Η αποτελεσματική αξιοποίηση των πόρων για την παραγωγή αδρανών υλικών και πως αυτή θα επιτευχθεί σε τοπικό επίπεδο Εγχειρίδιο Διασφάλιση κοινωνικής αποδοχής για την εξόρυξη Εφαρμογή βέλτιστων διαθέσιμων πρακτικών εξόρυξης Βελτίωση της συνολικής περιβαλλοντικής επίδοσης Διευκόλυνση πρόσβασης στους πόρους Αποτροπή παράνομης εξόρυξης Προστασία των φυσικών πόρων Ενίσχυση της ανακύκλωσης SEE/A/151/2.4/X
«Η αποτελεσματική αξιοποίηση των πόρων για την παραγωγή αδρανών υλικών και πως αυτή θα επιτευχθεί σε τοπικό επίπεδο» Ένα ολοκληρωμένο εγχειρίδιο με στόχο τη λήψη αποφάσεων από τους ενδιαφερόμενους φορείς σε τοπικό επίπεδο Βασισμένο στα παραδοτέα του Πακέτου Εργασίας 3 του Έργου SARMa Βιώσιμη Διαχείριση Αδρανών Yλικών (SEE/A/151/2.4/X) Ιστοσελίδα: http://www.sarmaproject.eu Πληροφορίες Επεξεργασία κειμένου: Φ. Χαλκιοπούλου & Κ. Χατζηλαζαρίδου (ΙΓΜΕ, Ελλάδα) Σχεδιασμός Εξωφύλλου και Φωτογραφίες: Φ. Χαλκιοπούλου Εκτύπωση: Πολυτεχνείο Κρήτης Έτος έκδοσης 2011 Copyright Η έκδοση αυτή παρουσιάζει μόνο τις απόψεις των συγγραφέων και η Διαχειριστική Αρχή του Προγράμματος Νοτιοανατολικής Ευρώπης δεν ευθύνεται για οποιαδήποτε χρήση των πληροφοριών αυτών
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Σελίδα Προοίμιο 3 1 Εισαγωγικές πληροφορίες 5 1.1 Σκοπός του Εγχειριδίου 6 1.2 Μεθοδολογία 6 1.3 Δομή 8 2 Με ποιους τρόπους καλύπτουμε τις ανάγκες μας σε αδρανή 9 υλικά; 2.1 Η σημασία των αδρανών υλικών στην καθημερινή ζωή 11 2.2 Σύντομη περιγραφή των εφαρμοζόμενων πρακτικών για την παραγωγή αδρανών υλικών στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης 12 3 Κύρια θέματα που καθορίζουν τη βιωσιμότητα των πόρων 23 για την παραγωγή αδρανών σε τοπικό επίπεδο 3.1 Ανάγκη για βιώσιμη ανάπτυξη 24 3.2 Κοινωνικά θέματα 25 3.3 Περιβαλλοντικά θέματα 25 3.4 Παράνομη λειτουργία λατομείων 28 3.5 Ανακύκλωση 30 3.6 Διαδικασίες αδειοδότησης 31 4 Παράμετροι-κλειδιά για τη βιωσιμότητα της βιομηχανίας 33 4.1 Γενικά 34 4.2 Καλές πρακτικές 35 5 Βασικές προτάσεις προς τις τοπικές αρχές και κοινωνίες 45 5.1 Ανάπτυξη σχεδίων σε τοπικό επίπεδο 46 5.2 Βελτίωση γνώσης και ευαισθητοποίηση 47 5.3 Αποτροπή παράνομης λειτουργίας λατομείων 47 5.4 Ενίσχυση της ανακύκλωσης 48 5.5 Παρουσίαση νέων εργαλείων λήψης αποφάσεων 49 6 Επιλεγμένοι όροι και ορισμοί 50 7 Βιβλιογραφία 53 Page 1
Συνεισφορά Συγγραφείς του Εγχειριδίου Χαλκιοπούλου Φωτεινή, Ινστιτούτο Γεωλογικών & Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ), Ελλάδα Χατζηλαζαρίδου Κική, MSc, Ινστιτούτο Γεωλογικών & Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ), Ελλάδα Μετάφραση και Προσαρμογή του Εγχειριδίου στα Ελληνικά Χαρά Παπαντώνη, Ινστιτούτο Γεωλογικών & Μεταλλευτικών Ερευνών, εξωτερικός συνεργάτης Κώστας Κομνίτσας, Ζαχαρίας Αγιουτάντης, Φωτεινή Σταθογιάννη, Πολυτεχνείο Κρήτης Κριτές Εσωτερικοί Αγιουτάντης, Ζαχαρίας, Dr Blengini, Gian Andrea, Dr Cibin, Ubaldo, Dr Garbarino, Elena, Dr Marinescu, Mihai, Dr Moisiu, Ledi Pelosio, Andrea, Dr Solar, Slavko, Dr Simic, Vladimir, Dr Tamas, Hamor, Dr Tiess, Guenter, Dr Πολυτεχνείο Κρήτης, Ελλάδα Πολυτεχνείο Τορίνο, Ιταλία Τμήμα Προστασίας Περιβάλλοντος, Εδάφους και Ακτών, Περιφέρεια Emilia Romagna, Ιταλία Τμήμα Βιώσιμης Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, Υπηρεσία Εκτίμησης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, Επαρχία Τορίνο, Ιταλία Πανεπ. Βουκουρεστίου, Σχολή Γεωλογίας και Γεωφυσικής, Ρουμανία Γεωλογική Υπηρεσία Αλβανίας, Αλβανία Υπηρεσία Περιφερειακού Σχεδιασμού, Επαρχία Πάρμα, Ιταλία Γεωλογική Υπηρεσία Σλοβενίας, Σλοβενία Πανεπ. Βελιγραδίου, Σχολή Μεταλλευτικής και Γεωλογίας, Σερβία Υπηρεσία Μεταλλευτικής και Γεωλογίας, Ουγγαρία Πανεπιστήμιο Leoben, Αυστρία Εξωτερικά Μέλη του Συμβουλευτικού Φορέα του Έργου Brown, Teresa Hejny, Horst, Dr O Brien, Jim Shields, Deborah J., Dr Βρετανική Γεωλογική Υπηρεσία, Ηνωμένο Βασίλειο Εξωτερικός Εμπειρογνώμονας (Σύμβουλος), Γερμανία Πρόεδρος του Συμβουλίου του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Αδρανών Υλικών (UEPG), Ηνωμένο Βασίλειο Πανεπ. Πολιτείας Κολοράντο, Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής Εξωτερικοί Αδάμ, Κατερίνα, Dr Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα, Ελλάδα Ευχαριστίες Οι εταίροι του προγράμματος SARMa θα ήθελαν να ευχαριστήσουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη χρηματοδότηση του έργου που τους έδωσε την ευκαιρία να συνεργαστούν, να μοιραστούν κοινά οράματα και να φθάσουν σε ένα πολύ υψηλό επίπεδο συνεργασίας που είχε ως αποτέλεσμα σε αυτή τη συλλογική έκδοση. 2 P age
Προοίμιο Τα αδρανή χρησιμοποιούνται στην κατασκευή κατοικιών, εμπορικών και βιομηχανικών κτιρίων, και πολλών δημόσιων έργων υποδομής. Οι χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης είναι πλούσιες σε αδρανή, αλλά ούτε η διαχείριση ούτε η προμήθειά τους είναι συντονισμένες σε επαρκή βαθμό. Σε τοπικό επίπεδο, τα κύρια θέματα αφορούν τις σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, τον περιορισμένο βαθμό ανακύκλωσης, την ανάγκη συνεργασίας ό- λων των ενδιαφερομένων φορέων, και την έλλειψη κοινωνικής αποδοχής ως προς τη λειτουργία των λατομείων. Για να αντιμετωπισθούν αυτές οι προκλήσεις, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συγχρηματοδότησε από πόρους του ΕΤΠΑ το 2009 το έργο με τίτλο «Βιώσιμη Διαχείριση Αδρανών Υλικών» (SEE/A/151/2.4/X SARMa). Οι δυο κύριοι στόχοι του έργου είναι: i. Η ανάπτυξη κοινής προσέγγισης για τη Βιώσιμη Διαχείριση των Πόρων για την Παραγωγή Αδρανών στην ΝΑ Ευρώπη, με στόχο την αποτελεσματική και με χαμηλές περιβαλλοντικές επιπτώσεις εξόρυξη, λαμβάνοντας υπόψη και τη διαχείριση των παραγόμενων αποβλήτων, και ii. Η διασφάλιση πολιτικής για τη Βιώσιμη Προμήθεια των Αδρανών (φυσικών, τεχνητών και ανακυκλωμένων) Υλικών στην ΝΑ Ευρώπη, με χρήση πολλών πηγών που περιλαμβάνουν ανακυκλωμένα απόβλητα και βιομηχανικά παραπροϊόντα (σκωρίες) με στόχο να μεγιστοποιηθούν τα καθαρά οφέλη της προμήθειας των αδρανών υλικών και στο μέλλον. Οι στόχοι του SARMa περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων: συνεργασία για τη διαχείριση των πόρων των αδρανών, βελτίωση της μεταφοράς τεχνογνωσίας, και υποστήριξη της ανάπτυξης δεξιοτήτων σε επιχειρήσεις, κυβερνήσεις και τοπικές κοινωνίες. Οι δράσεις που υλοποιήθηκαν στα πλαίσια του έργου SARMa μέσω ημερίδων εργασίας και άλλων δράσεων σε 3 χωρικές κλίμακες αφορούν υπεύθυνους ινστιτούτων, φορείς λήψης αποφάσεων και υλοποίησης πολιτικών, τον οικονομικό τομέα, τα λατομεία, την κοινωνία, και μη κυβερνητικές οργανώσεις. Σε τοπική κλίμακα, στην οποία αναφέρεται και το περιεχόμενο του παρόντος εγχειριδίου, οι στόχοι είναι: (α) βελτιστοποίηση της αποτελεσματικότητας παραγωγής πρωτογενών αδρανών, (β) ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τη λειτουργία των λατομείων και βελτίωση του βαθμού αποκατάστασης, (γ) ελαχιστοποίηση της λειτουργίας παράνομων λατομείων μέσω της βελτίωσης γνώσης, (δ) ενίσχυση της ανακύκλωσης (για απόβλητα κατασκευών, κατεδαφίσεων και λατομείων) και τελικά, (ε) βελτίωση της ικανότητας όλων των ενδιαφερόμενων φορέων να κατανοούν και να χειρίζονται σωστά τα θέματα που σχετίζονται με την εξόρυξη πόρων για την παραγωγή των αδρανών όπως επίσης και τη συμμετοχή τους σε διάλογο με τις τοπικές αρχές και τους ιδιοκτήτες των λατομείων. Ο συντονιστής του έργου Slavko V. Solar Γεωλογική Υπηρεσία Σλοβενίας Page 3
Δομή του SARMa WP1 WP2 WP3: «Δραστηριότητες εξόρυξης WP4 WP5 και κατεδάφισης» Δραστηριότητα 3.1: «Πρακτικές εξόρυξης φιλικές προς το περιβάλλον» Μελετήθηκαν 5 περιπτώσεις και ετοιμάστηκαν ξεχωριστές εκθέσεις. 1 Συνθετική έκθεση «Πρακτικές εξόρυξης φιλικές προς το περιβάλλον» Δραστηριότητα 3.2: «Παράνομη εξόρυξη» Μελετήθηκαν 5 περιπτώσεις και ετοιμάστηκαν ξεχωριστές εκθέσεις. 1 Συνθετική έκθεση «Παράνομη εξόρυξη» Δραστηριότητα 3.3: «Ανακύκλωση» Μελετήθηκαν 9 περιπτώσεις και ετοιμάστηκαν ξεχωριστές εκθέσεις. 1 Συνθετική έκθεση «Ανακύκλωση» 1. Εκθέσεις του SARMa για τα WP3 & WP4 2. Βιβλιογραφία Δραστηριότητα 3.4: Προετοιμασία Εγχειριδίου, βασισμένη στις 3 συνθετικές εκθέσεις 1 Εσωτερική αξιολόγηση 2 Εξωτερική αξιολόγηση 1 Εγχειρίδιο με τίτλο: «Η αποτελεσματική αξιοποίηση των πόρων για την παραγωγή α δρανών υλικών & πως αυτή θα επιτευχθεί σε τοπικό επίπεδο» (στα Αγγλικά και στις εθνικές γλώσσες) 4 P age ΔΙΑΝΟΜΗ Εικόνα 1: Σχηματικό διάγραμμα της δομής του έργου και της μεθοδολογίας που χρησιμοποιήθηκε για το Εγχειρίδιο
1. Εισαγωγικές πληροφορίες Ως «Αποτελεσματική αξιοποίηση πόρων» (Resource efficiency) ορίζεται η πρακτική σύμφωνα με την οποία η πρωταρχική θεώρηση της χρήσης των υλικών στηρίζεται στην αρχή «Μείωση Επαναχρησιμοποίηση Ανακύκλωση Επισκευή» σε φθίνουσα σειρά προτεραιότητας. [Επιλεγμένοι όροι και ορισμοί, κεφάλαιο 6 του Εγχειριδίου] Εάν εφαρμοσθεί ο παραπάνω ορισμός στην περίπτωση των αδρανών υλικών, οι βασικές δράσεις που πρέπει να αναληφθούν από όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς (παραγωγούς, αρχές, κοινωνία) με σκοπό την αποτελεσματική αξιοποίηση των σχετικών πόρων είναι αφενός η Βιώσιμη Διαχείριση των Πόρων για την Παραγωγή Αδρανών και αφετέρου η Βιώσιμη Προμήθεια των Αδρανών που παράγονται από διάφορες πηγές. Συνεπώς οι κύριοι στόχοι είναι: i) η αποτελεσματική και με περιορισμένες κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις εξόρυξη, λαμβάνοντας υπόψη και τη διαχείριση των αποβλήτων της και ii) η χρήση διαφόρων πηγών, συμπεριλαμβανομένων των ανακυκλωμένων αδρανών και των βιομηχανικών παραπροϊόντων (π.χ σκωρίες) τα οποία θα μεγιστοποιήσουν τα καθαρά οφέλη της προμήθειας των αδρανών και για το μέλλον. [Πηγή: Γλωσσάρι SARMα, http://www.sarmaproject.eu/] Page 5
1.1 Σκοπός του Εγχειριδίου Το Εγχειρίδιο «Η αποτελεσματική αξιοποίηση των πόρων για την παραγωγή αδρανών υλικών και πως αυτή θα επιτευχθεί σε τοπικό επίπεδο» αποτελεί βασικό παραδοτέο του έργου SARMa, το οποίο και είναι διαθέσιμο για το κοινό στην ιστοσελίδα του έργου SARMa. Απευθύνεται σε όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς σε τοπικό επίπεδο, π.χ. ιδιοκτήτες λατομείων (βιομηχανία), κοινωνία/κοινότητα και τοπικές αρχές. Περιλαμβάνει ένα σύνολο παραινέσεων, μηνυμάτων και προτάσεων, και εξηγεί τις απαιτήσεις και τις δράσεις που είναι αναγκαίες για την αποτελεσματική διαχείριση των πόρων που εξορύσσονται για την παραγωγή αδρανών, σε τοπικό επίπεδο. Οι εν λόγω προτάσεις έχουν σκοπό να: Ενθαρρύνουν την εφαρμογή καλών πρακτικών ώστε οι εξορυκτικές δραστηριότητες να είναι φιλικές προς το περιβάλλον, Παρουσιάσουν ιδέες για ανάπτυξη εργαλείων με σκοπό την αποτροπή της παράνομης εξόρυξης, Προωθήσουν δραστηριότητες ανακύκλωσης που μπορεί να υλοποιηθούν για την παραγωγή αδρανών. Το παρόν Εγχειρίδιο δεν έχει τεχνικό ή νομοθετικό χαρακτήρα, ούτε έχει στόχο να αντικαταστήσει την ισχύουσα εθνική ή Κοινοτική νομοθεσία σε θέματα σχετικά με την παραγωγή αδρανών υλικών, αλλά παρουσιάζει ορισμένα συναφή ζητήματα και τις προτεινόμενες αντίστοιχες δράσεις με απλό και κατανοητό τρόπο. Συμπερασματικά, το Εγχειρίδιο έχει στόχο να συνεισφέρει στη βιώσιμη ανάπτυξη της ΝΑ Ευρώπης ενθαρρύνοντας πρακτικές και πολιτικές βιώσιμης διαχείρισης των πόρων για την παραγωγή αδρανών, όπως επίσης και το σχεδιασμό της βιώσιμης προμήθειάς τους από διάφορες πηγές. Η επίτευξη των στόχων αυτών θα οδηγήσει στη συνέχεια σε κοινωνική αποδοχή των εξορυκτικών επιχειρήσεων που θα τους επιτρέψει να παραμείνουν σε δραστηριότητα και παράλληλα να έχουν κέρδη. 1.2 Μεθοδολογία Στο έργο SARMa συμμετείχαν δεκαπέντε (15) εταίροι από δέκα (10) χώρες της ΝΑ Ευρώπης (Εικ. 2). Επίσης, υπήρχαν παρατηρητές που αντιπροσώπευαν υπουργεία υπεύθυνα για τις λατομικές δραστηριότητες, τοπικές αρχές, εμπορικά επιμελητήρια και τη βιομηχανία. Στο έργο συνεισέφεραν επίσης γεωλογικά ερευνητικά κέντρα, ινστιτούτα και σχολές που ασχολούνται συστηματικά ως εμπειρογνώμονες σε θέματα πολιτικών των κυβερνήσεων και της βιομηχανίας και συνδυάζουν σύγχρονη γνώση και εξειδίκευση στον τομέα των αδρανών. Επίσης, συμμετείχαν και οχτώ φορείς λήψης αποφάσεων οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για τα αδρανή υλικά. Το έργο SARMa περιελάμβανε πέντε Πακέτα Εργασίας (ΠΕ), δύο (2) γενικά και τρία (3) θεματικά (Εικ. 1). Μεταξύ αυτών, το ΠΕ3 «Δραστηριότητες εξόρυξης και κατεδάφισης» αποτελούσε τον πυρήνα του έργου και αποσκοπούσε στην ικανοποίηση των στόχων του, μέσω τεσσάρων δράσεων εστιασμένων στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των πόρων σε τοπικό επίπεδο. 6 P age
Το παρόν εγχειρίδιο υλοποιήθηκε στο πλαίσιο της δραστηριότητας 3.4 του έργου και βασίστηκε κυρίως στις συνθετικές εκθέσεις που ετοιμάστηκαν για το ΠΕ3 (Εικ. 1). Επίσης, λήφθηκαν υπόψη και οι ακόλουθες πηγές: Οι εκθέσεις που ετοιμάστηκαν από τους εταίρους του έργου στο πλαίσιο του ΠΕ3 αφορούσαν διακριτές μελέτες περίπτωσης από διαφορετικές χώρες της ΝΑ Ευρώπης. Οι μελέτες περίπτωσης της δράσης 3.1 επιλέχτηκαν με σκοπό να παρουσιάσουν παραδείγματα εξόρυξης αδρανών υλικών με χρήση πρακτικών φιλικών προς το περιβάλλον. Οι περιπτώσεις της δράσης 3.2 που διερευνήθηκαν αφορούσαν θέματα παράνομης εξόρυξης και τρόπους παρακολούθησης αυτού του είδους δραστηριοτήτων και χρησιμοποιήθηκαν για να αναπτυχθούν προτάσεις για την παράνομη λατομική δραστηριότητα στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης. Τέλος, οι μελέτες περίπτωσης της δράσης 3.3 χρησιμοποιήθηκαν για να αναδείξουν τη δυνατότητα παραγωγής αδρανών στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης μέσω ανακύκλωσης. Ε- κτός από τις εκθέσεις, λήφθηκαν υπόψη και ανεξάρτητα ερωτηματολόγια που συμπληρώθηκαν από τους εταίρους του έργου στα πλαίσια της δράσης 3.3. Αυτά αφορούσαν στη συλλογή πληροφοριών σχετικών με πρακτικές ανακύκλωσης που εφαρμόζονται στις χώρες που συμμετέχουν στο έργο. Οι εκθέσεις που εκπονήθηκαν στο πλαίσιο του ΠΕ4, και ιδιαίτερα της δράσης 4.1 του έργου. Αυτή περιελάμβανε τη μελέτη της νομοθεσίας και του ρυθμιστικού πλαισίου που αφορά στη βιώσιμη διαχείριση των πόρων για την παραγωγή αδρανών σε επιλεγμένες χώρες της ΝΑ Ευρώπης. Δημοσιευμένα έγγραφα και ιστοσελίδες συναφείς με το περιεχόμενο του εγχειριδίου. Όλες οι παραπάνω πηγές αναφέρονται αναλυτικά στο Κεφάλαιο 7 του Εγχειριδίου. Πριν τη δημοσίευσή του, το Εγχειρίδιο υποβλήθηκε σε εσωτερική και εξωτερική διαδικασία αξιολόγησης, τόσο από τους εταίρους του έργου, όσο και από επιλεγμένους εξωτερικούς αξιολογητές. Υπό αυτήν την έννοια, περιλαμβάνει σύνθεση απόψεων πολλών ειδικών με εξειδίκευση σε διαφορετικές επιστημονικές περιοχές (Συνεισφορά, σελίδα 4). Εικόνα 2: Δεύτερη κοινή συνάντηση των εταίρων του έργου SARMa, Split, Κροατία, 4-5 Φεβρουαρίου 2010 Page 7
1.3 Δομή Το εγχειρίδιο είναι δομημένο σε επτά (7) κεφάλαια. Στο παρόν κεφάλαιο περιλαμβάνονται εισαγωγικές πληροφορίες που αφορούν το σκοπό του Εγχειριδίου, την μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την συγγραφή και τη δομή του. Το Κεφάλαιο 2 περιλαμβάνει γενικές πληροφορίες για την δραστηριότητα παραγωγής αδρανών υλικών στην Ευρώπη, καθώς και τις πρακτικές εξόρυξης που εφαρμόζονται στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης. Ως παραδείγματα χρησιμοποιούνται επιλεγμένα δεδομένα από τις μελέτες περίπτωσης που εξετάστηκαν στα πλαίσια του έργου. Το Κεφάλαιο 3 υπογραμμίζει τα κύρια θέματα που σχετίζονται με δραστηριότητες εξόρυξης σε τοπικό επίπεδο, όπως προέκυψαν από την έρευνα που διεξήχθη στα πλαίσια του έργου. Στόχος είναι να καταγραφούν οι υπάρχουσες ανάγκες για τους ιδιοκτήτες, τις τοπικές αρχές και την κοινωνία της ΝΑ Ευρώπης και να ληφθούν μέτρα για τη βιώσιμη διαχείριση όλων αυτών των θεμάτων. Και εδώ, χρησιμοποιούνται ως παραδείγματα επιλεγμένα δεδομένα από τις μελέτες περίπτωσης του έργου. Τα Κεφάλαια 4 και 5 παρουσιάζουν προτεινόμενες καλές πρακτικές και προτάσεις για τη βιομηχανία και τους ενδιαφερόμενους φορείς σε τοπικό επίπεδο. Οι προτάσεις αυτές στο σύνολό τους αφορούν τη σύνθεση καλών πρακτικών από χώρες της ΝΑ Ευρώπης, γνώση που αποκτήθηκε από εμπειρίες και ευρέως αποδεκτές πρακτικές που εφαρμόζονται στην Ευρώπη. Οι επιλεγμένοι όροι και ορισμοί που σχετίζονται με το περιεχόμενο του Εγχειριδίου επεξηγούνται στο Κεφάλαιο 6. Αυτό θεωρήθηκε σημαντικό για την υποστήριξη της ανάγνωσης του Εγχειριδίου και βοηθάει τους αναγνώστες να ξεκαθαρίσουν, όπου χρειάζεται, κάποιους σημαντικούς όρους. Οι πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το Κεφάλαιο 6 αναφέρονται λεπτομερώς, είναι δε προσβάσιμες για επιπλέον πληροφορίες. Τέλος, όλες οι πηγές για τις οποίες γίνεται αναφορά στο εγχειρίδιο παρουσιάζονται με αλφαβητική σειρά στο Κεφάλαιο 7. 8 P age
2. Με ποιους τρόπους καλύπτουμε τις ανάγκες μας σε αδρανή υλικά; Σήμερα, περίπου το 90% της συνολικής παραγωγής αδρανών στην Ευρώπη προέρχεται από την εξόρυξη φυσικών πόρων σε λατομεία. Το υπόλοιπο 10% προέρχεται από θαλάσσιες αποθέσεις, ανακύκλωση βιομηχανικών αποβλήτων, όπως σκωρία και τέφρες, και ανακύκλωση αποβλήτων κατασκευών και κατεδαφίσεων. Η παραγωγή αδρανών από θαλάσσιες αποθέσεις και ανακύκλωση θα συνεχίσει να αυξάνεται. Ω στόσο, μακροπρόθεσμα, περίπου το 85% της ζήτησης θα πρέπει να καλύπτεται από υλικά που παράγονται σε λατομεία. Τα αδρανή υλικά που παράγονται από ανακύκλωση δε θα πρέπει να θεωρούνται ανταγωνιστικά αυτών που παράγονται σε λατομεία. Η συνδυασμένη αξιοποίησή τους θεωρείται στρατηγικής σημασίας για την επίτευξη του στόχου της Βιώσιμης Προμήθειάς τους στο μέλλον. Σελίδα 9
Αδρανή από θαλάσσιες αποθέσεις (με βυθοκόρηση σε θάλασσες & λίμνες) 2% Ανακυκλωμένα αδρανή από κατασκευές & κατεδαφίσεις 6% Τεχνητά αδρανή (θραύση σκωρίας, ιπτάμενη τέφρα) 2% Θραύση πετρωμάτων σε λατομεία 49% Αμμοχάλικο από λατομεία 41% Εικ. 3: Κατανομή της παραγωγής αδρανών στην Ευρώπη ανά πηγή προέλευσης Γράφημα από Φ. Χαλκιοπούλου, βασισμένο σε δεδομένα και κατηγοριοποίηση των πηγών που παρουσιάζονται σε κείμενο με τον τίτλο «Πολιτικές σχεδιασμού και διαδικασίες αδειοδότησης για τη διασφάλιση της βιώσιμης προμήθειας αδρανών στην Ευρώπη» από Πανεπιστήμιο Leoben (2010) και περιλήφθηκε στην Τελική Έκθεση, η οποία είχε ανατεθεί από τον Ευρωπαΐκό Οργανισμό Αδρανών, σελ. 9. Σημείωση: Τα αδρανή υλικά παράγονται επίσης από απόβλητα της εξορυκτικής (ή μεταλλευτικής) βιομηχανίας, όπως ορίζονται στο Κεφάλαιο 2.1. Αυτός ο τύπος αδρανών δεν αναφέρεται χωριστά στην προηγούμενη έκθεση, αλλά θεωρείται ότι περιλαμβάνεται στην κατηγορία «Θραύση πετρωμάτων σε λατομεία» 10 Σ ελίδα
2.1 Η σημασία των αδρανών υλικών στην καθημερινή ζωή Ως αδρανή ορίζονται τα κοκκώδη ή λεπτομερή υλικά, είτε φυσικής προέλευσης (άμμος και χαλίκι) είτε παραγόμενα μετά από θραύση πετρωμάτων, τα οποία αφού συνδεθούν με τσιμέντο, ασβέστη ή πίσσα ή ακόμη και ως έχουν, χρησιμοποιούνται για την κατασκευή ενός τμήματος ή ολοκλήρου κτιρίου ή δομικού έργου. Αναφέρονται επίσης ως «αδρανή κατασκευών» και χρησιμοποιούνται κυρίως για παραγωγή σκυροδέματος, κονιαμάτων, κυβόλιθων για δρόμους, καναλιών απορροών, ή ακόμη ως πληρωτικό υλικό σε κατασκευές και έρμα σε σιδηροδρομικές γραμμές. [Επιλεγμένοι όροι και ορισμοί, Κεφάλαιο 6 του Εγχειριδίου] Νέοι όροι έχουν εμφανιστεί τελευταία στη βιβλιογραφία, όπως ανακυκλωμένα αδρανή και τεχνητά αδρανή, οι οποίοι χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν προϊόντα που έχουν διαφορετική από τη συμβατική προέλευση των αδρανών. Τα ανακυκλωμένα αδρανή προέρχονται από ανακύκλωση Αποβλήτων Κατασκευών & Κατεδαφίσεων (ΑΚΚ), και περιλαμβάνουν για παράδειγμα κατεστραμμένα τούβλα, σπασμένο σκυρόδεμα, πλινθοδομές και τοιχοποιίες, ενώ τα τεχνητά αδρανή παράγονται από βιομηχανικές δραστηριότητες κατά τη διάρκεια επεξεργασίας ή επανεπεξεργασίας αποβλήτων, παραπροϊόντων και υπολειμμάτων. Τα τεχνητά αδρανή μερικές φορές αναφέρονται και ως δευτερογενή αδρανή. Επιπρόσθετα, εξορυκτικά (ή μεταλλευτικά) απόβλητα, προερχόμενα αντίστοιχα από τις εργασίες έρευνας, εξόρυξης, επεξεργασίας και αποθήκευσης ορυκτών πόρων ή/και και την εν γένει δραστηριότητα σε ορυχεία/λατομεία, μπορούν να επεξεργαστούν για την παραγωγή αδρανών. [Επιλεγμένοι όροι και ορισμοί, Κεφάλαιο 6 του Εγχειριδίου] Σχεδόν το 65% των αδρανών που καταναλώνονται ετησίως στην Ευρώπη χρησιμοποιούνται για κατασκευές κτιρίων. Αυτό ισχύει ειδικά στις χώρες με υψηλή σεισμικότητα, όπου τα κτίρια πρέπει να είναι ιδιαίτερα ανθεκτικά και το σκυρόδεμα είναι το βασικό κατασκευαστικό υλικό. Για παράδειγμα, για την κατασκευή ενός ελληνικού σπιτιού με εμβαδόν 120 m 2 σε περιοχή υψηλής σεισμικότητας χρειάζονται 180 m 3 (ή περισσότεροι από 400 τόνοι) σκυροδέματος. Σημειώνεται ότι το 70-80% του σκυροδέματος αποτελείται από αδρανή. Δημόσια κτίρια όπως σχολεία, νοσοκομεία και α- θλητικές εγκαταστάσεις απαιτούν επίσης σημαντικές ποσότητες αδρανών. Σύμφωνα με δεδομένα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Αδρανών (2010), για κάθε νέο σχολείο απαιτούνται περίπου 3.000 τόνοι αδρανών, ενώ ένα νέο στάδιο μπορεί να χρειαστεί έως και 300.000 τόνους αδρανών. Για αυτές τις ειδικές εφαρμογές (π.χ. κατασκευές κτιρίων), τα αδρανή χρησιμοποιούνται είτε έμμεσα υπό μορφή τσιμέντου και ασβέστη (παράγονται από πύρωση του ασβεστόλιθου) είτε άμεσα, ως έχουν, στο σκυρόδεμα και στα κονιάματα. [Πηγή: Annual Review 2010-2011, UEPG, http://www.uepg.eu/] Τα αδρανή είναι πολύ σημαντικά και για εργασίες υποδομών, όπως για παράδειγμα η κατασκευή δρόμων. Για την κατασκευή ενός χιλιομέτρου εθνικής οδού χρειάζονται συνολικά περίπου 30.000 τόνοι αδρανών, τα οποία τοποθετούνται στη βάση του δρόμου ή στα μίγματα πίσσας ή σκυροδέματος στην επιφάνεια. Ποσότητες που αντιστοιχούν στο 20% της ετήσιας Ευρωπαϊκής κατανάλωσης αδρανών χρησιμοποιούνται σε κατασκευές δρόμων, αεροδιαδρόμων, σιδηροδρομικών γραμμών και πορθμείων. Εκτός των παραπάνω χρήσεων, ειδικές ποιότητες θραυσμένων ασβεστολιθικών αδρα- Σελίδα 11
νών χρησιμοποιούνται σε κοκκώδη μορφή ή ως σκόνης σε πολλές άλλες εφαρμογές: ζωοτροφές, βιομηχανία ζάχαρης και υάλου, χημική βιομηχανία (χρώματα, πλαστικά) κλπ. Η ζήτηση των αδρανών είναι άμεσα συνδεδεμένη με το βαθμό συντήρησης και επισκευής των υφιστάμενων κτιρίων και το μέγεθος των έργων υποδομών. Επειδή τα αδρανή υλικά, τα οποία είναι βαριά και ογκώδη, χρησιμοποιούνται σε μεγάλες ποσότητες, το κόστος τους επιβαρύνεται σημαντικά από το κόστος μεταφοράς τους. Γι αυτό, οι περισσότερες αγορές είναι τοπικές ή περιφερειακές ενώ το διεθνές εμπόριο είναι σχετικά περιορισμένο. Για να εξυπηρετηθούν συνεπώς οι ανάγκες των τοπικών/περιφερειακών αγορών και να μειωθούν τα κόστη μεταφοράς και οι σχετικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, π.χ. εκπομπές CO 2, απαιτείται η δημιουργία ενός επαρκούς δικτύου λατομείων. Η συνολική ζήτηση αδρανών στην Ευρώπη, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία που αναφέρονται στην ετήσια έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Αδρανών για την περίοδο 2010-2011, είναι 3 δισ. τόνοι ετησίως. Ο τομέας των αδρανών παρουσιάζει κύκλο εργασιών περίπου 20 δισ. ευρώ και μέση κατανάλωση 5,5 τόνους ανά κάτοικο ετησίως. Σύμφωνα με την ίδια πηγή, η βιομηχανία των αδρανών περιλαμβάνει περίπου 16.000 επιχειρήσεις (κυρίως μικρομεσαίες) που λειτουργούν 24.000 λατομεία σε όλη την Ευρώπη και απασχολούν άμεσα ή έμμεσα 300.000 ανθρώπους. Όλα αυτά καθιστούν τον τομέα των αδρανών με διαφορά τον μεγαλύτερο ανάμεσα στις μη ε- νεργειακές εξορυκτικές βιομηχανίες. Εμπειρικά δεδομένα υποδηλώνουν ότι σε μερικές αναπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες, η ετήσια ζήτηση αδρανών μπορεί να φτάσει μέχρι και 12 τόνους/κάτοικο. Ωστόσο, ο τομέας υποφέρει σε μεγάλο βαθμό από την σημερινή οικονομική κρίση, έχοντας υποστεί το 2009 συρρίκνωση περίπου 20% σε σύγκριση με το 2008. Σε αρκετές χώρες η μείωση της παραγωγής συνεχίστηκε λόγω της ύφεσης και το 2010. Παρ όλα αυτά, εκτιμάται ότι η ζήτηση θα ανακάμψει σύντομα στα επίπεδα του 2008 (3,5 δισ. τόνους), και θα πλησιάσει μεσοπρόθεσμα τους 4 δισ. τόνους, κυρίως λόγω της οικονομικής ανάπτυξης στην Κεντρική και ΝΑ Ευρώπη. Αυτή η αυξανόμενη ζήτηση πρέπει να αποτυπωθεί στις εθνικές πολιτικές για την αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου, όπως επίσης και στο χωροταξικό σχεδιασμό. [Πηγή: Planning policies and permitting procedures to ensure the sustainable supply of aggregates in Europe, University of Leoben (2010), Final report commisioned by UEPG, pp. 6-7] 2.2 Σύντομη περιγραφή των εφαρμοζόμενων πρακτικών για την παραγωγή αδρανών υλικών στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης Όσον αφορά την Ευρώπη (Εικ. 3), περίπου το 90% της συνολικής παραγωγής αδρανών προέρχεται από λατομεία σκληρών πετρωμάτων και αμμοχάλικου. Το υπόλοιπο 10% προέρχεται από θαλάσσιες αποθέσεις, ανακύκλωση βιομηχανικών αποβλήτων, όπως σκωρίας και τέφρας, και ανακύκλωση ΑΚΚ. Όπως τεκμηριώνεται στο έργο SARMa, οι πρακτικές παραγωγής που εφαρμόζονται στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης περιλαμβάνουν: i) εξόρυξη και επεξεργασία πετρωμάτων και αμμοχάλικου, ii) επεξεργασία εξορυκτικών (ή μεταλλευτικών) αποβλήτων και 12 Σ ελίδα
εξορυγμένων εδαφών/πετρωμάτων από έργα πολιτικού μηχανικού, και επεξεργασία βιομηχανικών αποβλήτων και ΑΚΚ. Ωστόσο, η κύρια πρακτική για την παραγωγή αδρανών στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης είναι η εξόρυξη σε λατομεία που λειτουργούν για το σκοπό αυτό. Με αυτή τη δραστηριότητα, παράγεται μια μεγάλη ποικιλία τελικών προϊόντων, κατάλληλων σύμφωνα με τις προδιαγραφές για διάφορες εφαρμογές. Τα αδρανή που παράγονται από άλλες δραστηριότητες μπορούν να αντικαταστήσουν τα αδρανή από εξόρυξη σε εφαρμογές όπως κατασκευή δρόμων και παραγωγή σκυροδέματος, σύμφωνα πάντα με τις προδιαγραφές ποιότητας. Όσον αφορά την παραγωγή αδρανών από ανακύκλωση ΑΚΚ, αυτή στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης είναι προς το παρόν περιορισμένη. 2.2.1 Αδρανή από θραυσμένα πετρώματα και αμμοχάλικο Επιλέχτηκε ένας αριθμός μελετών περίπτωσης που αντιπροσωπεύουν εξόρυξη πετρωμάτων και αμμοχάλικου από λατομεία (Πίνακας 1). Αυτές οι περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκαν ως παραδείγματα για να παρουσιάσουν τις εφαρμοζόμενες φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές εξόρυξης που χρησιμοποιούνται στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης. Τα δεδομένα προέκυψαν από 5 λατομεία που αντιπροσωπεύουν τυπικά παραδείγματα μονάδων παραγωγής αδρανών. Δύο από αυτά αφορούν παραγωγή αμμοχάλικου (Trstenik - Κροατία and Lanca dei Francesi - Ιταλία), ενώ τα υπόλοιπα τρία (Άραξος - Ελλάδα, Revarsarea Ρουμανία και Kovilovaca - Σερβία) περιλαμβάνουν μονάδες εξόρυξης πετρωμάτων. [Πηγή: Synthesis report of baseline study reports of SARMa model sites; Activity 3.1 (Best practices). http://www.sarmaproject.eu/] Πίνακας 1: Οι μελέτες περίπτωσης που εξετάστηκαν στα πλαίσια του SARMa ως πρακτικές εξόρυξης φιλικές προς το περιβάλλον Χώρα ΝΑ Εταίρος Μελέτη περίπτωσης Εξορυσσόμενο υλικό Ευρώπης SARMa (Όνομα λατομείου) Κροατία MINGORP Trstenik Αμμοχάλικο Ελλάδα ΙΓΜΕ Άραξος Πέτρωμα (Ασβεστόλιθος) Ιταλία ER & Parma Lanca dei Francesi Αμμοχάλικο Ρουμανία FGG Revarsarea Πέτρωμα (Διαβάσης) Σερβία RGF Kovilovača Πέτρωμα (Ασβεστόλιθος) Η εξόρυξη των αδρανών λαμβάνει χώρα κυρίως σε επιφανειακά λατομεία (Εικ. 4) και περιλαμβάνει έργα υποδομής εντός και εκτός της περιοχής (π.χ. δρόμους προσπέλασης/μεταφοράς), ανάπτυξη των μετώπων, εξόρυξη του πετρώματος (εάν απαιτείται με ανατίναξη), επεξεργασία του υλικού με θραύση και κοσκίνιση (Εικ. 5), αποθήκευση και μεταφορά των τελικών προϊόντων. Αποθέσεις αμμοχάλικου εκμεταλλεύονται με υδραυλικούς εκσκαφείς (μετά την απομάκρυνση του επιφανειακού εδάφους) και με βυθοκόρηση κάτω από το επίπεδο του υδροφόρου ορίζοντα. Ανάλογα με την κατανο- Σελίδα 13
μή της κοκκομετρίας του πρωτογενούς υλικού, το εξορυσσόμενο αμμοχάλικο μπορεί να χρειαστεί περαιτέρω ταξινόμηση ώστε να παραχθούν τα απαραίτητα για τα εμπορικά προϊόντα κοκκομετρικά κλάσματα. Εικ. 4: Το επιφανειακό λατομείο ασβεστολίθου στον Άραξο [Πηγή: Preparatory site report of Araxos quarry; Activity 3.1. http://www.sarmaproject.eu/] Εικ. 5: Κινητή μονάδα θραύσης και κοσκίνισης, Λατομείο Άραξου [Πηγή: Preparatory site report of Araxos quarry; Activity 3.1. http://www.sarmaproject.eu/] 14 Σ ελίδα
Εικ. 6: Εκσκαφή αμμοχάλικου με βυθοκόρηση στο λατομείο Lanca dei Francesi στην Ιταλία [Πηγή: Pilot site report of Lanca dei Francesi; Activity 3.1. http://www.sarmaproject.eu/] Εικ. 7: Το λατομείο αμμοχάλικου Trstenik στην Κροατία Επιπλέων βυθοκόρος με μεταφορικές ταινίες [Πηγή: IGM Sljuncara Trstenik d.d., Croatia; Φωτογράφος: B. Kruk] Το λατομείο αμμοχάλικου Lanca dei Francesi στην Ιταλία (Εικ. 6) παράγει ιλύες, αργίλους και αμμώδεις αργίλους. Το λατομείο Trstenik (Εικ. 7) βρίσκεται στην πεδιάδα που πλημμυρίζει από τον ποταμό Sava, στο Zagreb της Κροατίας. Τα λατομεία στην περιοχή αυτή παράγουν ιλύ, άργιλο, χαλίκι, άμμο και τύρφη. Το λατομείο του Άραξου στην Ελλάδα (Εικ. 4) παράγει κυρίως αδρανή με θραύση ασβεστιτικού ασβεστόλιθου. Το λατομείο διαβάση Revarsarea στη Ρουμανία παράγει αδρανή από θραυσμένα πε- Σελίδα 15
τρώματα, πέτρες, ψηφίδες και υλικό αμμοβολής. Τέλος, το λατομείο ασβεστολίθου Kovilovača (Εικ. 8) παράγει κυρίως αδρανή. Η μέση ετήσια δυναμικότητα των υπό μελέτη λατομείων κυμαίνεται από περίπου 400.000 τόνους έως 850.000 τόνους αδρανών. Τα τελικά προϊόντα βρίσκουν διάφορες εφαρμογές, όπως σε κατασκευές κτιρίων και δρόμων, ως έρμα σιδηροτροχιών, στην βιομηχανία υάλου, στη μεταλλουργίες και στη βιομηχανία ζωοτροφών ως πληρωτικά (Πίνακας 2). Πίνακας 2: Εφαρμογές αδρανών παραγόμενων από λατομεία σε χώρες της ΝΑ Ευρώπης Λατομείο Trstenik, Κροατία Άραξος, Ελλάδα Lanca dei Francesi, Ιταλία Revarsarea, Ρουμανία Kovilovača, Σερβία Κύριες χρήσεις ή/και πεδία εφαρμογής Κατασκευή δρόμων και κτιρίων Κατασκευή δρόμων και κτιρίων Κονιάματα τσιμέντου, σκυρόδεμα, βιομηχανία υάλου και τούβλων, αναχώματα σε δρόμους Κατασκευή δρόμων και φραγμάτων, έρμα σιδηροτροχιών Κατασκευή δρόμων και κτιρίων (80%), μεταλλουργία (10%), πληρωτικά στη βιομηχανία ζωοτροφών (10%) Εικ. 8: Το λατομείο ασβεστολίθου Kovilovača στη Σερβία [Πηγή: Preparatory site report, Kovilovača quarry; Activity 3.1. http://www.sarmaproject.eu/] 16 Σ ελίδα
2.2.2 Αδρανή από δραστηριότητες ανακύκλωσης Ο όρος «αδρανή από ανακύκλωση» χρησιμοποιείται για να περιγράψει όλα τα προϊόντα που παράγονται από δραστηριότητες και διεργασίες ανακύκλωσης, εξαιρουμένης της εξόρυξης σε λατομεία. Διάφορα είδη αποβλήτων και ορυκτών παραπροϊόντων μπορούν να μετατραπούν αποτελεσματικά σε δευτερογενή προϊόντα μέσω ανακύκλωσης. Τα προϊόντα αυτά μπορούν να αντικαταστήσουν τα φυσικά αδρανή ή να α- Πίνακας 3: Ταξινόμηση των δραστηριοτήτων ανακύκλωσης ως πιθανών πηγών παραγωγής αδρανών R1: Ανακύκλωση παραπροϊόντων, αποβλήτων και υπολειμμάτων της εξαγωγικής βιομηχανίας R2: Ανακύκλωση αποβλήτων κατασκευών και κατεδαφίσεων R3: Ανακύκλωση εδαφών/πετρωμάτων από εκσκαφές δομικών έργων R4: Ανακύκλωση βιομηχανικών αποβλήτων (π.χ. σκωρίες σιδηρούχων μετάλλων, τέφρες από καύση αστικών στερεών αποβλήτων, τέφρες από καύση γαιάνθρακα) ναμιχθούν με αυτά για διάφορες τελικές χρήσεις, εξοικονομώντας ταυτόχρονα μη ανανεώσιμους πόρους και μειώνοντας σημαντικά τη χρήση γης για λατόμευση και τις συνακόλουθες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Με αυτήν την έννοια, τα «αδρανή από ανακύκλωση» περιλαμβάνουν επίσης αδρανή παραγόμενα από απόβλητα της εξορυκτικής (μεταλλευτικής) βιομηχανίας. Σύμφωνα με την ταξινόμηση των δραστηριοτήτων ανακύκλωσης όπως συμφωνήθηκαν μεταξύ των εταίρων του SARMa, 4 περιπτώσεις ή δραστηριότητες ανακύκλωσης θεωρήθηκαν ως πιθανές πηγές αδρανών (Πίνακας 3). Οι δραστηριότητες ανακύκλωσης που αναφέρονται στον Πίνακα 3 εμπίπτουν στο νομικό πλαίσιο ενός αριθμού Οδηγιών και Ανακοινώσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης που σχετίζονται με τη διαχείριση αυτών των αποβλήτων [Πηγή: Synthesis report of baseline study reports of SARMa model sites; Activity 3.3 (Recycling). http://www.sarmaproject.eu/] Υπάρχουν αρκετές διαφορές μεταξύ των χωρών τη ΝΑ Ευρώπης, όσον αφορά τις εξελίξεις στη χρήση ανακυκλωμένων υλικών όπως ΑΚΚ ή άλλων τύπων αποβλήτων με σκοπό την παραγωγή αδρανών. Όσον αφορά την ανακύκλωση ΑΚΚ, τόσο η θεσμοθέτηση όσο και η εφαρμογή των σχετικών εθνικών νομοθεσιών, όπως επίσης και η επίτευξη των στόχων ανακύκλωσης ΑΚΚ αποτελεί μια αργή διαδικασία στις περισσότερες χώρες της ΝΑ Ευρώπης. Οι πληροφορίες που ακολουθούν συλλέχθηκαν μέσω σχετικών ερωτηματολογίων που συμπληρώθηκαν από τους εταίρους του έργου: Στην Αλβανία, μέρος των τελμάτων της βιομηχανίας επεξεργασίας χρωμίτη χρησιμοποιείται για την παραγωγή αδρανών για την κατασκευαστική βιομηχανία. Δεν υπάρχει κανένα εργοστάσιο ανακύκλωσης στην Ερζεγοβίνη, ενώ πολύ λίγα υπάρχουν στη Βοσνία. Στην Ελλάδα, η εθνική νομοθεσία για ανακύκλωση ΑΚΚ τέθηκε σε ισχύ πολύ πρόσφατα. Απόβλητα τύπου R1 (εξορυκτικά απόβλητα) και απόβλητα τύπου R4 (σκωρίες) χρησιμοποιούνται για την παραγωγή αδρανών για κατασκευή δρόμων. Απόβλητα τύπου R1 και απόβλητα τύπου R3 (εδάφη/πετρώματα από εκσκαφές Σελίδα 17
δομικών έργων) χρησιμοποιούνται κυρίως για λιθογόμωση, αλλά δεν υπάρχουν διαθέσιμα ποσοτικά δεδομένα. Στη Σερβία, οι ποσότητες των ΑΚΚ που ανακυκλώνονται για παραγωγή αδρανών είναι προς το παρόν πολύ μικρές. Βιομηχανικά απόβλητα, όπως σκωρίες και τέφρες από καύση γαιάνθρακα, χρησιμοποιούνται ως πηγή για την παραγωγή α- δρανών, αλλά μόνο περιστασιακά. Η Σλοβενία διαθέτει μονάδες ανακύκλωσης που επεξεργάζονται κυρίως απόβλητα τύπου R2 (ΑΚΚ), R1 (μεταλλευτικά απόβλητα) και R4 (βιομηχανικά απόβλητα). Τα αδρανή που παράγονται, χρησιμοποιούνται για εργασίες λιθογόμωσης, για την παραγωγή τσιμέντου και για άλλους κατασκευαστικούς σκοπούς. Στην Αυστρία, απόβλητα τύπου R1 (μεταλλευτικά απόβλητα) χρησιμοποιούνται κυρίως ως υλικά λιθογόμωσης σε λατομεία. Ωστόσο, επεξεργάζονται και υψηλά ποσοστά άλλων τύπων αποβλήτων: 83% (5 εκατ. από 6 εκατ. τόνους) αποβλήτων τύπου R2 (ΑΚΚ), 72 % (15,9 εκατ. από 22 εκατ. τόνους) αποβλήτων τύπου R3 (εδάφη/πετρώματα από εκσκαφές) και 69 % (1,1 εκατ. από 1,57 εκατ. τόνους) αποβλήτων τύπουr4 (βιομηχανικά απόβλητα). Σχεδόν το 100% της χρησιμοποιημένης ασφάλτου (απόβλητο τύπου R2) και το 90-95% του χρησιμοποιημένου σκυροδέματος (απόβλητο τύπου R2) ανακυκλώνονται. Οι μελέτες περίπτωσης που αναφέρονται στον Πίνακα 4 αποτελούν παραδείγματα παραγωγής αδρανών από ανακύκλωση στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης. Οι περιπτώσεις αυτές είναι ετερογενείς και αφορούσαν την επεξεργασία μεταλλευτικών αποβλήτων, ΑΚΚ, εδαφών/πετρωμάτων από εκσκαφές δομικών έργων και βιομηχανικών αποβλήτων (π.χ. σκωρίες, ιπτάμενη τέφρα). [Πηγή: Synthesis report of baseline study reports of SARMa model sites; Activity 3.3 (Recycling). http://www.sarmaproject.eu/] Πίνακας 4: Κατάλογος μελετών περίπτωσης ανακύκλωσης στα πλαίσια του SARMa Χώρα Εταίρος SARMa Περιοχή μελέτης Σχετική εξορυκτική δραστηριότητα Τύπος ανακύκλωσης Αλβανία METE Bulqiza Μεταλλείο χρωμίτη R1 Ελλάδα ΙΓΜΕ Γερακινή Μεταλλείο μαγνησίτη R1 Ιταλία ER & Parma Madregolo (Collecchio) - R2 Ιταλία ER & Parma Castellarano Αμμοχάλικο R1,R2,R3,R4 Ρουμανία FGG&IGR Deva Ruschita Μάρμαρο R1 Σλοβενία GeoZS Velica Piresica - R2,R3 Σλοβενία GeoZS Sezana - R2,R3 Σλοβενία GeoZS Dogose - R2,R3 Σλοβενία GeoZS Smarje-Sap - R2,R3 18 Σ ελίδα