ΚΛΑΔΙΚΕ ΜΕΛΕΣΕ ΕΘΝΙΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ * Μάρτιος 2011 Κατασκευαστικοί όμιλοι: Σταθερά έσοδα από παραχωρήσεις και ενέργεια αλλά και προβλήματα χρηματοδότησης Παύλος Μυλωνάς Οικονομικός Σύμβουλος του Ομίλου της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος (+30210) 334 1521, e-mail: pmylonas@nbg.gr Η θαηαζθεπή ππνδνκψλ απνηειεί έλαλ θξίζηκν θιάδν γηα ηελ ειιεληθή νηθνλνκία, θαζψο ζπλεηζθέξεη πεξίπνπ ην 1,5% ηεο ζπλνιηθήο ειιεληθήο παξαγσγήο (2004-8), έλαληη 0,8% ηεο παξαγσγήο θ.κ.ν. ζηελ Δπξψπε. ηελ ηξέρνπζα ζπγθπξία, ν θιάδνο απηφο πιήηηεηαη ζεκαληηθά, θαζψο: Σν πςειφ επίπεδν δεκνζηνλνκηθνχ ειιείκκαηνο δξα ζπζηαιηηθά γηα ην ΠΓΔ. Οη πεξηνξηζηηθέο ζπλζήθεο ηξαπεδηθήο ρξεκαηνδφηεζεο επηβξαδχλνπλ ηε δξαζηεξηνπνίεζε ησλ θαηαζθεπαζηηθψλ νκίισλ φζνλ αθνξά ηα ΓΙΣ. ε απηφ ην πεξηβάιινλ, θαίξηα θξίλεηαη ε ζηξνθή ησλ κεγάισλ θαηαζθεπαζηηθψλ νκίισλ ζην εμσηεξηθφ θαζψο θαη ζε ιηγφηεξν θπθιηθέο δξαζηεξηφηεηεο (παξαρσξήζεηο θαη ελέξγεηα), ε νπνία θαίλεηαη λα ηηο πξνθπιάζζεη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ απφ ηελ πησηηθή πνξεία ησλ θαηαζθεπψλ. πγθεθξηκέλα: Οη δξαζηεξηφηεηεο ζην εμσηεξηθφ θαιχπηνπλ ην 28% ηνπ θχθινπ εξγαζηψλ ησλ νκίισλ ζην δηάζηεκα 2008-2010, απφ κφιηο 14% ην 2004. Οη δεπηεξεχνπζεο δξαζηεξηφηεηεο (θπξίσο, παξαρσξήζεηο θαη ελέξγεηα) θαιχπηνπλ ην 16% ηνπ θχθινπ εξγαζηψλ ελψ πξνζθέξνπλ ην 6 ηεο ιεηηνπξγηθήο θεξδνθνξίαο ησλ νκίισλ ηελ πεξίνδν 2008-2010. Οη ειιεληθέο εηαηξείεο ζηεξίδνληαη θπξίσο ζηελ θαηαζθεπή δεκνζίσλ έξγσλ, ζηα νπνία ζπρλά παξαηεξνχληαη θαζπζηεξήζεηο ζηελ εθηέιεζε θαη ζηηο πιεξσκέο, νδεγψληαο ζε (i) πςειφηεξεο απαηηήζεηο ζε ζρέζε κε ηηο επξσπατθέο εηαηξείεο (77% ηνπ θχθινπ εξγαζηψλ έλαληη 3 ζηελ Δπξψπε ην 2010) θαη (ii) ρακειφηεξε ηαρχηεηα θπθινθνξίαο ελεξγεηηθνχ. Χζηφζν, νη άλσ δπζθνιίεο αληηζηαζκίδνληαη ελ κέξεη απφ (i) ην πςειφηεξν πεξηζψξην ιεηηνπξγηθνχ θέξδνπο (12,1% έλαληη 9,7% ζηελ Δπξψπε ζην δηάζηεκα 2004-2010) θαη (ii) ηε ρακειφηεξε κφριεπζε (1,6 ζηελ Διιάδα έλαληη 4,4 ζηελ Δπξψπε ζην δηάζηεκα 2004-2010) θαζψο ηα έξγα ρξεκαηνδνηνχληαη θπξίσο κέζσ ηνπ ΠΓΔ. Βάζεη ηνπ ππνδείγκαηφο καο, ε θαηαζθεπαζηηθή δξαζηεξηφηεηα εθηηκάηαη φηη ζα ζπξξηθλσζεί θαηά 2 ην 2011, αλαθάκπηνληαο ζηε ζπλέρεηα θαηά 26% ηε δηεηία 2012-2013. Λφγσ ηεο πξνζζήθεο ησλ ινηπψλ δξαζηεξηνηήησλ (παξαρσξήζεηο θαη ελέξγεηα), ε πηψζε ηνπ θχθινπ εξγαζηψλ ζε επίπεδν ησλ νκίισλ ην 2011 εθηηκάηαη θνληά ζην 15%, ελψ ε αλάθακςε θαηά ηε δηεηία 2012-2013 αλακέλεηαη λα γίλεη κε κέζν εηήζην ξπζκφ 24%. Η απμαλφκελε ζπκκεηνρή ησλ θεξδνθφξσλ δξαζηεξηνηήησλ (παξαρσξήζεσλ θαη ΑΠΔ) ζα απμήζεη ην πεξηζψξην ιεηηνπξγηθνχ θέξδνπο ζε 13% ην 2013 απφ 9,7% ην 2010. Σν ROA παξακέλεη ζε ζρεηηθά ρακειφ επίπεδν κέρξη ην 2013 (1,7% έλαληη 3,3% ηελ πεξίνδν 2004-2009), θπξίσο ιφγσ ηεο ρακειφηεξεο ηαρχηεηαο θπθινθνξίαο ελεξγεηηθνχ θαη ηεο πίεζεο ζηελ θαζαξή θεξδνθνξία απφ ηελ απμεκέλε κφριεπζε. Δπηβεβαηψλνληαο ηελ αληνρή ηνπ θιάδνπ, αθφκα θαη ζηελ πεξίπησζε ελφο αξλεηηθνχ ζελαξίνπ (φπνπ ε πηψζε ηνπ θχθινπ εξγαζηψλ ην 2011 είλαη έληνλε (43,5%) θαη ε αλάθακςε αξγή (17% εηεζίσο ηα έηε 2012-2013)) ε θάιπςε ησλ ρξεκαηννηθνλνκηθψλ εμφδσλ ησλ νκίισλ παξακέλεη εθηθηή (θπξίσο ιφγσ ρακειφηεξεο κφριεπζεο). Μεηά ην ηέινο ηνπ ΔΠΑ, εθηηκνχκε (i) αχμεζε ηνπ βαζκνχ ζπγθέληξσζεο, (ii) ζηξνθή ζε έξγα ζηελ ΚΑ Δπξψπε θαη Μ. Αλαηνιή θαη (iii) αχμεζε ηνπ κεξηδίνπ δεπηεξεπνπζψλ δξαζηεξηνηήησλ ζηα έζνδα ησλ νκίισλ (πξνζεγγίδνληαο ηνλ επξσπατθφ κέζν φξν ηεο ηάμεο ηνπ 5, απφ 18% γηα ηνπο 3 κεγαιχηεξνπο ειιεληθνχο νκίινπο ην 2010). Διεύθσνση Στρατηγικής και Οικονομικής Ανάλσσης Αιόλου 86, 10232 Αθήνα, Ελλάδα http:/www.nbg.gr/ανακοινώζεις-εκδόζεις/δημοζιεύμαηα-εκδόζεις/κλαδικές Μελέηες
Φξαγθίζθα Βνπκβάθε, (+30210) 334 1549, e-mail: fvoumv@nbg.gr Μαξία άββα, (+30210) 334 1646, e-mail: sava.maria@nbg.gr Αζαλαζία Κνπηνχδνπ, (+30210) 334 1528, e-mail: koutouzou.ath@nbg.gr H θαηαζθεπή ππνδνκψλ απνηειεί κηα ζεκαληηθή δξαζηεξηφηεηα γηα ηελ ειιεληθή νηθνλνκία, θπξίσο ιφγσ ησλ πξνγξακκάησλ ρξεκαηνδφηεζεο ηεο Δπξψπεο (γηα ηελ θάιπςε ησλ ειιείςεσλ ζε ππνδνκέο). Σα ηειεπηαία ρξφληα, ν ζπγθεθξηκέλνο θιάδνο απνηέιεζε έλαλ ηνκέα κε ηδηαίηεξε δπλακηθή, θαζψο ν θχθινο εξγαζηψλ ηξηπιαζηάζηεθε ζην δηάζηεκα 2003-2009. Οη θαηαζθεπέο ππνδνκψλ ζπλεηζέθεξαλ ην 17% ηεο θαηαζθεπαζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη ην 1,5% ηεο ζπλνιηθήο ειιεληθήο παξαγσγήο θαηά ηε πεληαεηία 2004-2008 πνζνζηφ ζεκαληηθά πςειφηεξν ζε ζρέζε κε ηνλ επξσπατθφ κέζν φξν (0,8% ηεο παξαγσγήο θαηά ηελ ίδηα πεξίνδν). Αμηνζεκείσην είλαη φηη ε πιεηνςεθία ησλ έξγσλ ππνδνκήο ζηελ Διιάδα αθνξνχλ έξγα κεηαθνξψλ, ηα νπνία είλαη έξγα πςεινχ πεξηζσξίνπ θέξδνπο δηεζλψο. πγθεθξηκέλα, ην πνζνζηφ ησλ έξγσλ κεηαθνξψλ σο πξνο ηα ζπλνιηθά έξγα ππνδνκψλ μεπεξλά ηα 2/3 ηνπ ζπλφινπ, ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ζηελ Δπξψπε κφιηο πξνζεγγίδεη ην ½. 2 15% 1 5% 25% 2 15% 1 Μεπίδιο Τποδομών ζηον κλάδο Καηαζκεςών 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Πεγή: Eurostat 5% Διιάδα 19% Διιάδα Δπξψπε Τποδομέρ Μεηαθοπών 2008 15% Δπξψπε Τπνδνκέο ινηπέο/χλνιν Καηαζθεπψλ Τπνδνκέο Μεηαθνξψλ/χλνιν Καηαζθεπψλ Πεγή: Eurostat ηελ ηξέρνπζα πεξίνδν, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ δεκνζηνλνκηθή ιηηφηεηα, νη πξνθιήζεηο γηα ηνλ θιάδν ζα είλαη απμεκέλεο. Βάζεη ησλ εθηηκήζεψλ καο, νη ηξέρνπζεο πεξηνξηζηηθέο ζπλζήθεο ρξεκαηνδφηεζεο ησλ έξγσλ ζα ζπξξηθλψζνπλ πεξαηηέξσ ηελ θαηαζθεπαζηηθή δξαζηεξηφηεηα ην 2011, ε νπνία ζα παξακείλεη ρακειφηεξα απφ ην κέζν φξν ηεο πξνεγνχκελεο ηξηεηίαο θαη γηα ηελ πεξίνδν 2012-2013. Μέρξη ην 2015, νη πξννπηηθέο ησλ θαηαζθεπψλ ζηεξίδνληαη θπξίσο ζηελ πινπνίεζε ηνπ ΔΠΑ 2007-2013, κε έξγα ζπλνιηθνχ πξνυπνινγηζκνχ ηεο ηάμεο ησλ 30 δηζ. Δληζρπηηθφο παξάγνληαο είλαη ν ζεζκφο ησλ ΓΙΣ (έξγα κε ζπγρξεκαηνδφηεζε ηδησηηθνχ-δεκφζηνπ ηνκέα), κε κεγάια έξγα πξνο πινπνίεζε ηελ επφκελε δεθαεηία ηεο ηάμεο ησλ 50 δηζ. Η ζηξνθή ησλ κεγάισλ θαηαζθεπαζηηθψλ νκίισλ ζε ιηγφηεξν θπθιηθέο δξαζηεξηφηεηεο (παξαρσξήζεηο θαη ελέξγεηα) ηηο πξνθπιάζζεη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ απφ ηελ πησηηθή πνξεία ησλ θαηαζθεπψλ. πγθεθξηκέλα, ε θεξδνθνξία ησλ θαηαζθεπαζηηθψλ νκίισλ εθηηκάηαη φηη ζα παξακέλεη ζρεηηθά πγηήο θαη ηελ επφκελε ηξηεηία, επηηξέπνληαο ηελ θάιπςε ησλ δαλεηαθψλ ππνρξεψζεσλ. Μεζνπξφζεζκα, ιφγσ ησλ απμεκέλσλ αληαγσληζηηθψλ πηέζεσλ, νη θαηαζθεπαζηηθέο εηαηξείεο ζα νδεγεζνχλ ζηελ αλάγθε πην απνδνηηθήο ιεηηνπξγίαο θαη θαη επέθηαζε ζηελ αχμεζε ηνπ βαζκνχ ζπγθέληξσζεο. Μεηά ηε ιήμε ησλ επηρνξεγήζεσλ απφ ηελ ΔΔ, νη 1 ΕΘΝΘΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΣΗ ΕΛΛΑΔΟ Κλαδικές Μελέηες Μάρηιος 2011
ειιεληθέο θαηαζθεπαζηηθέο εηαηξείεο ζα πξέπεη λα ζηξαθνχλ ζε έξγα ππνδνκψλ θαη ζην εμσηεξηθφ, φπσο ζε ρψξεο ηεο Κεληξναλαηνιηθήο Δπξψπεο θαη ηεο Μέζεο Αλαηνιήο. 12% 1 8% 6% 4% 2% Μεπίδιο Διζηγμένων ομίλων ζηιρ ελληνικέρ καηαζκεςέρ 7% 5% 5% 7% 1 1 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Πεγή: Eurostat, Οηθνλ. θαηαζηάζεηο νκίισλ 1. ΚΑΣΑΚΔΤΑΣΙΚΟΙ ΟΜΙΛΟΙ: ΤΓΚΔΝΣΡΩΗ ΚΑΙ ΓΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΗ Σα ηειεπηαία ρξφληα, ν θαηαζθεπαζηηθφο θιάδνο ππνδνκψλ ζηελ Διιάδα ραξαθηεξίζηεθε απφ ηάζεηο κεγέζπλζεο ησλ εηαηξεηψλ, νη νπνίεο νξγαλψζεθαλ ζε κεγάινπο θαηαζθεπαζηηθνχο νκίινπο. Δηδηθφηεξα ζηνλ επί κέξνπο ηνκέα ηεο θαηαζθεπήο ππνδνκψλ, νη εηζεγκέλνη φκηινη θαιχπηνπλ ζρεδφλ ηα ¾ ηεο εγρψξηαο δξαζηεξηφηεηαο, γεγνλφο πνπ θαζηζηά ην ζπγθεθξηκέλν δείγκα αληηπξνζσπεπηηθφ ηνπ θιάδνπ. 10 8 6 4 2 ςγκένηπωζη Ομίλων Καηαζκεςών (% ηων 3 μεγαλύηεπων) 61% 71% 79% 87% 89% 2006 2007 2008 2009 9κ 2010 * Η ζπγθέληξσζε ππνινγίδεηαη ζην ζχλνιν ησλ 8 εηζεγκέλσλ θαηαζθεπαζηηθψλ νκίισλ ηνπ δείγκαηνο. Πεγή: Hellastat, Τπνινγηζκνί ΔΣΔ Καηαζθεπέο 86% Κύκλορ Δπγαζιών Ομίλων Καηαζκεςών 2010 Λνηπά 3% Παξαρσ ξήζεηο 9% Δλέξγεηα 5% Πεγή: Δηήζηα Γειηία Οκίισλ, Τπνινγηζκνί ΔΣΔ Η κεγέζπλζε ησλ θαηαζθεπαζηηθψλ εηαηξεηψλ ππνδνκψλ δηελεξγήζεθε κε δχν ηξφπνπο: (i) κε ζπγρσλεχζεηο θαη εμαγνξέο κηθξφηεξσλ θαηαζθεπαζηηθψλ εηαηξεηψλ (ii) θαη κε επέθηαζε ζην εμσηεξηθφ θαζψο θαη ζε άιιεο δξαζηεξηφηεηεο. πγθεθξηκέλα, νη εηζεγκέλνη φκηινη θάιπςαλ ην 1 ηεο ζπλνιηθήο θαηαζθεπαζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζηελ Διιάδα ην 2009 (απφ 5% ην 2006) - αχμεζε πνπ πξνθχπηεη ελ κέξεη απφ ηελ επηβξάδπλζε ηεο θαηαζθεπήο θαηνηθηψλ ηελ ηειεπηαία δηεηία. ην ζεκείν απηφ αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη έλα άιιν ζεκαληηθφ θνκκάηη ηνπ επξχηεξνπ θαηαζθεπαζηηθνχ θιάδνπ πνπ αθνξά θπξίσο ηελ θαηαζθεπή θαηνηθηψλ ζπλερίδεη λα απαξηίδεηαη απφ πνιιέο κηθξέο εηαηξείεο. ε απηφ ην πεξηβάιινλ, νη 3 κεγαιχηεξνη φκηινη (Διιάθησξ, Άβαμ θαη Σέξλα) ζπγθέληξσζαλ ζρεδφλ ην 9 ηνπ ζπλνιηθνχ θχθινπ εξγαζηψλ ησλ εηζεγκέλσλ νκίισλ ηνπ δείγκαηνο ην 2010 (απφ 6 ην 2006). ην ζεκείν απηφ είλαη ζεκαληηθφ λα αλαθεξζνχκε ζηελ ππεξγνιαβία σο έλα δηαξζξσηηθφ ζηνηρείν ηνπ θιάδνπ. Γηαρξνληθά, ζε Διιάδα θαη Δπξψπε, ζρεδφλ ην 1/3 (3-4) ηνπ θφζηνπο ησλ κεγάισλ θαηαζθεπαζηηθψλ εηαηξεηψλ θαιχπηεηαη απφ ακνηβέο ππεξγνιάβσλ. πλεπψο, έλα θνκκάηη ησλ πσιήζεσλ ησλ κεγάισλ θαηαζθεπαζηηθψλ νπζηαζηηθά δηαρέεηαη θαη ζηηο κεζαίεο θαη κηθξέο θαηαζθεπαζηηθέο εηαηξίεο. Πέξα απφ ηελ θαηαζθεπαζηηθή δξαζηεξηφηεηα ζηελ Διιάδα, ε δξαζηεξηφηεηα ησλ νκίισλ απηψλ έρεη επεθηαζεί θαη ζε άιινπο ηνκείο, ηφζν νξηδφληηα (γεσγξαθηθά) φζν θαη θάζεηα (ζε ζπλδεδεκέλεο δξαζηεξηφηεηεο). πγθεθξηκέλα, πεξίπνπ ην ½ ηνπ ΕΘΝΘΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΣΗ ΕΛΛΑΔΟ Κλαδικές Μελέηες Μάρηιος 2011 2
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010* 14 12 10 8 6 4 2 0 Υπημαηοδόηηζη Έπγων Τποδομών (διζ. εςπώ) Δθηακηεχζεηο ΠΓΔ * 2010: εθηίκεζε βάζεη 5κήλνπ Νέα Καηαζθ. Γάλεηα Πεγή: Σξάπεδα Διιάδνο, Πξνυπνινγηζκνί Τπ. Οηθνλ. 6 4 2-2 -4-6 Έζοδα Ομίλων από Δλληνικέρ Καηαζκεςέρ % κεηαβνιή Κχθινπ Δξγαζηψλ (αξηζηεξά) 4 2 Υξεκαηνδφηεζε Καηαζθεπαζηηθψλ* (δεμηά) Πεγή: ICAP, Τπ.Οηθνλνκηθψλ, Σξάπ.Διιάδνο, 12 10-8 6 4 2-2 -4 * Η Υξεκαηνδφηεζε πξνθχπηεη απφ ην ΠΓΔ θαη ηξαπεδηθά δάλεηα (ειιεληθέο ηξάπεδεο θαη ΔΣΔπ) Ππόγπαμμα Γημοζίων Δπενδύζεων 1995 1998 2001 2004 2007 2010 Γαπάλε ζε δηζ. επξψ (αξηζηεξφο άμνλαο) Γαπάλε σο % ΑΔΠ (δεμηφο άμνλαο) Πεγή: Πξνυπ/κνί Τπ. Οηθνλνκηθψλ, Eurostat 8% 6% 4% 2% θχθινπ εξγαζηψλ ηνπ 2010 πξαγκαηνπνηείηαη κέζσ ησλ παξαθάησ δξαζηεξηνηήησλ: Έζνδα απφ δξαζηεξηφηεηεο ζην εμσηεξηθφ (29% ηνπ ζπλνιηθνχ θχθινπ εξγαζηψλ ησλ θαηαζθεπαζηηθψλ νκίισλ) Έζνδα απφ παξαρσξήζεηο (9% ηνπ θχθινπ εξγαζηψλ) θαη έζνδα απφ παξαγσγή ελέξγεηαο θαη ινηπέο δξαζηεξηφηεηεο (8% ηνπ θχθινπ εξγαζηψλ). ηελ αλάιπζε πνπ αθνινπζεί, ζα εζηηάζνπκε αξρηθά ζηνπο ηξείο βαζηθνχο ηνκείο δξαζηεξηνπνίεζεο ησλ εηζεγκέλσλ νκίισλ (θαηαζθεπέο ζε Διιάδα θαη εμσηεξηθφ, παξαρσξήζεηο θαη ελέξγεηα). ηε ζπλέρεηα, ζπλδπάδνληαο ηα ζπκπεξάζκαηα απφ ηνπο επηκέξνπο ηνκείο, ζα αλαιχζνπκε ηε ρξεκαηννηθνλνκηθή εηθφλα ησλ νκίισλ θαη ζα εθηηκήζνπκε ηελ πνξεία ηνπο ηελ επφκελε ηξηεηία θαζψο θαη ηηο πην καθξνπξφζεζκεο πξννπηηθέο ηνπο. 2. ΚΑΣΑΚΔΤΔ 2.1 Καηαζκεςέρ ζηην Δλλάδα Παξά ηε ιήμε ησλ νιπκπηαθψλ έξγσλ, ν θχθινο εξγαζηψλ ησλ νκίισλ απφ θαηαζθεπέο ζηελ Διιάδα 1 παξνπζίαζε κέζν εηήζην ξπζκφ αλάπηπμεο 3% ζην δηάζηεκα 2004-2010. Η πνξεία ηεο θαηαζθεπήο ππνδνκψλ θαζνξίδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηε δπλαηφηεηα ρξεκαηνδφηεζεο ησλ έξγσλ. Η θχξηα πεγή ρξεκαηνδφηεζεο ησλ έξγσλ ππνδνκήο ζηελ Διιάδα είλαη ην Πξφγξακκα Γεκνζίσλ Δπελδχζεσλ (θξαηηθνί πφξνη θαη επξσπατθά θνλδχιηα). Χζηφζν, ηα ηειεπηαία ρξφληα κε ηελ πηνζέηεζε ηεο πξαθηηθήο ησλ ΓΙΣ (πγρξεκαηνδνηνχκελα Έξγα Γεκνζίνπ θαη Ιδησηηθνχ ηνκέα), κέξνο ηεο ρξεκαηνδφηεζεο ησλ έξγσλ ππνδνκήο πξνθχπηεη κέζσ ηξαπεδηθνχ δαλεηζκνχ ησλ θαηαζθεπαζηηθψλ εηαηξεηψλ. χκθσλα κε ηηο εθηηκήζεηο καο, ν ζπληειεζηήο ζπζρέηηζεο ηνπ ζπλνιηθνχ επηπέδνπ ρξεκαηνδφηεζεο κε ηνλ θχθιν εξγαζηψλ απφ εγρψξηεο θαηαζθεπέο πξνζεγγίδεη ην 75%. Α. Ππόγπαμμα Γημοζίων Δπενδύζεων Σν Πξφγξακκα Γεκφζησλ Δπελδχζεσλ (ΠΓΔ) απνηειεί ζεκαληηθφ κέζν άζθεζεο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο ζηελ Διιάδα, θαζψο θαζνξίδεη ηνπο πφξνπο πνπ δηαηίζεληαη απφ ην θξάηνο γηα ηελ πινπνίεζε επελδπηηθψλ έξγσλ (4% ηνπ ΑΔΠ εηεζίσο ηελ ηειεπηαία δεθαεηία). Σν ΠΓΔ ραξαθηεξίδεηαη απφ δχν παξακέηξνπο: (i) ηνπο ηνκείο ζηνπο 1 Δθηηκάηαη φηη έλα κηθξφ κέξνο ηνπ θχθινπ εξγαζηψλ (ηεο ηάμεο ηνπ 5-1) αθνξά ππεξγνιαβίεο πνπ δηελεξγνχληαη κεηαμχ ησλ κεγάισλ εηαηξεηψλ θαη ζπλεπψο απμάλνπλ «ηερλεηά» ην κέγεζνο ηνπ παξαγφκελνπ έξγνπ. 3 ΕΘΝΘΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΣΗ ΕΛΛΑΔΟ Κλαδικές Μελέηες Μάρηιος 2011
δηζ. επξψ νπνίνπο δηνρεηεχνληαη νη πφξνη ηνπ θαη (ii) ηηο πεγέο απφ ηηο νπνίεο αληιεί ηνπο αλαγθαίνπο πφξνπο. πγθνηλσλίεο 22% Λνηπά 28% Γαπάνερ ΠΓΔ καηά ηομέα (2002-2009) Πεξηθ. Πξνγξ. 12% Ννκ/θά Έξγα 1 Δθπαίδ./ Καηάξη. 11% Βηνκερ./ Βηνη. Οιπκπ. 9% Έξγα 8% Πεγή: Πξνυπ/κνί Τπ. Οηθ., Τπνινγηζκνί ΔΣΔ 12 10 8 6 4 2 0 Πόποι ΠΓΔ 1995 1998 2001 2004 2007 2010 Λνηπνί Δζληθνί Πφξνη πγρξεκαηνδφηεζε - Δζληθή πγρξεκαηνδφηεζε - Κνηλνηηθή Πεγή: Τπ. Οηθνλνκηθψλ, Τπνινγηζκνί ΔΣΔ Πηζηση. Έζνδα 42% Υπημαηοδόηηζη ΠΓΔ (2000-2009) Αχμεζε Δλεξγ. ΓΔΚΟ θ.α. 19% Ιδηα Έζνδα 2% Δπηρνξ. ΔΔ 37% Πεγή: Πξνυπ/κνί Τπ. Οηθ., Τπνινγηζκνί ΔΣΔ Καηαλνκή δαπαλψλ ρεδφλ ην ½ ησλ δαπαλψλ ηνπ ΠΓΔ θαηά κέζν φξν απνξξνθάηαη γηα ηελ θαηαζθεπή ππνδνκψλ. Δίλαη ζεκαληηθφ λα αλαθεξζεί φηη ε δηαζεζηκφηεηα πφξσλ γηα θαηαζθεπή ππνδνκψλ πεξηνξίδεηαη δηαρξνληθά (42% ησλ δαπαλψλ ηνπ ΠΓΔ ην 2009 απφ 53% ην 2002). Ο θχξηνο ιφγνο απηήο ηεο εμέιημεο είλαη ηα απμεκέλα θνλδχιηα πνπ απνξξνθνχλ ηα ηειεπηαία ρξφληα ηα κέηξα ελίζρπζεο ηεο βηνκεραλίαο/βηνηερλίαο. πγθεθξηκέλα, ππφ ηελ επίδξαζε επελδπηηθψλ θαη αλαπηπμηαθψλ λφκσλ (2004, 2007), ηα κέηξα ελίζρπζεο ηεο βηνκεραλίαο/βηνηερλίαο απνξξνθνχλ έλα δηαρξνληθά απμαλφκελν κεξίδην απφ ηνπο πφξνπο ηνπ ΠΓΔ (πεξηζζφηεξν απφ 16% ν 2009, απφ κφιηο 3,5% ην 2002). Χζηφζν, ζεκεηψλνπκε φηη νη δαπάλεο ηνπ ΠΓΔ πνπ δηνρεηεχηεθαλ γηα ππνδνκέο ζηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ (ν νπνίνο έρεη απμεκέλε ζπλεηζθνξά ζηελ θεξδνθνξία ησλ θαηαζθεπαζηηθψλ εηαηξεηψλ), απνηεινχλ ζηαζεξά ην 22% ησλ ζπλνιηθψλ δαπαλψλ ηνπ ΠΓΔ θαηά ηελ πεξίνδν 2002-2009. Τςειή απνξξφθεζε θνλδπιίσλ θαηά ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν ζεκείσζαλ επίζεο νη ππνδνκέο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο (11% θαηά κέζν φξν) θαη ηα Οιπκπηαθά έξγα (8% θαηά κέζν φξν θαη 18,6% ζην δηάζηεκα 2002-2004). Πεγέο Υξεκαηνδφηεζεο Οη πφξνη ηνπ ΠΓΔ απμήζεθαλ ζεκαληηθά ηα πξνεγνχκελα ρξφληα απφ 800 εθαη. ην 1985 ζε 9,5 δηζ. ην 2009 (κέζνο εηήζηνο ξπζκφο αχμεζεο 12%), κε βαζηθφ άμνλα ζηήξημεο ηα επξσπατθά θνλδχιηα. Καηά ηελ ηειεπηαία 20εηία, ηα 2/3 ηνπ ΠΓΔ αθνξνχλ ζπγρξεκαηνδνηνχκελα έξγα κε ηελ εζληθή ζπκκεηνρή ζε απηά λα αγγίδεη θ.κ.ν. ην 4. Οη επηρνξεγήζεηο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο δηαρξνληθά αθνξνχλ ηελ απνξξφθεζε ησλ επξσπατθψλ δηαξζξσηηθψλ θνλδπιίσλ (i) ησλ Μεζνγεηαθψλ Οινθιεξσκέλσλ Πξνγξακκάησλ (ΜΟΠ, 1984-1989) (ii) ησλ ηξηψλ Κνηλνηηθψλ Πιαηζίσλ ηήξημεο (ΚΠ, 1989-2006) θαη (iii) ηνπ ηξέρνληνο Δζληθνχ ηξαηεγηθνχ Πιαηζίνπ Αλαθνξάο (ΔΠΑ 2007-2013, δείηε Πιαίζην 1). Οη ζπλνιηθνί θνηλνηηθνί πφξνη πνπ αληηζηνηρνχλ ζηελ Διιάδα ζηα πιαίζηα ηνπ ΔΠΑ 2007-2013 είλαη 20,4 δηζ., εθ ησλ νπνίσλ ηα 3,7 δηζ. (18% ηνπ πξνγξάκκαηνο) αθνξνχλ ππνδνκέο κεηαθνξψλ (άμνλαο ελίζρπζεο ΕΘΝΘΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΣΗ ΕΛΛΑΔΟ Κλαδικές Μελέηες Μάρηιος 2011 4
Ννε-07 Φεβ-08 Ματ-08 Απγ-08 Ννε-08 Φεβ-09 Ματ-09 Απγ-09 Ννε-09 Φεβ-10 Ματ-10 Απγ-10 δηζ. επξψ % απνξξφθεζεο Έζνδα απφ θαηαζθεπέο έξγσλ ππνδνκψλ 2008 (%ΑΔΠ) Κοινοηικοί Πόποι ΔΠΑ 2007-2013 (διζ. εςπώ) Δλίζρπζε ηεο Πξνζπειαζηκφηεηαο 3,7 Αλάπηπμε Αλζξψπηλνπ Γπλακηθνχ 2,3 Πεξηβάιινλ - Αεηθφξνο Αλάπηπμε 1,8 Δθπαίδεπζε θαη Γηα Βίνπ Μάζεζε 1,4 Αληαγσληζηηθφηεηα θαη Δπηρεηξεκαηηθφηεηα 1,3 Φεθηαθή χγθιηζε 0,9 Λνηπά 1,0 ύνολο Σομεακών Ππογπαμμάηων 12,4 Πεπιθεπειακά Ππογπάμμαηα 8,0 ύνολο ΔΠΑ 2007-2013 20,4 Πεγή: Τπ. Οηθνλνκίαο, Τπεξεζία ΟΠ Δπίδπαζη Δςπωπαϊκών Δπιδοηήζεων ζηην Καηαζκεςή έπγων Τποδομών 8% 6% 4% 2% y = 1,02x + 0,02 R² = 0,62 Διιάδα 1% 2% 3% 4% Δπηδνηήζεηο ΔΔ 2008 (%ΑΔΠ) Πεγή: Eurostat, Δπξ. Δπηηξνπή, εθηηκήζεηο ΔΣΔ πξνζπειαζηκφηεηαο). Σα άλσ πνζά αθνξνχλ απνθιεηζηηθά ζηελ Κνηλνηηθή πλδξνκή γηα ηελ εθηέιεζε ησλ ζπγρξεκαηνδνηνχκελσλ έξγσλ πνπ ζα εληαρζνχλ ζην πξφγξακκα. Η Δζληθή πκκεηνρή πνπ απαηηείηαη γηα ηελ είζπξαμε ησλ 20,4 δηζ. θνηλνηηθψλ πφξσλ είλαη 5,7 δηζ., νδεγψληαο ζε ζπλνιηθή δεκφζηα δαπάλε 26,1 δηζ. 2. Σα άλσ πνζά πξέπεη λα απνξξνθεζνχλ ππνρξεσηηθά έσο ην 2015 (δηεηήο παξάηαζε απφ ηε ιήμε ηνπ πξνγξάκκαηνο), δηαθνξεηηθά ράλνληαη. Σν πςειφ επίπεδν ηνπ δεκνζηνλνκηθνχ ειιείκκαηνο δξα πεξηνξηζηηθά ζηελ ρξήζε ησλ επξσπατθψλ θνλδπιίσλ, θαζψο γηα ηελ απνξξφθεζή ηνπο απαηηείηαη πνζνζηφ εζληθήο ζπκκεηνρήο. Χζηφζν, ελ φςεη ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο θαη κε ζηφρν ηε δηεπθφιπλζε ηεο απνξξφθεζεο θνηλνηηθψλ πφξσλ απφ ηα θξάηε κέιε, δφζεθε εθηάθησο ε δπλαηφηεηα ρξεκαηνδφηεζεο νξηζκέλσλ ζρεδίσλ κε απμεκέλε θνηλνηηθή ζπκκεηνρή (έσο θαη 10) γηα ηα αξρηθά ζηάδηα πινπνίεζεο ησλ έξγσλ γηα ηα έηε 2009-2010. Τπνγξακκίδνπκε φηη ε κεησκέλε εζληθή ζπκκεηνρή ζηα αξρηθά ζηάδηα ζα αληηζηαζκηζηεί απφ απμεκέλε εζληθή ζπκκεηνρή ζηα επφκελα ζηάδηα. Δπηπιένλ, δφζεθαλ πςειφηεξεο πξνθαηαβνιέο θνηλνηηθψλ πφξσλ ζηα θξάηε κέιε (επηπιένλ 2,5% ησλ ζπλνιηθψλ θνλδπιίσλ γηα ΔΔ-15 θαη 2% γηα ηα λέα θξάηε κέιε), ελψ γηα ηα 12 λέα θξάηε κέιε, θαζψο θαη γηα ηελ Διιάδα θαη ηελ Πνξηνγαιία, παξαηείλεηαη ε πεξίνδνο θαηαβνιήο ηεο εζληθήο ζπκκεηνρήο ζε 3 έηε κεηά ηελ έληαμε ελφο έξγνπ ζην ΔΠΑ 2007-2013 (απφ 2 έηε ζην Γ ΚΠ). 4 3 2 1 0 Αποππόθηζη Κοινοη. ςμμεηοσήρ ΔΠΑ 2007-2013 πξνθαηαβνιέο πξαγκ/ζεο δαπάλεο Πεγή: Τπ. Οηθνλνκίαο / Τπεξεζία ΟΠ 18% 15% 12% 9% 6% 3% Η ζπκβνιή ησλ θνηλνηηθψλ θνλδπιίσλ ζηηο επελδχζεηο ππνδνκψλ θαίλεηαη λα είλαη ζεκαληηθή ζε επξχηεξν επξσπατθφ επίπεδν θαζψο ππάξρεη ζεηηθή ζρέζε κεηαμχ ηεο δηαζέζηκεο ελίζρπζεο κέζσ επξσπατθψλ πξνγξακκάησλ (πξνγξάκκαηα αληίζηνηρα ηνπ ΔΠΑ γηα θάζε ρψξα), θαη ησλ εζφδσλ ηνπ θιάδνπ θαηαζθεπψλ έξγσλ ππνδνκψλ (δείηε γξάθεκα). Δπηπιένλ, δηαπηζηψλνπκε φηη ν θαηαζθεπαζηηθφο θχθινο εξγαζηψλ ζηελ Διιάδα είλαη θαηψηεξνο ηνπ δπλεηηθνχ βάζεη ησλ δηαζέζηκσλ επξσπατθψλ θνλδπιίσλ. Απηφ ην γεγνλφο αληηθαηνπηξίδεηαη θαη ζηνλ ρακειφ ξπζκφ απνξξφθεζεο ησλ θνηλνηηθψλ πφξσλ. πγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε ζηνηρεία ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο, ε απνξξφθεζε ηνπ ΔΠΑ 2007-2013 ηνλ 2 εκεηψλεηαη φηη γηα ηελ απνηειεζκαηηθή ιεηηνπξγία ησλ έξγσλ, εθηηκάηαη φηη ζα ρξεηαζηνχλ επηπιένλ δαπάλεο ηεο ηάμεο ησλ 13 δηο. ( 7,5 δηο. ηδησηηθή δαπάλε θαη 5,8 δηο επηπιένλ εζληθή δεκφζηα δαπάλε). 5 ΕΘΝΘΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΣΗ ΕΛΛΑΔΟ Κλαδικές Μελέηες Μάρηιος 2011
Αχγνπζην 2010 ήηαλ πεξίπνπ 15% γηα ηελ Διιάδα έλαληη 18% γηα ηνλ επξσπατθφ κέζν φξν (θαηαιακβάλνληαο ηελ 23ε ζέζε ζηελ ΔΔ- 27). Αποππόθηζη ΔΠΑ 2007-2013 Αύγοςζηορ 2010 Ρνπκαλία Ιηαιία Οιιαλδία Βνπιγαξία Διιάδα Γαλία Μάιηα ινβαθία Λνπμεκβνχξγν νπεδία Κχπξνο Σζερία ινβελία Οπγγαξία Γαιιία Πνισλία ΔΔ 27 Πνξηνγαιία Ιζπαλία Μεγ. Βξεηαλία Φηλιαλδία Βέιγην Λεηνλία Γεξκαλία Απζηξία Δζζνλία Ληζνπαλία Ιξιαλδηα 15,1% 19, 1 2 3 Πεγή: πλέληεπμε Κ.Υαηδεδάθε/Δπξσπατθή Δπηηξνπή Δθηηκήζεηο ΠΓΔ κέρξη ην 2013 Βάζεη ησλ άλσ δηαπηζηψζακε φηη ην ΠΓΔ είλαη ε θχξηα πεγή ρξεκαηνδφηεζεο ησλ ππνδνκψλ. Τπφ απηή ηελ πξννπηηθή, εθηηκήζακε έλα ππφδεηγκα πξνζδηνξηζκνχ ηνπ ΠΓΔ βάζεη ησλ δχν παξαγφλησλ ρξεκαηνδφηεζήο ηνπ: ηνπο ζπγρξεκαηνδνηνχκελνπο πφξνπο θαη ηνπο ινηπνχο εζληθνχο πφξνπο. Οη ζπγρξεκαηνδνηνχκελνη πφξνη αληαλαθινχλ ηε ζηαδηαθή απνξξφθεζε ησλ θνηλνηηθψλ πιαηζίσλ ζηήξημεο. Καζψο ε απνξξφθεζε ησλ επξσπατθψλ θνλδπιίσλ είλαη κέρξη ζήκεξα ρακειή (15% ηνλ Αχγνπζην 2010 έλαληη 18% θ.κ.ν. γηα ηηο ππφινηπεο ρψξεο), ην πηζαλφηεξν είλαη ε εηζξνή ησλ θνλδπιίσλ ΔΠΑ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία λα ζπλερηζζεί κέρξη ην 2015. Χζηφζν, ε πίεζε απφ ηελ ηεξάζηηα πξνζπάζεηα λα πεξηνξηζηεί ην δεκνζηνλνκηθφ έιιεηκκα ελδέρεηαη λα κελ επηηξέςεη ηελ πιήξε απνξξφθεζε ησλ δηαζέζηκσλ επξσπατθψλ πφξσλ αθφκα θαη κε ηελ παξάηαζε ρξφλνπ κέρξη ην 2015. 2010 2011 2012 2013 Απνξξφθ. ΔΠΑ 18% 35% 55% 75% Έιιεηκκα (%ΑΔΠ) 9,5% 7,3% 6,2% 4,7% Απνξξφθ. ΔΠΑ 18% 3 4 5 Έιιεηκκα (%ΑΔΠ) Τποθέζειρ εκηίμηζηρ ΠΓΔ Θεηικό ενάπιο Απνηηικό ενάπιο 9,5% 8,3% 7,2% 5,7% Η πνξεία ησλ ινηπψλ εζληθψλ πφξσλ (δειαδή, ησλ κεζπγρξεκαηνδνηνχκελσλ) εμαξηάηαη απφ δχν παξάγνληεο: (i) ην δεκνζηνλνκηθφ έιιεηκκα (σο δείθηε δηαζεζηκφηεηαο εζληθψλ πφξσλ ζηνηρείν εμαηξεηηθά πεξηνξηζηηθφ ζηελ ηξέρνπζα ζπγθπξία ιφγσ Μλεκνλίνπ) θαη (ii) ην πνζνζηφ απνξξφθεζεο ησλ επξσπατθψλ θνλδπιίσλ (θαζψο πςειφ πνζνζηφ απνξξφθεζεο δεζκεχεη κεγάιν θνκκάηη απφ ηνπο ζπλνιηθά δηαζέζηκνπο εζληθνχο πφξνπο). Βάζεη δείγκαηνο εηήζησλ παξαηεξήζεσλ γηα ηελ πεξίνδν 1985-2009, εθηηκήζακε φηη νη ινηπνί εζληθνί πφξνη ηνπ ΠΓΔ εμαξηψληαη αξλεηηθά απφ ην πνζνζηφ απνξξφθεζεο ησλ θνηλνηηθψλ πφξσλ (κε ζπληειεζηή καθξνρξφληαο ειαζηηθφηεηαο 0,65) θαη αξλεηηθά απφ ην πνζνζηφ ηνπ δεκνζηνλνκηθνχ ειιείκκαηνο ηνπ πξνεγνχκελνπ έηνπο σο πξνο ην ΑΔΠ (κε ζπληειεζηή ειαζηηθφηεηαο 0,48). Με ζθνπφ ηελ εθηίκεζε ηεο πνξείαο ηνπ ΠΓΔ σο ην 2013, ζα εζηηάζνπκε ζηηο πξννπηηθέο εμέιημεο ησλ δχν θνκκαηηψλ ηνπ ΠΓΔ. Με απηά ηα δεδνκέλα, εθηηκήζακε δχν ελαιιαθηηθά ζελάξηα: Θεηηθφ ζελάξην: Σα επξσπατθά θνλδχιηα απνξξνθψληαη θαηά 75% κέρξη ην 2013 θαη πιήξσο κέρξη ην 2015, ελψ ην ΕΘΝΘΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΣΗ ΕΛΛΑΔΟ Κλαδικές Μελέηες Μάρηιος 2011 6
δηζεθ. 12 10-8 6 4 2 Δκηίμηζη Δηήζιων Δκηαμιεύζεων ΠΓΔ 1995 1998 2001 2004 2007 2010 2013 Πξαγκαηνπνίεζε Αξλεηηθφ ελάξην Δθηίκεζε ΔΣΔ Θεηηθφ ελάξην Πεγή: Πξνυπνινγηζκνί Τπ. Οηθνλ., Δθηηκήζεηο ΔΣΔ έιιεηκκα πεξηνξίδεηαη ζηα επίπεδα πνπ έρνπλ ηεζεί απφ ην Μλεκφλην. Αξλεηηθφ ζελάξην: Σα επξσπατθά θνλδχιηα απνξξνθψληαη θαηά 5 κέρξη ην 2013 θαη θαηά 7 κέρξη ην 2015, ελψ ην έιιεηκκα παξακέλεη 1% πςειφηεξν ζε ζρέζε κε ηνπο ζηφρνπο ηνπ Μλεκνλίνπ. Βάζεη ηνπ ππνδείγκαηνο, ην ΠΓΔ ζην ζεηηθφ ζελάξην ζα παξακείλεη θνληά ζηα 8-8,5 δηζ. εηεζίσο ηελ πεξίνδν 2010-2012 θαη ζα μεπεξάζεη ηα 9 δηζ. ην 2013. χκθσλα κε ην αξλεηηθφ ζελάξην, ην ΠΓΔ ζα παξακείλεη θνληά ζηα 8 δηζ. ην 2010, ζα πεξηνξηζηεί θνληά ζηα 6-6,5 δηζ. ηελ πεξίνδν 2011-2012 θαη ζα πξνζεγγίζεη ηα 7 δηζ. ην 2013. Θεσξψληαο φηη νη ππνδνκέο ζα ζπλερίζνπλ λα απνξξνθνχλ ην ½ πεξίπνπ ηνπ ΠΓΔ (κέζν κεξίδην πξνεγνχκελεο δεθαεηίαο), εθηηκάκε εηήζηεο δαπάλεο γηα ππνδνκέο (κεηαθνξέο, εθπαίδεπζε, πεξηθεξεηαθά έξγα θιπ) ηεο ηάμεο ησλ 4 δηζ. εηεζίσο γηα ην ζεηηθφ ζελάξην θαη 3 δηζ. εηεζίσο γηα ην αξλεηηθφ ζελάξην γηα ηελ πεξίνδν 2011-2013. 7 ΕΘΝΘΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΣΗ ΕΛΛΑΔΟ Κλαδικές Μελέηες Μάρηιος 2011
ΠΛΑΙΙΟ 1: ΚΟΙΝΟΣΙΚΑ ΚΟΝΓΤΛΙΑ ΥΡΗΜΑΣΟΓΟΣΗΗ ΔΡΓΩΝ ΤΠΟΓΟΜΗ Ππόγπαμμα ςνοσήρ ηηρ ΔΔ ηα πιαίζηα ηνπ αλαπηπμηαθνχ πξνγξάκκαηνο ζπλνρήο ηεο ΔΔ, δηαηίζεληαη επηδνηήζεηο χςνπο 347,5 δηζ. γηα ηελ πεξίνδν 2007-2013 κέζσ ησλ θνηλνηηθψλ ηακείσλ (Δπξσπατθφ Σακείν Πεξηθεξεηαθήο Αλάπηπμεο (ΔΣΠΑ), Δπξσπατθφ Κνηλσληθφ Σακείν (ΔΚΣ), Σακείν πλνρήο). εκαληηθφ κεξίδην ησλ θνηλνηηθψλ εληζρχζεσλ απνιακβάλεη ε Πνισλία (2 ησλ πφξσλ), αθνινπζνχκελε απφ ηελ Ιζπαλία (1) θαη ηελ Ιηαιία (8%), ελψ 8ε ζηελ θαηάηαμε είλαη ε Διιάδα ζηελ νπνία αληηζηνηρνχλ 20,4 δηζ. (6% ησλ πφξσλ). Ο θιάδνο πνπ θαίλεηαη λα απνξξνθά ηα πεξηζζφηεξα θνλδχιηα είλαη νη ππνδνκέο κεηαθνξψλ (ζρεδφλ ¼ ησλ ζπλνιηθψλ επηδνηήζεσλ). Δηδηθφηεξα, ην κεξίδην απηφ πξνζεγγίδεη ην 4 ζε ρψξεο κε ρακειφ επίπεδν ππνδνκψλ κεηαθνξψλ (φπσο ε Πνισλία θαη ε Λεηνλία), ελψ θαη ζηελ Διιάδα ην κεξίδην απηφ θζάλεη ην 3 ησλ ζπλνιηθψλ δηαζέζηκσλ θνλδπιίσλ. Κοινοηικέρ Δνιζσύζειρ 2007-2013 Σαμείο ςνοσήρ Λνπμεκβνχξγν Γαλία Κχπξνο Μάιηα Ιξιαλδία Απζηξία Φηλιαλδία νπεδία Οιιαλδία Βέιγην Δζζνλία ινβελία Λεηνλία Βνπιγαξία Ληζνπαλία Μεγ. Βξεηαλία ινβαθία Γαιιία Ρνπκαλία Διιάδα Πνξηνγαιία Οπγγαξία Γεξκαλία Σζερία Ιηαιία Ιζπαλία Πνισλία Πεγή: Δπξσπατθή Δπηηξνπή 5,9% 5% 1 15% 2 Σο Δλληνικό ΔΠΑ 2007-2013 ην ηξέρνλ ειιεληθφ πξφγξακκα απνξξφθεζεο ησλ θνηλνηηθψλ πφξσλ (χςνπο 20,4 δηζ.), νη θχξηνη ηνκείο πνπ εληζρχνληαη είλαη ε βειηίσζε ππνδνκψλ (πεξίπνπ 6 δηζ. θνηλνηηθψλ πφξσλ) θαη ην πεξηβάιινλ ( 5,5 δηζ.). Η εζληθή ζπκκεηνρή ζηα επηιεγκέλα πξνγξάκκαηα είλαη 5,7 δηζ. κε απνηέιεζκα ε ζπλνιηθή δεκφζηα δαπάλε αλακέλεηαη λα αλέιζεη ζηα 26,1 δηζ. Απφ ην ζχλνιν ηεο δαπάλεο, πεξίπνπ 6 δηζ. πξνβιέπεηαη λα θαηαβιεζνχλ γηα «έξγα-γέθπξεο», δειαδή έξγα πνπ μεθίλεζαλ θαηά ηελ πινπνίεζε ηνπ Γ ΚΠ θαη δελ έρνπλ νινθιεξσζεί. εκεηψλεηαη φηη ζε πεξίπησζε πνπ δελ θαηαζηεί δπλαηή ε θάιπςε ηνπ πνζνζηνχ ηεο εζληθήο ζπκκεηνρήο ην αξγφηεξν κέρξη ην 2015 (θπξίσο ιφγσ πηέζεσλ απφ ην πςειφ δεκνζηνλνκηθφ έιιεηκκα), κέξνο ησλ θνηλνηηθψλ θνλδπιίσλ θηλδπλεχεη λα ραζεί. πλεπψο, ην πξναλαθεξφκελν επίπεδν ηνπ πξνγξάκκαηνο δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί δεδνκέλν. Κοινοηική ςνδπομή ζηην Δλλάδα (2007-2013) Βειηίσζε Τπνδνκψλ, Πξνζβαζηκφηεηαο Πεξηβάιινλ Έξεπλα/ Καηλνηνκία Δθπαίδεπζε/ Καηάξηηζε Σειεπηθ/λίεο/ Σερλ. Πιεξνθνξηψλ Δπηρεηξεκαηηθφηεηα (θπξίσο ΜΜΔ) 1,6 1,3 2,2 Πεγή: Δπξσπατθή Πνιηηηθή πλνρήο 3,6 6 5,5 0 2 4 6 8 δηζ. επξψ ΕΘΝΘΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΣΗ ΕΛΛΑΔΟ Κλαδικές Μελέηες Μάρηιος 2011 8
δηζ. επξψ 1 8% 6% 4% 2% 4% 5% Γάνεια Καηαζκεςών / ςνολικά Γάνεια 6% 6% 6% 7% 7% 8% 9% 2001 2003 2005 2007 2009 Πεγή: Σξάπεδα ηεο Διιάδνο 8% 6% 4% 2% 2,6% Γάνεια Καηαζκεςών / ΑΔΠ 4,6% 5, 3,1% 3,7% 5,4% 5,8% 5,8% 4,8% 4,9% 2005 2006 2007 2008 2009 Διιάδα Δπξψπε Πεγή: Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, Δπξ. Κεληξηθή Σξάπεδα 4,5 3,0 1,5 0,0 ςνολικά Γάνεια Καηαζκεςών 2000 2002 2004 2006 2008 2010 Δπξσπατθή Σξάπεδα Δπελδχζεσλ Διιεληθέο Σξάπεδεο * Σα ζηνηρεία αθνξνχλ έθδνζε λέσλ δαλείσλ (φρη επίπεδν πθηζηάκελνπ δαλεηζκνχ) Πεγή: Τπ. Οηθνλνκηθψλ, Τπνινγηζκνί ΔΣΔ Β. Σπαπεζικά Γάνεια ζε Καηαζκεςαζηικέρ Δηαιπείερ Η είζνδνο ηδησηηθψλ θεθαιαίσλ ζηελ θαηαζθεπή έξγσλ ππνδνκήο (θπξίσο κέζσ ζπκβάζεσλ παξαρψξεζεο) έδσζε κηα επηπιένλ ψζεζε ζηε δπλακηθή ηνπ θιάδνπ. πγθεθξηκέλα, νη ειιεληθέο ηξάπεδεο παξείραλ ξεπζηφηεηα ζηηο θαηαζθεπαζηηθέο εηαηξείεο (κε ηε κνξθή ηεο αχμεζεο ηνπ δαλεηζκνχ) ηεο ηάμεο ηνπ 1,5 δηζ. εηεζίσο θαηά ηελ πεξίνδν 2002-2008 (απνηειψληαο ην 25% ησλ εζφδσλ ηνπ θιάδνπ θαηαζθεπψλ). Σν επίπεδν απηφ είλαη εμαηξεηηθά πςειφ αλ ζπγθξηζεί κε ην αληίζηνηρν ηεο πεξηφδνπ 1995-2001 ( 100-200 εθαη. εηεζίσο) κε ην ρακειφ απηφ επίπεδν λα επαλαιακβάλεηαη θαη θαηά ηε δηεηία 2009-2010. Η έκθαζε ζηε ρξεκαηνδφηεζε ηνπ θιάδνπ θαηαζθεπψλ απνηππψλεηαη ζην γεγνλφο φηη ην πνζνζηφ ησλ δαλείσλ πξνο θαηαζθεπαζηηθέο εηαηξείεο σο πνζνζηφ ησλ ζπλνιηθψλ εηαηξηθψλ δαλείσλ απμήζεθε ζε 9% ην 2009 απφ 4% ην 2002. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ θαηεπζχλζεθε πξνο ηηο κεγάιεο θαηαζθεπαζηηθέο εηαηξείεο, θαζψο ε ηξαπεδηθή έθζεζε είλαη κηθξή πξνο εηαηξείεο θαηαζθεπήο θαηνηθηψλ. πγθξίλνληαο ην επίπεδν ηξαπεδηθήο ρξεκαηνδφηεζεο ησλ θαηαζθεπψλ ζε Διιάδα θαη Δπξψπε, θαίλεηαη φηη ηα δάλεηα πξνο θαηαζθεπαζηηθέο εηαηξείεο είλαη θνληά ζην 5% ηνπ ΑΔΠ ζηελ Διιάδα έλαληη 6% ζηελ Δπξψπε. Σν πςειφηεξν επίπεδν κφριεπζεο ησλ επξσπατθψλ εηαηξεηψλ νθείιεηαη ελ κέξεη ζην γεγνλφο φηη αζρνινχληαη πεξηζζφηεξν απφ ηηο ειιεληθέο κε ηελ θαηαζθεπή κεγάισλ νηθηζηηθψλ ζπγθξνηεκάησλ θαη ηελ αμηνπνίεζε αθηλήησλ (4% ηνπ θχθινπ εξγαζηψλ γηα ηνπο κεγαιχηεξνπο επξσπατθνχο νκίινπο έλαληη ιηγφηεξν ηνπ 2% γηα ηνπο κεγαιχηεξνπο ειιεληθνχο). Η δηαθνξά ζην κεξίδην ηεο θαηαζθεπήο θαη δηαρείξηζεο αθηλήησλ σο πξνο ηε ζπλνιηθή δξαζηεξηφηεηα ησλ νκίισλ απνηππψλεηαη θαη ζηελ ρακειφηεξε ηαρχηεηα θπθινθνξίαο απνζεκάησλ ησλ επξσπατθψλ θαηαζθεπαζηηθψλ νκίισλ ζε ζρέζε κε ηνπο αληίζηνηρνπο ειιεληθνχο (9 έλαληη 14 αληίζηνηρα ζην δηάζηεκα 2004-2010). Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη δαλεηαθέο αλάγθεο ησλ ειιεληθψλ εηαηξεηψλ επηβαξχλνληαη απφ ηηο πςειέο αλάγθεο γηα θεθάιαηα θίλεζεο ιφγσ ησλ πςειψλ απαηηήζεσλ (πνπ θπξίσο πξνθχπηνπλ απφ θαζπζηεξήζεηο ζηηο πιεξσκέο ησλ δεκνζίσλ έξγσλ). πγθεθξηκέλα, νη απαηηήζεηο σο πξνο ηηο πσιήζεηο ησλ εηζεγκέλσλ θαηαζθεπαζηηθψλ νκίισλ πξνζεγγίδνπλ ην 77% ζηελ Διιάδα έλαληη 3 ζηελ Δπξψπε ην 2010. 9 ΕΘΝΘΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΣΗ ΕΛΛΑΔΟ Κλαδικές Μελέηες Μάρηιος 2011
δηζ. επξψ Τποθέζειρ Δκηίμηζηρ Δλληνικών Γανείων Καηαζκεςών Γάλεηα Καηαζθ. (% ΑΔΠ) 2010 2011 2012 2013 5, 4,6% 4,7% 5, Ολνκ. ΑΔΠ (%) -0,5% -1,3% 1,5% 2,8% Γάλεηα Καηαζθ. (% ΑΔΠ) Θεηικό ενάπιο Απνηηικό ενάπιο 5, 4,2% 4,3% 4,5% Ολνκ. ΑΔΠ (%) -0,5% -1,8% 1, 2,3% 14 11 9 6 Γανειζμόρ Καηαζκεςαζηικών από Δλληνικέρ Σπάπεζερ 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Πξαγκαηνπνίεζε Αξλεηηθφ ελάξην Πεγή: Σξάπεδα Διιάδνο, Δθηηκήζεηο ΔΣΔ Δθηίκεζε ΔΣΔ Θεηηθφ ελάξην Δίλαη ζεκαληηθφ λα αλαθέξνπκε θαη ηε ζηαζεξή ξνή ρξεκαηνδφηεζεο απφ ηελ ΔΣΔπ πξνο ηε ρψξα καο, ε νπνία πξνζεγγίδεη ην 1,5 δηζ. εηεζίσο ηελ ηειεπηαία δεθαεηία απφ 700 εθαη. πξηλ ην 2000. Δμαηξψληαο ην πνζνζηφ ηεο ρξεκαηνδφηεζεο πνπ δίδεηαη ζην δεκφζην θαη ηηο ηξάπεδεο (θαη ζπλεπψο έρεη ήδε πξνζκεηξεζεί), ε απεπζείαο ρξεκαηνδφηεζε ζηηο εηαηξείεο είλαη ηεο ηάμεο ησλ 800 εηεζίσο ηελ ηειεπηαία δεθαεηία. εκαληηθφ πνζνζηφ ηεο ρξεκαηνδφηεζεο απηήο (ηεο ηάμεο ηνπ 9) απνξξνθάηαη απφ ηνλ θαηαζθεπαζηηθφ θιάδν. ε απηφ ην πιαίζην, εθηηκήζακε δχν ελαιιαθηηθά ζελάξηα ρξεκαηνδφηεζεο ηνπ θιάδνπ κέζσ δαλεηζκνχ: Θεηηθφ ζελάξην: Η πνξεία ηνπ νλνκαζηηθνχ ΑΔΠ είλαη απηή πνπ πξνυπνζέηεη ην Μλεκφλην. Σν πνζνζηφ ησλ θαηαζθεπαζηηθψλ δαλείσλ σο πξνο ην ΑΔΠ πεξηνξίδεηαη ζην 4,6% ηνπ ΑΔΠ ην 2011 (αληαλαθιψληαο ηηο πεξηνξηζηηθέο ζπλζήθεο ρξεκαηνδφηεζεο), ελψ ζηε ζπλέρεηα απμάλεηαη, επηζηξέθνληαο ζην 5% ηνπ ΑΔΠ ην 2013. Αξλεηηθφ ζελάξην: Η αλάπηπμε ηνπ νλνκαζηηθνχ ΑΔΠ είλαη θαηά ½ πνζνζηηαία κνλάδα ρακειφηεξε εηεζίσο ζε ζρέζε κε απηή πνπ πξνυπνζέηεη ην Μλεκφλην. Σν πνζνζηφ ησλ θαηαζθεπαζηηθψλ δαλείσλ σο πξνο ην ΑΔΠ κεηψλεηαη πεξηζζφηεξν ζην 4,2% ηνπ ΑΔΠ ην 2011, ελψ κέλεη θνληά ζην 4,5% ηνπ ΑΔΠ ην 2013 (έλαληη 5% ην 2009) αληαλαθιψληαο ηηο πεξηνξηζηηθέο ζπλζήθεο ρξεκαηνδφηεζεο. Δκηίμηζη Υπημαηοδόηηζηρ Καηαζκεςών (εθαη. επξψ) ΜΟ 2010 2011 2012 2013 (05-09) Θεηικό ενάπιο ΠΓΔ 8.730 8.500 7.900 8.520 9.130 Καηαζθ. Γάλεηα - Διιάδα 1.400 60-970 390 1.020 Καηαζθ. Γάλεηα - ΔΣΔπ 780 800 800 800 800 Υξεκαηνδφηεζε 10.910 9.360 7.730 9.710 10.950 Απνηηικό ενάπιο ΠΓΔ 8.730 8.500 5.940 6.450 6.900 Καηαζθ. Γάλεηα - Διιάδα 1.400 60-1.930 330 700 Καηαζθ. Γάλεηα - ΔΣΔπ 780 800 800 800 800 Υξεκαηνδφηεζε 10.910 9.360 4.810 7.580 8.400 Βάζεη απηψλ ησλ δεδνκέλσλ, ην 2011, νη ειιεληθέο ηξάπεδεο αλακέλεηαη λα πεξηνξίζνπλ ηελ έθζεζή ηνπο ζηνλ θαηαζθεπαζηηθφ θιάδν, απνζχξνληαο ρξεκαηνδφηεζε 970 εθαη. ζην ζεηηθφ ζελάξην θαη πεξίπνπ 2 δηζ. ζην αξλεηηθφ ζελάξην. ην επφκελν δηάζηεκα, εθηηκάκε φηη ην αλνδηθφ ΑΔΠ θαζψο θαη ην απμεκέλν πνζνζηφ ησλ θαηαζθεπαζηηθψλ δαλείσλ ζην ΑΔΠ ζα νδεγήζνπλ ζε αχμεζε ηεο ρξεκαηνδφηεζεο, κε εηήζηα δάλεηα ηεο ηάμεο ησλ 700 εθαη. ζην ζεηηθφ ζελάξην θαη 500 εθαη. ζην αξλεηηθφ ζελάξην. εκεηψλνπκε φηη ζηελ παξαπάλσ ρξεκαηνδφηεζε εθηηκάηαη φηη ζα πξνζηεζεί κηα ζηαζεξή ξνή ηεο ηάμεο ησλ 800 εθαη. εηεζίσο κέζσ ΔΣΔπ. πλνςίδνληαο ηηο δχν πεγέο ρξεκαηνδφηεζεο (ΠΓΔ θαη δάλεηα θαηαζθεπψλ απφ ειιεληθέο ηξάπεδεο θαη ΔΣΔπ), ηα ζπλνιηθά δηαζέζηκα θεθάιαηα ησλ θαηαζθεπαζηηθψλ εηαηξεηψλ ηελ επφκελε ΕΘΝΘΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΣΗ ΕΛΛΑΔΟ Κλαδικές Μελέηες Μάρηιος 2011 10
ηξηεηία, εθηηκάηαη (i) ζην ζεηηθφ ζελάξην λα αλέιζνπλ ζηα 9,5 δηζ. εηεζίσο (κε πηψζε 17% ην 2011 θαη κέζε εηήζηα αλάθακςε 2 ζην δηάζηεκα 2012-2013) ελψ (ii) ζην αξλεηηθφ ζελάξην λα αλέιζνπλ ζηα 7 δηζ., κε εληνλφηεξε ζπξξίθλσζε 49% ην 2011 θαη κέζν εηήζην ξπζκφ αλάπηπμεο 35% γηα ηε δηεηία 2012-2013. 11 ΕΘΝΘΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΣΗ ΕΛΛΑΔΟ Κλαδικές Μελέηες Μάρηιος 2011
ΠΛΑΙΙΟ 2: ΡΤΘΜΙΣΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ ΓΗΜΟΠΡΑΣΗΗ ΓΗΜΟΙΩΝ ΔΡΓΩΝ Σν ζχζηεκα δεκνπξάηεζεο δεκνζίσλ έξγσλ είλαη θαζνξηζηηθφ γηα ηε δξαζηεξηφηεηα θαη ηελ θεξδνθνξία ησλ θαηαζθεπαζηηθψλ εηαηξεηψλ. Η δηαδηθαζία αλάζεζεο θαηαζθεπήο έξγνπ κπνξεί λα δηαθξηζεί ζε δχν βαζηθά ζηάδηα: (i) ηε δηακφξθσζε ηεο νηθνλνκηθήο πξνζθνξάο θαη (ii) ηελ επηινγή αλαδφρνπ. Γηακφξθσζε ηεο νηθνλνκηθήο πξνζθνξάο ε δηεζλέο επίπεδν, ν πξνυπνινγηζκφο ησλ έξγσλ πξνζδηνξίδεηαη βάζεη ηππνπνηεκέλσλ ζπζηεκάησλ θνζηνιφγεζεο (π.ρ. StLK (Γεξκαλία), SMM (ΗΒ), Unicode/Uniformat (Η.Π.Α.)). πγθεθξηκέλα, νη εξγαζίεο πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ νινθιήξσζε ελφο έξγνπ θσδηθνπνηνχληαη ψζηε λα είλαη δπλαηή ε νκνηνκνξθία θαηά ηελ εθηίκεζε ηνπ θφζηνπο. Βάζεη ηνπ ειιεληθνχ ξπζκηζηηθνχ πιαηζίνπ (Νφκνο 3263/2004), ην αξρηθφ θφζηνο έξγνπ πξνθχπηεη απφ ηνλ ζπλππνινγηζκφ ηεο απαηηνχκελεο πνζφηεηαο θαη ηεο ηηκήο πνπ νξίδεηαη γηα θάζε ηχπν εηζξνήο (πξψηεο χιεο, εξγαζία). Ο ηειηθφο πξνυπνινγηζκφο ηνπ έξγνπ είλαη ην αξρηθφ θφζηνο πξνζαπμεκέλν γηα (α) θάιπςε ησλ εξγνιαβηθψλ εμφδσλ θαη ηνπ εξγνιαβηθνχ θέξδνπο (θαηά 18%) θαζψο θαη γηα (β) ηπρφλ έθηαθηεο δαπάλεο θαηά ηελ εθηέιεζε ηνπ έξγνπ (θαηά 9% ηεο αμίαο εξγαζηψλ γηα έξγα άλσ ησλ 5 εθαη. θαη 15% γηα έξγα θάησ ησλ 5 εθαη.). εκεηψλεηαη φηη θαηά ηελ πεξίνδν εθηέιεζεο ησλ έξγσλ, νη ζπκβαηηθέο ηηκέο ησλ πιηθψλ θαη εξγαζίαο βάζεη ησλ νπνίσλ πξνέθπςε ν πξνυπνινγηζκφο ηνπ έξγνπ αλαζεσξνχληαη ηξηκεληαία (κε εληαίν ηξφπν γηα φιε ηε ρψξα) βάζεη ησλ κεηαβνιψλ ηνπο ζηελ αγνξά, κε απνηέιεζκα ν θίλδπλνο δηαθχκαλζεο ηηκψλ λα επηβαξχλεη ην δεκφζην θαη φρη ηηο θαηαζθεπαζηηθέο εηαηξείεο. Δπηινγή Αλαδφρνπ ην επφκελν ζηάδην ηεο δεκνπξάηεζεο νη ππνςήθηνη αλάδνρνη (θαηαζθεπαζηηθέο εηαηξίεο ή θνηλνπξαμίεο) θαηαζέηνπλ πξνζθνξέο κε ηε κνξθή εθπηψζεσλ επί ηνπ πξνυπνινγηζκνχ ηνπ έξγνπ. εκεηψλεηαη φηη νη ππεξβνιηθέο εθπηψζεηο επηθέξνπλ ηνλ θίλδπλν λα κελ είλαη δπλαηή ε πξαγκαηνπνίεζε ηνπ έξγνπ ζην ζπκθσλεκέλν θφζηνο, κε απνηέιεζκα λα απαηηνχληαη ζπκπιεξσκαηηθέο ζπκβάζεηο θαηάζηαζε πνπ ηειηθά θαηαιήγεη ζε πξνζαχμεζε ηνπ ζπλνιηθνχ θφζηνπο αιιά θαη παξάηαζε ηνπ ρξφλνπ νινθιήξσζεο ηνπ έξγνπ. Βάζεη ηνπ πξνεγνχκελνπ ζπζηήκαηνο αλάζεζεο δεκνζίσλ έξγσλ, πνπ ίζρπε έσο ην 2005 θαη ξπζκηδφηαλ απφ ην λφκν 2576/1998, επηδηψρζεθε ν πεξηνξηζκφο ησλ πςειψλ εθπηψζεσλ κε ηε ρξήζε ελφο μαθημαηικού ηύπος γηα ηνλ εληνπηζκφ ππεξβνιηθά ρακειψλ πξνζθνξψλ (ή αληίζηνηρα ππεξβνιηθά πςειψλ εθπηψζεσλ). πγθεθξηκέλα, κεηά ηελ απφξξηςε κε καζεκαηηθά θξηηήξηα ηνπ ππνζπλφινπ ησλ ρακειφηεξσλ πξνζθνξψλ, επηιεγφηαλ ε νηθνλνκηθφηεξε απφ ηηο ινηπέο απνδεθηέο πξνζθνξέο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν, δεκηνπξγνχηαλ θίλεηξν ζηηο εηαηξείεο λα θαηαζέηνπλ πξνζθνξέο θνληά ζηνλ εθηηκψκελν κέζν φξν θαη φρη ηηο ρακειφηεξεο δπλαηέο. Πξαθηηθά, ην ζχζηεκα απηφ νδήγεζε ζηελ ζηαζεξνπνίεζε ηνπ θέξδνπο θαηαζθεπήο δεκνζίσλ έξγσλ ζε πςειά ζρεηηθά επίπεδα. Βάζεη ηνπ ηξέρνληνο μειοδοηικού ζςζηήμαηορ πνπ ηζρχεη ζηελ Διιάδα (Ν. 3263/2004), ην έξγν ζπλήζσο αλαηίζεηαη ζηνλ απφιπην κεηνδφηε, δειαδή ζηελ εηαηξεία πνπ ζα πξνζθέξεη ηελ πςειφηεξε έθπησζε. Καη εμαίξεζε ζπλππνινγίδνληαη ηερληθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζθνξάο, ζε πεξηπηψζεηο φπνπ απαηηείηαη εηδηθή ηερλνγλσζία. ην ζπγθεθξηκέλν ζχζηεκα ε απνθπγή πςειψλ εθπηψζεσλ γίλεηαη κέζσ απαηηήζεσλ γηα ΕΘΝΘΚΗ ΣΡΑΠΕΖΑ ΣΗ ΕΛΛΑΔΟ Κλαδικές Μελέηες Μάρηιος 2011 12