ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Α ΛΤΚΔΗΟΤ Α ΣΔΣΡΑΜΖΝΟΤ

ΠΡΟΣΤΠΟ ΠΔΗΡΑΜΑΣΗΚΟ ΥΟΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟΤ ΑΘΖΝΧΝ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Α ΛΤΚΔΗΟΤ Α ΣΔΣΡΑΜΖΝΟΤ Θέκα Δξγαζίαο: «Σν ηαμίδη θαη ε ηζηνξία ηνπ: ε δηεξεύλεζε ησλ νξίσλ ηεο νηθνπκέλεο από ηνπο πξώηκνπο ζαιαζζνπόξνπο έσο ηα ζύγρξνλα δηαζηεκηθά ηαμίδηα» Αζήλα 2011/12 0

ΤΠΔΤΘΤΝΖ ΚΑΘΖΓΖΣΡΗΑ ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΠΟΠΣΔΗΑ/ΣΟΝ ΤΝΣΟΝΗΜΟ ΣΟΤ ΔΡΓΟΤ ΚΑΗ ΣΖΝ ΔΠΗΜΔΛΔΗΑ ΣΖ ΔΡΓΑΗΑ ΠΑΤΛΟΠΟΤΛΟΤ ΑΠΑΗΑ (ΠΔ02) 1

ΤΝΔΡΓΑΕΟΜΔΝΖ ΚΑΘΖΓΖΣΡΗΑ ΤΠΔΤΘΤΝΖ ΓΗΑ ΣΑ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ 6 (Ησληθή Κνζκνινγία) θαη 7 (ην Σαμίδη ζην Γηάζηεκα) ΠΑΠΑΣΗΜΠΑ ΛΑΜΠΡΗΝΖ (ΠΔ04) ΜΔ ΑΝΑΚΟΗΝΧΔΗ ΤΜΜΔΣΔΗΥΑΝ ΔΠΗΖ ΟΗ ΚΑΘΖΓΖΣΔ: ΠΑΠΑΓΑΚΖ ΓΔΧΡΓΗΟ (ΠΔ01) ΚΑΡΑΥΑΛΗΟ ΜΗΥΑΖΛ (ΠΔ02) 2

ΟΜΑΓΑ ΔΡΓΑΗΑ 1 ΚΟΡΣΑΛΟ ΚΤΡΗΑΚΟ ΜΔΝΔΝΑΚΟ ΓΡΖΓΟΡΗΟ Ζ ΠΡΟΨΣΟΡΗΑ Α. Οη ιανί ηεο Αλαηνιήο: Μεζνπνηάκηνη, Αηγχπηηνη, Αζζχξηνη Β. Οη πξνειιεληθνί πνιηηηζκνί: Μηλσίηεο, Κπθιαδίηεο Γ. Οη Μπθελαίνη Γ. Οη «θνηεηλνί Αηψλεο» 3

ΟΜΑΓΑ ΔΡΓΑΗΑ 2 ΑΛΔΒΗΕΟΠΟΤΛΟΤ ΔΛΔΝΖ - ΓΑΕΖ ΓΖΜΖΣΡΑ ΕΑΓΟΡΗΣΖ ΑΓΓΔΛΗΚΖ- ΚΔΛΑΨΓΗΣΖ ΔΤΑΓΓΔΛΗΑ Ο ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΚΟΜΟ Α. Οη κπζηθνί ήξσεο-ηαμηδεπηέο: ε πεξίπησζε ηνπ Ζξαθιή (βι. αξρείν power-point, παξάξηεκα 4) Β. Σν ηαμίδη θαηά ηνπο Αξρατθνχο Υξφλνπο Γ. Ζ ησληθή θνζκνινγία (βι. αξρείν power-point, παξάξηεκα 6) 4

ΟΜΑΓΑ ΔΡΓΑΗΑ 3 KΑΠΔΡΧΝΖ ΠΑΝΧΡΑΗΑ ΚΟΤΣΟΜΖΣΖ ΔΗΡΖΝΖ ΠΑΡΔ-ΑΝΑΣΑΗΑΓΟΤ ΥΛΟΖ Ο ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΚΟΜΟ Α. Σν ηαμίδη θαηά ηνπο Κιαζηθνχο Υξφλνπο Β. Ζ νηθνπκέλε ηνπ Ζξνδφηνπ 5

ΟΜΑΓΑ ΔΡΓΑΗΑ 4 ΚΡΖΣΗΓΖ ΗΧΑΝΝΖ - ΜΗΥΑΛΟΠΟΤΛΟ ΜΗΥΑΖΛ ΜΟΛΦΔΣΑ ΑΝΣΧΝΗΟ - ΑΝΗΓΑ ΜΑΡΗΟ-ΚΧΝΣΑΝΣΗΝΟ ΜΔΑΗΧΝΑ - ΑΝΑΓΔΝΝΖΖ Α. Σα ηαμίδηα θαηά ηνλ Μεζαίσλα Β. Αλαγέλλεζε: ηα ηαμίδηα ησλ Αλαθαιχςεσλ 6

ΟΜΑΓΑ ΔΡΓΑΗΑ 2 ΑΛΔΒΗΕΟΠΟΤΛΟΤ ΔΛΔΝΖ - ΓΑΕΖ ΓΖΜΖΣΡΑ ΕΑΓΟΡΗΣΖ ΑΓΓΔΛΗΚΖ- ΚΔΛΑΨΓΗΣΖ ΔΤΑΓΓΔΛΗΑ Ζ ΓΗΔΡΔΤΝΖΖ ΣΟΤ ΓΗΑΣΖΜΑΣΟ χληνκν ηζηνξηθφ ησλ δηαζηεκηθψλ ηαμηδηψλ (αξρείν power-point-παξάξηεκα 7) 7

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟ: ΠΡΟΓΗΟΡΗΜΟ ΚΑΗ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΚΖ ΠΡΟΔΓΓΗΖ ΣΟΤ ΘΔΜΑΣΟ I. Δλλνηνινγηθφο πξνζδηνξηζκφο θαη βαζηθφ εξεπλεηηθφ δεηνχκελν ηεο εξγαζίαο II. Σα ζηάδηα αλάπηπμεο ηνπ έξγνπ 1. Πξφηαζε-παξνπζίαζε ηνπ ζέκαηνο ζηνπο καζεηέο 2. πγθεθξηκέλνο ζηφρνο (ζχλζεζε γξαπηήο εξγαζίαο) ρξνλνδηάγξακκα εξγαζηψλ 3. Δλεκέξσζε ησλ καζεηψλ γηα ην λέν κάζεκα ησλ «Δξεπλεηηθψλ Δξγαζηψλ (project)» 4. Αλίρλεπζε πξνζσπηθψλ εκπεηξηψλ-γλψζεσλ-ελζπκήζεσλ 5. Καηαλνκή έξγνπ ζε νκάδεο - Αλάζεζε επηκέξνπο εξγαζηψλ 6. Αλαδήηεζε πιηθνχ 7. Δξγαζία εληφο ησλ νκάδσλ 8. πληνληζκφο ησλ νκάδσλ χλζεζε ηεο ηειηθήο εξγαζίαο 9. Παξάδνζε ηεο εξγαζίαο απφ ηηο νκάδεο καζεηψλ - Γηφξζσζε θη επηκέιεηα ηνπ θεηκέλνπ απφ ηελ πληνλίζηξηα 10. Αμηνιφγεζε 11. Κνηλνπνίεζε απνηειεζκάησλ 8

1. ΟΗ ΑΠΑΡΥΔ 1.1. Μεζνιηζηθή Δπνρή (10000-7000 π.υ.) - Νενιηζηθή Δπνρή (7000-4300 π.υ.) 1.2. Πξψηκε θαη Μέζε Δπνρή ηνπ Υαιθνχ (3800 1500 π.υ.) 1.2.1. Οη ιανί ηεο Αλαηνιηθήο Μεζνγείνπ: Μεζνπνηάκηνη, Αηγχπηηνη 1.2.2. Οη πξψηκνη θάηνηθνη ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ: Μηλσίηεο, Κπθιαδίηεο, Μπθελαίνη 1.3. Οη νκεξηθνί ρξφλνη 1.4. Οη Αζζχξηνη 1.5. Οη Μήδνη 2. ΜΤΘΗΚΟΗ ΖΡΧΔ ΣΑΞΗΓΔΤΣΔ 2.1. Ο Ζξαθιήο 2.2. Ο Οδπζζέαο 2.3. Οη Αξγνλαχηεο 2.4. Ο Γηφλπζνο (αξρείν power-point, Παξάξηεκα 4) 3. Ζ ΑΡΥΑΨΚΖ ΔΠΟΥΖ 3.1. Ο Μεγάινο Διιεληθφο Απνηθηζκφο 3.2. Ζ Ησληθή θνζκνινγία: ηαμίδη ζηνπο πνιηηηζκνχο ηεο Αλαηνιήο θαη θπζηθή παξαηήξεζε. (αξρείν power-point, Παξάξηεκα 6) 4. ΟΗ ΚΛΑΗΚΟΗ ΥΡΟΝΟΗ 4.1. Σν ηαμίδη ζηνλ ειιεληθφ θφζκν ησλ θιαζηθψλ ρξφλσλ 4.2. Ζξφδνηνο. Βίνο-Δπηξξνέο-Σαμίδηα 4.2.1. Οη ιανί ησλ άθξσλ ηεο Οηθνπκέλεο 9

5. ΜΔΑΗΧΝΑ-ΑΝΑΓΔΝΝΖΖ 5.1. Σα ηαμίδη θαηά ηνλ Μεζαίσλα 5.1.1. Ζ εηθφλα ηνπ θφζκνπ γηα ηνλ Μεζαησληθφ άλζξσπν θαη ε απνηχπσζή ηεο ζηελ ραξηνγξαθία. 5.1.2. Σα ζξεζθεπηηθά ηαμίδηα 5.2. Αλαγέλλεζε: Σα ηαμίδηα ησλ Αλαθαιχςεσλ 5.2.1. Aίηηα-Κίλεηξα-Πξνυπνζέζεηο 5.2.2. Σα ππεξπφληηα ηαμίδηα - Μπαξηνινκέν Νηηάδ - Βάζθν ληα Γθάκα - Υξηζηφθνξνο Κνιφκβνο - Κνξηέο Πηδάξξν - Μαγγειάλνο - Σδσλ Κάκπνη - Καξηηέ 6. ΝΔΟΣΔΡΟΗ ΥΡΟΝΟΗ 6.1. Ζ αλαθάιπςε ηνπ Γηαζηήκαηνο (αξρείν power-point, Παξάξηεκα 7) ΔΠΗΛΟΓΟ-ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 10

ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 1 Άζθεζε 1: Δξσηεκαηνιφγην ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 2 Άζθεζε 2: Πίλαθαο γηα ηνπο ιανχο ηεο νηθνπκέλεο ηνπ Ζξνδφηνπ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 3 Αξραηνινγηθέο καξηπξίεο ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 4 Ο Ζξαθιήο θαη ε πεξηπιάλεζή ηνπ (αξρείν power-point) ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 5 Ζ εμέιημε ηεο ραξηνγξαθίαο θαηά ηνλ Μεζαίσλα θαη ηελ Αλαγέλλεζε ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 6 Ζ ησληθή θνζκνινγία (αξρείν power-point) ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 7 Δηθφλεο απφ ηε δηεξεχλεζε ηνπ δηαζηήκαηνο (αξρείν power-point) 11

ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 8 Φσηνγξαθηθφ πιηθφ απφ ΒΗΧΜΑΣΗΚΔ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΔ Δπίζθεςε ζηελ Δζληθή Βηβιηνζήθε 8.1. Δπίζθεςε ζην Ναπηηθφ Μνπζείν Πεηξαηά 8.2. Δπίζθεςε ζην πινίν «LIBERTY» (κλεκείν Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ) 8.3. Δπίζθεςε ζην Μνπζείν Υξηζηηαληθήο θαη Βπδαληηλήο Σέρλεο: Παξαθνινχζεζε Έθζεζεο κε ζέκα «Φαληαζηηθά θη Απφθνζκα» 8.4. Δθδξνκή ζηνπο Γειθνχο θαη ην Γαιαμίδη: Δπίζθεςε ζηνλ αξραηνινγηθφ ρψξν ησλ Γειθψλ Δπίζθεςε ζην Ναπηηθφ Μνπζείν Γαιαμηδίνπ 8.5. Δπίζθεςε ζην ΚΠΔ Πεηξαηά 8.6. Δπίζθεςε ζηε Βηβιηνζήθε ηνπ Γαιιηθνχ Ηλζηηηνχηνπ 8.7. Παλφξακα ρνιηθψλ Δθδειψζεσλ 12

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο 1 ΠΡΟΓΗΟΡΗΜΟ ΣΟΤ ΘΔΜΑΣΟ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΚΖ ΠΡΟΔΓΓΗΖ Ζ ζπγθεθξηκέλε εξγαζία πξνέθπςε σο απνηέιεζκα έξεπλαο εθ κέξνπο νκάδαο καζεηψλ ηεο Α Λπθείνπ κε πληνλίζηξηα Καζεγήηξηα ηελ θα Α.Παπινπνχινπ (ΠΔ02) ζην πιαίζην ηνπ καζήκαηνο ηεο Α Λπθείνπ «Δξεπλεηηθέο Δξγαζίεο (Project)» θαηά ην Α Σεηξάκελν ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο 2011/12. Σελ επνπηεία επηκέξνπο ελνηήησλ απφ ηνλ ρψξν ησλ Φπζηθψλ Δπηζηεκψλ είρε σο πλεξγαδφκελε Καζεγήηξηα ε θα Λ.Παπαηζίκπα (ΠΔ04). 1. Δλλνηνινγηθφο πξνζδηνξηζκφο θαη βαζηθφ εξεπλεηηθφ δεηνχκελν ηεο εξγαζίαο Γεληθφ αληηθείκελν κειέηεο απνηέιεζε ην «ηαμίδη» θαη ε ηζηνξηθή ηνπ πνξεία. Σν ηαμίδη σο παξάγνληαο δηεξεχλεζεο, ζχιιεςεο θαη θαηαλφεζεο ηνπ θφζκνπ κειεηήζεθε ζε φιε ηελ πνξεία ηεο αλζξψπηλεο ηζηνξίαο: Α. ζην πιαίζην ησλ πξψηκσλ πνιηηηζκψλ ηεο Μεζνγείνπ (Μεζνπνηάκηνπο, Αηγχπηηνπο, Αζζχξηνπο, Φνίληθεο), Β. ησλ πξνειιεληθψλ ιαψλ ηνπ Αηγαίνπ (Κπθιαδίηεο, Μηλσίηεο), Γ. ησλ Μπθελαίσλ, Γ. ηνπ ειιεληθνχ θφζκνπ ηεο Αξρατθήο θαη Κιαζηθήο Πεξηφδνπ, Δ. ησλ αλζξψπσλ ηνπ Μεζαίσλα θαη Σ. ηεο Αλαγέλλεζεο, ελψ -ζχληνκα κφλν- έγηλε κλεία θαη Ε. ζηα ζχγρξνλα ηαμίδηα αλαθαιχςεσλ, ηα δηαζηεκηθά ηαμίδηα. 1 Σα θείκελα ηνπ Πξνιφγνπ θαη ηνπ Δπηιφγνπ ζπληέζεθαλ απφ ηελ Δπφπηξηα-πληνλίζηξηα Καζεγήηξηα, θα Α.Παπινπνχινπ, θαη απνδίδνπλ ην πιαίζην αλάπηπμεο ηνπ ζέκαηνο, ηε κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε θαηά ηελ εθπφλεζε ηνπ έξγνπ, ηα θεληξηθά εξεπλεηηθά εξσηήκαηα θαη ηνπο βαζηθνχο ζηφρνπο απηνχ. Με ηνλ ηξφπν απηφ απνδίδεηαη ην ζεσξεηηθφ θαη κεζνδνινγηθφ πιαίζην κέζα ζην νπνίν αλαπηχρζεθε ην ζέκα. Χζηφζν, θαη ε ζχλζεζε ηνπ Πξνιφγνπ αιιά θπξίσο ηνπ Δπηιφγνπ ζηεξίρζεθε θαηά θχξην ιφγν ζηηο ζπδεηήζεηο πνπ έιαβαλ ρψξα θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο θαη ησλ ινηπψλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ εθπνλήζεθαλ ζην πιαίζηφ ηνπ κεηαμχ φισλ ησλ κεηερφλησλ, καζεηψλ θαη θαζεγεηψλ, ηδηαηηέξσο δε ζηνπο πξνβιεκαηηζκνχο, ηα εξσηήκαηα θαη ηηο δηαπηζηψζεηο ησλ ίδησλ ησλ παηδηψλ. Ζ εξγαζία απνηειεί πφλεκα θφπνπ θαη πξνζπάζεηαο εθ κέξνπο ηνπο, σο εθ ηνχηνπ η ν π ο α λ ή θ ε η ε μ ν ι ν θ ι ή ξ ν π. 13

Απφ ηελ αξρή θαη ζε φιε ηε δηάξθεηα κειέηεο ηνπ ζέκαηνο δφζεθε βάξνο ζε εθείλεο νη πιεπξέο ηνπ ζέκαηνο απφ ηηο νπνίεο αλαδεηθλχεηαη ν ξόινο ηνπ ηαμηδηνύ σο παξάγνληα δηεύξπλζεο ηεο αλζξώπηλεο γλώζεο θαη ηθαλνπνίεζεο ηεο αλζξώπηλεο αγσλίαο γηα εύξεζε απάληεζεο ζηα κεγάια ππαξμηαθά θαη θνζκνινγηθά εξσηήκαηα: πξνέιεπζε θαη θύζε ηνπ θόζκνπ, όξηα ηεο νηθνπκέλεο, κνξθέο δσήο εληόο ησλ νξίσλ ηεο αιιά θπξίσο παξάδνμεο κνξθέο δσήο ζηα άθξα ηεο θ.ά. Σν παξαπάλσ νξίζζεθε εμαξρήο σο βαζηθό εξεπλεηηθό δεηνύκελν θαη κνξθσηηθόο ζηόρνο ηεο παξνύζαο εξγαζίαο. Σν ζπγθεθξηκέλν ζέκα πξνηάζεθε απφ ηελ πληνλίζηξηα Καζεγήηξηα (θαη πξνζδηνξίζηεθε ζαθέζηεξα σο πξνο ηα κέξε ηνπ θαηά ηε δηάξθεηα αλάπηπμεο ηνπ έξγνπ απφ ηνπο καζεηέο), θαζψο ζπληειεί ζηελ πξνζέγγηζε εθ κέξνπο ηνπ καζεηή ελφο επξέσο θάζκαηνο γλψζεσλ απφ ηνλ ρψξν ηεο αξραίαο ηζηνξίαο, επίζεο ηεο ηζηνξίαο ηνπ πνιηηηζκνχ, ηεο αξραίαο ειιεληθήο ινγνηερλίαο, ησλ θαιψλ ηερλψλ, ηεο γεσγξαθίαο αιιά θαη ηεο ηζηνξίαο ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ. Δπίζεο ην αληηθείκελν ηεο έξεπλαο ζρεηίδεηαη κε ηα καζήκαηα: ηεο Ηζηνξίαο (φισλ ησλ ηάμεσλ Γπκλαζίνπ θαη Λπθείνπ), ηεο Αξραίαο Διιεληθήο Λνγνηερλίαο (Οκήξνπ «Οδχζζεηα», «Διέλε» ηνπ Δπξηπίδε), ηεο Ηζηνξίαο ησλ Φπζηθψλ Δπηζηεκψλ. Καη επέθηαζε σζηφζν ην αληηθείκελν ζρεηίδεηαη κε ζέκαηα θνηλσληθνχ πξνβιεκαηηζκνχ πνπ απαζρνινχλ ηνπο καζεηέο ζε φιεο ηηο ηάμεηο ηνπ Λπθείνπ ζην πιαίζην ηνπ καζήκαηνο ηεο Νέαο Διιεληθήο Γιψζζαο (ζεκαηνινγία γχξσ απφ ηελ Γλψζε, ηελ Πξφνδν, ηελ Δπηζηήκε, ηα Αλζξψπηλα Γηθαηψκαηα θ.ά). 14

2. Σα ζηάδηα αλάπηπμεο ηνπ έξγνπ 2.1. Πξφηαζε-παξνπζίαζε ηνπ ζέκαηνο ζηνπο καζεηέο Καηά ηελ παξνπζίαζε ηνπ ζέκαηνο ζηνπο καζεηέο επηζεκάλζεθε απφ κέξνπο ηεο Καζεγήηξηαο φηη ε ζπλπθαζκέλε κε ηελ ππφζηαζε ηνπ αλζξψπνπ αλάγθε ηνπ γηα γλψζε θαηαθηάηαη θάζε θνξά κέζσ κίαο πξαγκαηηθήο ή κεηαθνξηθήο πεξηπιάλεζήο ηνπ ζηνλ ρψξν ηνπ αγλψζηνπ. ην πιαίζην απηήο ηεο αλαδήηεζεο κάιηζηα ν άλζξσπνο βηψλεη φια ηα κεγαιεηψδε ζπλαηζζήκαηα θαη εκπεηξίεο: ηνλ θόβν, ηνλ ηξόκν θαη ην δένο, ηελ αγσλία, ηελ πίθξα, ηε δηάςεπζε ησλ πξνζδνθηώλ αιιά θαη ηελ αλάθιεμε ησλ απνξηώλ ηνπ θαη ηνλ πνιιαπιαζηαζκό ησλ ελδηαθεξόλησλ ηνπ, ηειηθά ηελ άκεηξε ραξά γηα θάζε λέν ηνπ εύξεκα πνπ θσηίδεη ηα ζθνηάδηα ηεο ύπαξμήο ηνπ θαη ηνλ νδεγεί ζηε ζπγθξόηεζε πνιηηηζκνύ, ζηελ ίδηα ηε δεκηνπξγία. Δπηδηψρζεθε ηειηθά νη καζεηέο λα ζπιιάβνπλ ην κεηαθνξηθφ λφεκα ηνπ «ηαμηδηνχ» θαη ηελ ίδηα ηεο δσή σο έλα ζπλαξπαζηηθφ, κνλαδηθφ γηα ηνλ θαζέλα, ηαμίδη. ε έλα πξψην επίπεδν νη καζεηέο παξνηξχλζεθαλ απφ ηελ πληνλίζηξηα λα αληρλεχζνπλ παξαζηάζεηο πνπ ήδε δηαζέηνπλ γηα ην ηαμίδη απφ ηνλ ρψξν: α. ηεο ινγνηερλίαο, β. ηνπ αξραίνπ κχζνπ, γ. ηνπ ιατθνχ παξακπζηνχ, δ. ηεο επηζηεκνληθήο θαληαζίαο, ε. ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ. Καηέζηε έηζη ζαθέο γη απηνχο φηη δηαζέηνπλ ήδε κία ζσξεία παξαζηάζεσλ θαη γλώζεσλ γύξσ από ην ζέκα, ηηο νπνίεο κπνξνύλ λα εξκελεύζνπλ θαη λα λνεκαηνδνηήζνπλ εθ λένπ. Με ηνλ ηξφπν απηφ επηδηώρζεθε λα γελλεζεί κέζα ηνπο ε ππνςία ηεο ύπαξμεο ελόο θξπκκέλνπ λνήκαηνο, θαη κάιηζηα ελόο κεγαιεηώδνπο κελύκαηνο, ζε ό,ηη έσο ηώξα έρνπλ δηδαρζεί, κε ηνλ ηξόπν απηό δε λα αξζεί ην αίζζεκα ησλ καζεηώλ όηη απηό απνηειεί απιά άζθεζε γιώζζαο ή έλα αθόκα αδηάθνξν γηα ηελ ζύγρξνλε δσή ζηνηρείν ηνπ ηζηνξηθνύ παξειζόληνο. Με ηνλ ηξφπν απηφ ζηάζεθε εμαξρήο δπλαηό λα δνζεί βησκαηηθόο ραξαθηήξαο ζην αληηθείκελν πνπ πξνηάζεθε θαη λα κεηαηξαπεί απφ ηδέα ηνπ Γηδάζθνληα ζε θηήκα ησλ Γηδαζθνκέλσλ. 15

2.2. πγθεθξηκέλνο ζηφρνο (ζχλζεζε γξαπηήο εξγαζίαο) ρξνλνδηάγξακκα εξγαζηψλ Ξεθηλψληαο απφ ηελ αξρή ηεο πινπνίεζεο ελφο κνξθσηηθνχ ζηφρνπ (αξρή ηεο ζθνπηκφηεηαο/αξρή ηεο ρξεζηκφηεηαο) πξνζδηνξίζζεθε γηα ηνπο καζεηέο φηη κέζσ ηεο ηζηνξηθήο αλαθνξάο καο ζην ηαμίδη απνζθνπνχκε λα αλαδείμνπκε εθείλε ηελ επίπνλε δηαδηθαζία, κέζσ ηεο νπνίαο ν άλζξσπνο θάζε θνξά δηεηζδύεη ζηνλ θόζκν ηεο γλώζεο, ην δένο πνπ γελλά κέζα ηνπ ην άγλσζην αιιά θαη ε αλάθιεμε ησλ απνξηώλ ηνπ σο αθεηεξία ηνπ ζην ηαμίδη ηεο γλώζεο, ηέινο ηε ραξά πνπ ηνπ πξνμελεί ε θαηάθηεζε θάζε επηκέξνπο ζηόρνπ-πξννξηζκνύ θαη ε γέλλεζε λέσλ επηδηώμεσλ. Δπίζεο εμαξρήο ηέζεθε έλαο πην ζπγθεθξηκέλνο ζηφρνο, ε παξαγσγή ελφο ηειηθνχ πξντφληνο, ην νπνίν, ζην πιαίζην ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ project, νξίζζεθε σο ζχλζεζε θαη παξάδνζε γξαπηήο εξγαζίαο. 2.3. Δλεκέξσζε ησλ καζεηψλ γηα ην λέν κάζεκα ησλ «Δξεπλεηηθψλ Δξγαζηψλ (project)» Απαξαίηεηε ζεσξήζεθε θαηά ηελ έλαξμε ηνπ καζήκαηνο ε ελεκέξσζε ησλ καζεηψλ φζνλ αθνξά ζηελ θχζε, ηηο αξρέο, ηνπο ζηφρνπο ηνπ λένπ καζήκαηνο (πξνζδηνξηζκφο κεζνδνινγηθψλ αξρψλ). Σνλίζζεθε απφ ηελ δηδάζθνπζα ε ζεκαζία ηνπ εξεπλεηηθνχ, δηαζεκαηηθνχ/δηεπηζηεκνληθνχ θαη νκαδνζπλεξγαηηθνχ ραξαθηήξα ηνπ καζήκαηνο. ην πιαίζην απηφ επηζεκάλζεθε επίζεο πφζν ζεκαληηθή είλαη ε ζπγθξφηεζε ελφο αξρηθνχ ρξνλνδηαγξάκκαηνο εξγαζηψλ, ζην νπνίν σζηφζν, φπσο είλαη εχινγν, πξνζδφζεθε θάπνηα ειαζηηθφηεηα, κε ηε έλλνηα ηεο πξνζαξκνζηηθφηεηαο ζηα δεδνκέλα, φπσο απηά πξνθχπηνπλ απφ ηελ πνξεία ηεο έξεπλαο ησλ καζεηψλ θαη ησλ νκάδσλ εξγαζίαο. Δπίζεο δφζεθαλ εμεγήζεηο γηα ηελ αλαγθαηφηεηα ηήξεζεο απφ ηνπο καζεηέο Αηνκηθνχ Ζκεξνινγίνπ Δξγαζηψλ αιιά θαη Ζκεξνινγίνπ Δξγαζηψλ ηεο Οκάδαο, επηζεκάλζεθε ε αλάγθε ζπρλνχ ειέγρνπ ηεο πνξείαο ησλ εξγαζηψλ αηφκσλ θαη νκάδσλ θαη ε επηδίσμε ζπληνληζκνχ ησλ εξγαζηψλ εθ κέξνπο ηεο Καζεγήηξηαο. 16

2.4. Αλίρλεπζε πξνζσπηθψλ εκπεηξηψλ-γλψζεσλ-ελζπκήζεσλ Πξνζπαζψληαο λα αληρλεχζνπκε ζε έλα πξψην ζηάδην ηα ηδηαίηεξα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ κε βάζε ηα βηψκαηα, ηηο εκπεηξίεο, αιιά θαη ηηο ζθέςεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο (αξρή ηεο ειεπζεξίαο / αξρή ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, ηεο βησκαηηθήο πξνζέγγηζεο ηεο κάζεζεο) θη έηζη λα πξνζδηνξίζνπκε αθξηβέζηεξα ηα επηκέξνπο δεηήκαηα ηνπ ζέκαηνο πνπ ζα καο απαζρνιήζνπλ: - εθπνλήζεθε άζθεζε κε ηελ κέζνδν ηνπ «θαηαηγηζκνχ». Οη καζεηέο θιήζεθαλ λα γξάςνπλ κία ιέμε πνπ αλαθαινχλ ζηελ κλήκε ηνπο κφιηο αθνχλ ηε ιέμε «ηαμίδη» (βι. θσηνγξαθηθφ αξρείν γηα ηελ εθπφλεζε ηεο άζθεζεο ζηελ ηάμε). - Οη ιέμεηο ζπιιέρζεθαλ θη νκαδνπνηήζεθαλ πξνθεηκέλνπ λα νδεγεζνχκε ζε ζχλζεζε ελφο πξψηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Ζ ζχληαμε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ζπκπεξηέιαβε ηα εξσηήκαηα θαη ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο πνπ έζεζαλ νη καζεηέο ζηελ ηάμε, επεθηάζεθε δε απφ ηελ πληνλίζηξηα πξνθεηκέλνπ λα ζπκπεξηιεθζνχλ ζε απηφ πεξηζζφηεξεο πιεπξέο ηνπ ζέκαηνο. Καηά ηε δηάξθεηα απηήο ηεο πξψηεο θάζεο «βησκαηηθήο πξνζέγγηζεο ηνπ ζέκαηνο» κέζσ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, επηδηψρζεθε απφ ηελ πληνλίζηξηα λα αλαθιεζνχλ κλήκεο ή παξαζηάζεηο ηνπ ζπλεηδεηνχ θαη ππνζπλεηδήηνπ ησλ καζεηψλ ζρεηηθά κε ην ηαμίδη. (ην εξσηεκαηνιφγην ππνβάιιεηαη σο ζπλεκκέλν αξρείν βι. «parartima_1») - Σν εξσηεκαηνιφγην ζπκπιεξψζεθε θαηά ην δεχηεξν κάζεκα απφ ηα παηδηά σο κία πξψηε άζθεζε. Με ηε ζπκπιήξσζε θαη ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ απηνχ ηνπ δεχηεξνπ (επεμεξγαζκέλνπ θαη δηακνξθσκέλνπ ζπιινγηθά) εξσηεκαηνινγίνπ απφ ηνπο καζεηέο νινθιεξψζεθε ε θάζε ησλ πξνζσπηθψλ ελζπκήζεσλεκπεηξηψλ, ε νπνία ρξεζίκεπζε σο βάζε γηα ηελ πεξαηηέξσ δηεξεχλεζε ηνπ ζέκαηνο, ζπγθεθξηκέλα γηα ηε κειέηε ηνπ βηβιηνγξαθηθνχ πιηθνχ θαη ηε ζχλζεζε ηεο θπξίσο εξγαζίαο. (ηα ζπκπιεξσκέλα εξσηεκαηνιφγηα ησλ καζεηψλ θαηαζέηνληαη κε ηελ παξνχζα εξγαζία) 17

2.5. Καηαλνκή έξγνπ ζε νκάδεο - Αλάζεζε επηκέξνπο εξγαζηψλ ε επφκελν ζηάδην αθνινχζεζε ζπδήηεζε γηα ηα επηκέξνπο ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ, κέζσ ηεο νπνίαο πξνέθπςαλ, απζφξκεηα θαη κε ηελ ειεχζεξε βνχιεζε ησλ καζεηψλ, νη νκάδεο εξγαζίαο. ε απηέο αλαηέζεθαλ απφ ηε πληνλίζηξηα ηα επηκέξνπο εξεπλεηηθά αληηθείκελα πνπ ζπλαπνηεινχλ ην γεληθφ ζέκα, βάζεη ησλ νπνίσλ ζα πξνθχςνπλ θαη ηα επηκέξνπο θεθάιαηα ηεο εξγαζίαο. Σα νλφκαηα ησλ καζεηψλ πνπ ζπλέζηεζαλ ηηο νκάδεο εξγαζίαο παξνπζηάδνληαη ζην παξφλ, ζει. 1. 2.6. Αλαδήηεζε πιηθνχ Αξρηθά δηαλεκήζεθε απφ ηελ Καζεγήηξηα βαζηθφ γηα ηελ θάζε νκάδα βηβιηνγξαθηθφ πιηθφ ζε θσηνηππίεο. Καηά ηελ πνξεία ηνπ καζήκαηνο νη καζεηέο επηζθέθζεθαλ κε ηε ζπλνδεία ηεο Καζεγήηξηαο ηελ Δζληθή Βηβιηνζήθε. Δπίζεο ε θα Παπινπνχινπ παξνπζίαζε ζε απηφ ην ζηάδην ζηνπο καζεηέο κεζφδνπο αλαδήηεζεο βηβιηνγξαθηθψλ δεδνκέλσλ (αξρή ηεο δηεξεπλεηηθήο πξνζέγγηζεο ηεο κάζεζεο). πγθεθξηκέλα αλαθέξζεθε ζηελ: - αλίρλεπζε βηβιίσλ: ζηελ ειεθηξνληθή βάζε δεδνκέλσλ ή ζην αξρείν θαηαινγνγξάθεζεο ηεο Βηβιηνζήθεο ζην ζρεηηθφ Σκήκα (αλά Θεκαηηθή Δλφηεηα) ηνπ Βηβιηνπσιείνπ, - κειέηε: ηνπ Πίλαθα Πεξηερνκέλσλ ηνπ θάζε βηβιίνπ γηα ηελ εχξεζε ζρεηηθψλ πξνο ην ζέκα καο θεθαιαίσλ θαη ηνπ Πίλαθα Λεκκάησλ ηνπ βηβιίνπ γηα ηνλ εληνπηζκφ ζπγθεθξηκέλσλ ρσξίσλ εληφο ησλ επξχηεξσλ θεθαιαίσλ, -εμνηθείσζε κε ηελ κέζνδν δαλεηζκνχ ή παξαγσγήο θσηναληηγξάθσλ απφ ηε Βηβιηνζήθε, - κχεζε ζηνλ Κψδηθα πκπεξηθνξάο πνπ νθείινπλ απαξαηηήησο λα ηεξνχλ νη ρξήζηεο ηεο Βηβιηνζήθεο - θπξίσο εληφο ηνπ Αλαγλσζηεξίνπ. 18

2.7. Δξγαζία εληφο ησλ νκάδσλ Οη δηακνξθσκέλεο νκάδεο θαηά ην αθφινπζν δηάζηεκα είραλ ηελ επθαηξία λα απηελεξγήζνπλ ζπδεηψληαο ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο εληφο ηεο ηάμεο ή νξγαλψλνληαο ζπλαληήζεηο εθηφο ηνπ ζρνιηθνχ καζήκαηνο, ζην πιαίζην ησλ νπνίσλ κπνξνχζαλ λα επεθηείλνπλ θαηά βνχιεζε ην πιηθφ ηνπο θαη λα θαηαλείκνπλ κεηαμχ ηνπο επηκέξνπο εξγαζίεο (αξρή ηεο ειεπζεξίαο / αξρή ηεο νκαδηθήο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ καζεηψλ). - Σν απνηέιεζκα ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπο νδήγεζε ηελ θάζε νκάδα ζηε ζχλζεζε ελφο θεηκέλνπ ην νπνίν απνηέιεζε κία ελφηεηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. (Σα αξρηθά θείκελα θαζψο θαη ηα αξρεία πξνβνιήο (power-point) ησλ καζεηψλ θαη ησλ νκάδσλ έρεη ζηελ δηάζεζή ηεο ε πληνλίζηξηα ζηελ κνξθή πνπ παξαδφζεθαλ απφ ηνπο αλσηέξσ). - Δπίζεο ε θάζε νκάδα ήηαλ επηθνξηηζκέλε κε ηελ επζχλε παξνπζίαζεο ηνπ ζέκαηφο ηεο εληφο ηεο ηάμεο, φθεηιε δε λα θαηαζηήζεη ηελ παξνπζίαζε ελδηαθέξνπζα γηα ην θνηλφ ηεο, πηζαλψο κέζσ παξνρήο θπιιαδίνπ κε ζρεδηάγξακκα ή θάπνηεο κε αλαθνξά ζε βαζηθέο πεγέο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ θαηά ηελ έξεπλα, επίζεο κε παξνπζίαζε δηαθαλεηψλ θαη εηθνλνγξαθηθνχ πιηθνχ ζρνιηαζκέλνπ ζε power-point. 2.8. πληνληζκφο ησλ νκάδσλ χλζεζε ηεο ηειηθήο εξγαζίαο Καηά ηε δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο ησλ επηκέξνπο αλά ζεκαηηθή ελφηεηα ρσξηζκέλσλ νκάδσλ ε πληνλίζηξηα φθεηιε λα ελζαξξχλεη θαη λα νξγαλψλεη ζην πιαίζην ηνπ καζήκαηνο ηε ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ νκάδσλ, ηελ αληαιιαγή εκπεηξηψλ θαη πιεξνθνξηψλ, αιιά θαη ηελ ζπδήηεζε ζρεηηθά κε πηζαλέο δπζθνιίεο πνπ αλέθππηαλ ζε επίπεδν πξαγκάηεπζεο ηνπ ζέκαηνο, κεζνδνινγίαο ή θαη ζπλεξγαζίαο κεηαμχ καζεηψλ ηεο ίδηαο νκάδαο ή ησλ νκάδσλ κεηαμχ ηνπο. Με φια ηα παξαπάλσ επηδηψρζεθε θη επηηεχρζεθε ν ζπληνληζκφο ηνπ έξγνπ ησλ νκάδσλ κε ζηφρν ηελ θαιιηέξγεηα ζπλείδεζεο επζχλεο γηα ηελ επίηεπμε ηνπ θνηλνχ ζηφρνπ. ην πιαίζην απηφ επηζεκάλζεθε φηη ζα πξέπεη λα ειέγρεηαη απφ ηνλ θάζε καζεηή, ηελ θάζε νκάδα αιιά θη απφ ην ζχλνιν ηεο ηάμεο ε ηήξεζε ελφο αξρηθνχ ρξνλνδηαγξάκκαηνο εξγαζηψλ, ε πξφνδνο ησλ εξγαζηψλ, ηειηθά ε έγθαηξε παξνπζίαζε ησλ επηκέξνπο ελνηήησλ απφ ηηο νκάδεο θαη ε έγθαηξε θαηάζεζε ηεο ηειηθήο Γξαπηήο Δξγαζίαο. 19

2.9. Παξάδνζε ηεο εξγαζίαο απφ ηηο νκάδεο καζεηψλ - Γηφξζσζε θη επηκέιεηα ηνπ θεηκέλνπ απφ ηελ πληνλίζηξηα Αθνχ νινθιεξψζεθε ε παξνπζίαζε ησλ επηκέξνπο ζεκαηηθψλ ελνηήησλ, νη νκάδεο παξέδσζαλ ηελ εξγαζία ηνπο. ε επφκελν ζηάδην ε Τπεχζπλε Καζεγήηξηα ηνπ Έξγνπ θξφληηζε γηα ηελ δηφξζσζε (έθθξαζεο, πεξηερνκέλνπ, δνκήο) ησλ επηκέξνπο θεηκέλσλ θαη επηκειήζεθε ηελ (λνεκαηηθή, εθθξαζηηθή) ελνπνίεζε ησλ κεξψλ. Σα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα θαζψο θαη ηα ππνεξσηήκαηα απφ ηα νπνία πξνέθπςε ην ζχλνιν -αιιά θαη θάζε επηκέξνπο ηκήκα, αθφκε θαη θάζε επηκέξνπο παξάγξαθνο ηεο εξγαζίαο - απνδόζεθαλ κε ηελ κνξθή πιαγηνηίηισλ, σο ζε πεξηζζφηεξεο εθδφζεηο ηζηνξηθψλ εξγαζηψλ (βι. H.-J. Gehrke, Ιζηνξία ηνπ Διιεληζηηθνύ Κόζκνπ, εθδ. ΜΗΔΣ, Αζήλα 2002). Με ηνλ ηξφπν απηφ απνθεύγεηαη ε θαηάηκεζε θη ν θαηαθεξκαηηζκόο ηνπ θεηκέλνπ ν νπνίνο δελ αξκόδεη ζηελ κεζνδνινγία ζπγγξαθήο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο (ηνπιάρηζηνλ ζηνλ ρώξν ησλ ζεσξεηηθώλ επηζηεκώλ) θαη ε δεκηνπξγία θεηκέλνπ εξσηαπνθξίζεσλ πνπ παξαπέκπεη ζε δεκνζηνγξαθηθό έξγν. Ζ παξνχζα εξγαζία παξαδίδεηαη δηνξζσκέλε ζε φινπο ηνπο καζεηέο. Ζ θάζε νκάδα θη ν θάζε καζεηήο νθείιεη λα κειεηήζεη ηηο δηνξζψζεηο θαη φιεο νη νκάδεο νθείινπλ λα ζπλεξγαζηνχλ γηα ηελ ζχλζεζε ελφο εληαίνπ πεξηιεπηηθνχ θεηκέλνπ, ην νπνίν ζα παξνπζηαζζεί ζε ζρεηηθή εθδήισζε ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο (Παξνπζίαζε-Κνηλνπνίεζε απνηειεζκάησλ ησλ Δξεπλεηηθψλ Δξγαζηψλ). Σα Παξαξηήκαηα Φσηνγξαθηψλ θαη Αξρείσλ Πξνβνιήο (power-point) ζρεηηθά κε: α. ηηο αξραηνινγηθέο πεγέο (απεηθφληζε κεηαθνξηθψλ κέζσλ -πινίσλ, αξκάησλ, ππνδπγίσλ- αιιά θαη παξάδνμσλ πιαζκάησλ πνπ θαηνηθνχλ ζηα άθξα ηνπ θφζκνπ ζε παξαζηάζεηο αξραίσλ ειιεληθψλ αγγείσλ, ζε ηνηρνγξαθίεο, αλάγιπθα θ.ά.), β. κπζηθψλ εξψσλ, γ. κεζαησληθήο ραξηνγξαθίαο θαη 20

δ. εηθφλσλ απφ ηελ έξεπλα ηνπ δηαζηήκαηνο ζπληέζεθαλ απφ θσηνγξαθηθφ πιηθφ πνπ ζπιιέρζεθε απφ ηνπο καζεηέο θαη απφ πξφζζεην πιηθφ πνπ παξαζρέζεθε ζηνπο καζεηέο απφ ηε Γηδάζθνπζα. Δίλαη απηνλφεην βέβαηα φηη νη καζεηέο νθείινπλ λα αλαγλψζνπλ ηελ πιήξε εξγαζία, ζπλεπψο θαη ηα ηκήκαηα απηήο πνπ δελ ζπληέζεθαλ απφ ηε δηθή ηνπο νκάδα. Μεηά ηελ νινθιήξσζε ησλ παξαπάλσ ε Δξγαζία παξαδίδεηαη ζε φινπο ηνπο εκπιεθφκελνπο ζε ειεθηξνληθή κνξθή. 2.10. Αμηνιφγεζε Καηά ηελ νινθιήξσζε ησλ καζεκάησλ έιαβε ρψξα δηαδηθαζία αλαζηνραζκνχ επί ηνπ έξγνπ / απνηίκεζεο ηνπ έξγνπ απφ ην ζχλνιν ησλ κεηερφλησλ, θαζεγεηψλ θαη καζεηψλ θη εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ κέζσ ζπλεξγαηηθήο δξάζεο ησλ κειψλ ηεο νκάδαο. Δπίζεο νη καζεηέο ζπκπιήξσζαλ Δξσηεκαηνιφγην Αμηνιφγεζεο / Απηναμηνιφγεζεο. (Σα ζπκπιεξσκέλα εξσηεκαηνιφγηα θαηαηίζεληαη κε ηελ παξνχζα εξγαζία) 2.11. Κνηλνπνίεζε απνηειεζκάησλ Ζ παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ ησλ Δξεπλεηηθψλ Δξγαζηψλ (projects) πξαγκαηνπνηήζεθε ζε έλα πξψην ζηάδην ζε ζχληνκε εζσηεξηθή Δθδήισζε ηεο ρνιηθήο Κνηλφηεηαο. Ζ αλνηθηή γηα ην θνηλφ παξνπζίαζε πξνβιέπεηαη λα ιάβεη ρψξα ζε ζρεηηθή Δθδήισζε-Παξνπζίαζε φισλ ησλ ρνιηθψλ Γξαζηεξηνηήησλ ηνπ 2011/12 ηνπ Π.Π..Π.Α. κεηαμχ απηψλ θαη ησλ projects θαηά ηνλ επηέκβξην ηνπ 2012. Δπίζεο ε επξχηεξε θνηλνπνίεζε ηνπ πνλήκαηνο πξφθεηηαη λα ιάβεη ρψξα κέζσ ηεο αλάξηεζεο ηεο εξγαζίαο ζηνλ δηαδηθηπαθφ ηφπν ηνπ ζρνιείνπ (www.pspa.eu.gr) 21

ΣΟ ΣΑΞΗΓΗ ΚΑΣΑ ΣΖΝ ΑΡΥΑΗΟΣΖΣΑ 22

1. ΟΗ ΑΠΑΡΥΔ 2 1.1. Μεζνιηζηθή Δπνρή (10000-7000 π.υ.) - Νενιηζηθή Δπνρή (7000-4300 π.υ.) Πφηε θαη πνπ παξνπζηάδνληαη νη πξψηεο καξηπξίεο Ζ αλαηνιηθή Μεζφγεηνο ηνπ 10 αη. π.υ. σο ρψξνο πξψηκσλ επαθψλ Οη πεγέο: α. αξραηνινγηθά επξήκαηα β. κχζνη θαη ζξχινη κεηαγελέζηεξσλ επνρψλ Αηηίεο γηα ηελ πξψηκε αλάπηπμε ησλ Ζ πιεξνθφξεζή καο γηα ηηο πξψηεο κνξθέο επηθνηλσλίαο πνπ αλέπηπμε ν πξντζηνξηθφο άλζξσπνο φπσο θαη γηα ην ζχλνιν ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ - είλαη απνζπαζκαηηθή, ζπλεπψο δελ καο επηηξέπεη λα ζπλαγάγνπκε κία εηθφλα ε νπνία ζα δηέπεηαη απφ ζπλέρεηα. Δίλαη ζαθέο φηη απφ ήδε απφ ηηο αξρέο ηεο Νενιηζηθήο Δπνρήο εγθαηληάζζεθε ππθλή ζαιάζζηα θηλεηηθφηεηα ζηελ αλαηνιηθή ιεθάλε ηεο Μεζνγείνπ. Καηά ηνπο ρξφλνπο απηνχο πισηά κέζα βξίζθνληαλ ζε κία δηαξθή θίλεζε εμαζθαιίδνληαο ηελ επαθή, αιιά θαη ηελ κεηαθνξά αγαζψλ, κεηαμχ αλζξψπσλ, ιαψλ θαη πνιηηηζκψλ. Πξηλ ηνπο Νενιηζηθνχο Υξφλνπο νη εξεπλεηέο ζεσξνχλ φηη νη θάηνηθνη ηεο αλαηνιηθήο Μεζνγείνπ δνχζαλ ζε θψκεο νη νπνίεο, ζηεξηγκέλεο απνθιεηζηηθά ζηελ αγξνηηθή παξαγσγή, ήηαλ απηάξθεηο θη απνκνλσκέλεο. Ζ εχξεζε σζηφζν ζε ζπγθεθξηκέλεο εγθαηαζηάζεηο ηεο Μεζνιηζηθήο Πεξηφδνπ ζπνξαδηθψλ επξεκάησλ, πξψησλ πιψλ ή αληηθεηκέλσλ μέλεο πξνειεχζεσο εληζρχεη ηελ αληίιεςε ησλ κειεηεηψλ, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε ζηαδηαθή εμνηθείσζε ηνπ αλζξψπνπ κε ην πδάηηλν ζηνηρείν είρε ηελ αθεηεξία ηεο ζηνλ 10 ν αη. π.υ. Ζ δηαπίζησζε ηεο χπαξμεο ζαιάζζησλ επαθψλ θαηά ηνπο πξντζηνξηθνχο ρξφλνπο ζηεξίδεηαη θαηά θχξην ιφγν ζηα αξραηνινγηθά επξήκαηα, θαη πην ζπγθεθξηκέλα ζηελ παξνπζία πξντφλησλ θαη αληηθεηκέλσλ, ηα νπνία γλσξίδνπκε κε βεβαηφηεηα φηη παξάγνληαλ ζε θάπνηα ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή, κεηαμχ ησλ εξεηπίσλ θάπνηαο άιιεο, θαηά θαλφλα παξάθηηαο, εγθαηάζηαζεο. Χο πεγή πιεξνθνξηψλ εμάιινπ, ε νπνία εμεηάδεηαη πάληνηε ζπγθξηηηθά πξνο ηα αξραηνινγηθά επξήκαηα, εθιακβάλεηαη ν κχζνο, νη ιατθέο αθεγήζεηο, νη ζξχινη, φπσο απηά απνηππψλνληαη ζηελ πξψηκε ειιεληθή ινγνηερληθή παξάδνζε, ζην εξσηθό ή δηδαθηηθό έπνο (κεξνο, Ζζίνδνο). Ζ κεηαθίλεζε κέζσ ηεο ζάιαζζαο παξείρε ζαθή πιενλεθηήκαηα έλαληη ηεο ρεξζαίαο, ηδηαηηέξσο ζε κία επνρή πνπ δελ ππήξρε νδηθφ δίθηπν. 2 Γηα ζπλνδεπηηθφ εηθνλνγξαθηθφ πιηθφ ζρεηηθά κε ην ηαμίδη θαηά ηελ αξραηφηεηα βι. ην Παξάξηεκα 4. 23

ζαιάζζησλ κεηαθηλήζεσλ Ζ ζεκαζία ηνπ φξνπ «Παξάπινπο» - «Πεξίπινπο», Ο ξφινο ησλ λεζηψλ θαηά ηηο κεηαθηλήζεηο εληφο ηεο Μεζνγείνπ Ζ έιιεηςε ζαθνχο γλψζεο σο πξνο ηα πξψηα πισηά κέζα Οη πξψηεο καξηπξίεο Τπνζέζεηο ζρεηηθά κε ηε κνξθή θαη ηε ιεηηνπξγία ησλ πξψησλ πισηψλ κέζσλ πγθεθξηκέλα αθφκε θαη ην πιένλ απιντθφ σο πξνο ηελ θαηαζθεπή ηνπ πιενχκελν είρε ηε δπλαηφηεηα αθελφο λα κεηαθέξεη κεγαιχηεξε πνζφηεηα πξντφλησλ απφ θάζε ππνδχγην, αθεηέξνπ λα παξαθάκπηεη εκπφδηα πνπ έζεηε θαηά ηε κεηαθίλεζε ε θπζηθή δνκή ηνπ εδάθνπο θαη ε απξφβιεπηε δηάζεζε ησλ θαηνίθσλ πνπ ήηαλ εγθαηεζηεκέλνη ζηηο πεξηνρέο πνπ κεζνιαβνχζαλ κεηαμχ ηεο αθεηεξίαο θαη ηνπ πξννξηζκνχ. Δπηπιένλ ε αλαηνιηθή Μεζφγεηνο ήηαλ κία θιεηζηή ιεθάλε δηάζπαξηε απφ λεζίδεο, γεγνλφο ην νπνίν επέηξεπε ζηνπο πξψηκνπο ηαμηδεπηέο λα δηαηεξνχλ ηελ νπηηθή επαθή θαη ζε πεξηπηψζεηο αλάγθεο λα έρνπλ πξφζβαζε ζε θάπνην ηκήκα ηεο μεξάο. ην πιαίζην απηφ είλαη θαηαλνεηφ γηαηί νη πξσηκφηεξεο ινγνηερληθέο καξηπξίεο πνπ δηαζέηνπκε ζρεηηθά κε ηηο ζαιάζζηεο κεηαθηλήζεηο είλαη γλσζηέο ζηελ έξεπλα ππφ ηνλ φξν «Παξάπινπο» ή «Πεξίπινπο». ε θάζε πεξίπησζε νη κεηαθηλήζεηο απηέο ζα πξέπεη λα είραλ ην ραξαθηήξα αθηνπινΐαο, ή έζησ ζηαδηαθήο κεηαθίλεζεο κεηαμχ πεξηζζφηεξσλ λεζηψλ ηνπ Αηγαίνπ αη γεληθφηεξα ηεο Μεζνγείνπ, ηα νπνία ζα ιεηηνπξγνχζαλ σο έλα είδνο γέθπξαο πξνο ηνλ ηειηθφ πξννξηζκφ, αθνχ ε λαππεγηθή ηέρλε ήηαλ αθφκε ππνηππψδεο θαη ε γεσγξαθηθή-ραξηνγξαθηθή εκπεηξία αλχπαξθηε. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ ην γεγνλφο φηη ε κνξθή θαη ν ραξαθηήξαο ησλ πξψηκσλ κέζσλ πιεχζεο παξακέλνπλ έσο ζήκεξα άγλσζηα. Οη ππνζέζεηο καο ζηεξίδνληαη ζε πνιχ κεηαγελέζηεξεο καξηπξίεο, θπξίσο ζε απεηθνλίζεηο ή νκνηψκαηα πινίσλ, νη πξσηκφηεξεο ησλ νπνίσλ ρξνλνινγνχληαη θαηά ην 2000-1500 π.υ., δειαδή θαηά ηελ Δπνρή ηνπ Υαιθνχ (βι. παξαθάησ ζει. 18θ.εμ.). Δπίζεο θάπνηεο ππνζέζεηο κπνξεί λα επηρεηξήζεη θαλείο ζηε βάζε ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ καο παξέρεη ν κεξνο, εάλ βέβαηα δερζνχκε φηη ε αθήγεζή ηνπ δηαζψδεη πνιηηηζκηθά ζηνηρεία αθφκε θαη κίαο ηφζν πξψηκεο επνρήο ζε θάζε πεξίπησζε βέβαηα απηέο είλαη, γηα επλφεηνπο ιφγνπο, πνιχ επηζθαιείο. Βάζεη φισλ ησλ παξαπάλσ έρεη δηαηππσζεί ε άπνςε φηη ίζσο ηα πξψηα κέζα πιεχζεο λα θαηαζθεπάδνληαλ απφ θαιάκηα δεκέλα κεηαμχ ηνπο ή απφ θνπζθσκέλνπο αζθνχο θαη ζθξαγηζκέλα αγγεία ηα νπνία επίζεο ζπλαξκφδνληαλ κεηαμχ ηνπο πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιίζνπλ έλα αληηθείκελν κε επηθάλεηα ηθαλή γηα κεηαθνξά πξνζψπσλ θαη αγαζψλ θη επηπιένλ αξθεηά ειαθξχ. Σέηνηνπ είδνπο θαηαζθεπέο κάο είλαη γλσζηέο απφ ηελ Αίγππην θαη ηε Μεζνπνηακία θαηά ηελ πεξίνδν κεηά ην 3000 π.υ. (βι. παξαθάησ ζει. 18-20, 22-23). 24

Ο ραξαθηήξαο ησλ πξψησλ κεηαθηλήζεσλ: ζθνπφο, ζηφρνη Θαιάζζηεο κεηαθηλήζεηο εκπνξηθνχ ραξαθηήξα Σν πξψην αληηθείκελν ζπλαιιαγψλ: νςηδηαλφο Σφπνο πξνέιεπζεο θαη ηφπνο απνζηνιήο ηνπ πιηθνχ Ζ πξψηε καξηπξία δηαθίλεζεο νςηδηαλνχ: Μεζνιηζηθή επνρή (!) Δπφκελε ρξνλνινγηθά καξηπξία: ην Γπξφ ηεο Μεζζελίαο Παξά ηελ άγλνηα πνπ επηθξαηεί ζρεηηθά κε ηηο πξψηκεο θαηαζθεπέο πνπ επέηξεςαλ ζηνπο θαηνίθνπο θάπνησλ πεξηνρψλ ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ ηελ δηάλνημε ζηε ζάιαζζα, δηαπηζησκέλνο ζεσξείηαη ζήκεξα ν εκπνξηθφο ραξαθηήξαο ησλ πξψησλ κεηαθηλήζεσλ, ζπγθεθξηκέλα ε κεηαθίλεζε κε ζθνπφ ηελ εμαζθάιηζε πξψησλ πιψλ, γεγνλφο πνπ έρεη αιιάμεη ξηδηθά ηελ παιαηφηεξε αληίιεςε πνπ επηθξαηνχζε, ζχκθσλα κε ηελ νπνία νη πξψηκνη πνιηηηζκνί ηεο αλαηνιηθήο Μεζνγείνπ ήηαλ απνθιεηζηηθά αγξνηηθνί. πγθεθξηκέλα, νη πξψηεο ζαιάζζηεο ζπλαιιαγέο είραλ σο αληηθείκελφ ηνπο έλα πθαηζηηθφ νξπθηφ, ηνλ νςηδηαλό ή νςηαλό. Πξφθεηηαη γηα έλαλ πθαηζηηαθφ χαιν ηνπ νπνίνπ ηα ζξαχζκαηα δίλνπλ ηδηαίηεξα αηρκεξέο θαη θνθηεξέο ιεπίδεο, ρξήζηκεο γηα ηελ παξαγσγή εξγαιείσλ (καραίξηα, μχζηξεο). Θεσξείηαη ινηπφλ βέβαην φηη νη πξψηεο καξηπξίεο πνπ δηαζέηνπκε γηα ηελ χπαξμε λαπηηιίαο ζηνλ θφζκν ζρεηίδνληαη κε ηελ δηαθίλεζε ηνπ νςηδηαλνχ ζην πξντζηνξηθφ Αηγαίν. Πην ζπγθεθξηκέλα κάιηζηα, κέζσ ησλ ζχγρξνλσλ πξνεγκέλσλ κεζφδσλ αλάιπζεο πνπ καο παξέρνπλ ε γεσινγία θαη ε ρεκεία, είλαη πιένλ δηαπηζησκέλν φηη ν νςηδηαλφο πνπ βξέζεθε ζηνπο λενιηζηθνχο νηθηζκνχο ηεο Κξήηεο (Κλσζφο) θαη ηνπ επεηξσηηθνχ ειιαδηθνχ ρψξνπ (έζθιν ηεο Θεζζαιίαο, Άξγεζζα, Μαγνχια) είρε κεηαθεξζεί ζηηο πεξηνρέο απηέο απφ ηελ Μήιν ε νπνία δηέζεηε δχν ιαηνκεία νςηδηαλνχ. Δληππσζηαθφ φκσο είλαη ην γεγνλφο φηη ηα παιαηφηεξα επξήκαηα νςηαλνχ επίζεο κειηαθήο πξνέιεπζεο - πξνέξρνληαη απφ ηα κεζνιηζηθά ζηξψκαηα ηεο ζπειηάο Φξάρζη ζηελ Αξγνιίδα, ηα νπνία ηνπνζεηνχληαη ρξνλνινγηθά γχξσ ζηε 10 ε ρηιηεηία π.υ. Ζ αλαθάιπςε ζεσξήζεθε κάιηζηα αθφκε πην εληππσζηαθή, εάλ ιάβεη θαλείο ππφςε ηνπ ην γεγνλφο φηη ε Μήινο απέρεη πεξίπνπ 50 λαπηηθά κίιηα απφ ηελ εγγχηεξε παξάθηηα πεξηνρή ηεο Αξγνιίδαο. πλεπψο ε κεηαθίλεζε ζα πξνυπέζεηε ηαμίδη πνιιψλ εκεξψλ, πηζαλφηαηα κάιηζηα ζηάζκεπζε ζε ελδηάκεζεο λεζίδεο θαη λεζηά ηνπ Αηγαίνπ. Αιιά θαη ζηηο λφηηεο αθηέο ηεο νξνζεηξάο ηνπ Σαυγέηνπ, ζην ζπήιαην ηνπ Γπξνχ (Αιεπφηξππα), πηζηνπνηείηαη ηνπιάρηζηνλ απφ ηηο αξρέο ηεο λεφηεξεο Νενιηζηθήο Πεξηφδνπ παξνπζία νηθηζκνχ, ζηνλ νπνίν έρνπλ βξεζεί άθζνλεο ιεπίδεο κειηαθνχ νςηδηαλνχ. Με δεδνκέλε ηελ έιιεηςε θαιιηεξγήζηκσλ εδαθψλ ζηελ επξχηεξε πεξηνρή, νη εξεπλεηέο θαηαιήγνπλ ζην ζπκπέξαζκα φηη νη θάηνηθνη ηεο πεξηνρήο επηδφζεθαλ λσξίο ζην ζαιάζζην εκπφξην θαη κεηάθεξαλ νςηαλφ απφ ηε Μήιν έσο ηελ κεζζεληαθή ελδνρψξα, πξνθεηκέλνπ λα απνθνκίζνπλ απφ ηνπο πιεζπζκνχο πνπ θαηνηθνχζαλ εθεί ηα γεσξγηθά αγαζά πνπ 25

Ζ επέθηαζε ηνπ ζαιάζζηνπ εκπνξίνπ ζην εζσηεξηθφ: νη πξψηεο ρεξζαίεο κεηαθηλήζεηο εκπνξηθνχ ραξαθηήξα Ο νςηδηαλφο σο κέζν αληαιιαγήο πεξηζζφηεξσλ αγαζψλ Ζ ζεκαζία ησλ πξψησλ εκπνξηθψλ κεηαθηλήζεσλ σο θίλεηξν γηα ηελ πξψηε δηεξεχλεζε άγλσζησλ πεξηνρψλ ηνπ θφζκνπ πκπεξάζκαηα απηνί δηέζεηαλ κέζσ αληαιιαγήο. Σν εκπφξην σζηφζν δελ ήηαλ πεξηνξηζκέλν ηελ ζάιαζζα. Ζ δηαζπνξά ησλ ιεπίδσλ νςηδηαλνχ ζε πεξηνρέο ηεο ελδνρψξαο καο επηηξέπεη λα ππνζέζνπκε φηη ε πξψηε χιε ζα κεηαθεξφηαλ απφ νηθηζκφ ζε νηθηζκφ. ην πιαίζην κάιηζηα απηήο ηεο δηαδηθαζίαο ν θάζε πιεζπζκφο πηζαλφηαηα ζα θξαηνχζε θάπνηα πνζφηεηα πξψηεο χιεο πξνθεηκέλνπ λα θαιχςεη ηηο αλάγθεο ηνπ θαη ζα εκπνξεπφηαλ ην ππφινηπν ζε γεηηνληθνχο πιεζπζκνχο εμαζθαιίδνληαο έηζη άιια αγαζά. Ζ πξψηε χιε ινηπφλ ήηαλ εθείλε πνπ απνηεινχζε ην αληηθείκελν ησλ εθηεηακέλσλ αληαιιαγψλ θαη γη απηφ ην ιφγν ν νςηδηαλφο απνηειεί γηα ηνπο εξεπλεηέο ηελ ηζρπξφηεξε έλδεημε γηα ηελ έθηαζε ησλ επαθψλ πνπ είραλ αλαπηχμεη νη πιεζπζκνί ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ πξηλ απφ ην 7000 π.υ. Ζ άζθεζε αληαιιαθηηθνχ εκπνξίνπ σζηφζν ζαθψο ζηεξηδφηαλ ζηελ δηαθίλεζε, εθηφο ηνπ νςηδηαλνχ, πιεζψξαο άιισλ αγαζψλ, ηα νπνία, θαζψο ήηαλ θζαξηά, δελ άθεζαλ αληίζηνηρα ίρλε. Καηά ηελ Όζηεξε Νενιηζηθή Πεξίνδν πάλησο πηζηνπνηείηαη απφ ηελ αξραηνινγηθή έξεπλα φηη κεηαθέξνληαλ θη άιια πεηξψκαηα, φπσο ην ζκπξίγδην, ν θανιίλεο, ειαθξφπεηξα, ιηζφκπινη, ίζσο θαη κάξκαξν. Οη εξεπλεηέο αλαγλσξίδνπλ κάιηζηα φηη ηα πξψηα ζαιάζζηα ηαμίδηα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ κε ζηφρν ηελ αληαιιαγή αγαζψλ είραλ πνιχ κεγαιχηεξε ζεκαζία, θαζψο ήηαλ απηά πνπ πξψηα επέηξεςαλ ηελ εμεξεχλεζε καθξηλψλ πεξηνρψλ, ησλ αθηψλ ηνπ Δπμείλνπ Πφληνπ θαη ηεο Κχπξνπ, θαη ηελ εγθαηάζηαζε πιεζπζκψλ ζε απηέο θαηά ηε Νενιηζηθή Δπνρή. Δπίζεο πνιιά λεζηά ηνπ Αηγαίνπ θαηνηθήζεθαλ γηα πξψηε θνξά θαηά ηνπο Νενιηζηθνχο Υξφλνπο. πγθεθξηκέλα πιεζπζκνί απφ ηνλ ειιαδηθφ ρψξν ζα πξέπεη λα δηέζρηζαλ ηε ζάιαζζα θαη λα εγθαηαζηάζεθαλ ζηελ Κχπξν θαηά ηελ 9 ε ρηιηεηία π.υ., ζηελ Κξήηε θαη ζε λεζηά ηεο θεληξηθήο θαη δπηηθήο Μεζνγείνπ πεξί ηελ 7 ε ρηιηεηία π.υ. εκαληηθφ απφ φια ηα παξαπάλσ θαίλεηαη ην γεγνλφο φηη ζε κία πνιχ πξψηκε επνρή, ε νπνία ηνπνζεηείηαη ρξνλνινγηθά θαηά ηνπο πξψηκνπο Νενιηζηθνχο Υξφλνπο (8000-6000 π.υ.), ε ζαιάζζηα επηθνηλσλία θαη ην εκπφξην είραλ ήδε αλαπηπρζεί. Σν γεγνλφο απηφ ζα πξέπεη λα έπαημε θαζνξηζηηθφ ξφιν γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ λενιηζηθνχ πνιηηηζκνχ ζην έζθιν θαη ζην Γηκήλη ηεο Θεζζαιίαο. Δπίζεο ζα πξέπεη λα ππνζέζνπκε φηη ην άλνηγκα ζηε ζάιαζζα απνηέιεζε ην αξρηθφ θίλεηξν θη έδσζε γηα πξψηε θνξά ηελ επθαηξία ζηνλ άλζξσπν ηεο Μεζνγείνπ γηα έξεπλα θαη γλψζε γχξσ απφ ηνλ θφζκν. 26