κνηίβν ησλ αξρψλ ηνπ 16 νπ αηψλα, φπνπ νη κηζνί θαηεγνξνχκελνη ήηαλ άληξεο, άιιαμε δξακαηηθά. Οη θαηεγνξίεο βάξαηλαλ πεξηζζφηεξν ηηο γπλαίθεο πνπ αζρνινχληαλ κε ηελ θξνληίδα ησλ εγθχσλ θαη ησλ παηδηψλ, ηελ πξνεηνηκαζία ηνπ θαγεηνχ θαη ηελ θξνληίδα ησλ αξξψζησλ. Πνιιέο χπνπηεο γηα καγεία θαηεγνξνχληαλ γηα ηελ αλάκεημε δειεηεξίνπ κέζα ζην θαγεηφ ή γηα ηελ δνινθνλία ησλ ζπκάησλ ηνπο κε άιινπο κπζηήξηνπο ηξφπνπο. 44 Η κεγάιε δηαθνξά αλάκεζα ζηηο αλαηνιηθέο γεξκαλφθσλεο πεξηνρέο θαη ζηηο δπηηθέο γαιιφθσλεο ήηαλ ε έθηαζε ζπκκεηνρήο ζηελ νξγάλσζε ησλ δηθψλ. Οη ππεχζπλνη ζθφπεπαλ λα θαηαζηήζνπλ φιε ηελ θνηλφηεηα ππεχζπλε γηα ην θφζηνο έλαξμεο κηαο δίσμεο πνπ δηαθνξεηηθά ζα βάξαηλε έλα άηνκν ή κηα κηθξή νκάδα. ηελ 41 Robisheaux, The German Witch Trials, 1. 42 Ο.π., 3-4. 43 Ο.π., 5. 44 Ο.π., 8. [17]

πεξηνρή ηνπ Ρήλνπ πνιινί ηζρπξνί ηνπηθνί εγεκφλεο θαη άιινη αμησκαηνχρνη αγσλίδνληαλ λα ειέγμνπλ ην ρσξηφ, δεκηνπξγψληαο ιίζηεο νλνκάησλ απφ ηηο νκνινγίεο εθείλσλ πνπ θαηνλφκαδαλ ηνπο ζπλελφρνπο ηνπο. Η πιεηνςεθία απηψλ πνπ θαηεγνξνχληαλ ήηαλ ηαπεηλνί άλζξσπνη, πεξηζζφηεξν γπλαίθεο παξά άληξεο, ειηθησκέλεο παξά λέεο, ρήξεο ρσξίο επηδψληα παηδηά, ρσξηθνί θαη ηερλίηεο αιιά θαη ππφ-νκάδεο φπσο δεηηάλνη θαη βνζθνί, ελψ πνιχ ιίγα κέιε απφ ηνπο πινχζηνπο ρσξηθνχο έπεζαλ ζχκαηα ησλ δηψμεσλ. 45 Η ελαιιαθηηθή εμήγεζε ηεο καγείαο ήηαλ ε ρξήζε καγηθψλ παξαζθεπαζκάησλ πνπ νη κάγηζζεο πξνκεζεχνληαλ απφ ηνλ δηάβνιν, φπσο πνιιέο κάγηζζεο ζηελ Λσξξαίλε είραλ νκνινγήζεη. Αθνχ νη πεξηζζφηεξνη απφ απηνχο πνπ θαηεγνξνχληαλ ήηαλ θησρνί, ήηαλ ζπάλην λα θαηαζρεζνχλ ηα ππάξρνληα ηνπο γηα λα θαιπθζνχλ ηα δηθαζηηθά έμνδα. Η ρξήζε ηνπ αγηαζκνχ θαη ηνπ δηαβαζκέλνπ άξηνπ έπαηδε θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ ηειεηνπξγία θαηά ησλ καγηζζψλ. Οη αληηιήςεηο ηνπ ιανχ γηα ηηο κάγηζζεο ήηαλ βαζηά ξηδσκέλεο ζε κηα παξάδνζε θαη ζην θνπηζνκπνιηφ ησλ ρσξηψλ. Οη θαηεγνξνχκελνη νκνινγνχζαλ φηη είραλ παξαπιαλεζεί απφ ηνλ δηάβνιν φηαλ ήηαλ ζπκσκέλνη θαη απειπηζκέλνη θαη έηζη εμαλαγθάζζεζαλ λα ζπκκεηάζρνπλ ζηε ζπλάζξνηζε ηνπ αββάηνπ (Sabbath) θαη λα πιήμνπλ ηνπο ζπγρσξηαλνχο ηνπο. 46 Σν πην αμηνζεκείσην ζηνηρείν ζηε δίσμε ηεο καγείαο ζηελ Γαιιία ήηαλ φηη απφ ηνλ 15 ν αηψλα σο θαη ην ηέινο ηνπ παιαηνχ θαζεζηψηνο δηθάδνληαλ απφ έλα θνζκηθφ θαη φρη εθθιεζηαζηηθφ δηθαζηήξην, ην parlement ηνπ Παξηζηνχ ή αληίζηνηρα ζψκαηα ζηελ πεξηθέξεηα ηνπ βαζηιείνπ. Σν parlement είρε απνθαζίζεη λα κελ επηηξέπεηαη θαλέλα εθθιεζηαζηηθφ δηθαζηήξην ζηελ γαιιηθή επηθξάηεηα λα εθδίδεη ηειηθή απφθαζε ζε ππνζέζεηο καγείαο, ελψ είρε θξαηήζεη κηα επηθπιαθηηθή ζηάζε γηα ηελ καγεία. ην πξψην κηζφ ηνπ 16 νπ αηψλα νη θαηαγεγξακκέλεο δίθεο γηα καγεία ζην βαζίιεην ηεο Γαιιίαο ήηαλ αξαηέο φζν θαη ζηελ δπηηθή Δπξψπε. 47 Η πην αηκαηεξή θάζε ησλ δηψμεσλ ζηνλ ηηαιηθφ ρψξν ήηαλ κέρξη ηα κέζα ηνπ 15 νπ αηψλα, φηαλ νη κάγηζζεο ηηκσξνχληαλ κε ζθιεξφ ηξφπν ζε δηάθνξεο ηηαιηθέο πφιεηο (Μηιάλν, Βελεηία, Ρψκε, Φισξεληία) θαη θνξπθψζεθαλ θαηά ηνπο Ιηαιηθνχο 45 Briggs Robin, Witchcraft and the Local Communities: The Rhine- Moselle Region, ζην The Oxford Handbook of Witchcraft in Early Modern Europe and Colonial America, επηκ. Brian P. Levack, Oxford University Press, Ηλσκέλν Βαζίιεην, 2013, 4-5. 46 Ο.π., 9-10. 47 Monter, Witchcraft Trials in France, 2. [18]

πνιέκνπο. Οη καδηθέο δίθεο έιεμαλ κε πνιιαπιέο ηηκσξίεο ζηηο πξσηεχνπζεο ησλ ηηαιηθψλ θξαηψλ. Δμαηηίαο ηεο απνπζίαο ησλ πξαγκαηηθψλ πξαθηηθψλ απφ ηηο δίθεο εθεί, ε γλψζε καο είλαη απνζπαζκαηηθή αιιά θαλεξά ζα είραλ θαεί πεξηζζφηεξεο κάγηζζεο απφ ηνλ αξηζκφ πνπ πηζηνπνηείηαη απφ ηα ζσδφκελα αξρεία. 48 Απφ ηα ηέιε ηνπ 16 νπ αηψλα, ε Ρσκατθή Ιεξά Δμέηαζε έγηλε πην αλήζπρε γηα ηελ δίσμε ηεο καγείαο. Δληνχηνηο, ε ζπζηεκαηηθή δίσμε ηεο καληείαο, ηεο εξσηηθήο καγείαο θαη ηεο ζεξαπεπηηθήο καγείαο ζπλήζσο έιεγε κε ειαθξηέο πνηλέο απφ ηα δηθαζηήξηα ηεο Ρσκατθήο Ιεξάο Δμέηαζεο. Απηά πεξηειάκβαλαλ καζηίγσκα ζηνπο δξφκνπο, άιινπο ηξφπνπο δεκφζηνπ εμεπηειηζκνχ ή πεξηνξηζκφ ζε έλα ρσξηφ ή ζε κηα νιφθιεξε πφιε. 49 Θαλαηηθέο πνηλέο επηβάιινληαλ ζε πεξηπηψζεηο ζαθνχο δαηκνληθήο καγείαο. Γπλαίθεο ζεξαπεχηξηεο θαη κάληηζζεο δελ ήηαλ νη κφλεο πνπ ξίζθαξαλ λα εθδησρζνχλ. Σν ίδην θαη νη επαγγεικαηίεο πνπ κάζαηλαλ ηελ καγεία θαη ήηαλ ζπλήζσο άληξεο. Η δηάθξηζε αλάκεζα ζηνλ κάγν θαη ηελ κάγηζζα ήηαλ ζνιή εθεί. 50 Η Ιζπαλία θαη ε Πνξηνγαιία πξνζπάζεζαλ λα εκπνδίζνπλ ηα θνζκηθά δηθαζηήξηα λα ηηκσξήζνπλ έλα έγθιεκα πνπ νη λνκηθνί ζπκθσλνχζαλ φηη ήηαλ κεηθηήο δηθαηνδνζίαο θαη ράξε ζηελ βαζηιηθή ππνζηήξημε ην θαηάθεξαλ ζην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο Ιβεξηθήο. Η Ιζπαληθή Ιεξά Δμέηαζε είρε ιηγφηεξε δηθαηνδνζία λα ειέγρεη ην έγθιεκα ηεο καγείαο θπξίσο ζηηο βνξεηναλαηνιηθέο πεξηνρέο πνπ αλήθαλ ζην ζηέκκα ηεο Αξαγνλίαο πεξηζζφηεξν παξά ζην ζηέκκα ηεο Καζηίιεο. 51 ηα Καλάξηα λεζηά ν δηάβνινο εκθαληδφηαλ ζπρλά κε ηελ κνξθή ηεο θακήιαο. Οη κάγνη εδψ εηδηθεχνληαλ ζην πηπίιηζκα αίκαηνο παηδηψλ. Σν 1529 ν αλαπιεξσηήο θπβεξλήηεο ζπλέιαβε πνιιέο γπλαίθεο κε ηελ θαηεγνξία φηη ζθφησζαλ βξέθε κε απηή ηελ κέζνδν. Σέηνηεο θαηεγνξίεο θνξπθψζεθαλ ζηα ηέιε ηνπ 16 νπ αηψλα αιιά ζπλερίζηεθαλ ζπνξαδηθά κέρξη ην 1766. 52 Η καγεία ζηελ θσηία ζεσξνχληαλ θνζκηθφ αδίθεκα ην δηάζηεκα 1563-1736 θαη ηφηε έγηλαλ νη πεξηζζφηεξεο δίθεο, θαζψο ην θπλήγη ησλ καγηζζψλ ζηελ πεξηνρή απηή ήηαλ απφ ηα πην απζηεξά ζηελ πξνηεζηαληηθή Δπξψπε. ε πιεζπζκφ 1.000.000, 48 Herzig, Witchcraft Prosecutions in Italy, 1-2. 49 Ο.π., 4. 50 Ο.π., 9. 51 Monter, «Witchcraft in Iberia, 1. 52 Ο.π., 4-5. [19]

πεξίπνπ 4.000 άλζξσπνη θαηεγνξήζεθαλ γηα καγεία θαη πεξίπνπ 2.500 εθηειέζηεθαλ. 53 Οη ζηαηηζηηθέο έδεημαλ φηη νη δησθφκελνη ζηελ θσηία ήηαλ θαηά ην 85% γπλαίθεο, έλα κεγαιχηεξν πνζνζηφ απφ φ,ηη ζπλέβε ζηελ Δπξψπε ζπλνιηθά. Σν 22% ήηαλ γχξσ ζηα 30, ην 41% γχξσ ζηα 40 θαη ην 13% γχξσ ζηα 50. Αιιά ηελ επνρή εθείλε κηα γπλαίθα ζηελ ειηθία ησλ 40 ζεσξνχληαλ ειηθησκέλε κε ηηο αιιαγέο ζηελ εμσηεξηθή ηεο εκθάληζε θαη ηελ παχζε ηεο πεξηφδνπ γνληκφηεηαο. Οη κάγηζζεο πνπ θαηεγνξνχληαλ απφ ηνπο γείηνλεο ηνπο ήηαλ κεηνςεθία θαη νη πεξηζζφηεξεο πνπ θαηεγνξνχληαλ, θαηνλνκάδνληαλ απφ θάπνηα άιιε κάγηζζα θαηά ηελ νκνινγία ηεο, κεξηθέο ήηαλ καίεο αιιά γεληθά ήηαλ κέιε ηεο θνηλσλίαο ηνπο παξά πεξηζσξηνπνηεκέλα άηνκα. 54 Οη δηψμεηο ζε φιε ηελ επηθξάηεηα ησλ πέληε θαλδηλαβηθψλ ρσξψλ (Ιζιαλδία, Ννξβεγία, Γαλία, νπεδία θαη Φηιαλδία) ήηαλ ζην απνθνξχθσκά ηνπο ην 1620-1660 αλ θαη νη δίθεο ζπλέβαηλαλ θαη λσξίηεξα θαη αξγφηεξα. ε θάπνηεο πεξηνρέο ησλ ρσξψλ απηψλ, νη άληξεο είραλ ηελ ππεξνρή αλάκεζα ζηνπο θαηεγνξνπκέλνπο. Οη πην έληνλεο δηψμεηο ζπλέβεζαλ ζηελ πεξηνρή Dalama ηεο νπεδίαο ην 1668-1676, γλσζηέο σο δίθεο Blakulla. 55 ε κέξε ηεο Φηιαλδίαο θαη ζηελ Ιζιαλδία, νη δίθεο γηα καγεία ζπλδένληαλ κε ηελ παξαδνζηαθή καγεία, πνπ πξσηίζησο ζπλδεφηαλ κε ηνπο άληξεο. Η πξψηε θαχζε καγηζζψλ ζηελ Ιζιαλδία ζπλέβε ην 1625 θαη ε ηειεπηαία εθηέιεζε ην 1683. Μεηά απφ εθείλε ηελ ζηηγκή, φιεο νη πξνηάζεηο ζαλάησζεο έπξεπε λα επαλεμεηαζηνχλ απφ ην αλψηαην δηθαζηήξην ηεο Κνπεγράγεο. Οη θχξηεο θαηεγνξίεο ζηα δηθαζηήξηα αθνξνχζαλ ηζρπξηζκνχο γηα καγεία πνπ πξνθαινχζε αθχζηθεο αζζέλεηεο ζηνπο γείηνλεο. 56 Οη πεξηζζφηεξεο δίθεο ζηελ Γαλία ζπλέβεζαλ ην 1617-1625. Ο λφκνο θαηά ηεο καγείαο εθδφζεθε ην 1617 θαη ε αχμεζε ησλ δησγκψλ ήηαλ άκεζε ζπλέπεηα ηεο λνκνζεζίαο. Αλ θαη 400 άλζξσπνη θαηαδηθάζηεθαλ ζε ζάλαην, κεγάιε αιπζηδσηή αληίδξαζε θπλεγηνχ ζπάληα ζπλέβε ζηελ Γαλία. πσο θαη ζηελ Ννξβεγία, δελ ππήξμαλ αλαθνξέο γηα ζεμνπαιηθή αθνιαζία ή θαληβαιηζκφ, αιιά άιια ζηνηρεία 53 Goodare, Witchcraft in Scotland, 1. 54 Ο.π., 2. 55 Hagen Rune, Witchcraft Criminality in the Nordic Countries, 1. 56 Ο.π., 4-5. [20]

ζρέζεο κε ην δηάβνιν, φπσο ην φηη έβξηζθαλ ην ζεκάδη ηνπ δηαβφινπ πάλσ ζηνπο θαηεγνξνχκελνπο. 57 ηε Ννξβεγία απφ ην 1560 έσο ηηο αξρέο ηνπ 18 νπ αηψλα πεξηζζφηεξνη απφ 750 άλδξεο θαη γπλαίθεο θαηεγνξήζεθαλ γηα αζέηεζε ησλ λφκσλ ηεο Γαλίαο θαη Ννξβεγίαο θαηά ηεο καγείαο. Οη Ννξβεγηθέο δίθεο μεθίλεζαλ ην 1560 κε ηελ πην έληνλε πεξίνδν δηψμεσλ λα δηαξθεί απφ ην 1620-1665. Η ζπρλφηεηα ησλ ππνζέζεσλ κεηψζεθε ζην ηέινο ηνπ 17 νπ αηψλα. Οη Ννξβεγηθέο δίθεο ήηαλ άληζα θαηαλεκεκέλεο γεσγξαθηθά θαη έηζη ζε κηα πεξηνρή κπνξεί λα ππήξραλ έληνλεο δηψμεηο, ελψ ε γεηηνληθή λα κελ είρε θακηά εκπεηξία απφ ην θπλήγη. 58 Η Αγγιία γεχηεθε ην κεγαιχηεξν θπλήγη καγηζζψλ ζηελ ηζηνξία ηεο ην 1645-1647 απφ ηνλ Matthew Hopkins. Οη δίθεο απηήο ηεο πεξηφδνπ αληηπξνζσπεχνπλ ηνλ κεγάιν παληθφ γηα ηηο κάγηζζεο ζηελ αλαηνιηθή Αγγιία. Πνιινί απφ απηνχο πνπ θαηεγνξήζεθαλ, ζεσξνχληαλ χπνπηνη φρη απιψο γηα καγεία αιιά φηη ζπλδένληαλ θαη κε δηαβνιηθά πλεχκαηα. Οη πιεξνθνξίεο πνπ ζπγθεληξψλνληαη απφ ηηο πξνδηθαζηηθέο θαηαζέζεηο απνδεηθλχνπλ φηη πνιιέο απφ ηηο θαηεγνξνχκελεο πνπ εμεηάζηεθαλ νκνιφγεζαλ φηη θξαηνχζαλ ζην ζπίηη ηέηνηα πλεχκαηα θαη ηνπο επέηξεπαλ λα ηνπο ξνπθνχλ ην αίκα, θάλνληαο ζπκθσλίεο κε ηνλ δηάβνιν θαη ιηγφηεξν ζπρλά φηη είραλ ζεμνπαιηθή ζρέζε κε εθείλνλ. 59 ηελ Αγγιία ην ζέαηξν είρε αζρνιεζεί αξθεηέο θνξέο κε ην θαηλφκελν ηεο καγείαο. Ο αίμπεξ δεκηνχξγεζε πιήζνο πλεπκάησλ άιινηε θαθψλ, άιινηε θαιψλ θαη άιινηε αδηάθνξσλ, ζε έξγα φπσο ην «λεηξν ζεξηλήο Νπθηφο» (1595) θαη «ε Σξηθπκία» (1610). ηα ζέαηξα ηεο ρψξαο ζηηο αξρέο ηνπ 17 νπ αηψλα ε κάγηζζα άξρηζε λα απεηθνλίδεηαη σο θάηη ζην νπνίν πίζηεπαλ νη ακφξθσηνη, απιντθνί θαη ρνλδξνθνκκέλνη ρσξηάηεο, ελψ νη κνξθσκέλνη ήηαλ αξθεηά έμππλνη γηα λα πηζηεχνπλ ζ απηέο. Οη κάγηζζεο έγηλαλ πιάζκαηα ελφο αθεξεκέλνπ ηφπνπ ή ηνπ απφκαθξνπ παξειζφληνο, γηα παξάδεηγκα ε πξψηκε θνηία ηνπ Μάθβεζ (πνπ αλέβεθε γηα πξψηε θνξά ην 1606), φπνπ ζε θάζε πεξίζηαζε ηα μσηηθά κπνξνχζαλ κφλν λα πξνβιέςνπλ ην κέιινλ, φρη λα ην αιιάμνπλ. Η αγγιηθή θνπιηνχξα είρε αξρίζεη λα ηηζαζεχεη ηε κάγηζζα θαη λα αλαπαξηζηά ηνλ πλεπκαηηθφ θφζκν φρη σο δηαξθψο απνιχησο θαιφ ή 57 Ο.π., 5. 58 Ο.π., 6. 59 Sharpe Jim, The devil in East Anglia: the Matthew Hopkins trials reconsidered, ζην Witchcraft in Early Modern Europe, επηκ. Barry Jonathan, Hester Marianne θαη Gareth Roberts, Cambridge University Press, Νέα Τφξθε, 1996, 238-239. [21]

απνιχησο θαθφ. ίγνπξα απηή ε ηάζε απερνχζε ηελ ζθέςε ησλ Άγγισλ δηθαζηψλ θαη ελφξθσλ, γηα ην πνζνζηφ ησλ αζσσηηθψλ απνθάζεσλ πνπ απμήζεθαλ κεηά ηελ πεξίνδν ησλ έληνλσλ δηψμεσλ ηνπ 1645-7. Έηζη, αθνχ ν Matthew Hopkins θαη νη δηψμεηο ηνπ έθηαζαλ ζην ηέινο ηνπο, ηα νξθσηά δηθαζηήξηα ήηαλ φιν θαη πεξηζζφηεξν απξφζπκα λα θαηαδηθάζνπλ θάπνηνλ κε ηελ θαηεγνξία ηεο καγείαο. 60 60 Thurston W. Robert, Μάγοι και Μάγιζζερ, κηθ: Παπαζηάκνπ Ισάλλα, Δθδ. Παπαδήζε, Αζήλα, 2006, 304-305. [22]

iii) Αίηια ηηρ δίωξηρ ηων μαγιζζών Οη ηζηνξηθνί κειεηψληαο ην θαηλφκελν ηεο καγείαο ζε επηκέξνπο πεξηνρέο θαη ρξνληθέο πεξηφδνπο, αλαθάιπςαλ ζπρλά φηη ήηαλ δηαθνξεηηθνί νη ιφγνη πνπ ψζεζαλ ηηο αξρέο θαη ηνπο απινχο αλζξψπνπο λα επηηεζνχλ ζε θάπνηνπο ζπλαλζξψπνπο ηνπο, θαηεγνξψληαο ηνπο γηα καγεία. Πνηνη ήηαλ φκσο απηνί νη ιφγνη πνπ φπιηζαλ ην ρέξη ηνπο θαηά ησλ γπλαηθψλ; Καη πνηεο θαηεγνξίεο γπλαηθψλ θαηεγνξήζεθαλ ηειηθά γηα καγεία; Η έμαξζε ησλ δηψμεσλ έιαβε ρψξα αθξηβψο ηελ πεξίνδν ηεο Μεηαξξχζκηζεο θαη ηεο Αληηκεηαξξχζκηζεο: εμνληψλνληαο νη δεισηέο ηηο κάγηζζεο εμάιεηθαλ θαη ηηο δεηζηδαηκνλίεο. 61 Δίλαη ελδηαθέξνλ φηη νη δηψμεηο ζηε κεζαησληθή Δπξψπε δελ πεξηειάκβαλαλ ηηο κάγηζζεο. Ωζηφζν, ζε έλα βαζχηεξν πιαίζην νη δίθεο γηα ηελ καγεία έλσλαλ ηηο θνηλφηεηεο γηα λα εμπγηάλνπλ ηνπο εαπηνχο ηνπο απφ ηνλ δηάβνιν. Η πην γεληθή πξνζπάζεηα ησλ δηνηθεηηθψλ κεραληζκψλ θαη ηεο Δθθιεζίαο λα επηβάινπλ ηελ ζχζθημε ηνπ εζηθνχ θαη θνηλσληθνχ ειέγρνπ πάλσ ζηνλ πιεζπζκφ κπνξνχζε λα επηηεπρζεί κε ηελ πξνζέιθπζε ηεο ιατθήο ππνζηήξημεο πάλσ ζε απηφ ην ζέκα, ελψ ππεξεηνχζαλ ηηο ζηνρεχζεηο ηεο θπβεξλψζαο ηάμεο. Οη αληηιήςεηο γηα ηελ καγεία αλακεηγλχνπλ μεραζκέλεο ιατθέο θνηλσληθέο επηζπκίεο. Οη απνζπψκελεο νκνινγίεο βνεζνχζαλ ζηελ ζπγρψλεπζε ησλ επηζπκηψλ ηνπ πιεζπζκνχ κε ηηο παξαδνζηαθέο αληηιήςεηο ηεο επνρήο. Θα πξέπεη βέβαηα λα πξνζηεζεί φηη ζε αληίζεζε κε αξθεηνχο άιινπο ηχπνπο παξαβαηηθψλ νκάδσλ πνπ δνχζαλ κέζα ζηηο θνηλσλίεο, νη κάγηζζεο ζεσξνχληαλ φηη ηάρα βιάπηνπλ ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληθέο νκάδεο, πνπ είραλ θίλεηξν λα ηηο θαηεγνξήζνπλ γηα καγεία. 62 Ο Robert Muchembled ππνζηήξημε φηη νη δηψμεηο ησλ καγηζζψλ ήηαλ απνηέιεζκα ησλ δηαδηθαζηψλ πνιηηηζκηθήο επηβνιήο ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο απφ ηελ ζξεζθεπηηθή θαη πνιηηηθή ειίη. Ο Boris F. Porsnev, καξμηζηήο ηζηνξηθφο, πξφηεηλε φηη ν κεηαζρεκαηηζκφο ηνπ θξάηνπο μεθίλεζε απφ ηελ ειίη πνπ θπβεξλνχζε θαη θνβφηαλ φηη ν απιφο ιαφο ζα επαλαζηαηνχζε. Άιινη ηζηνξηθνί δήισζαλ φηη ε ειίη, πνπ θπβεξλνχζε, είδε ηελ θαζνδήγεζε ηνπ φρινπ απαξαίηεηε πξνθεηκέλνπ λα πνιεκήζεη 61 Kamen Henry, Ππώιμη Νεόηεπη Εςπωπαϊκή Ιζηοπία, Μηθ. Καινγηάλλε Διέλε, Δθδφζεηο Μεηαίρκην Δπηζηήκεο, Αζήλα, 2002, 131. 62 Briggs, Many reasons why, 55-56. [23]

ην έγθιεκα, λα θαηαζηείιεη ηηο επαλαζηάζεηο, λα επηηχρεη κηα απνηειεζκαηηθή νηθνλνκία πνπ ζα πεξηειάκβαλε πηζηφ εξγαηηθφ δπλακηθφ θαη αχμεζε ησλ θφξσλ. Η επηδίσμε ηεο ηάμεο θαη ηεο πεηζαξρίαο μεθίλεζε ηηο δηψμεηο. 63 Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ηνπ 20νπ αηψλα, φπσο ηζρπξίδεηαη ν Brian Levack, νη ηζηνξηθνί πξνζπάζεζαλ λα θαζηεξψζνπλ κηα αηηηαθή ζρέζε αλάκεζα ζην κεγάιν θπλήγη ησλ καγηζζψλ ηνλ 16 ν θαη 17 ν αηψλα θαη ζηελ αλάπηπμε ηνπ λεσηεξηθνχ θξάηνπο. Η γεληθή αίζζεζε είλαη φηη νη κάγηζζεο ήηαλ ηα ζχκαηα ηεο πξνέιαζεο ηνπ ζπγθεληξσηηζκνχ, ηεο γξαθεηνθξαηίαο θαη ηεο λεσηεξηθήο πνιηηηθήο δηακφξθσζεο. Ο δηθαζηηθφο θαη δηνηθεηηθφο ζπγθεληξσηηζκφο, ήηαλ ην θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο θξαηηθήο αλάπηπμεο. Η πξφνδνο ηεο θεληξηθήο βαζηιηθήο δηθαηνδνζίαο είρε νδεγήζεη ηελ πεξηθέξεηα ζηνλ θεληξηθφ θπβεξλεηηθφ έιεγρν. 64 Μειέηεο έηεηλαλ λα ραξαθηεξίδνπλ σο δείγκαηα καγείαο ηηο δηακάρεο πνπ μεζπνχζαλ αλάκεζα ζηηο γπλαίθεο θαη εθδειψλνληαλ θαηά ηελ πεξίνδν ηεο κεηξφηεηαο ή ηεο γνληκφηεηαο, αιιά ε Lauren Martin έδεημε φηη αξθεηέο ζπγθξνχζεηο ήηαλ ζρεηηθά κε ηελ νηθνλνκηθή ελφηεηα, ην λνηθνθπξηφ θαη ηελ εξγαζία, φπσο ηελ δεκηνπξγία ξνχρσλ θαη ηελ γαιαθηνθνκία. Η πξνψζεζε ηεο πεηζαξρίαο ζην ζείν ζρεηηδφηαλ ηδηαίηεξα κε ηηο γπλαίθεο, αθνχ ην ζεκαληηθφηεξν ζέκα ησλ εθθιεζηαζηηθψλ δηθαζηεξίσλ ήηαλ ε ηηκσξία ηνπ εμσζπδπγηθνχ ζεμ, πνπ ζπλήζσο απνθαιππηφηαλ κε ηηο εγθπκνζχλεο. Σν θπλήγη ησλ καγηζζψλ ζπλέβαιε ζηελ εθδίσμε ηνπ εγθιήκαηνο θαη ηελ ξχζκηζε ησλ εζψλ ησλ γπλαηθψλ. 65 Δπηπιένλ, νη γπλαίθεο θξφληηδαλ γηα ηα νηθφζηηα δψα, θαζψο νη άληξεο πήγαηλαλ γηα δνπιεηά ζηνπο αγξνχο ή ζε άιιεο δξαζηεξηφηεηεο καθξηά απφ ην ζπίηη. Έηζη, νη γπλαίθεο ήηαλ πεξηζζφηεξν πηζαλφ λα βξεζνχλ θνληά ζηνπο ζαλάηνπο δψσλ θαη αλζξψπσλ, νη νπνίνη δελ κπνξνχζαλ λα εμεγεζνχλ εθείλε ηελ επνρή κε άιινλ ηξφπν παξά κε ηελ αλαθνξά ζε ππεξθπζηθέο δπλάκεηο. 66 «Ση γελλά ηελ κάγηζζα;» δηεξσηήζεθε ν Michelet ζηε κειέηε ηνπ «La Sorciere». «Σν δειψλσ απεξίθξαζηα: Η απειπηζία.», ζπκπέξαλε. Οη απινί άλζξσπνη δπζθνιεχνληαλ λα αληηκεησπίζνπλ ηελ νηθνλνκηθή θξίζε, ηνπο πνιέκνπο, ιηκνχο, ηηο 63 Nenonen, Culture Wars, 110. 64 Levack P. Brian, State- building and witch hunting in early modern Europe, ζην Witchcraft in Early Modern Europe, επηκ. Barry Jonathan, Hester Marianne θαη Gareth Roberts, Cambridge University Press, Νέα Τφξθε, 1996, 96. 65 Goodare, Witchcraft in Scotland, 5. 66 Thurston, Μάγοι και Μάγιζζερ, 245. [24]

θνηλσληθέο θξίζεηο, ηελ απψιεηα ηεο πίζηεο θαη ηνπ πξνζαλαηνιηζκνχ. ηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο πνπ καζηίδνληαλ απφ ηνλ πφιεκν θαη ηε ζηηνδεία, ν πιεζπζκφο ζπκαηνπνηνχζε απηνχο ζηνπο νπνίνπο έβιεπε λα πξνζσπνπνηνχληαη ηα δεηλά ηνπ. 67 Οη πεξηζζφηεξεο ιατθέο παξαδφζεηο ήηαλ δεκέλεο κε επνρηαθά γιέληηα ζηηο θνηλφηεηεο. χκθσλα κε ηνλ Muchembled, απφ ηνλ 16 ν αηψλα θαη εμήο, νη αξρέο πξνζπαζνχζαλ λα ηα ειέγμνπλ θαη αθνχ νη γπλαίθεο έπαηδαλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ ιατθή παξάδνζε κέζα ζηηο νηθνγέλεηεο θαη ηηο θνηλφηεηεο, ηηο έθαλε πην επάισηεο ζηελ επίζεζε ησλ αξρψλ λα θαηαζηείινπλ ηηο παξαδφζεηο. Σν ζέκα ινηπφλ ηνπ θχινπ είρε ρξσκαηίζεη θαηά πνιχ ηα θπλήγηα ησλ καγηζζψλ. Τπνζηήξημε αθφκα φηη ε λέα ηδενινγία πξνψζεζε λέα κνληέια νηθνγελεηαθήο δσήο, θαζψο δφζεθε πεξαηηέξσ έκθαζε ζηνλ ξφιν ηνπ παηέξα, ν νπνίνο, φπσο ν βαζηιηάο, έπξεπε λα θαζνδεγήζεη πξνο ηνπο ζσζηνχο θαλφλεο, ηηο αμίεο θαη ηε ζετθή εληνιή. 68 Αληίζεηα απφ ηνλ Muchembled, ν Macfarlane ζεκείσζε φηη νη θαηεγνξίεο ησλ καγηζζψλ δελ είλαη απφδεημε ηεο ερζξφηεηαο αλάκεζα ζηα θχια εμαηηίαο ηνπ κεγάινπ αξηζκνχ ησλ γπλαηθψλ πνπ ππήξμαλ ζχκαηα ηεο καγείαο. Η Marianne Hester φκσο πξνζπάζεζε λα εξκελεχζεη ηηο δίθεο γηα καγεία ζην Essex απφ κηα επαλαζηαηηθή θεκηληζηηθή πξννπηηθή ζρνιηάδνληαο φηη ν Macfarlane ππεξαπινχζηεπζε ην ζέκα εδψ. Η Dianne Purkiss θαηεγφξεζε ηνλ Macfarlane φηη ειάηησζε ηελ αμία ησλ έκθπισλ ζρέζεσλ κέζα απφ ηελ εξκελεία ηεο καγείαο θαη ζεκείσζε φηη απέθπγε ηελ ζεσξία ηνπ θχινπ. 69 Κεληξηθφ ζεκείν ηεο δηνξαηηθφηεηαο ηνπ Macfarlane ήηαλ ε άπνςε φηη νη θαηεγνξίεο γηα ηελ καγεία ίζσο ήηαλ έλα ζχκπησκα βαζηψλ θνηλσληθψλ αιιαγψλ. Ίζσο θάπνηνο λα αηζζαλζεί φηη παξά ηα ζρφιηα ηνπ γηα ηελ ζεκαζία ηνπ θφβνπ πνπ ππήξρε ζηελ θνηλσλία γηα ηελ καγεία, δεκηνχξγεζε κηα εληχπσζε γηα ηελ Αγγιηθή καγεία πνπ ηείλεη λα επηζθηάζεη ηνλ θφβν θαη ηελ έληαζε πνπ κηα θαηεγνξία γηα καγεία κπνξνχζε λα πξνθαιέζεη. Μάιηζηα ζ έλα βηβιίν ηνπ αξγφηεξα ραξαθηήξηζε ηελ Αγγιηθή καγεία ζαλ «έλα πεξηπεηεηψδεο θαη νηθείν πιάζκα» θαη απηή ε δηνξαηηθφηεηά ηνπ ζα θαηλφηαλ πνιχ πεηζηηθή ζ απηνχο πνπ ε νηθνλνκία ηνπο λαπάγεζε γηαηί ςφθεζαλ ηα βννεηδή ηνπο. Ωζηφζν, ε εγθπξφηεηα ηεο πξνζέγγηζεο ησλ θαηεγνξηψλ γηα καγεία ηνλίδνληαο ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο πνπ ππήξραλ 67 Kamen, Ππώιμη Νεόηεπη Εςπωπαϊκή Ιζηοπία, 131. 68 Nenonen, Culture Wars, 113. 69 Sharpe, Introduction, ζην Witchcraft in Tudor and Stuart England, xix. [25]