Ο ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΓΩΓΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ TAP ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τ. Καρατάσσου 11, 117 42 Αθήνα, Tηλ.: 210 92 11 200-10, Fax: 210 92 33 977, www.iobe.gr 11 T. Karatassou Str., 117 42 Athens, Greece, Tel.: (+30) 210 92 11 200-10, Fax: (+30) 210 92 33 977 Ο ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΓΩΓΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ TAP ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 16/05/2013 Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών 1

Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή 2. Μεθοδολογία 3. Εκτιμήσεις οικονομικής επίδρασης 4. Σύνοψη 2

Σκοπός της μελέτης Ποσοτικοποίηση των οικονομικών επιδράσεων από την κατασκευή και λειτουργία του TAP: Άμεσες, έμμεσες και προκαλούμενες Καταλυτικές / δευτερογενείς Μεταβλητές υπό εξέταση: Αξία παραγωγής, Προστιθέμενη αξία, Απασχόληση Έκταση: Χρονική: Περίοδος κατασκευής (2015-2018) Περίοδος λειτουργίας (2019-2068, ανά 10 έτη) Γεωγραφική: Βόρεια Ελλάδα Ανατολική Μακεδονία Θράκη, Κεντρική Μακεδονία, Δυτική Μακεδονία Η μελέτη εντάσσεται σε ευρύτερη προσπάθεια εκτίμησης των επιδράσεων στις χώρες διέλευσης (Ελλάδα, Αλβανία, Ιταλία). 3

Κάθε επενδυτική δαπάνη έχει άμεσες, έμμεσες, προκαλούμενες και ενδεχομένως δευτερογενείς επιδράσεις Άμεσες επιδράσεις Έμμεσες επιδράσεις Προκαλούμενες επιδράσεις Επενδυτική δαπάνη Καταλυτικές / δευτερογενείς επιδράσεις Αυξημένη δραστηριότητα στους προμηθευτές του TAP Αυξημένη δραστηριότητα κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού Αυξημένη δραστηριότητα σε όλη την οικονομία από την κατανάλωση του επιπλέον εισοδήματος Δραστηριότητα παραγωγή, προστιθέμενη αξία, ΑΕΠ, απασχόληση, φορολογικά έσοδα, κλπ. 5

Παράδειγμα: 100 εκατ. δαπάνη για την προμήθεια σταθμού συμπίεσης οδηγεί σε άμεση αύξηση της εγχώριας παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών κατά 35 εκατ. Δαπάνη 100 εκατ. Εισαγωγές 65 εκατ. Εγχώρια αγορά 35 εκατ. Μηχανήματα 80 63 17 Κατασκευή 5 1.5 3.5 Μεταφορές 5 0 5 Αρχιτεκτονικές / μηχανολογικές υπηρεσίες 3 0.1 2.9 Διοικητικές υπηρεσίες 3 0.1 2.9 Καταλύματα και εστίαση 3 0.2 2.8 Νομικές, λογιστικές & συμβουλευτικές υπηρεσίες 1 0.1 0.9 Η ανάλυση εισροών-εκροών λαμβάνει ρητά υπόψη ότι η παραγωγή οποιουδήποτε προϊόντος ή υπηρεσίας («εκροή») απαιτεί δαπάνες για εργασία, κεφάλαιο, άλλα προϊόντα και υπηρεσίες και άλλες «εισροές». 6

Από την εγχώρια παραγωγή αξίας 35 εκατ. η άμεση επίδραση στην προστιθέμενη αξία ανέρχεται σε 18 εκατ., δημιουργώντας περίπου 650 «ανθρωποέτη» Δαπάνες 100 εκ. Εισαγωγές 65 εκ. Εγχώρια παραγωγή 35 εκ. Αναλώσεις 16 εκ. Φόροι στα προϊόντα 1 εκ. Φόροι στην παραγωγή 0.5 εκ. Προστιθέμενη αξία (άμεση) 18 εκ. Απασχόληση (άμεση) 650 ανθρ/έτη Κέρδη 8.5 εκ. Μισθοί 8.8 εκ. 7

Επίσης, οι αναλώσεις των προμηθευτών του σταθμού συμπίεσης αξίας 16 εκ. δημιουργούν (έμμεσα) προστιθέμενη αξία και απασχόληση Αναλώσεις του κλάδου μηχανημάτων Βασικά μέταλλα Μεταλλικά προϊόντα Νομικές, λογιστικές και συμβουλευτικές Άλλα προϊόντα και υπηρεσίες Ενέργεια Βασικά μέταλλα Έρευνα αγοράς και διαφίμιση Εμπόριο Εμπόριο Εκδοτικές δραστηριότητες Νομικές, λογιστικές και συμβουλευτικές Νομικές, λογιστικές και συμβουλευτικές Ακίνητη περιουσία Τράπεζες Ακίνητη περιουσία Αρχιτεκτονικές υπηρεσίες Άλλα προϊόντα και υπηρεσίες Άλλα προϊόντα και υπηρεσίες Άλλα προϊόντα και υπηρεσίες 8

Μέρος του εισοδήματος που προκύπτει άμεσα ή έμμεσα από την κατασκευή του σταθμού συμπίεσης δαπανάται για καταναλωτικά αγαθά (προκαλούμενη επίδραση) Καταναλωτική δαπάνη νοικοκυριών Ακίνητη περιουσία (συμπ. των τεκμαρτών μισθωμάτων) Καταλύματα και εστίαση Εμπόριο Τρόφιμα Υπηρεσίες υγείας Ενέργεια Μεταφορές Άλλες υπηρεσίες και προϊόντα 9

Πέρα από τις θετικές επιπτώσεις κατά την κατασκευή του έργου, ο TAP αναμένεται να έχει και οικονομικές επιδράσεις μακροπρόθεσμα Από τη λειτουργία του αγωγού Από την κεφαλαιοποίηση της αποκτηθείσας εμπειρίας των προμηθευτών στην κατασκευή του αγωγού Από την εισαγωγή φυσικού αερίου στο μείγμα καυσίμων της Δυτικής Μακεδονίας 10

Μέθοδοι και υποδείγματα στη διαδικασία εκτίμησης Περιφερειακά μεγέθη Δομή της ελληνικής οικονομίας Επενδυτική δαπάνη TAP Ελαστικότητα εξαγωγών Εθνικός πίνακας εισροών-εκροών CILQ Πολύπεριφερειακός πίνακας εισροών εκροών 2010 EURO Προέκταση του πίνακα εισροώνεκροών 2011-2068 Βελτίωση ανταγωνιστικότητας (προμηθευτές του TAP) LSGM Ενεργειακό ισοζύγιο Τιμές ενέργειας Αυξημένη διείσδυση φυσικού αερίου Υπόδειγμα εισροών-εκροών Οικονομική επίδραση Επενδυτική δαπάνη TAP Λειτουργικά μεγέθη TAP Επεξήγηση: Στοιχεία Υπολογισμός Υποθέσεις Υπόδειγμα Αποτέλεσμα 16/05/2013 Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών 11

'2012 δισεκ. Η κατασκευή και λειτουργία του TAP δημιουργεί 33-36 δισ. αξία παραγωγής συνολικά την περίοδο 2015-68, ανάλογα με το εάν οι σωλήνες θα προμηθευτούν από την Ελλάδα ή από το εξωτερικό '2012 δισεκ. 40 Σύνολο Ελλάδας - Επιδράσεις στην Αξία Παραγωγής Σενάριο Σωλήνες Εγχώριας Παραγωγής 40 Σύνολο Ελλάδας - Επιδράσεις στην Αξία Παραγωγής Σενάριο Εισαγόμενοι Σωλήνες 35 35 30 30 25 25 20 Προκαλούμενες Έμμεσες 20 Προκαλούμενες Έμμεσες 15 Άμεσες 15 Άμεσες 10 10 5 5 0 Κατασκευή Λειτουργία Καταλυτικές Σύνολο 0 Κατασκευή Λειτουργία Καταλυτικές Σύνολο Πηγή: Υπόδειγμα εισροών-εκροών ΙΟΒΕ, Πίνακες εισροών-εκροών Eurostat Πάνω από 70% της συνολικής επίδρασης προέρχεται από καταλυτικές επιδράσεις, δηλ. από την κεφαλαιοποίηση της αποκτηθείσας εμπειρίας των προμηθευτών του TAP και σε λιγότερο βαθμό λόγω της ενδεχόμενης διαθεσιμότητας φυσικού αερίου στη Δυτική Μακεδονία. 16/05/2013 Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών 13

'2012 δισεκ. Σε όρους ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας (μισθοί, ακαθάριστο λειτουργικό πλεόνασμα & φόροι στην παραγωγή) η επίπτωση ανέρχεται σε 17-18 δισεκ. 20 18 16 14 12 10 8 6 ~ 5 δισεκ. προστιθέμενη αξία άμεσα από την λειτουργία του έργου. Προκαλούμενες Έμμεσες Άμεσες 4 2 0 Κατασκευή Λειτουργία Καταλυτικές Σύνολο Πηγή: Υπόδειγμα εισροών-εκροών ΙΟΒΕ, Πίνακες εισροών-εκροών Eurostat Σε ετήσια βάση, προστίθενται 310-340 εκ. αξία στο εγχώριο ΑΕΠ κατά μέσο όρο. 16/05/2013 Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών 14

Χιλιάδες ανθρωποέτη Το έργο δημιουργεί 235 260 χιλ. «άνθρωπο-έτη» εργασίας (περίπου 4,300 4,800 θέσεις εργασίας ανά έτος), κυρίως από τις δευτερογενείς επιδράσεις 300 250 200 150 Προκαλούμενες Έμμεσες Άμεσες 100 50 0 Κατασκευή Λειτουργία Καταλυτικές Σύνολο Πηγή: Υπόδειγμα εισροών-εκροών ΙΟΒΕ, Πίνακες εισροών-εκροών Eurostat Κατά την κατασκευή, το ετήσιο ύψος των θέσεων εργασίας είναι υψηλότερο (8-10 χιλ.). 16/05/2013 Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών 15

'2012 δισεκ. Το 60% περίπου της επίπτωσης στην Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (~ 11 δισεκ. την περίοδο 2015 68) διαχέεται στην Βόρεια Ελλάδα 12 Βόρεια Ελλάδα - Επιδράσεις στην Προστιθέμενη Αξία 10 8 6 4 Σχετικά υψηλότερη η επίπτωση της λειτουργίας του αγωγού Προκαλούμενες Έμμεσες Άμεσες 2 0 Κατασκευή Λειτουργία Καταλυτικές Σύνολο Πηγή: Υπόδειγμα εισροών-εκροών ΙΟΒΕ, Πίνακες εισροών-εκροών Eurostat Σε ετήσια βάση στην Βόρεια Ελλάδα, οtap αναμένεται να δημιουργήσει περίπου 180 εκατ. κατά την κατασκευή και άνω των 210 εκατ. κατά τη λειτουργία. 16/05/2013 Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών 16

Τα ¾ της επίπτωσης σε όρους προστιθέμενης αξίας στη Βόρεια Ελλάδα αφορούν στη Βιομηχανία και ως επί το πλείστον στην ίδια τη λειτουργία του TAP Ενέργεια Μηχανήματα και εξοπλισμός Ακίνητη περιουσία Κατασκευές Καταλύματα και εστίαση Κατασκευή τροφίμων Χονδρικό εμπόριο Τράπεζες Λιανικό εμπόριο Νομικές, λογιστικές & συμβουλευτικές υπηρεσίες - 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 ΑΠΑ ανά έτος ( '2012 εκατ.) Πηγή: Υπόδειγμα εισροών-εκροών ΙΟΒΕ, Πίνακες εισροών-εκροών Eurostat 17

'2012 δισεκ. Υψηλότερη η επίπτωση στην Κεντρική Μακεδονία και στην Ανατολική Μακεδονία - Θράκη 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Επιδράσεις στην Αξία Παραγωγής Σενάριο Σωλήνες Εγχώριας Παραγωγής ΑΜ-Θ ΚΜ ΔΜ Υπόλοιπη Ελλάδα Προκαλούμενες Έμμεσες Άμεσες Το 26% της επίπτωσης σε όρους προστιθέμενης αξίας αναμένεται να προκύψει στην Κεντρική Μακεδονία Κυρίως λόγω της πιο αναπτυγμένης βιομηχανίας στην περιφέρεια σε σύγκριση με τις υπόλοιπες περιφέρειες της περιοχής Η Ανατολική Μακεδονία Θράκη απορροφά το ¼ της επίπτωσης σε όρους προστιθέμενης αξίας Κυρίως σε όρους άμεσης επίδρασης, λόγω της κατασκευής σταθμού συμπίεσης στην περιφέρεια Το 12% της επίπτωσης στην Δυτική Μακεδονία Η επίπτωση ενδέχεται να αυξηθεί σε περίπτωση κατασκευής επιπλέον σταθμού συμπίεσης στην περιφέρεια. Πηγή: Υπόδειγμα εισροών-εκροών ΙΟΒΕ, Πίνακες εισροών-εκροών Eurostat 18

Χιλιάδες ανρθωποέτη Σε όρους απασχόλησης, αναμένεται να δημιουργηθούν πάνω από 120 χιλιάδες ανθρωποέτη εργασίας στην ΒΕ (σχεδόν το 1/2 του συνόλου) 140 120 100 80 60 Προκαλούμενες Έμμεσες Άμεσες 40 20 0 Κατασκευή Λειτουργία Καταλυτικές Σύνολο Πηγή: Υπόδειγμα εισροών-εκροών ΙΟΒΕ, Πίνακες εισροών-εκροών Eurostat Κατά μέσο όρο, περίπου 4,8 χιλ. θέσεις εργασίας αναμένεται να δημιουργηθούν κατά την κατασκευή του έργου και περίπου 2 χιλ. κατά τη λειτουργία (σχεδόν αποκλειστικά από δευτερογενείς επιδράσεις). 16/05/2013 Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών 19

Καθώς η λειτουργία του αγωγού απασχολεί λίγα άτομα, οι περισσότερες θέσεις εργασίας δημιουργούνται σε μηχανήματα και εξοπλισμό Βόρεια Ελλάδα - Επίπτωση στην απασχόληση των κλάδων Μηχανήματα και εξοπλισμός Γεωργία Καταλύματα και εστίαση Κατασκευή τροφίμων Κατασκευές Αρχιτεκτονικές και μηχανολογικές δραστ. Λιανικό εμπόριο Χονδρικό εμπόριο Δημόσιος τομέας Ενδύματα και δερμάτινα είδη - 50 100 150 200 250 300 350 400 450 Θεσεις εργασίας ανά έτος κατά μέσο όρο Πηγή: Υπόδειγμα εισροών-εκροών ΙΟΒΕ, Πίνακες εισροών-εκροών Eurostat 20

Χιλιάδες ανθρωποέτη Υψηλότερη η επίπτωση στην απασχόληση στην Κεντρική Μακεδονία 160 Επιδράσεις στην Απασχόληση Σενάριο Σωλήνες Εγχώριας Παραγωγής 140 120 100 80 60 Προκαλούμενες Έμμεσες Άμεσες 40 20 0 Ανατολική Μακεδονία - Θράκη Κεντρική Μακεδονία Δυτική Μακεδονία Υπόλοιπη Ελλάδα Πηγή: Υπόδειγμα εισροών-εκροών ΙΟΒΕ, Πίνακες εισροών-εκροών Eurostat 21

εκατ. Τα αποτελέσματα της μελέτης είναι συγκρίσιμα με άλλες προσπάθειες 450 ΑΠΑ ανά έτος από την κατασκευή του TAP 12.000 Θέσεις εργασίας για την κατασκευή του TAP 12.000 Ανθρωποέτη άμεσης εργασίας κατά την κατασκευή 400 10.000 10.000 350 300 8.000 8.000 250 6.000 6.000 200 150 4.000 4.000 100 50 2.000 2.000 0 ΙΟΒΕ, Σωλήνες από Ελλάδα ΙΕΝΕ 2011 ΙΟΒΕ, Σωλήνες από το εξωτερικό 0 ΙΟΒΕ, Σωλήνες από Ελλάδα ΙΕΝΕ 2011 ΙΟΒΕ, Σωλήνες από το εξωτερικό 0 ΙΟΒΕ, Σωλήνες από Ελλάδα ΥΠΟΙΚ, 2009 Πηγή: IOBE Υπόδειγμα εισροών-εκροών; IENE (2011). Europe's Natural Gas Supply Prospects, the South Corridor and the Role of Greece; Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών. (2009, 06 23). Σχέδιο οδηγιών για την εκτίμηση της απασχόλησης που δημιουργείται κατά την υλοποίηση (πράξεων) των επιχειρησιακών προγραμμάτων του ΕΣΠΑ. Αθήνα. Καθώς η μελέτη του ΙΕΝΕ δεν περιλαμβάνει την πρόσφατη επέκταση του έργου μέχρι τους Κήπους Θράκης, οι εκτιμήσεις μας για τη φάση κατασκευής μπορούν να θεωρηθούν και ως συντηρητικές. ΙΟΒΕ, Σωλήνες από το εξωτερικό 16/05/2013 Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών 22

Η επένδυση αναμένεται να δημιουργήσει ~ 340 εκατ. Προστιθέμενης Αξίας και περισσότερες από 4 χιλ. θέσεις εργασίας κατά μέσο όρο για πάνω από 50 έτη Η κατασκευή και η λειτουργία του TAP αναμένεται να δημιουργήσει 310-340 εκατ. Ακαθάριστη Προστιθέμενη Άξια ανά έτος για τουλάχιστον 5 δεκαετίες. Σε όρους απασχόλησης, η επίδραση ανέρχεται σε 4,300 θέσεις εργασίας κατά μέσο όρο 4,800 θέσεις στην περίπτωση που Ελληνικές εταιρείες αναλάβουν και τις συμβάσεις προμήθειας των σωλήνων 8 10 χιλ. κατά τη διάρκεια κατασκευής του αγωγού (2015-18) Η επίδραση της επένδυσης επικεντρώνεται σε περιοχές που έχουν πληγεί έντονα από την ύφεση 3/5 της επίπτωσης στην παραγωγή και λίγο λιγότερο από τις μισές θέσεις εργασίας στην Ελλάδα θα πραγματοποιηθούν στις 3 βορειότερες περιφέρειες της χώρας Πάνω από 60% της δυνητικής επίπτωσης στην προστιθέμενη αξία, 70% στην παραγωγή και 80% στην απασχόληση εξαρτάται από την ικανότητα των Ελληνικών επιχειρήσεων να μετατρέψουν την εμπειρία τους με τον TAP σε ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Η πλήρης πραγματοποίηση των δυνητικών ωφελειών από το έργο απαιτεί εξωστρεφή επιχειρηματικότητα, νομοθεσία που δεν στρεβλώνει τα κίνητρα και κοινωνικό-πολιτικό κλίμα που στηρίζει τη βιώσιμη και κοινωνικά υπεύθυνη επιχειρηματική δραστηριότητα. 24

ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τ. Καρατάσσου 11, 117 42 Αθήνα, Tηλ.: 210 92 11 200-10, Fax: 210 92 33 977, www.iobe.gr 11 T. Karatassou Str., 117 42 Athens, Greece, Tel.: (+30) 210 92 11 200-10, Fax: (+30) 210 92 33 977 Σας ευχαριστούμε για την προσοχή σας! Ομάδα έργου (αλφαβητικά): Svetoslav Danchev Νίκος Παρατσιώκας Άγγελος Τσακανίκας 25