ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΟ-ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΣΕΡΡΩΝ ΡΑΜΑΣ BLAGOEVGRAD

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΟ-ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΣΕΡΡΩΝ ΡΑΜΑΣ BLAGOEVGRAD ΡΑΣΗ 1. 6. ΤΟΥ ΕΓΚΡΙΘΕΝΤΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΣΧΕ ΙΟΥ «ΤΟΠΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ ΣΕΡΡΩΝ ΚΑΙ ΡΑΜΑΣ (ΤΟΠΜΑΚ)» Τοπική Απασχολησιµότητα (ΤΟΠ.ΑΠ.) Αγγελάκη 17-54621 Θεσσαλονίκη - Ελλάδα Τηλέφωνο : +30.2310 22 88 33 Κινητό : +30.6944 326 629 - Φαξ : +30.2310 260 350 Ε-mail : emloc@otenet.gr - Ιστοσελίδα : www.emloc.gr Σέρρες ράµα, Φεβρουάριος 2005

Η παρούσα ιάγνωση - Πρόταση εκπονήθηκε και εκδόθηκε µε την οικονοµική συνδροµή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις που εκφράζονται σ αυτήν απηχούν τις γνώµες και τις προτάσεις των ερωτηθέντων και του επιτελείου της «ΤΟΠ.ΑΠ.» και ως εκ τούτου δεν αντικατοπτρίζουν σε καµία περίπτωση την επίσηµη άποψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καθώς και των αρµόδιων ελληνο-βουλγαρικών αυτοδιοικητικών και επιµελητηριακών αρχών της περιοχής - στόχου.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή...4 I. Στατιστική παρουσίαση της µεθοριακής περιοχής...8 1. Γενικές τάσεις...8 Α. Πληθυσµός και γήρανση...8 Β. Επίπεδο εκπαίδευσης...9 Γ. Απασχόληση και ανεργία...10. Θέση στο επάγγελµα...13 Ε. Οµάδες κλάδων οικονοµικής δραστηριότητας...14 ΣΤ. Η συνοριακή κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής...15 2. Παρουσίαση της περιοχής στόχου...18 Α. Νοµός ράµας...18 Β. Νοµός Σερρών...19 ΙΙ. Η υφιστάµενη κατάσταση και οι φορείς...21 1. Η υφιστάµενη κατάσταση της διασυνοριακής συνεργασίας...22 Α. Μεµονωµένες διασυνοριακές δραστηριότητες...22 Β. Θεσµικές διασυνοριακές δραστηριότητες...23 Γ. Θεσµοποιηθείσες διασυνοριακές δραστηριότητες...23 2. Τα υφιστάµενα εµπόδια και οι ευκαιρίες...25 A. Τα εµπόδια...26 B. Οι ευκαιρίες...28 3. Η περιφερειακή ανάπτυξη και οι δυνατότητες της περιοχής...30 A. Η πρόσφατη οικονοµική δυναµική και τα όριά της...30 B. Η αναζήτηση ενός κάποιου ελπιδοφόρου µέλλοντος...32 III. Τεκµηρίωση Προτάσεων Στρατηγικής...34 1. Ενίσχυση των εργαλείων παρατήρησης...35 2. Νοµική µορφή της ιασυνοριακής Συνεργασίας...36 3. Συνθήκες και ευκαιρίες της αγοράς εργασίας...37 4. Υγεία : αναζήτηση διασυνοριακών εξειδικεύσεων...39 5. Οικολογία και περιβάλλον...41 6. Σχολικές και πανεπιστηµιακές ανταλλαγές...42 7. Τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης και η διασυνοριακή συνεργασία...43 8. Γεωργία...43 9. Ανάπτυξη διασυνοριακής επιχειρηµατικότητας...44 10. ιασυνοριακές διαπολιτιστικές ανταλλαγές...46 11. Εναλλακτικός τουρισµός...47 Παραρτήµατα...49 1. Χρησιµοποιηθέντες πίνακες...49 2. Χρησιµοποιηθείσες βιβλιογραφικές πηγές...52 3. Κατάλογος των ερωτηθέντων ατόµων...53 4. Μερικοί χρήσιµοι ιστοχώροι αναφοράς και λοιπές πηγές...54 5. Χρησιµοποιηθέν ερωτηµατολόγιο...57 Τοπική Απασχολησιµότητα (ΤΟΠ.ΑΠ.) 3

Εισαγωγή Σύµφωνα µε την υπ αριθµόν C 192/37-12.8.2002 Γνωµοδότηση της «Επιτροπής Περιφερειών» (Ε.τ.Π.), η ιασυνοριακή Συνεργασία, και όχι µόνο, έχει «απόλυτη προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Ένωση, στα πλαίσια της επιδίωξης µεγαλύτερης ολοκλήρωσης αλλά και του περιορισµού του οικονοµικού και κοινωνικού κατακερµατισµού που συνεπάγεται η ύπαρξη εθνικών συνόρων. Αυτό επιβεβαιώνεται και στη δεύτερη έκθεση για τη συνοχή. Πρόκειται για µια συνεργασία µεταξύ : α) των τοπικών και περιφερειακών αρχών των σηµερινών κρατών µελών β) των τοπικών και περιφερειακών αρχών των σηµερινών και των υποψηφίων κρατών µελών γ) των τοπικών και περιφερειακών αρχών των σηµερινών κρατών µελών και χωρών που συνορεύουν µε τα ανατολικά και νότια όρια της διευρυµένης Ένωσης. Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα η θέση των νησιωτικών, των ορεινών και των παραµεθόριων περιοχών, καθώς και των περιφερειών στα σηµερινά σύνορα της Ε.Ε. µε τις υποψήφιες χώρες. Η διασυνοριακή συνεργασία συµβάλει στην υλοποίηση της «Ευρώπης των πολιτών», µιας Ευρώπης στην οποία οι πολίτες της γνωρίζουν καλύτερα οι µεν τους δε και µαθαίνουν να κατανοούν τις διαφορές τους : «Se connaître pour se comprendre». Το σηµαντικότερο δεν είναι να επιτευχθεί η προσέγγιση των κρατών αλλά των ανθρώπων. «Η διασυνοριακή συνεργασία εξασφαλίζεται στην περίπτωση που όλοι οι ενδιαφερόµενοι ωφελούνται από την άποψη της διοίκησης, της κοινωνίας, της οικονοµίας, του πολιτισµού, των υποδοµών ή της τεχνολογίας. Για να υπάρξει µια βιώσιµη συνεργασία, αυτό που χρειάζεται είναι λαϊκό έρεισµα και η συνεργασία όλων των ενδιαφερόµενων µερών», αναφέρει η ίδια Γνωµοδότηση. «Ως ιασυνοριακή Συνεργασία νοείται η διµερής, τριµερής ή πολυµερής συνεργασία τοπικών και περιφερειακών αρχών (στις οποίες µπορούν να προστεθούν ηµικρατικοί και ιδιωτικοί φορείς), οι οποίες βρίσκονται σε περιοχές µε κοινά σύνορα. Αυτό αφορά και τις περιφέρειες που χωρίζονται από τη θάλασσα». Η ιασυνοριακή Συνεργασία είναι δυσκολότερο να υπάρξει µε περιοχές τρίτων χωρών παρά στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.). Περιφέρειες στα εξωτερικά σύνορα (όπως το Blagoevgrad της Βουλγαρίας) αντιµετωπίζουν τα πολύπλοκα προβλήµατα της διασυνοριακής συνεργασίας µε µέσα που είναι ολίγον συµβατά (Interreg και Phare, Tacis, Meda). Αυτό το στοιχείο παρεµποδίζει ιδιαιτέρως τη συνεργασία µε τις υποψήφιες χώρες (όπως η Βουλγαρία) η ενίσχυση της οποίας επείγει λόγω της επικείµενης ένταξής τους στην Ε.Ε. Με την ένταξη νέων κρατών, τα εξωτερικά σύνορα θα µεταβληθούν και θα προστεθούν νέες περιφέρειες στα προγράµµατα Ιnterreg Τοπική Απασχολησιµότητα (ΤΟΠ.ΑΠ.) 4

στα εξωτερικά σύνορα. Πάντως, ειδικά στα εξωτερικά σύνορα υφίσταται µια έντονη διαφορά από πλευράς βιοτικού επιπέδου και µεγάλη ανάγκη ανάπτυξης κοινών µηχανισµών και µέσων, όπως λέει η ίδια πάντα Γνωµοδότηση. ΙΙ. Η ιασυνοριακή Συνεργασία Ο ουσιαστικός στόχος µιας αποδοτικής διασυνοριακής συνεργασίας τοπικών και περιφερειακών αρχών στην Ευρώπη οφείλει να είναι η ολοκλήρωση περιφερειών (για να γίνουν «Ευρωπεριοχές») οι οποίες χωρίζονται από εθνικά σύνορα και αντιµετωπίζουν κοινά προβλήµατα, τα οποία απαιτούν κοινές λύσεις. 1) Οι Παράγοντες που προάγουν τη διασυνοριακή συνεργασία, κατά την Ε.τ.Π., είναι: η µακρά παράδοση και πείρα στη διασυνοριακή συνεργασία, η αµοιβαία εµπιστοσύνη, η συνεργασία µε βάση τις αρχές της εταιρικής σχέσης και της επικουρικότητας, η ύπαρξη κατάλληλων κοινών διαρθρώσεων (µηχανισµών) για τις περιφερειακές και τοπικές αρχές στα πλαίσια των οποίων θα υλοποιείται η διασυνοριακή συνεργασία σε στρατηγικό και προγραµµατικό επίπεδο, το διασυνοριακό σχέδιο ή το πρόγραµµα ανάπτυξης, η διάθεση επαρκών οικονοµικών πόρων. 2) Οι Παράγοντες που εµποδίζουν τη διασυνοριακή συνεργασία οι νοµικοί περιορισµοί που τίθενται µέσω της εθνικής και της κοινοτικής νοµοθεσίας, οι διαφορές σχετικά µε τις διαρθρώσεις και τις αρµοδιότητες των επιµέρους διοικητικών βαθµίδων και από τις δύο πλευρές των συνόρων. η απουσία πολιτικής βούλησης ιδιαίτερα σε εθνικό επίπεδο, όσον αφορά την εξάλειψη των υφιστάµενων εµποδίων ή την υπέρβασή τους µέσω νέας νοµοθεσίας ή διµερών συµφωνιών, η περιορισµένη εµπειρία των τοπικών και περιφερειακών αρχών όσον αφορά την εφαρµογή αναπτυξιακών και διαχειριστικών προγραµµάτων, τα προβλήµατα όσον αφορά τη προσαρµογή των επιµέρους οικονοµικών πόρων (π.χ. έλλειψη διαλειτουργικότητας των προγραµµάτων του Ιnterreg III, του Phare / CBC και TACIS / CBC, οι πολιτιστικές διαφορές και οι γλωσσικοί φραγµοί. Τοπική Απασχολησιµότητα (ΤΟΠ.ΑΠ.) 5

οι νοµοθετικές διατάξεις σε επίπεδο Ε.Ε. οι οποίες δεν ανταποκρίνονται στα δεδοµένα (π.χ. κανονισµοί Phare / CBC, TACIS / CBC και ΕΤΠΑ σε σχέση µε το Ιnterreg III A). Παρά ταύτα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να έχει ως µακροσκοπική και ευρύτερη προοπτική να αναπτύξει όλες τις περιοχές της µεθορίου της (όπως αυτήν των Νοµών Σερρών και ράµας). Στο εγγύς µέλλον (Ιανουάριος 2007), η σήµερα υποψήφια Βουλγαρία θα είναι µέλος της. εδοµένου δε ότι µάλλον δεν έχει χαράξει η παραµεθόρια περιοχή Blagoevgrad αναπτυξιακό πρόγραµµα, επί του παρόντος η συνεργασία θα πρέπει να περιοριστεί σε σχέδια που εκτελούνται στα πλαίσια της πρωτοβουλίας Phare CBC. ΙΙΙ. Οι κατευθυντήριες αρχές µιας γόνιµης ιασυνοριακής Συνεργασίας Μια γόνιµη ιασυνοριακή Συνεργασία χρειάζεται αλληλοκατανόηση των δυο πλευρών και εσωτερική ανάπτυξη µέσω συνεργασίας µε τρίτους. Η συνεργασία πρέπει καταρχήν να προωθείται «από τη βάση προς τα πάνω». Ο ρόλος των «ανώτερων» διοικητικών βαθµίδων (περιφερειών και κεντρικής εξουσίας) πρέπει να είναι κυρίως η δηµιουργία των κατάλληλων νοµικών και χρηµατοδοτικών προϋποθέσεων για την προαγωγή της ιασυνοριακής Συνεργασίας. Μείζων στόχος της Συνεργασίας πρέπει να είναι η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας στις µεθοριακές περιοχές εκατέρωθεν των συνόρων. Γι αυτό, οι ισχύουσες περίπλοκες διοικητικές διατάξεις στην εφαρµογή των κανονισµών του Ιnterreg και των διαρθρωτικών ταµείων πρέπει να απλοποιηθούν για τη διασυνοριακή συνεργασία. Μια πολύ σηµαντική κοινή δράση είναι ο συντονισµός όλων των κοινών προσπαθειών προς υποστήριξη της ανάπτυξης των συνοριακών περιφερειών εκατέρωθεν των συνόρων της Ε.Ε. (να υπάρξουν δηλαδή πιο συµπυκνωµένα και συντονισµένα συστήµατα υποστήριξης). Επιβάλλεται ακόµη να εξετασθεί αν πρέπει να αναπτυχθεί ο νέος τύπος προγράµµατος κοινής συνεργασίας αντί για δύο διαφορετικά προγράµµατα π.χ. Phare CBC & Interreg III στις συνοριακές περιοχές. Na προαχθεί η ιδέα της δηµιουργίας Ευρωπαϊκών Περιοχών Συνεργασίας (Ε.Π.Σ.) και οι τοπικές και περιφερειακές αρχές επιβάλλεται να αποκτήσουν µεγαλύτερη εξουσία και ευθύνη για να αναπτύξουν τις µεθοριακές περιοχές τους. Τοπική Απασχολησιµότητα (ΤΟΠ.ΑΠ.) 6

IV. Προτεινόµενα Μέτρα προώθησης της ιασυνοριακής Συνεργασίας Προκειµένου να προωθηθεί η Συνεργασία, η Ε.τ.Π. προτείνει την εφαρµογή των ακόλουθων µέτρων: α) Σε εθνική κλίµακα, πρέπει να προσαρµοστούν οι νοµοθετικές και κανονιστικές διατάξεις κατά τέτοιο τρόπο ώστε να προσφέρουν µια νοµική βάση για την προαγωγή της διασυνοριακής συνεργασίας (κυρίως στα πλαίσια του δηµοσίου δικαίου). β) Σε περίπτωση θέσπισης νέας εθνικής νοµοθεσίας η οποία θα µπορούσε να εµποδίσει τη ιασυνοριακή Συνεργασία, πρέπει να εφαρµόζεται ένα είδος «συνοριακού ελέγχου», έτσι ώστε να µην υπονοµευτεί η συνεργασία στη µεθόριο και να επιτραπεί η ίδρυση διασυνοριακών οργάνων µε νοµική υπόσταση που να απαρτίζονται από περιφερειακά και τοπικά όργανα εκατέρωθεν των συνόρων. γ) Το νοµικό πλαίσιο, εντός του οποίου αναπτύσσεται η διασυνοριακή συνεργασία µεταξύ περιφερειακών και τοπικών αρχών, θα πρέπει να διασφαλίζει και να διευκολύνει τη συµµετοχή εκείνων των αρχών που διαθέτουν τις απαραίτητες αρµοδιότητες για την πραγµατοποίηση αυτής της συνεργασίας. δ) Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να προαγάγει την προσαρµογή της νοµοθεσίας των κρατών µελών. Θα πρέπει να διεξάγονται περιοδικές αξιολογήσεις µε αντικείµενο την πρόοδο των προσαρµογών αυτών. ε) Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να αναλάβει την πρωτοβουλία να αξιολογήσει και να βελτιώσει τα υφιστάµενα νοµικά µέσα για τους σκοπούς της διευρωπαϊκής συνεργασίας. στ) Επίσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να αναλάβει την πρωτοβουλία να καταρτίσει νοµοθετικό πλαίσιο το οποίο να προωθεί τη ιασυνοριακή Συνεργασία, µε τη µορφή βασικής ρύθµισης για τις ευρωπαϊκές περιοχές στις οποίες αναπτύσσεται η συνεργασία. ζ) Κατά την επόµενη αναθεώρηση της Συνθήκης, θα µπορούσε να δοθεί µεγαλύτερη έµφαση στη ιασυνοριακή Συνεργασία µέσω της προσαρµογής ορισµένων άρθρων της Συνθήκης. Η παρούσα πρόταση-παραίνεση απευθύνεται σε όλους σχεδόν τους αρµοδίους (αιρετούς της πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας Αυτοδιοίκησης, στα τοπικά επιµελητήρια, στα Εργατικά Κέντρα, στις Περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας και Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, στα Υπουργεία Μακεδονίας - Θράκης και Οικονοµικών, στους επιχειρηµατίες και στους πολίτες) της περιοχής στόχου (Νοµοί Σερρών & ράµας, Blagoevgrad). Τοπική Απασχολησιµότητα (ΤΟΠ.ΑΠ.) 7

I. Στατιστική παρουσίαση της µεθοριακής περιοχής Στο πρώτο µέρος του παρόντος κειµένου, επιθυµούµε να αναδείξουµε µερικά κοµβικά χαρακτηριστικά των νοµών Σερρών και ράµας 1 βασιζόµενοι στα διαθέσιµα στατιστικά δεδοµένα της Ε.Σ.Υ.Ε.. Αυτό θα µας επιτρέψει να αποτιµήσουµε την κοινωνικο-οικονοµική κατάσταση της εν λόγω µεθοριακής περιοχής. 1. Γενικές τάσεις Α. Πληθυσµός και γήρανση Ο πληθυσµός Ο πληθυσµός του Νοµού ράµας ήταν 95.564 κάτοικοι το 1991 και 103.975 κάτοικοι το 2001. ηλαδή είχαµε µια αύξηση +7.7% σε δέκα χρόνια. Ο πληθυσµός του Νοµού Σερρών ήταν 192.828 κάτοικοι το 1991 και 200.650 το 2001. ηλαδή είχαµε µια αύξηση +4,1% του πληθυσµού του. Για το ίδιο χρονικό διάστηµα, η πληθυσµιακή αύξηση της Ελλάδας ήταν +704.120 κάτοικοι ή +6,9%. Παρατηρούµε λοιπόν ότι οι δυο νόµοι δεν έχουν την ίδια πληθυσµιακή δυναµική. Στον πρώτο ο πληθυσµός αυξήθηκε παραπάνω από τον εθνικό µέσο όρο. Στον δεύτερο η αύξηση ήταν κατώτερη της µέσης εθνικής πληθυσµιακής αύξησης. Η γήρανση Ο πληθυσµός των δυο νοµών χαρακτηρίζεται από µεγαλύτερη γήρανση σε σχέση µε την γήρανση που γνωρίζει η Ελλάδα ως σύνολο. Το ποσοστό πληθυσµού, άνω των 60 ετών, στο σύνολο του πληθυσµού της χώρας ήταν 22,8% το 2001, ενώ ήταν 27,7% για τον νοµό ράµας και 28,9% για τον νοµό Σερρών. Επιπλέον, η γήρανση του πληθυσµού των δυο νοµών αυξάνεται γρηγορότερα από την γήρανση της Ελλάδας σε εθνικό επίπεδο. Η κατηγορία πληθυσµού άνω των 60 ετών αυξήθηκε κατά 2,9% σε επίπεδο χώρας, όταν αυξήθηκε κατά 5,6% και 6,6% στους νοµούς ράµας και Σερρών αντίστοιχα. Εξέλιξη ποσοστού του πληθυσµού πάνω από το 60ο έτος στον συνολικό πληθυσµό τη δεκαετία 1991-2001 Ελλάδα Ν. ράµας Ν. Σερρών 1991 20.0% 22.1% 22.3% 2001 22.8% 27.7% 28.9% ιαφορά 2.9% 5.6% 6.6% Πηγή : ΕΣΥΕ, γενική απογραφή 1991 και 2001, επεξεργασία : ΤΟΠ.ΑΠ. 1 εν διαθέτουµε επί του παρόντος τα αντίστοιχα στοιχεία για την βουλγαρική περιοχή στόχο. Τοπική Απασχολησιµότητα (ΤΟΠ.ΑΠ.) 8

Ο παρακάτω πίνακας δείχνει ανάγλυφα ποιες ηλικιακές οµάδες µειώθηκαν και ποιες αυξήθηκαν ποσοστιαία περισσότερο µεταξύ του 1991 και του 2001. Η γήρανση του πληθυσµού της Ελλάδας και των δυο νοµών είναι φανερή. Μεταβολές του πληθυσµού µεταξύ 1991-2001 ΕΛΛΑ ΑΣ Ν. ράµας Ν. Σερρών Ηλικιακή Οµάδα Σύνολο Θήλεις Σύνολο Θήλεις Σύνολο Θήλεις 0-4 ετών -0.05-0.04 0.02 0.04-0.06-0.04 4-9. -0.18-0.18-0.12-0.11-0.15-0.15 10-14 -0.22-0.23-0.18-0.20-0.27-0.30 15-19 -0.05-0.07-0.04-0.04-0.16-0.19 20-24 0.05 0.02-0.02-0.04 0.01-0.01 25-29 0.17 0.12 0.09 0.03 0.14 0.08 30-34 0.20 0.16 0.20 0.21 0.13 0.09 35-39 0.15 0.15 0.24 0.32 0.13 0.12 40-44 0.16 0.17 0.27 0.26 0.14 0.11 45-49 0.27 0.26 0.42 0.31 0.15 0.14 50-54 0.04 0.02-0.17-0.20-0.19-0.21 55-59 -0.15-0.15-0.41-0.40-0.26-0.24 60-64 -0.02-0.02-0.11-0.04 0.04 0.09 65-69 0.36 0.33 1.04 1.11 0.62 0.60 70-74 0.59 0.56 1.67 1.45 1.36 1.17 75+ 0.17 0.21-0.08-0.09 0.05 0.07 Σύνολο 0.07 0.06 0.08 0.07 0.04 0.03 Πηγή : ΕΣΥΕ, γενική απογραφή 1991 και 2001, επεξεργασία : ΤΟΠ.ΑΠ. Β. Επίπεδο εκπαίδευσης Ένα άλλο σηµαντικό στοιχείο που δεν είναι θετικό για την όποια δυναµική της περιοχής είναι ότι το ποσοστό πληθυσµού άνω των 6 ετών µε επίπεδο τριτοβάθµιας εκπαίδευσης (ΑΕΙ/ΤΕΙ) παραµένει χαµηλό. Εν µέρη τούτο είναι αποτέλεσµα της υφιστάµενης τοπικής ηλικιακής δοµής του πληθυσµού. Όµως η διαφορά είναι σηµαντική, όπως δείχνει ο ακόλουθος πίνακας. Υφιστάµενο επίπεδο εκπαίδευσης σε εθνικό και τοπικό επίπεδο Ελλάδα ράµα Σέρρες Σύνολο Θήλεις Σύνολο Θήλεις Σύνολο Θήλεις ΑΕΙ / ΤΕΙ 1265168 580745 7965 3813 14359 6948 Σύνολο Πληθυσµού >6 ετών) 10296798 5210439 95934 48898 184159 93096 % / Σύνολο 12.29% 11.15% 8.30% 7.80% 7.80% 7.46% Πηγή : ΕΣΥΕ, γενική απογραφή 1991 και 2001, επεξεργασία : ΤΟΠ.ΑΠ. Τούτο µάλλον σηµαίνει ότι τα παραγόµενα τοπικά προϊόντα αλλά και η τοπική αγορά εργασίας δεν είναι έντασης κεφαλαίου. Φαίνεται ότι η τελευταία δεν ζητάει εξειδικευµένο εργατικό δυναµικό. Γι αυτό µάλλον, οι ραµινοί και οι Τοπική Απασχολησιµότητα (ΤΟΠ.ΑΠ.) 9

Σερραίοι µε προσόντα µεταναστεύουν στα αστικά κέντρα Θεσσαλονίκης, Αθηνών και του εξωτερικού. Γ. Απασχόληση και ανεργία Η απασχόληση Το ποσοστό απασχόλησης, που ορίζεται ως ο αριθµός των απασχολουµένων δια του αριθµού του πληθυσµού που είναι σε εργάσιµη ηλικία, 2 δείχνει να υποχωρεί στους Νοµούς ράµας και Σερρών. Τούτο γίνεται ιδιαίτερα ανησυχητικό, όταν ξέρουµε ότι το ποσοστό απασχόλησης ήταν ήδη χαµηλό. Ασφαλώς, αυτό το αποτέλεσµα προέρχεται από το γεγονός ότι τόσο ο δευτερογενής όσο και ο πρωτογενής τοµέας υποχωρούν στην Ελλάδα. Οι δυο νοµοί πλήττονται βέβαια περισσότερο (και ιδιαίτερα ο νοµός Σερρών) από τον µέσο όρο των νοµών της Ελλάδας, επειδή η τοπική οικονοµία τους βασίζονταν περισσότερο στους εν λόγω τοµείς. Ποσοστό απασχόλησης Ελλάδα Ν. ράµας Ν. Σερρών 1991 54.2% 53.8% 58.4% 2001 56.9% 51.6% 54.2% ιαφορά 2.7% -2.2% -4.2% Πηγή : ΕΣΥΕ, γενική απογραφή 1991 και 2001, επεξεργασία : ΤΟΠ.ΑΠ. Αν δούµε τώρα το ποσοστό απασχόλησης των απασχολουµένων ηλικίας 50 έως 64 ετών, παρατηρούµε ότι τούτο υποχωρεί στους νοµούς Σερρών και ράµας, όταν αυξάνεται έστω και κατά πολύ λίγο (+1,1%) τη δεκαετία 1991-2001- σε εθνικό επίπεδο, όπως δείχνει ο παρακάτω πίνακας. Πολύ πιθανόν, οι όποιες δυσκολίες στην τοπική αγορά εργασίας οδήγησαν στην αποχώρηση από την εν λόγω αγορά των πιο ηλικιωµένων εργαζοµένων. Ποσοστό απασχολουµένων άνω των 50 ετών Ελλάδα Ν. ράµας Ν. Σερρών 1991 43.9% 39.6% 55.0% 2001 44.9% 37.6% 48.4% ιαφορά 1.1% -2.0% -6.6% Πηγή : ΕΣΥΕ, γενική απογραφή 1991 και 2001, επεξεργασία : ΤΟΠ.ΑΠ. 2 Η εργάσιµη ηλικία περιλαµβάνεται παραδοσιακά στα άτοµα ηλικίας µεταξύ 15 και 60 ετών. Η τάση είναι να περιλαµβάνει τις ηλικιακές οµάδες µεταξύ 20 και 65 χρόνων. Στο παρόν κείµενο λαµβάνουµε υπόψη µας τις ηλικιακές οµάδες 15 έως 60 ετών. Τοπική Απασχολησιµότητα (ΤΟΠ.ΑΠ.) 10

Η ανεργία Το ποσοστό ανεργίας (βασιζόµενο στις ηλικιακές οµάδες 15 έως 60 ετών και οριζόµενο ως τον αριθµό ανέργων δια του αριθµού του εργατικού δυναµικού απασχολούµενοι + άνεργοι 3 ) αντανακλά την υποχώρηση της απασχόλησης. Αυξάνεται παντού. Είναι δε ιδιαίτερα υψηλό στον Νοµό ράµας. Ποσοστά ανεργίας σε Ελλάδα και στους νοµούς Σερρών & ράµας το 1991 και το 2001 Ελλάδα Ν. ράµας Ν. Σερρών 1991 8.5% 10.2% 6.9% 2001 11.5% 18.8% 14.4% ιαφορά 3.0% 8.6% 7.5% Πηγή : ΕΣΥΕ, γενική απογραφή 1991 και 2001, επεξεργασία : ΤΟΠ.ΑΠ. Τα ποσοστά των νέων ανέργων, ως προς το σύνολο των ανέργων, ήταν τα εξής : Ποσοστά νέων άνεργων σε Ελλάδα και στους νοµούς Σερρών & ράµας το 1991 και το 2001 Ελλάδα Ν. ράµας Ν. Σερρών 1991 53,6% 48,8% 64,2% 2001 48,2% 45,6% 55,1% ιαφορά -5.4-3.2-9.1 Πηγή : ΕΣΥΕ, γενική απογραφή 1991 και 2001, επεξεργασία : ΤΟΠ.ΑΠ. Βλέπουµε ότι η ανεργία των νέων (πρόκειται ή για τους νέους ηλικιακά ή για νέους ανέργους γυναίκες που επιθυµούν να δουλέψουν για πρώτη φορά) έχει υποχωρήσει και η ανεργία των ατόµων που ήταν απασχολούµενοι κατά το παρελθόν αυξάνεται. Αυτό σηµαίνει ότι το πρόβληµα της ανεργίας δεν είναι πια µόνο ένα ζήτηµα πρώτης ένταξης στην αγορά εργασίας, αλλά είναι επίσης και προϊόν απολύσεων και αναδιαρθρώσεων των αγορών. Παρατηρούµε στον παρακάτω πίνακα τις µεταβολές της απασχόλησης µεταξύ 1991 και 2001. Υπάρχει µια σηµαντική υποχώρηση της απασχόλησης των ηλικιακών οµάδων 10-14 ετών και 15-20 ετών κάτι που φαίνεται θετικό, αν εικάσουµε ότι τα άτοµα αυτά συνεχίζουν τις σπουδές τους. 3 εν πρόκειται εδώ για το ποσοστό ανεργίας όπως το υπολογίζει το ιεθνές Γραφείο Εργασίας το οποίο είναι πιο χαµηλό. Τοπική Απασχολησιµότητα (ΤΟΠ.ΑΠ.) 11

Μεταβολή των απασχολουµένων µεταξύ 1991 και 2001 Οµάδα Ελλάδα Ν. ράµας Ν. Σερρών ηλικίας Σύνολο Θήλεις Σύνολο Θήλεις Σύνολο Θήλεις 10-14 -60.3% -40.7% -100.0% -100.0% -99.7% -100.0% 15-19 -25.0% -37.2% -58.9% -71.5% -71.7% -73.9% 20-24 7.9% 8.5% -20.8% -32.3% -22.3% -21.3% 25-29 27.1% 39.8% -3.4% -12.5% -2.3% 5.6% 30-34 28.9% 46.2% 6.0% 12.8% -1.6% 4.6% 35-39 23.9% 47.8% 11.2% 28.2% 3.0% 15.8% 40-44 28.4% 67.7% 24.3% 38.9% 8.0% 22.0% 45-49 44.0% 96.9% 50.4% 71.5% 10.7% 36.4% 50-54 16.7% 57.2% -17.4% 5.3% -24.3% -11.0% 55-59 -6.8% 31.9% -44.5% -14.8% -33.5% -9.9% 60-64 -7.5% 27.7% -21.3% 20.6% -16.0% -1.4% 65-69 10.9% 35.0% 51.8% 195.3% -10.5% 4.0% 70-74 44.2% 95.6% 272.7% 885.7% 83.0% 200.0% 75+ -66.7% -69.1% -44.8% 0.0% -66.7% -50.0% Σύνολο 18.8% 40.7% -1.6% 7.6% -10.8% 1.7% Πηγή : ΕΣΥΕ, γενική απογραφή 1991 και 2001, επεξεργασία : ΤΟΠ.ΑΠ. Είναι επίσης ανησυχητικό το γεγονός ότι υπάρχει επίσης µια υποχώρηση των ηλικιακών οµάδων 20-24 και 25-29 ετών, κάτι που δεν παρατηρούµε σε εθνικό επίπεδο, και στην περίπτωση του Νοµού Σερρών υπάρχει µια υποχώρηση της ηλικιακής οµάδας 30-34 ετών για τους άνδρες. Θετικό είναι το γεγονός ότι η ηλικιακή οµάδα άνω των 75 ετών υποχωρεί. Να σηµειώσουµε ότι η σηµαντική αύξηση στην ηλικιακή οµάδα 70-74 ετών (+272%, +885%) δεν έχει κανένα νόηµα, επειδή τα ποσοστά αυτά βασίζονται σε µικρούς απόλυτους αριθµούς. Η γενική εντύπωση είναι ότι η απασχόληση υποχωρεί, εκτός από τις ηλικιακές οµάδες 30-49 ετών. Ακόµα κι αν υποθέσουµε ότι η παραγωγικότητα έχει βελτιωθεί σηµαντικά µεταξύ 1991 και 2001, το γεγονός ότι η απασχόληση υποχωρεί στους νοµούς ράµας και Σερρών (στο σύνολο και όχι για τις γυναίκες), όταν αυξήθηκε κατά 14,8% (από 3.571.957 άτοµα το 1991 σε 4.102.091 άτοµα το 2001) σε εθνικό επίπεδο, αποδεικνύει την δυσκολία των νοµών αυτών να παραγάγουν οικονοµικό πλούτο. Τούτο αποτελεί την βάση για την αύξηση της τοπικής φτώχειας. Τοπική Απασχολησιµότητα (ΤΟΠ.ΑΠ.) 12

. Θέση στο επάγγελµα Οι παρακάτω πίνακες δείχνουν το υψηλό ποσοστό των αυτοαπασχολουµένων στον νοµό ράµας και ιδιαίτερα στον νοµό Σερρών, σε σχέση µε το αντίστοιχο ποσοστό σε εθνικό επίπεδο. Αυτοαπασχολούµενοι κατά φύλο και θέση στο επάγγελµα Αυτοαπασχολούµενος µε προσωπικό Αυτοαπασχολούµενος χωρίς προσωπικό Μισθωτός (µε µισθό ή ηµεροµίσθιο) Βοηθός στην οικογενειακή επιχείρηση Σύνολο Ελλάδα % Θήλεις /σύνολο Θήλεις /σύνολο 486479 11.9% 126244 8.4% 723924 17.6% 172887 11.5% 2678226 65.3% 1037939 69.0% 213462 5.2% 168000 11.2% Σύνολο 4102091 100.0% 1505070 100.0% Πηγή : ΕΣΥΕ, γενική απογραφή 1991 και 2001, επεξεργασία : ΤΟΠ.ΑΠ. Απασχολούµενοι κατά φύλο και θέση στο επάγγελµα στους νοµούς Σερρών & ράµας ράµα Σύνολο % /σύνολο Θήλεις Θήλεις / σύνολο Σύνολο % /σύνολο Σέρρες Θήλεις Θήλεις / σύνολο Αυτοαπασχολούµενος µε προσωπικό Αυτοαπασχολούµενος χωρίς προσωπικό Μισθωτός (µε µισθό ή ηµεροµίσθιο) 4149 13.0% 1226 11.0% 7414 11.4% 1925 7.9% 7049 22.2% 1631 14.6% 21008 32.2% 4879 20.1% 18506 58.2% 6610 59.1% 28919 44.4% 10747 44.2% Βοηθός στην οικογενειακή επιχείρηση 2093 6.6% 1719 15.4% 7840 12.0% 6742 27.8% Σύνολο 31797 100.0% 11186 100.0% 65181 100.0% 24293 100.0% Πηγή : ΕΣΥΕ, γενική απογραφή 2001, επεξεργασία : ΤΟΠ.ΑΠ. Αν υπολογίσουµε το ποσοστό αυτοαπασχολουµένων (µε ή χωρίς προσωπικό), παρατηρούµε ότι το 29,5% των απασχολουµένων ήταν αυτοαπασχολούµενοι σε επίπεδο Χώρας, όταν το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 35,2% για το νοµό ράµας και 33,6% για το νοµό Σερρών. Επιπλέον, πρέπει να τονίσουµε ότι παρατηρείται ένα υψηλό ποσοστό των Βοηθών στην οικογενειακή επιχείρηση στους νοµούς ράµας και Σερρών, συγκριτικά µε το Τοπική Απασχολησιµότητα (ΤΟΠ.ΑΠ.) 13

σύνολο της χώρας. Και αυτό αποδεικνύει µια δύσκολη ένταξη στην αγορά εργασίας, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για γυναίκες. εν είναι πολύ σίγουρο ότι το υψηλότερο ποσοστό αυτό-απασχόλησης, δίχως προσωπικό, πρέπει να θεωρηθεί ως µια καλύτερη επιχειρηµατικότητα των νοµών στόχων. Παντού, (στην Ισπανία, Ιταλία, κτλ) η ανεπάρκεια προσφοράς µισθωτών θέσεων εργασίας συσχετίζεται µε ένα υψηλό ποσοστό ανεργίας και ένα υψηλό ποσοστό αναγκαστικής αυτό-απασχόλησης. Ε. Οµάδες κλάδων οικονοµικής δραστηριότητας Τα τελευταία στοιχεία που θέλουµε να δείξουµε στην παρούσα διάγνωση αφορούν τους οικονοµικούς κλάδους. Μεταβολή της απασχόλησης κατά φύλο και κατά οµάδες κλάδων οικονοµικής δραστηριότητας Ελλάδα Ν. ράµας Ν. Σερρών Σύνολο Θήλεις Σύνολο Θήλεις Σύνολο Θήλεις Α.-Β. Α. Γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα, δασοκοµία. -11.5% 32.8% -14.1% 58.8% -24.6% -5.0% Β. Αλιεία Γ. Ορυχεία, λατοµεία -25.8% -28.6% -25.0% -33.3% -30.4% -38.5%. Μεταποιητικές βιοµηχανίες -5.8% -17.1% -38.8% -64.6% -37.6% -53.4% Ε. Παροχή ηλεκτρικού ρεύµατος, φυσικού αερίου, νερού 11.6% 44.6% 60.8% 261.5% 47.9% 228.6% Ζ-Η. Ζ. Εµπόριο, επισκευές,. 28.9% 59.6% 24.1% 66.2% 5.6% 31.7% Η. Ξενοδοχεία, εστιατόρια Θ. Μεταφορές, αποθήκευση, επικοινωνίες 10.0% 64.9% -9.0% 24.7% -10.3% 29.5% Ι. Ενδιάµεσοι χρηµατοπιστωτικοί οργανισµοί 43.5% 68.6% 14.7% 41.0% 17.3% 58.7% Κ. ιαχείριση ακίνητης περιουσίας, εκµισθώσεις 81.2% 115.7% 75.8% 118.0% 58.8% 76.8% Λ. ηµόσια διοίκηση και άµυνα, υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση 9.4% 19.5% 3.6% 12.5% -0.2% 18.1% Μ. Εκπαίδευση 34.6% 42.9% 38.6% 46.4% 28.1% 34.9% Ν. Υγεία και κοινωνική µέριµνα 33.0% 40.2% 25.7% 33.0% 10.3% 12.3% Ξ.-Ο. Ξ. ραστηριότητες παροχής υπηρεσιών, 56.4% Ο. Ιδιωτικά νοικοκυριά που απασχολούν 99.6% 12.5% 35.5% -2.6% 14.2% οικιακό προσωπικό Π. Ετερόδικοι οργανισµοί και όργανα -45.7% -5.2% -66.7% - -62.5% -50.0% ΣΤ. Κατασκευές 24.7% 234.6% 5.0% 125.8% -5.0% 200.0% Χ. ε δήλωσαν κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας 4.7% 0.5% 37.3% 29.0% 125.4% 125.0% ΣΥΝΟΛΟ 14.8% 38.4% -1.6% 7.6% -10.8% 1.7% Πηγή : ΕΣΥΕ, γενική απογραφή 1991 και 2001, επεξεργασία : ΤΟΠ.ΑΠ. Τοπική Απασχολησιµότητα (ΤΟΠ.ΑΠ.) 14

Στον παραπάνω πίνακα παρατηρούµε ότι δυο κλάδοι οικονοµικής δραστηριότητας υποχωρούν σηµαντικά : η γεωργία και οι µεταποιητικές βιοµηχανίες. Η αρνητική µεταβολή της απασχόλησης στους εν λόγω δυο κλάδους είναι υψηλότερη από τα παρατηρούµενα ποσοστά στο σύνολο της χώρας. Παρατηρούµε επίσης ότι οι κλάδοι «Εµπόριο, επισκευές,» και «Ξενοδοχεία, εστιατόρια» αύξησαν λιγότερο την απασχόληση σε σχέση µε την αύξηση της απασχόλησης των κλάδων αυτών σε εθνικό επίπεδο. Ο παραπάνω πίνακας αντανακλά καλά τις οικονοµικές δυσκολίες που αντιµετωπίζουν οι δυο νοµοί : η µείωση της απασχόλησης είναι ξεκάθαρη σε µερικούς οικονοµικούς κλάδους, χωρίς να υπάρχουν οικονοµικοί κλάδοι που είναι αρκετά δυναµικοί για να αντισταθµίσουν τις απώλειες. ΣΤ. Η συνοριακή κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής Εργασία Στους παρακάτω δυο πίνακες, παρατηρούµε την απασχόληση των µεταναστών στην Ελλάδα και στους νοµούς ράµας και Σερρών ανά οικονοµικό κλάδο δραστηριότητας. Μνηµονεύουµε δε τον αντίστοιχο αριθµό βουλγάρων µεταναστών. Παρατηρούµε λοιπόν ότι οι µετανάστες απασχολούνται κυρίως στην «γεωργία», στην «κατασκευές» και το «εµπόριο επισκευές, στα Ξενοδοχεία, εστιατόρια.» και στις «µεταποιητικές βιοµηχανίες». Οι µετανάστες συγκεντρώνονται σε τέσσερις κλάδους σε υψηλό ποσοστό : 69,6% στο σύνολο της Ελλάδας, 73,4% στο νοµό ράµας και 81,4% στο Νοµό Σερρών (σχεδόν 48% στην γεωργία). Το ποσοστό των βουλγάρων µεταξύ των µεταναστών είναι 5,9% στο σύνολο της Ελλάδας, 5,3% στο νοµό ράµας και 10,7% στο Νοµό Σερρών. Εποµένως, δεν φαίνεται να υπάρχουν τόσο πολλοί Βούλγαροι στους δυο νοµούς, όσο θα ανέµενε κάποιος λόγω γειτνίασης. Τοπική Απασχολησιµότητα (ΤΟΠ.ΑΠ.) 15

Απασχολούµενοι µετανάστες ανά οµάδα κλάδου οικονοµικής δραστηριότητας στην Ελλάδα Στην Ελλάδα % Αρθ. Βουλγάρων στην Ελλάδα Γεωργία 68682 17.5% 7586 Ορυχεία 648 0.2% 29 Μεταποιητικές βιοµηχανίες 46553 11.9% 1448 Παροχή ηλεκτρικού ρεύµατος 569 0.1% 20 Κατασκευές 96003 24.5% 2495 Εµπόριο, επισκευές,, Η. Ξενοδοχεία, εστιατόρια 61497 15.7% 3044 Μεταφορές, αποθήκευση, επικοινωνίες 10721 2.7% 413 Ενδιάµεσοι χρηµατοπιστωτικοί οργανισµοί 1506 0.4% 31 Άλλες υπηρεσίες 80488 20.5% 6759 ε δήλωσαν ξεκάθαρα τον κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας 22724 5.8% 1255 Σύνολο 391674 99.4% 23147 Πηγή : ΕΣΥΕ, γενική απογραφή 2001, επεξεργασία : ΤΟΠ.ΑΠ. Απασχολούµενοι µετανάστες ανά οµάδα κλάδου οικονοµικής δραστηριότητας στους Ν. ράµας και Σερρών Στον Ν. ράµας % Αρθ. Βουλγάρων στον Ν.. Στον Ν. Σερρών % Αρθ. Βουλγάρων στον Ν. Σ. Γεωργία 250 23.4% 21 844 47.9% 102 Ορυχεία 11 1.0% 4 7 0.4% 0 Μεταποιητικές βιοµηχανίες 139 13.0% 3 142 8.1% 17 Παροχή ηλεκτρικού ρεύµατος 1 0.1% 0 4 0.2% 0 Κατασκευές 275 25.7% 5 282 16.0% 19 Εµπόριο, επισκευές,, Η. Ξενοδοχεία, εστιατόρια. 121 11.3% 12 166 9.4% 16 Μεταφορές, αποθήκευση, επικοινωνίες 11 1.0% 1 23 1.3% 4 Ενδιάµεσοι χρηµατοπιστωτικοί οργανισµοί 0 0.0% 0 1 0.1% 0 Άλλες υπηρεσίες 139 13.0% 7 206 11.7% 16 ε δήλωσαν ξεκάθαρα τον κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας 88 8.2% 1 69 3.9% 13 Σύνολο 1070 96.7% 57 1763 100.0% 189 Πηγή : ΕΣΥΕ, γενική απογραφή 2001, επεξεργασία : ΤΟΠ.ΑΠ. Τοπική Απασχολησιµότητα (ΤΟΠ.ΑΠ.) 16

Κυρίαρχη είναι η αλβανική υπηκοότητα. Βέβαια, αυτά τα ποσοστά βασίζονται στην γενική απογραφή πληθυσµού του 2001 που πραγµατοποιήθηκε τον Μάρτιο. Το καλοκαίρι, ο αριθµός Βουλγάρων που έρχονται για εποχικές δουλειές πρέπει να είναι πολύ υψηλότερος. Η χρήση των µεταναστών ιδιαίτερα στην γεωργία, αλλά όχι µόνο γίνεται για δυο συµπληρωµατικούς λόγους : 1) πρόκειται για αναζήτηση φθηνότερου εργατικού δυναµικού από τις τοπικές επιχειρήσεις, 2) το αντίστοιχο ελληνικό δυναµικό δεν προσελκύεται από τις αµοιβές και τις συνθήκες εργασίας που τους προφέρονται. Με αλλά λόγια δεν θέλουν να δουλέψουν εκεί. Εποµένως, η απασχόληση των µεταναστών αποτελεί την µόνη λύση. Κεφάλαιο Το ύψος των ελληνικών επενδύσεων στην Βουλγαρία είναι εντυπωσιακό. Πράγµατι, η Ελλάδα είναι ο πρώτος επενδύτης στην Βουλγαρία κατά τα δέκα τελευταία χρόνια. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει ότι η παρουσία της Ελλάδας στην Βουλγαρία δεν συγκρίνεται µε τις υπόλοιπες χώρες. Επιπλέον, αν λάβουµε υπόψη µας ότι οι επενδύσεις που προέρχονται από την Κύπρο στην πραγµατικότητα προέρχονται από ελληνικές επιχειρήσεις που έχουν επενδύσει µέσω του φορολογικού παραδείσου της Κύπρου, η κυριαρχία της Ελλάδας ως επενδυτή είναι προς το παρόν σηµαντική στην περιοχή. Εισροές ξένων άµεσων επενδύσεων στην Βουλγαρία µε βάση την χώρα προέλευσης σε εκατ. ολ. ΗΠΑ 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Σύνολο Ελλάδα 5.1 3 29.5 14.6 16.1 3.3 14.9 241.1 240.2 241.3 230.3 1034.3 Κύπρος 1.2 0.4 1.4 7.5 20.6 109 109-11.3 17.8-8.2 62 309.4 Αυστρία 1 14.7 1.4 12.1 12.5 46.9 23.4 88.8 93.6 160.6 71.3 525.3 Ολλανδία 0.5 37.9 0.9 46.3 10.8 41.3 28 17.4 80.3 30.9 210.2 504 Γερµανία 58.6 111 16.2 53.1 31.4 55.7 101 72.3 67.4 85.4 36.6 630.1 Σύνολο 102.4 210.9 162.6 256.4 636.2 620 818.8 1001.5 812.9 904.7 1419.4 6843.4 Πηγή : BFIA, 2004, Μπιτζένης, 2004 Η ύπαρξη περίπου 3000 ελληνικών ενεργών επιχειρήσεων αποδεικνύει ότι οι επιχειρηµατικές σχέσεις µεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας είναι ισχυρές. Αυτό το φαινόµενο αφορά επίσης και τους νοµούς ράµας και Σερρών, επειδή πέρα από τις µεγάλες επιχειρήσεις (όπως, η Εθνική Τράπεζα, η έλτα, η Intracom, τα Goodies, κτλ...) που έχουν επενδύσει στην Βουλγαρία υπήρξαν και δραµινές και σερραϊκές επιχειρήσεις που πέρασαν τα σύνορα για να αξιοποιήσουν το χαµηλότερο εργασιακό κόστος της Βουλγαρίας. Πρόκειται κυρίως για επιχειρήσεις έντασης εργασίας που δεν µπόρεσαν να αντέξουν τον διαρκώς οξύτερο ανταγωνισµό. Το ιδανικό θα ήταν να µην πρόκειται για κεφάλαια που φεύγουν από την Ελλάδα για να βρουν ένα χαµηλό κόστος εργασίας στην Βουλγαρία, αλλά να υπάρξουν κοινές επενδύσεις (ελλήνων και βουλγάρων) σε ορισµένους τοµείς, όπως π.χ. ο τουρισµός. Τοπική Απασχολησιµότητα (ΤΟΠ.ΑΠ.) 17

2. Παρουσίαση της περιοχής στόχου Στο τµήµα αυτό του διαγνωστικού, σκιαγραφούµε τους νοµούς Σερρών και ράµας, βασιζόµενοι στα στοιχεία που αντλήσαµε από στην ιστοσελίδα www.economics.gr. Α. Νοµός ράµας Με πρωτεύουσα τη ράµα, ο νοµός ράµας συγκεντρώνει ποσοστό 0,9% του πληθυσµού της χώρας και παράγει το 0,7% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) της. Το ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού το 2001 (υπεροχή γεννήσεων/1.000 κατοίκους: -2,9) µειώθηκε σε -2,2 το 2002. Μεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός του νοµού αυξήθηκε 7,7%. Η συµµετοχή του νοµού στο ΑΕΠ της χώρας διατηρείται σχεδόν σταθερή, 0,8% το 1995 και 0,7% το 2001. Το 20% του προϊόντος του νοµού προέρχεται από τη βιοµηχανία. Στη µεταποίηση αναλογούσε το 8% του προϊόντος του νοµού το 2001 από 8% που ήταν το 1997 και εκεί παράγεται το 0,5 % της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας (0,5% το 1997). Στις επιχειρήσεις του νοµού αυτού αναλογούσε µόνο το 0,4% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας την περίοδο 1999-2000, σύµφωνα µε τα στοιχεία της Ετήσιας Βιοµηχανικής Έρευνας της ΕΣΥΕ, οι οποίες όµως αυξήθηκαν σηµαντικά το 2000 και 2001. Στη γεωργία αναλογούσε το 16,4% του προϊόντος του νοµού το 2001 από 18,5% το 1997 και εκεί παραγόταν το 1,5% της συνολικής γεωργικής παραγωγής της χώρας. Είχε όµως υψηλότερη αναλογία µαθητών ηµοτικού ανά 1.000 κατοίκους σε σχέση µε τον αντίστοιχο µέσο όρο της Ελλάδας (63 έναντι 59). Ο νοµός είχε αναλογία µαθητών δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης ανά 1.000 κατοίκους µεγαλύτερη του µέσου όρου της χώρας (71 έναντι 66 το 2002). Με κατά κεφαλήν προϊόν 2,9 εκατ. δρχ. κατατάσσεται 47 ος κάτι που αντιστοιχεί στο 70% του µέσου όρου της Ελλάδας το 2001 (στο 52% του µέσου όρου της Ε.Ε. των 25). Ανά 100 κατοίκους του αναλογούν 27 αυτοκίνητα (µέσος όρος χώρας 33 το 2002) και 0,7 νέες κατοικίες (µέσος όρος χώρας 1,2 το 2002). Το 2003 οι πωλήσεις νέων επιβατικών αυτοκινήτων µειώθηκαν κατά 10% (1,5 χιλ.) και αντιστοιχούσαν στο 0,6% του συνόλου της χώρας. Με δηλωθέν εισόδηµα 10,3 χιλ. ευρώ ανά φορολογούµενο το 2003 (άνοδος 5,7%, 82% του µέσου όρου της Ελλάδας), οι φορολογούµενοί του πλήρωσαν το 2003 κατά µέσο όρο για φόρο εισοδήµατος 576 ευρώ, έναντι µέσου όρου χώρας 1.076. Σ αυτόν αναλογεί το 0,9% των φορολογουµένων (άνοδος κατά 1,5% το 2003), το 0,7% του δηλωθέντος εισοδήµατος της χώρας (+7,3%) και το 0,5% του φόρου εισοδήµατος φυσικών προσώπων (+11%). Τοπική Απασχολησιµότητα (ΤΟΠ.ΑΠ.) 18

Είναι η 5η παραγωγός περιοχή πατάτας στη χώρα µε το 5% της συνολικής παραγωγής το 2003. Η αναλογία γιατρών ανά 1000 κατοίκους αυξήθηκε σε 3,1 γιατρούς ανά 1000 κατοίκους το 2000 από 2,8/1000 κατοίκους που ήταν το 1999. Β. Νοµός Σερρών Με πρωτεύουσα τις Σέρρες, ο νοµός Σερρών συγκεντρώνει ποσοστό 1,8% του πληθυσµού της χώρας. Είναι ο 10ος από άποψη µεγέθους νοµός της χώρας, µε εντεινόµενη τάση µείωσης αφού είχε υψηλό ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού και το 2002 (υπεροχή γεννήσεων/1.000 κατοίκους: -4,3) χαµηλότερη του µέσου όρου της χώρας. Ο πληθυσµός του, µεταξύ 1991 και 2001, αυξήθηκε κατά 4,4%, αύξηση χαµηλότερη από την αντίστοιχη αύξηση του συνόλου της χώρας (6,9%). Η αναλογία µαθητών ηµοτικού ανά 1.000 κατοίκους είναι 51 έναντι 59 σε εθνικό επίπεδο. Ο νοµός έχει πολύ χαµηλή αναλογία µαθητών δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης ανά 1.000 κατοίκους (56 έναντι 68 του µέσου όρου της Ελλάδας). Παράγει το 1,2% του ακαθάριστου. εγχώριου προϊόντος της χώρας, αναλογία σχεδόν σταθερή τα τελευταία χρόνια. Στη γεωργία αντιστοιχούσε το 22% του προϊόντος του νοµού το 2001 (η 7η υψηλότερη συµµετοχή στη χώρα) από 26% που ήταν το 1997 και εκεί παραγόταν το 3,4% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της χώρας (η 8η υψηλότερη συµµετοχή). Στη µεταποίηση αναλογούσε το 6,5% του προϊόντος του νοµού το 2001 από 5,2% που ήταν το 1997 και εκεί παραγόταν το 0,6% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Στις επιχειρήσεις του αναλογούσε το 0,5% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας την περίοδο 2000-2001, σύµφωνα µε τα στοιχεία της Ετήσιας Βιοµηχανικής Έρευνας της ΕΣΥΕ, οι οποίες υποχώρησαν κατά τη διετία αυτή. Με κατά κεφαλήν προϊόν 2,7 εκατ. δρχ. κατατασσόταν 48ος κάτι που αντιστοιχούσε στο 67% του µέσου όρου της Ελλάδας το 2001 (στο 49% του µέσου όρου της Ε.Ε. των 25). Ανά 100 κατοίκους του αναλογούν 19 αυτοκίνητα (µέσος όρος χώρας 33 το 2002), έχει δε χαµηλή αναλογία νέων κατοικιών ανά 100 κατοίκους (0,9 µε µέσο όρο χώρας 1,2 το 2002). Το 2003 οι πωλήσεις νέων επιβατικών αυτοκινήτων µειώθηκαν κατά 4% και αντιστοιχούσαν στο 0,9% του συνόλου της χώρας, όπου µειώθηκαν κατά 3,2%. Με δηλωθέν εισόδηµα 9,1 χιλ. ευρώ ανά φορολογούµενο το 2003 (άνοδος 7,6%, 73% του µέσου όρου της Ελλάδας), οι φορολογούµενοί του πλήρωσαν το 2003 κατά µέσο όρο για φόρο εισοδήµατος 446 ευρώ, έναντι µέσου όρου χώρας 1.076. Σ αυτόν αναλογεί το 1,6% των φορολογουµένων (άνοδος 1,9% το 2003), το 1,2% του δηλωθέντος εισοδήµατος της χώρας (+10%) και το 0,7% του φόρου εισοδήµατος φυσικών προσώπων (+17%). Τοπική Απασχολησιµότητα (ΤΟΠ.ΑΠ.) 19

Είναι η 2η παραγωγός περιοχή ρυζιού της χώρας µε 10% της συνολικής παραγωγής, η 4η παραγωγός βαµβακιού µε 8% της συνολικής παραγωγής, η 4η παραγωγός γάλακτος µε 4% της συνολικής παραγωγής, η 4η παραγωγός σιταριού µε 7% της συνολικής παραγωγής, η 6η παραγωγός τοµάτας µε 5% της συνολικής παραγωγής και η 6η παραγωγός καπνού µε 6% της συνολικής παραγωγής το 2003. Συµπεράσµατα Οι νοµοί ράµας και Σερρών γνωρίζουν µια δύσκολη κοινωνική και οικονοµική κατάσταση όπως και µια αρνητική δυναµική των τελευταίων χρόνων. εν πρόκειται να υπάρξουν εύκολες λύσεις. Ωστόσο, είναι σίγουρο ότι χρειάζονται πρωτοβουλίες για την αναδιάρθρωση της τοπικής οικονοµίας τους. Αυτό αφορά όλους τους οικονοµικούς τοµείς : Γεωργία, υπηρεσίες και πιο καινοτοµικές βιοµηχανίες. Ασφαλώς, θα ήταν ενδιαφέρον, να υπάρξουν σε κάθε τοµέα µερικά παραδείγµατα τέτοιας αναδιάρθρωσης, ώστε να φανούν ενδείξεις ότι µπορεί η εν λόγω περιοχή να πάρει έναν άλλο προσανατολισµό. Κάτι φυσικά, που όπως γνωρίζουµε δεν επιτυγχάνεται εύκολα και γρήγορα. Μετά την κατάργηση των ελληνοβουλγαρικών οικονοµικών συνόρων και την ένταξη της Βουλγαρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι διασυνοριακές συνεργασίες θα µπορούσαν και θα έπρεπε να αποτελέσουν έναν σηµαντικό µοχλό για την εκκίνηση αυτού του άλλου προσανατολισµού. Αυτής της άλλης πορείας. Για αυτό χρειάζονται πρώτα από όλα ιδέες και σχέδια. Τοπική Απασχολησιµότητα (ΤΟΠ.ΑΠ.) 20