για τις Βασικές Έννοιες και τους Όρους της Οικολογίας και του Περιβάλλοντος

Δρ.. Θεόδωρος Σ.. Κουσουρής Περιβαλλοντικό Γλωσσάρι γιια τιις Βασιικές Έννοιιες καιι τους Όρους της Οιικολογίίας καιι του Περιιβάλλοντος Αθθήήνναα,, 22000088

Περιβαλλλλοννττι ικό Γλλωσσάρι ι για τις Βασικές Έννοιες και τους Όρους της Οικολογίας και του Περιβάλλοντος Δρ. Θεόδωρος Σ. Κουσουρής Περιβαλλοντολόγος (tkouss@gmail.com and http://www.perivallon.com) -Άβιο: είναι οτιδήποτε που δεν έχει ζωή, που δεν είναι ζωντανό, που στερείται ζωής. Το αντίθετό του είναι το έμβιο, δηλαδή οτιδήποτε έχει ζωή, είναι ζωντανό. -Αβιοτικό περιβάλλον: Τα φυσικά στοιχεία, δηλαδή το σύνολο των συστατικών του φυσικού περιβάλλοντος που δεν είναι ζωντανά (νερό, έδαφος, ανόργανες ουσίες, υγρασία, φως, θερμοκρασία, κλίμα, κ.ά. ). -Αβιοτικά συστατικά ή Αβιοτικοί παράγοντες: είναι τα άβια-άψυχα συστατικά ή οι αβιοτικοί παράγοντες που συνθέτουν κάθε οικοσύστημα. Τέτοιοι παράγοντες ή συστατικά είναι για παράδειγμα η ηλιακή ακτινοβολία, η γεωλογική σύσταση του εδάφους, η χημική σύσταση του εδάφους, του νερού και του αέρα, οι κλιματικοί παράγοντες, οι ρυπαντές, οι χημικές ενώσεις, η θερμοκρασία, η υγρασία, το οξυγόνο κ.ά. -Αγγειόσπερμα:χαρακτηρίζονται η πλέον εξελιγμένη ομάδα σπερματοφύτων (φυτά που παράγουν σπέρματα) -Άγρια ζωή: Συνηθίζεται ως άγρια ζωή να αναφέρονται τα μη εξημερωμένα σπονδυλωτά ζώα (εκτός από τα ψάρια), όπως είναι τα αμφίβια, ερπετά, πτηνά και θηλαστικά. -Αγροτικό οικοσύστημα ή Αγρο-οικοσύστημα: είναι τεχνητό οικοσύστημα που έχει δημιουργηθεί από τον άνθρωπο με σκοπό να αυξήσει τη φυτική (γεωργικές καλλιέργειες) και ζωική (κτηνοτροφία) παραγωγή και να ικανοποιήσει τις ανάγκες της διατροφής του. Το αγροτικό οικοσύστημα βρίσκεται σε επικοινωνία με το εξωτερικό του περιβάλλον, με το οποίο ανταλλάσσει ύλη και ενέργεια και έτσι είναι ένα ανοιχτό σύστημα. Αυτό το οικοσύστημα για να διατηρηθεί, συνήθως ενισχύεται με εισροές από τον Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό & Οικολογικό Γλωσσάρι - 2

άνθρωπο (νερό, χημικά λιπάσματα και φυτοφάρματα κ.ά.), ενώ οι εκροές του είναι τα παραγόμενα αγροτικά προϊόντα, τα κλαδέματα, το ξεχορτιάριασμα κ.ά. -Αγροτουρισμός: Φιλικός, οικείος και ήπιας μορφής τουρισμού, που περιλαμβάνει την ανάδειξη της διαφορετικότητας και μοναδικότητας του κάθε τόπου και της τοπικής αγροτικής κοινότητας. Ο επισκέπτης έρχεται σε επαφή ή και συμμετέχει στην αγροτική ζωή, στα ήθη και έθιμα, στις αγροτικές δραστηριότητες (π.χ περισυλλογή μανιταριών, ελιάς, τρύγος κ.λ.π), στον οικοτουρισμό (διαδρομές μέσα στη φύση, παρατήρηση πουλιών, πανίδας, χλωρίδας, επισκέψεις σε γεωτόπους, υγροτόπους, δάση, φρυγανότοπους κ.ά.), στα αθλήματα περιπέτειας (π.χ αναρρίχηση, ράφτινγκ, πεζοπορία, αλεξίπτωτο πλαγιάς κ.λ.π), στις πολιτιστικές περιηγήσεις (π.χ επισκέψεις σε μοναστήρια, εκκλησίες, γεφύρια, μουσεία λαογραφία, μελισσοκομίας, ελιάς, κ.α, παραδοσιακούς οικισμούς, αρχαιολογικούς χώρους), στην εκμάθηση των παραδοσιακών τεχνών και ασχολιών (π.χ μαθήματα αργαλειού, ελληνικών χορών, γαστρονομίας, ελληνική, κρητική, ηπειρώτικη κουζίνα, γευσιγνωσία, οινοποιεία, βιολογικά, τοπικά προϊόντα, παραγωγή μελιού κ.λ.π). -Αγροχημικά: είναι όλες οι ουσίες που χρησιμοποιούνται στη γεωργία και που παράγονται συνθετικά. Περιλαμβάνουν τα χημικά λιπάσματα, τα παρασιτοκτόνα, τα εντομοκτόνα, τα μυκητοκτόνα, αλλά και τις ορμόνες (ρυθμιστές ανάπτυξης). -Αγρωστώδη: Οικογένεια φυτών, που μεταξύ των άλλων περιλαμβάνει τα δημητριακά και τα γρασίδια, δηλαδή το σιτάρι, το κριθάρι, τη βρώμη, τη σίκαλη, το καλαμπόκι, το ρύζι, την αγριάδα, τα διάφορα γρασίδια, κ.α. -Αειφορία ή Αειφόρος ανάπτυξη ή Βιώσιμη ανάπτυξη: είναι διαδικασία με την οποία ικανοποιούνται οι ανάγκες του παρόντος, χωρίς να υπονομεύονται οι απαιτήσεις των μελλοντικών γενεών, ώστε να καλύψουν και αυτές τις δικές τους ανάγκες κ.ο.κ. Έτσι, η αειφορία μπορεί να εξασφαλίσει τη διαρκή για παράδειγμα αξιοποίηση των φυσικών πόρων, χωρίς να προκληθούν μόνιμες ή και μη αναστρέψιμες περιβαλλοντικά ζημιογόνες μεταβολές. Το τρίπτυχο της αειφορίας περιλαμβάνει απαραίτητα το περιβάλλον, την κοινωνία και την οικονομία. -Αείφυλλα σκληρόφυλλα φυτά: είναι χαρακτηριστικές κοινωνίες μικρών δένδρων και θάμνων του μεσογειακού κλίματος με δερματώδη σκληρά φύλλα (αγριελιά, δάφνη, μυρτιά, σχίνος, πουρνάρι, κουμαριά κ.ά), που διατηρούν φύλλα όλες τις εποχές του έτους. -Αερόβιος: είναι τύπος ζωντανού οργανισμού που ζει μόνο όταν υπάρχει οξυγόνο. Επίσης, αερόβια είναι η φυσιολογική διαδικασία που αναφέρεται ότι γίνεται με την παρουσία οξυγόνου. Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό & Οικολογικό Γλωσσάρι - 3

-Αιγιαλίτιδα ζώνη: είναι η ζώνη που αποτελεί το θαλάσσιο σύνορο μιας χώρας και είναι συνώνυμο με τα χωρικά ύδατα. -Αιγιαλός: Ο αιγιαλός είναι συνώνυμο τους παραλίας. -Αιολική ενέργεια: είναι η κινητική ενέργεια αποτέλεσμα του ανέμου. -Αισθητικό δάσος: Χαρακτηρίζεται έτσι ένα δάσος ή φυσικό τοπίο που έχει ιδιαίτερη αισθητική, υγιεινή, αλλά και τουριστική σημασία. Στο αισθητικό δάσος επιβάλλεται η προστασία της πανίδας, της χλωρίδας και του ιδιαίτερου φυσικού κάλλους του. -Ακραία καιρικά και κλιματικά φαινόμενα: είναι τα φαινόμενα εκείνα τα οποία αποκλίνουν σημαντικά από τη φυσιολογική κατάσταση των καιρικών και κλιματικών συστημάτων σε μια περιοχή. Τέτοια φαινόμενα είναι οι μεγάλες και ξαφνικές πλημμύρες, οι πολύμηνες ξηρασίες, οι πολυήμεροι καύσωνες, οι έντονες χιονοπτώσεις κ.ά. Τα έντονα και ακραία καιρικά φαινόμενα μπορεί να αποτελούν τις πρώτες ενδείξεις περί κλιματικής αλλαγής σε παγκόσμια κλίμακα. -Ακτή: Η ζώνη επαφής της ξηράς, της υδρόσφαιρας και της ατμόσφαιρας οριοθετεί την ακτή. -Αλατότητα & Αλμυρότητα του θαλασσινού νερού: Η αλατότητα του θαλασσινού νερού αφορά την περιεκτικότητά του σε άλατα χλωρίου, νατρίου, μαγνησίου, θείου, ασβεστίου, καλίου, βρωμίου, άνθρακα κ.ά. Η μέση αλατότητα της θάλασσας είναι περίπου 35% 0, ενώ το χλωριούχο νάτριο συμμετέχει στο θαλασσινό νερό με αναλογία περίπου 27% 0. Με τον όρο αλμυρότητα της θάλασσας αναφερόμαστε συνήθως στο αλμυρό της γεύσης. -Αλατούχο έδαφος: Έδαφος με υπερβολική περιεκτικότητα σε άλατα. Τέτοια εδάφη είναι ακατάλληλα για την καλλιέργεια των περισσότερων φυτών. -Αλκυονίδες ημέρες: χαρακτηρίζονται από την Ε.Μ.Υ., ημέρες καλοκαιρίας & ηλιοφάνειας μεταξύ 16 ης εκεμβρίου κα 16 ης Φεβρουαρίου, κατά τη διάρκεια των οποίων η ελάχιστη θερμοκρασία του αέρα δεν κατεβαίνει κάτω από τους 4 ο C, και η μέγιστη υπερβαίνει τους 14 ο C. Η εμφάνιση των αλκυονίδων δεν συμπίπτει στο ίδιο χρονικό διάστημα σε όλη την Ελλάδα. Κατά τις αλκυονίδες μέρες λέγεται ότι εκκολάπτονται τα αβγά του θαλασσοπουλιού της Αλκυόνης. -Αλληλεπίδραση: Η αμοιβαία σχέση-επίδραση μεταξύ παραγόντων βιοτικών, αβιοτικών ή βιοτικώναβιοτικών παραμέτρων. Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό & Οικολογικό Γλωσσάρι - 4

-Αλλούβια-αλλουβιακά υλικά: είναι αποσαθρωμένα-διαβρωμένα υλικά πετρωμάτων, μεγάλης υδροπερατότητας και με μεγαλύτερη ή μικρότερη συνεκτικότητα στη δομή τους. Οι αλλουβιακές αποθέσεις αφορούν υλικά αποσάθρωσης και διάβρωσης κυρίως από τη σύγχρονη δράση των ποταμών. -Αλλόχθονα υλικά: είναι τα υλικά που μεταφέρονται σε κάποιο οικοσύστημα από μια άλλη περιοχή. -Αλόφυτο φυτό: είναι εκείνο το φυτό το οποίο βρίσκεται και έχει μεγάλη αντοχή σε αλατούχο περιβάλλον (παραλίες, ακτές κ.ά), όπως είναι για παράδειγμα το αλμυρίκι, η σαλικόρνια, η σαλσόλη. -Αμειψισπορά: είναι η διαδικασία εκείνη με την οποία εναλλάσσονται οι καλλιέργειες σε ένα συγκεκριμένο αγρό, προκειμένου να μειώνονται οι κίνδυνοι από εχθρούς, ασθένειες, ζιζάνια και να μην εξαντλείται το έδαφος. Για παράδειγμα η καλλιέργεια με σιτηρά (στάρι, κριθάρι, βρώμη) σε ένα χωράφι, εναλλάσσεται κάθε έτος με εκείνη των ψυχανθών (φασόλια, βίκος, τριφύλλι, μπιζέλι), ώστε με φυσικό τρόπο να ανανεώνονται τα θρεπτικά συστατικά του εδάφους ( αζωτούχες ενώσεις). -Αμμοθίνες ή Θίνες: είναι αμμόλοφοι ή και συσσωρεύσεις άμμου και συναντώνται κυρίως σε παραθαλάσσιες περιοχές. Ο σχηματισμός τους οφείλεται συνήθως στην ενέργεια του ανέμου ή και των κυμάτων που επιδρούν σε μια πλατιά αμμώδη παραλία. -Αμοιβαιότητα: Η θετική αλληλεξάρτηση έμβιων όντων, τα οποία εάν διαχωριστούν δεν είναι ικανά να επιζήσουν μόνα τους. -Αναδάσωση: Η μετατροπή μιας αποψιλωμένης περιοχής σε δάσος με τη φύτευση δέντρων αποτελεί την αναδάσωση ή είναι η διαδικασία εκείνη κατά την οποία φυτεύονται δένδρα εκεί όπου προϋπήρχαν και τα οποία είχαν καταστραφεί από πυρκαγιές ή άλλες αιτίες. -Αναερόβιος: είναι η φυσιολογική διαδικασία που αναφέρεται ότι γίνεται με την απουσία του οξυγόνου ή είναι τύπος ζωντανού οργανισμού που ζει μόνο με την απουσία οξυγόνου. -Ανακύκλωση υλικών: είναι η ειδική επεξεργασία χρησιμοποιημένων και φαινομενικά άχρηστων υλικών ώστε να επαναχρησμοποιηθούν (με κυκλικό τρόπο επανάκτηση-επαναχρησιμοποίηση των μη ανανεώσιμων αγαθών όπως είναι το μέταλλο, το χαρτί, το γυαλί, το νερό των αοβλήτων κ.ά). Πολλοί χρησιμοποιούν τον όρο ανακύκληση. -Αναπαραγωγή: είναι η διαδικασία εκείνη μέσα από την οποία ένας οργανισμός αποκτά απογόνους. -Αναπνοή: είναι η φυσιολογική λειτουργία κάθε ζωντανού πλάσματος με την οποία απλουστευμένα, προσλαμβάνεται το οξυγόνο και αποβάλλεται το διοξείδιο του άνθρακα που έχει παραχθεί ως προϊόν καύσης. Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό & Οικολογικό Γλωσσάρι - 5

-Άνθηση ή Ανθός του νερού (Waterbloom, Wasserblute): αναφέρεται στην πληθυσμιακή έκρηξη ορισμένων φυτοπλαγκτονικών οργανισμών που οφείλεται κυρίως σε ευτροφισμό-υπεραφθονία θρεπτικών συστατικών, και σε άλλες ευνοϊκές γιαυτούς περιβαλλοντικές συνθήκες. -Ανθρακικά πετρώματα:χαρακτηρίζονται τα πετρώματα που περιέχουν ανθρακικό ασβέστιο. -Ανθρώπινες ή Ανθρωπογενείς δραστηριότητες: είναι οι δραστηριότητες που προέρχονται από τον άνθρωπο (αγροτικές καλλιέργειες, ρύπανση, υπεραλίευση κ.ά). -Ανθρωπογενές περιβάλλον: Οτιδήποτε έχει δημιουργήσει και προσθέσει ο άνθρωπος στο φυσικό περιβάλλον. Λέγεται και τεχνητό περιβάλλον. Το δομημένο περιβάλλον είναι ανθρωπογενές περιβάλλον και περιλαμβάνει κυρίως τα σπίτια και τους δρόμους στις πόλεις και τα χωρια. -Ανόργανα θρεπτικά στοιχεία: Είναι τα χημικά στοιχεία τα οποία χρειάζονται τα φυτά για την ανάπτυξή τους. Με την εξαίρεση του C (άνθρακα), του Η (υδρογόνου) και του Ο (οξυγόνου) που τα παραλαμβάνουν από το νερό και από τον αέρα, όλα τα υπόλοιπα πρέπει να τα πάρουν από το έδαφος. Τα χημικά στοιχεία, όπως είναι το Ν (άζωτο), ο Ρ (φώσφορος), το Κ (κάλιο), το Ca (ασβέστιο), το Mg (μαγνήσιο), το S (θείο), χρειάζονται στα φυτά σε σχετικά μεγάλες ποσότητες και έτσι τα αποκαλούμε μακροστοιχεία, ενώ ο Fe (σίδηρος), ο Zn (ψευδάργυρος), το Mn (μαγγάνιο), το Β (βόριο), ο Cu (χαλκός), το Cl ( χλώριο) και το Mo (μόλυβδος), χρειάζονται σε ελάχιστες ποσότητες και λέγονται ιχνοστοιχεία. -Ανομβρία: είναι η απουσία βροχόπτωσης σε μια περιοχή, για μεγάλη χρονική περίοδο. -Ανταγωνισμός: Η μεταξύ έμβιων όντων αρνητική αλληλεπίδραση, με αποτέλεσμα να είναι αδύνατη η συνύπαρξή τους χωρίς βλάβη του ενός ή του άλλου ή και των δύο. -Αντιπυρική ζώνη: Λωρίδα αποψιλωμένου εδάφους που δημιουργείται σε ένα δάσος ή ένα θαμνώνα και από την οποία έχει απομακρυνθεί, ολικά ή μερικά, η βλάστηση εμποδίζοντας έτσι την εξάπλωση της φωτιάς. -Απόβλητα: είναι τα βρώμικα νερά τα οποία προέρχονται από τις κάθε είδους δραστηριότητες του ανθρώπου (βιομηχανία, κτηνοτροφία, γεωργία). ηλαδή, τα παραπροϊόντα των δραστηριοτήτων του ανθρώπου. -Απόθεση:χαρακτηρίζεται η τοποθέτηση των υλικών της αποσάθρωσης σε υποδοχείς του υδρογραφικού δικτύου, όταν η μεταφορική ικανότητα του νερού μειώνεται δραστικά. Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό & Οικολογικό Γλωσσάρι - 6

-Αποικοδομητές ή Σαπροφάγοι οργανισμοί: είναι συνήθως μικροοργανισμοί (βακτήρια, πρωτόζωα, μύκητες) οι οποίοι αποικοδομούν-διασπούν-αποσυνθέτουν κάθε νεκρό οργανικό υλικό (νεκρά φύλλα, νεκρά ζώα, περιττώματα, απορρίμματα κ.ά) στα ανόργανα συστατικά του. Έτσι, τα υλικά στο περιβάλλον ανακυκλώνονται και προσφέρονται τους διάφορους οργανισμούς για να κτίσουν οικοδομήσουν τον οργανισμό τους και να ζήσουν. -Απορρίμματα: είναι τα στέρεα υλικά που προέρχονται από τις καθημερινές δραστηριότητες μέσα στο σπίτι και τα οποία είναι συνήθως άχρηστα (αποφάγια, σκουπίδια). Τα σκουπίδια όταν περιέχουν χαρτί, μέταλλο και γυαλί γίνονται χρήσιμα μέσα από την επανάκτηση των πρωταρχικών υλικών τους, ενώ τα αποφάγια γίνονται χρήσιμα όταν με αυτά τρέφονται ζώα ή γίνονται φυσικό λίπασμα-κομπόστ, για τα φυτά. -Απορρυπαντικά: είναι χημικές ουσίες οι οποίες σχηματίζουν πολύπλοκες ενώσεις με τη βρωμιά και τις λιπαρές ουσίες και έτσι διευκολύνεται η διάλυσή τους από το νερό. Με τα απορρυπαντικά, καθαρίζουμε ευκολότερα τα χέρια και τα ρούχα μας, ενώ δημιουργούνται προβλήματα στο περιβάλλον απ αυτά τα ακάθαρτα νερά που περιέχουν απορρυπαντικά. -Αποσάθρωση πετρωμάτων: είναι η διαδικασία εκείνη με την οποία διασπώνται, θρυμματίζονται τα πετρώματα σε διακριτά κλάσματα, μέρη - στα ορυκτά τους υπολείμματα και στα διάφορα συστατικά που τα αποτελούν. -Αποψίλωση: Η απομάκρυνση ή και η καταστροφή της βλάστησης σε μια περιοχή ως αποτέλεσμα μηχανικών μέσων, πυρκαγιάς ή και βόσκησης. -Άργιλος:είναι ιζηματογενές κλαστικό λεπτόκοκκο πέτρωμα με μέγεθος κόκκων μικρότερο του 1/256 mm, ανεξάρτητα από την ορυκτολογική του σύσταση. -Ασβεστόλιθος:είναι το πλέον διαδεδομένο ιζηματογενές πέτρωμα της Ελλάδας και που αποτελείται κυρίως από ανθρακικό ασβέστιο. Όταν εκτός του ανθρακικού ασβεστίου συμμετέχει και ανθρακικό μαγνήσιο, το ιζηματογενές πέτρωμα ονομάζεται δολομίτης. -Αυτορρύθμιση: Η ικανότητα ενός οικοσυστήματος να αντιπαρέρχεται, τις διαταραχές των μεταβλητών του, σε ορισμένο όμως εύρος, και να επανέρχεται από μόνο του στην αρχική κατάσταση ισορροπίας του. Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό & Οικολογικό Γλωσσάρι - 7

-Αυτότροφοι οργανισμοί ή Πρωτογενείς παραγωγοί: είναι οι φυτικοί οργανισμοί οι οποίοι με το διοξείδιο του άνθρακα και με το νερό που υπάρχουν στο περιβάλλον και με τη βοήθεια της ηλιακής ακτινοβολίας (λειτουργία της φωτοσύνθεσης), δημιουργούν σάκχαρα, δηλαδή την τροφή τους. -Αφαλάτωση: είναι η διαδικασία απομάκρυνσης του αλατιού από το θαλασσινό νερό με σκοπό τη μετατροπή του σε πόσιμο νερό. Μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες, αλλά και πολλές παραθαλάσσιες πόλεις και νησιά ολόκληρα υδροδοτούνται από σχετικές εγκαταστάσεις. -Βάλτος: είναι τύπος υγροτόπου, που χαρακτηρίζεται από στάσιμα αβαθή νερά και πολύ μαλακό βυθό-υπόστρωμα. -Βένθος: είναι οι οργανισμοί που ζουν πάνω ή μέσα στο στρώμα του βυθού σε ένα οικοσύστημα θάλασσας, λίμνης ή και ποταμού. -Βιογεωχημικός κύκλος:είναι η βασική λειτουργία των οικοσυστημάτων με την οποία ανακυκλώνονται θρεπτικά συστατικά με τη συμμετοχή βιοτικών και αβιοτικών στοιχείων. Οι Β.Κ. περιγράφονται ικανοποιητικά αν για κάθε στοιχείο μελετηθούν τα αποθέματα χημικής ένωσης και οι ρυθμοί ροήςμεταφοράς κάθε στοιχείου. Οι τέλειοι βιογεωχημικοί κύκλοι χαρακτηρίζονται από μεγάλη ρυθμιστική ικανότητα, ενώ οι ατελείς έχουν μικρή ρυθμιστική ικανότητα σε περιπτώσεις διαταραχών των ρυθμίσεων ανακύκλωσης. -Βιοδιάσπαση: είναι η διαδικασία εκείνη κα τά την οποία οι μικροοργανισμοί που βρίσκονται στο περιβάλλον, μετατρέπουν τα τοξικά ή τα οργανικά συστατικά σε ακίνδυνες για τη ζωή ανόργανες ενώσεις (διάσπαση με βιολογικό τρόπο και μέσα). -Βιοδυναμική γεωργία: Ειδική κατεύθυνση της βιολογικής γεωργίας που είναι πιο αυστηρή στις προδιαγραφές της, με ορισμένες φιλοσοφικές προεκτάσεις και η οποία παίρνει υπόψη της και κοσμικούς παράγοντες π.χ. τις φάσεις της σελήνης, τις επιδράσεις των πλανητών κ.ά. -Βιοκοινότητα: Το σύνολο των φυτικών και ζωικών οργανισμών που συνυπάρχουν σε συγκεκριμένο περιβάλλον ή βιότοπο. Το βιοτικό μέρος του οικοσυστήματος. -Βιοκοινωνία: Σύνολο ομοειδών οργανισμών (φυτικών ή ζωικών) που συνυπάρχουν σε ένα βιότοπο και που βρίσκονται σε ισόρροπη και αυτορρυθμιζόμενη αλληλεξάρτηση. -Βιόκοσμος: Το σύνολο των έμβιων όντων μιας ορισμένης περιοχής. Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό & Οικολογικό Γλωσσάρι - 8

-Βιολογικά προϊόντα: είναι φυτικά και ζωικά αγροτικά προϊόντα τα οποία παράγονται με φιλικές προς το περιβάλλον και την υγεία του καταναλωτή μεθόδους. Βιολογικά προϊόντα ή προϊόντα βιολογικής γεωργίας, χαρακτηρίζονται αυτά που για την παραγωγή τους δεν χρησιμοποιούνται συνθετικά ή χημικά λιπάσματα, φυτοφάρμακα ή ορμόνες, αλλά ήπιες μέθοδοι αγρο-περιβαλλοντικής παραγωγής, που είναι φιλικές προς το περιβάλλον. -Βιολογική γεωργία: Η ήπια γεωργία που δεν χρησιμοποιεί χημικά η άλλα συνθετικά μέσα. Συνώνυμά της είναι η οργανική ή και οικολογική γεωργία. Η βιολογική καλλιέργεια περιλαμβάνει ποικίλες φιλικές προς το περιβάλλον καλλιεργητικές πρακτικές. Για παράδειγμα, η λίπανση του εδάφους γίνεται με οργανική ουσία (κοπριά, χλωρή λίπανση κ.ά.) η οποία εμπλουτίζει το έδαφος και τρέφει πλήρως το φυτό. Η διαφύλαξη του περιβάλλοντος από τη γεωργική αυτή δραστηριότητα είναι πρώτης προτεραιότητας. -Βιολογικός καθαρισμός ή Επεξεργασίας λυμάτων: είναι η διαδικασία εκείνη με την οποία τα λύματα των πόλεων (βρώμικα νερά από το σπίτι), με τη βοήθεια μηχανικών, φυσικών και χημικών μέσων, αλλά και μικροοργανισμών, υποβάλλονται σε διαδικασίες καθαρισμού χρήσεις σε ποσοστό μέχρι και 95%. Συνήθως τα καθαρισμένα αυτά νερά διοχετεύονται στη θάλασσα, ενώ θα μπορούσαν να καλύψουν ποικίλες χρήσεις (μετά από προσεκτική διαχείριση) σε περιοχές όπου το νερό είναι σε ανεπάρκεια ή σπανίζει. -Βιολογικός κύκλος: Το σύνολο των σταδίων και φάσεων από τα οποία περνά ένας φυτικός ή ζωικός οργανισμός. -Βιομάζα: είναι η ποσότητα (βάρος) των ζωντανών οργανισμών (φυτομάζα και ζωομάζα ως σύνολικό ποσό) οποίοι βρίσκονται σε μια ορισμένη επιφάνεια ή όγκο (νερού, εδάφους, αέρα), τη στιγμή που μετράμε τους οργανισμούς αυτούς. Πολλές μετρήσεις της βιομάζας μιας περιοχής κατά τη διάρκεια μιας περιόδου (π.χ. έτος) δίδουν την παραγωγικότητα της περιοχής. -Βιομορφές φυτών: είναι τυπικές μορφές φυτών και αφορούν τα φυτά της ξηράς. ιακρίνονται σε επίφυτα (ζουν πάνω σε άλλα φυτά, π.χ το γκί στο έλατο), σε κρυπτόφυτα ή γεώφυτα (έχουν τους οφθαλμούς ανάπτυξης τους κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, π.χ. το κρεμμύδι, η πατάτα, το κυκλάμενο), σε χαμαίφυτα (με τους οφθαλμούς ανανέωσης τους στην επιφάνεια του εδάφους), σε φανερόφυτα ( οι οφθαλμοί ανανέωσης βρίσκονται πάνω από το έδαφος, π.χ. τα περισσότερα φυτά) και σε θερόφυτα (φυτά που περνούν την περίοδο της ξηρασίας και των υψηλών θερμοκρασιών με τη Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό & Οικολογικό Γλωσσάρι - 9

μορφή σπερμάτων, π.χ. φυτά που βλαστάνουν, ανθίζουν και παράγουν σπέρματα μέχρι τις αρχές της θερινής περιόδου). -Βιοσυσσώρευση: είναι η αθροιστική συσσώρευση κάποιας ουσίας σ ένα οργανισμό σε ποσότητα μεγαλύτερη απ αυτή που υπάρχει στο περιβάλλον και η οποία δεν μπορεί να αποικοδομηθεί μέσα στο συγκεκριμένο οργανισμό. -Βιόσφαιρα: είναι η νοητή σφαίρα η οποία μας περιβάλλει και στην οποία υπάρχει ζωή. Η βιόσφαιρα περιλαμβάνει την επιφάνεια της γης, το έδαφος, τη θάλασσα, την ατμόσφαιρα, και γενικά κάθε περιοχή στην οποία υπάρχει ζωή, ακόμη και με τη μορφή των ανθεκτικών σπόρων των μικροοργανισμών. -Βιοτικά συστατικά ή Βιοτικοί παράγοντες: είναι τα οποιαδήποτε ζωντανά (έμβια όντα) συστατικά στο περιβάλλον. Περιλαμβάνει τα φυτά, τα ζώα, τους ιούς, τους μικροοργανισμούς, αλλά και τους σπόρους τους. -Βιοτικό περιβάλλον: Το σύνολο των βιοτικών παραγόντων του φυσικού περιβάλλοντος (φυτά - ζώα). -Βιοτικό σύστημα: Το σύνολο των ζώντων στοιχείων ενός οικοσυστήματος (φυτά-ζώα). Η βιοκοινότητα αποτελεί ένα βιοτικό σύστημα. -Βιότοπος: είναι η περιοχή, ο συγκεκριμένος τόπος ή χώρος όπου ένας οργανισμός πραγματοποιεί τις βιολογικές του δραστηριότητες, εκεί όπου τον αναζητούμε, ή το αβιοτικό περιβάλλον όπου ζουν και αναπαράγονται τα μέλη μιας βιοκοινωνίας. Το αβιοτικό τμήμα του οικοσυστήματος, δηλαδή το ανόργανο περιβάλλον (έδαφος - νερά - ατμόσφαιρα). Έτσι, για παράδειγμα ο βιότοπος του ροφού είναι οι βραχώδεις ακτές μιας θαλάσσιας περιοχής με τρύπες, ενώ ο βιότοπος για το αλμυρίκι είναι συνήθως η αμμώδης παραλία. -Βιοχημική απαίτηση σε οξυγόνο (BOD): είναι η ποσότητα του οξυγόνου που καταναλώνεται από τους μικροοργανισμούς, που υπάρχουν σε μια περιοχή ή δείγμα νερού, στην προσπάθειά τους να διασπάσουν-αποικοδομήσουν τα οργανικά συστατικά του νερού. Το BOD αποτελεί δείκτη της οργανικής ρύπανσης των νερών. -Βλάστηση: είναι η φυτική κάλυψη μιας περιοχής και η φυσιογνωμία της, ανεξάρτητα από ποια είδη την αποτελούν. ιαφορετικός όρος είναι η χλωρίδα που περιλαμβάνει τα είδη και τον αριθμό των φυτικών ειδών μιας περιοχής. Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό & Οικολογικό Γλωσσάρι - 10

-Βοσκότοπος: Έκταση στην οποία αναπτύσσεται βλάστηση (ποώδης, ή ξυλώδης με θαμνώδη μορφή ή και μικτή) που αποτελεί τροφή για ήμερα και άγρια ζώα. -Γεωθερμική ενέργεια: είναι η θερμική ενέργεια η οποία προέρχεται από το εσωτερικό τους γης και συνήθως από μεγάλο βάθος. -Γεωλογική Αλπική και Μεταλπική περίοδος:κατά την Αλπική περίοδο (250-20 εκατομμύρια χρόνια πριν) εντάσσονται όλα τα μεγάλα φυσικογεωλογικά γεγονότα (γεωτεκτονική δραστηριότητα), κατά τα οποία δημιουργήθηκαν τα αλπικά πετρώματα που αποτέθηκαν στο μεγάλο ωκεανό, που είναι γνωστός ως ωκεανός της Τηθύος. Κατά τη Μεταλπική περίοδο (πριν από 20 εκατομμύρια χρόνια) διαμορφώθηκε σταδιακά η Ελλάδα, ενώ στα τελευταία 2 εκατομμύρια χρόνια παίρνει η χώρα μας τη σημερινή μορφή της. -Γεωλογικοί χρόνοι: Ο γεωλογικός χρόνος διακρίνει τα γεγονότα με βάση τη ζωή που μπορούμε να διαπιστώσουμε σήμερα πάνω στη Γη. Έτσι, κατά τον Παλαιοζωικό αιώνα (550-280 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα) εμφανίζονται ασπόνδυλα οστρακόμορφα, φυτά, ερπετά, αμφίβια και τα δάση. Κατά το Μεσοζωικό αιώνα (280-65 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα) εμφανίζονται θαλάσσια θηλαστικά, πτηνά, μικρά θηλαστικά της ξηράς και οι δεινόσαυροι. Κατά τον Καινοζωικό αιώνα ( τα τελευταία 65 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα) εμφανίζονται τα μεγάλα θηλαστικά, εξαφανίζονται οι δεινόσαυροι και πριν από 90.000 χρόνια εμφανίζεται ο σύγχρονος άνθρωπος Homo sapiens. - άσος: είναι ένα οικοσύστημα που χαρακτηρίζεται από την επικράτηση μεγάλων και υψηλών δέντρων. - άσωση ή ασωμένη περιοχή: αναφέρεται στη δημιουργία πυκνής βλάστησης (π.χ. δάσους, θαμνώνα) με φυσικές διαδικασίες ή τεχνητά μέσα, σε περιοχή στην οποία δεν υπήρχε προηγουμένως πυκνή βλάστηση. - ιάβρωση εδάφους: είναι διεργασίες μεταφοράς υλικού που προκύπτουν από την αποσάθρωση με τη βοήθεια μεταφορικών παραγόντων όπως είναι η βαρύτητα, ο ήλιος, ο άνεμος, η βροχή, το νερό, η Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό & Οικολογικό Γλωσσάρι - 11

παγωνιά κ.ά., αλλά και βιολογικοί παράγοντες (ρίζες, οργανισμοί κ.ά), πάνω στα πετρώματα και στο έδαφος, με αποτέλεσμα την αργή αποσύνθεσή τους (κομμάτιασμα). - ιάπλαση: είναι φυτικές βιοκοινότητες κάτω από ορισμένες κλιματικές συνθήκες και άλλους αβιοτικούς παράγοντες (π.χ. κωνοφόρο δάσος, φρύγανα, τροπικό δάσος, μακκί, κ.ά.). - ιαπνοή: είναι η διαδικασία απώλειας νερού (εξάτμιση) από τα φυτά, μέσα από τους πόρους (στόματα) ή τα ανοίγματα των φύλλων και την επιδερμίδα των φυτών. - ιατήρηση της Φύσης: Το σύνολο των ενεργειών (μέθοδοι, χειρισμοί, φροντίδες) του ανθρώπου ώστε να εξασφαλίζεται η καλύτερη δυνατή απόδοση και η πλήρης και συνεχή λειτουργία των οικοσυστημάτων (σταθερή και υψηλή απόδοση των ανανεώσιμων φυσικών πόρων και αποφυγή σπατάλης των μη ανανεώσιμων). - ιατηρητέα μνημεία της Φύσης: Κηρύσσονται περιοχές που παρουσιάζουν ιδιαίτερη παλαιοντολογική, γεωμορφολογική και ιστορική σημασία, καθώς και δέντρα ή συστάδες δέντρων, υγροβιότοποι ή και σπάνια είδη φυτών με ιδιαίτερη βοτανική, φυτογεωγραφική, αισθητική και ιστορική σημασία. - ιοξίνες: Ο όρος διοξίνη χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια ολόκληρη χημική οικογένεια με περίπου 210 διαφορετικές ουσίες που είναι χλωριωμένες διβενζο-π-διοξίνες (χλωριωμένοι υδρογονάνθρακες). Από αυτές μόλις οι 15 είναι τοξικές, ενώ πραγματικό κίνδυνο για τον άνθρωπο συνιστά 1. Οι διοξίνες παράγονται όταν το χλώριο αντιδράσει με οργανικές ενώσεις. Η κυριότερη πηγή τους φαίνεται πως είναι η καύση οργανικών ενώσεων που περιέχουν χλώριο (πλαστικά PVC, χλωριωμένοι διαλύτες, αλάτι κ.α.), η χαρτοβιομηχανία όταν χρησιμοποιεί χλώριο για λεύκανση, η καύση μολυβδούχου βενζίνης κ.ά. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι η κακή φήμη τους δεν δικαιολογείται από τα γεγονότα. Ο άνθρωπος, σε σύγκριση με ορισμένα πειραματόζωα, παρουσιάζει πολύ μεγαλύτερη αντίσταση, ενώ οι διοξίνες συσσωρεύονται στον λιπώδη ιστό με ρυθμό απομάκρυνσης τους (υποδιπλασιασιασμός) κάθ 5 χρόνια. Για τις διοξίνες ισχύει ο κανόνας η ισχύς κάνει το δηλητήριο. Είναι ουσίες λιποδιαλυτές και συσσωρεύονται στους λιπαρούς ιστούς των οργανισμών. - ομημένο περιβάλλον: είναι το σύνολο των τεχνητών έργων του ανθρώπου και αποτελεί τμήμα του τεχνητού περιβάλλοντος. Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό & Οικολογικό Γλωσσάρι - 12

-Εδαφολογική υφή ή Μηχανική σύσταση του εδάφους: Αφορά τα χαρακτηριστικά του εδάφους που σχετίζονται με το μέγεθος των σωματιδίων (κόκκων) που το αποτελούν. Έτσι μιλάμε για "ελαφρά" ή χοντρόκοκκα εδάφη, που οργώνονται εύκολα, αλλά δεν συγκρατούν νερό και θρεπτικά συστατικά, για "βαριά" ή λεπτόκοκκα που οργώνονται δύσκολα, αλλά συγκρατούν πολύ νερό, στραγγίζουν δύσκολα και περιέχουν πολλά θρεπτικά συστατικά και για "μεσαία" εδάφη με ενδιάμεσες ιδιότητες. Τα εδάφη συνήθως ταξινομούνται σε δώδεκα κατηγορίες (π.χ. αμμο-πηλώδες, αμμο-αργιλο-πηλώδες κ.ά), αλλά σε γενικές γραμμές μπορούμε να αναφερόμαστε σε "αμμώδη" ή "ελαφρά" εδάφη, πηλώδη ή μεσαία και αργιλώδη ή βαριά. -Έδαφος: είναι το ανώτερο τμήμα τους λιθόσφαιρας στο οποίο ριζώνουν τα φυτά της ξηράς. -Εθνικά πάρκα: Χαρακτηρίζονται έτσι εκτεταμένες χερσαίες, υδάτινες ή μικτού χαρακτήρα περιοχές, οι οποίες παραμένουν ανεπηρέαστες, ή έχουν ελάχιστα επηρεαστεί από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και στις οποίες διατηρείται μεγάλος αριθμός και ποικιλία αξιόλογων βιολογικών, οικολογικών, γεωμορφολογικών και αισθητικών στοιχείων. 'Όταν το εθνικό πάρκο, ή μεγάλο τμήμα του καταλαμβάνει θαλάσσια περιοχή, ή εκτάσεις δασικού χαρακτήρα, μπορεί να χαρακτηρίζεται ειδικότερα ως θαλάσσιο πάρκο ή εθνικός δρυμός. -Εθνικοί δρυμοί: κηρύσσονται περιοχές οι οποίες παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, από την άποψη διατήρησης της άγριας χλωρίδας και πανίδας, των γεωμορφολογικών σχηματισμών του υπεδάφους, της ατμόσφαιρας, των υδάτων και γενικώς του φυσικού περιβάλλοντός τους και των οποίων επιβάλλεται η προστασία, η διατήρηση και η βελτίωση της σύνθεσης, της μορφής και των φυσικών καλλονών τους, για αισθητική, ψυχική και υγιεινή απόλαυση και ανάπτυξη του τουρισμού, ως και η διενέργεια πάσης φύσεως επιστημονικών ερευνών. -Είδος: Οργανισμός ή οργανισμοί που έχουν κοινά χαρακτηριστικά και συγκροτούν ένα φυσικό πληθυσμό ή ομάδες πληθυσμών, μέσα στους οποίους τα εξειδικευμένα γνωρίσματα των γονέων μεταβιβάζονται στους απογόνους τους. -Εισροές ενέργειας: Τα διάφορα εφόδια όπως λιπάσματα, φυτοφάρμακα, καύσιμα κ.τ.λ. που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή των γεωργικών προϊόντων. -Ελ Νίνιο φαινόμενο: είναι το φαινόμενο εκείνο (γίνεται αντιληπτό στο Περού γύρω στα Χριστούγεννα και οι ντόπιοι ψαράδες το ονόμασαν θείο βρέφος=ελ Νίνιο),κατά τη διάρκεια του Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό & Οικολογικό Γλωσσάρι - 13

οποίου (μερικές εβδομάδες) η ατμοσφαιρική πίεση στο δυτικό τροπικό Ειρηνικό ωκεανό αυξάνεται με αποτέλεσμα το ψυχρό ωκεάνιο ρεύμα, πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά και ψάρια που συνήθως κατευθύνεται βόρεια, αλλάζει κατεύθυνση και σύσταση. Ετσι, γίνεται θερμό και φτωχό σε θρεπτικά συστατικά και αλιεύματα και κατευθύνεται προς τις νοτιοδυτικές ακτές της νότιας Αμερικής. Κάποια χρόνια, το φαινόμενο αυτό γίνεται εντονότερο και διαρκεί περισσότερο, προκαλώντας σοβαρές διαταραχές στη γενική κυκλοφορία της ατμόσφαιρας. Το αποτέλεσμα είναι να εμφανίζονται κλιματικές περίοδοι που χαρακτηρίζονται από πολύ μεγάλες θερμοκρασίες και έντονη ξηρασία ή από πολύ ψυχρούς χειμώνες. Οι πιο πάνω συνθήκες δεν συμβαίνουν μόνο στην περιοχή του νότιου Ειρηνικού, αλλά επηρεάζουν και το κλίμα πολλών περιοχών ακόμα και των εύκρατων ζωνών. Εξάλλου, έρευνες έχουν δείξει ότι στην ανατολική Μεσόγειο εμφανίζονται στη θερμοκρασία του αέρα περίοδοι ανάλογοι με τις "ψευδοπεριόδους" του φαινομένου "Ελ Νίνιο" καθώς και ξηρασία. -Έλος: είναι τύπος υγρότοπου που καλύπτεται από ρηχά ή βαθιά λιμνάζοντα ή και από πολύ αργά κινούμενα νερά. -ΕΜΑS (Eco Management and Audit Scheme): είναι το ευρωπαϊκό σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης, ενώ το ΙSΟ 14001 είναι σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης με διεθνή ισχύ. Οι βασικοί στόχοι του είναι μεταξύ των άλλων η συμμόρφωση της επιχείρησης ή οργάνωσης με τη ισχύουσα νομοθεσία που διέπει τις δραστηριότητες της, αλλά και ο έλεγχος των αποτελεσμάτων των δραστηριοτήτων, προϊόντων ή υπηρεσιών της επιχείρησης αναφορικά μ το περιβάλλον μέσω των περιβαλλοντικών στόχων που έχει ορίσει η επιχείρηση στο πλαίσιο ενός Συστήματος Περιβαλλοντικής ιαχείρισης. Το EMAS είναι Κανονισμός της Ε.Ε., εφαρμόζεται γα συγκεκριμένους χώρους, περιλαμβάνει τις απαιτήσεις του ISO 14001, αλλά εμπλουτίζεται και με πρόσθετες απαιτήσεις. Η συμμετοχή στο EMAS απαιτεί εφαρμογή των εξής βημάτων: Περιβαλλοντική πολιτική, Περιβαλλοντική ανάλυση, Περιβαλλοντικοί στόχοι & πρόγραμμα, Σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης, Περιβαλλοντικός έλεγχος, Περιβαλλοντική δήλωση, Περιβαλλοντική επικύρωση και καταγραφή (http:/ec.europa.eu/environment/emas/index_en.htm). -Έμβιος οργανισμός, Έμβια όντα: είναι αυτός που έχει ζωή, δηλαδή ο κάθε ζωντανός οργανισμός. -Ενδιαίτημα: είναι ο γεω-τοπογραφικός και όχι μόνο χώρος όπου ένας πληθυσμός ζει. Με απλά λόγια το ενδιαίτημα αφορά τη διεύθυνση (π.χ. οδός και αριθμός) όπου ζει και μπορεί να βρεθεί ένας Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό & Οικολογικό Γλωσσάρι - 14

οργανισμός, σε αντιδιαστολή με την έννοια του οικολογικού θώκου ή της οικοθέσης ενός οργανισμού που αφορούν στον λειτουργικό ρόλο και στη θέση του στο οικοσύστημα, στο χώρο και στο χρόνο. -Ενδημικό είδος: είναι είδος φυτού ή ζώου που έχει συγκεκριμένη τοπική προέλευση και περιορισμένη γεωγραφική εξάπλωση. ηλαδή το ενδημικό είδος ζει μόνο μέσα σε έναν οροθετημένο γεωγραφικό χώρο στον οποίο και έχει δημιουργηθεί. -Εξάτμιση (transpiration): είναι η μεταφορά νερού στην ατμόσφαιρα από κάθε υγρή επιφάνεια (θάλασσα, λίμνη, ποταμό, χείμαρρο, νερόλακκο, αναπνοή ζώων, κ.ά) με τη μορφή υδρατμών. Η εξάτμιση του νερού από τα φύλλα των φυτών αποτελεί τη διαπνοή. -Εξατμοδιαπνοή ή εξατμισοδιαπνοή ή εξατμισιδιαπνοή ( evapotranspiration): Ο όρος περιγράφει το σύνολο των πραγματικών απωλειών νερού από την εξάτμιση εδαφών και από τη διαπνοή της χλωρίδας. -Εξατμοδιαπνοή υνητική (potential evapotranspiration): Ο όρος περιγράφει την ποσότητα της εξατμοδιαπνοής που δυνητικά θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί από εδαφικές επιφάνειες πλήρως και ομοιόμορφα καλυμμένες από αναπτυσσόμενη χλωρίδα, εφόσον υπήρχαν συνθήκες απεριόριστης διαθεσιμότητας νερού, σε αντιστοιχία, δηλαδή, με την εξάτμιση υδάτινων επιφανειών. Η έννοια της δυνητικής εξατμοδιαπνοής έχει εισαχθεί από τον κλιματολόγο Thornthwaite το 1948 και εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ευρύτατα μέχρι σήμερα στην υδρολογία, μετεωρολογία και κλιματολογία. -Εξέλιξη:είναι η μακρά διαδικασία της αλλαγής των γενετικών ελεγχόμενων χαρακτηριστικών των οργανισμών με σκοπό την καλύτερη προσαρμογή τους στο περιβάλλον. Η εξέλιξη δεν είναι συνώνυμη της φυσικής επιλογής. Η Φ.Ε. προσδιορίζει ένα συγκεκριμένο τρόπο με τον οποίο πραγματοποιούνται αλλαγές κάθε είδους μέσα στο χρόνο, ενώ η εξέλιξη αναφέρεται σε αλλαγές κάθε είδους μέσα στο χρόνο. -Εξώθερμη αντίδραση:είναι χημική αντίδραση που αποδίδει θερμική ενέργεια στο περιβάλλον. -Επικονίαση: Η μεταφορά της γύρης από το "αρσενικό" (στήμονες) στο "θηλυκό" (ύπερος) τμήμα ενός άνθους. -Επιλίμνιο:χαρακτηρίζεται το σχετικά θερμότερο επιφανειακό στρώμα μιας υδατοσυλλογής με οριζόντια θερμοκρασιακή ζώνωση. -Επίφυτα: βιομορφή φυτών που ζουν πάνω σε άλλα φυτά και συνήθως είναι παράσιτα. Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό & Οικολογικό Γλωσσάρι - 15

-Ερημοποίηση: χαρακτηρίζεται η αλλαγή που οφείλεται σε διάφορους παράγοντες που οδηγεί στη δραστική μείωση της βλάστησης και της πρωτογενούς παραγωγής. Οι αλόγιστες δραστηριότητες του ανθρώπου πάνω στο έδαφος-δομή, υφή και βλάστηση, και η εξάντληση του νερού μετατρέπουν γόνιμα εδάφη σε άγονα και αυτά με την πάροδο του χρόνου γίνονται έρημοι. -Ετερότροφος οργανισμός: είναι ο οργανισμός (ζωικός ή μύκητας) εκείνος ο οποίος εξασφαλίζει την τροφή του καταναλώνοντας άλλους οργανισμούς ή τα οργανικά συστατικά τους -Ευτροφισμός: Εξαιτίας της αυξημένης ποσότητας θρεπτικών ουσιών που προέρχονται από οργανικά απόβλητα ή και διάφορα λιπάσματα και που εμπλουτίζουν λίμνες ή κλειστές θάλασσες δημιουργείται συνήθως υπερβολική ανάπτυξη ή και αφθονία στους φυτικούς οργανισμούς (π.χ. φυτοπλαγκτό, φύκια, μακρόφυτα). Ο ευτροφισμός έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των ζωικών οργανισμών, λόγω μείωσης του διαθέσιμου οξυγόνου στο νερό με δυσάρεστα αποτελέσματα για το σύστημα και τους οργανισμούς που ζουν εκεί. -Ευφωτική ζώνη: αναφέρεται στο βάθος του νερού σε ένα υδάτινο οικοσύστημα μέχρι το οποίο φτάνουν οι ακτίνες του ήλιου και είναι δυνατό να επιτελεστεί η φωτοσύνθεση. -Ζωοκοινότητα: Το σύνολο των ζώων που συνυπάρχουν σε ένα βιότοπο. -Ζωοπλαγκτό: είναι οι ζωικοί οργανισμοί του πλαγκτού. -Ζωοβένθος: είναι οι ζωικοί οργανισμοί του βένθους. -Ηθολογία: Η μελέτη της συμπεριφοράς των ζώων στις εκάστοτε συνθήκες του περιβάλλοντος. -Ηλιακή ενέργεια: είναι η ενέργεια η οποία είναι αποτέλεσμα της ηλιακής ακτινοβολίας του ήλιου. -Ηχορύπανση: είναι μορφή ρύπανσης όπου ρυπαντής είναι ανεπιθύμητος ή και δυνατός ήχος. Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό & Οικολογικό Γλωσσάρι - 16

-Θαλάσσια ζώνωση από βιολογική άποψη: Ανάλογα με την ανάπτυξη και τις τροφικές συνήθειες των διαφόρων πληθυσμών από βιολογική άποψη οι ζώνες της θάλασσας διακρίνονται σε ευφωτική ή εύφωτη ζώνη ( εκτείνεται μέχρι το βάθος όπου μπορεί να επιτελεστεί η φωτοσύνθεση) και στην αφωτική ζώνη (εκτείνεται κάτω από τα 200 μέτρα βάθος). Επίσης, η αφωτική ζώνη διακρίνεται στη μεσοπελαγική (εδώ αναζητούν τροφή δελφίνια και φάλαινες), στη βαθυπελαγική ( απαντούν συνήθως οι μεγάλα καλαμάρια και χταπόδια) και στη βενθική ζώνη (απαντούν συνήθως ψάρια της αβύσσου, σπόγγοι, κρινοειδή). -Θαλάσσια ζώνωση από γεωγραφική άποψη: Η οριζόντια ζώνωση της θάλασσας από γεωγραφική άποψη εξαρτάται από την κατάσταση της ακτής, τις παλίρροιες και τη διευθέτηση του πυθμένα. Περιλαμβάνει αυτή η ζώνωση την υφαλοκρηπίδα ή νηρητική ζώνη ( αποτελεί προέκταση της ξηράς και εκτείνεται μέχρι το βάθος των 2οο μέτρων), τη βαθύαλη ζώνη (περιλαμβάνει την προέκταση της ξηράς με απότομη κλίση ηπειρωτική κατωφέρεια- και εκτείνεται από το βάθος των 200 μέτρων μέχρι και τα 2000 μέτρα) και την πελαγική ή αβυσσαία ζώνη (εκτείνεται από τα 2000 μέτρα βάθος μέχρι και τα 6200 μέτρα και έχει ομαλό ανάγλυφο). -Θαμνώνες: είναι οικότοποι όπου κυριαρχούν από τον τύπο της βλάστησης, οι θάμνοι. -Θειική αμμωνία: είναι χημικό λίπασμα ευρείας χρήσης που περιέχει άζωτο σε ποσοστό 21%. -Θερμοκηπίου φαινόμενο: είναι κατ αρχήν φυσικό κλιματικό φαινόμενο που είχε στο παρελθόν ευεργετικά αποτελέσματα για το κλίμα. Η σημερινή απειλή προέρχεται από την υπερβολική εμφάνιση του φαινομένου (αύξηση των θερμοκηπικών αερίων), η οποία οφείλεται στις ανθρώπινες εκπομπές ρύπων (π.χ. στην αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα). Έτσι για παράδειγμα, το αυξανόμενο στρώμα του διοξειδίου του άνθρακα, εμποδίζει τη διάχυση της θερμικής ακτινοβολίας που προέρχεται από τη γη, ενώ εγκλωβίζεται η θερμική της ακτινοβολία, με αποτέλεσμα την άνοδο της θερμοκρασίας του πλανήτη. -Θερμοκηπικά αέρια: είναι οι υδρατμοί και τα αέρια ανθρώπινης προέλευσης, όπως είναι το διοξείδιο του άνθρακα (από ορυκτά καύσιμα και εκχερσώσεις δασικών εκτάσεων), το μεθάνιο (από ρυζοκαλλιέργειες, αποθέσεις σκουπιδιών, πεπτικό σύστημα μηρυκαστικών), το υποξείδιο του αζώτου (από διάσπαση αζωτούχων λιπασμάτων, καύση ορυκτών καυσίμων), το τροποσφαιρικό όζον. -Θερμοκλινές:χαρακτηρίζεται το λεπτό ενδιάμεσο στρώμα νερού μιας υδατοσυλλογής, όπου έχει αναπτυχθεί οριζόντια ζώνωση θερμοκρασιών και στο οποίο έχουμε ταχύτατη αλλαγή των Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό & Οικολογικό Γλωσσάρι - 17

θερμοκρασιών και μετάβαση από το αραιό επιλίμνιο (επιφανειακό στρώμα) στο πυκνό υπολίμνιο (βαθύτερο στρώμα). -Θερόφυτα: είναι βιομορφή φυτών τα οποία έχουν ως στρατηγική τους να αντιπαρέρχονται-περνούν τη θερινή περίοδο με τη μορφή σπερμάτων. -Θήραμα: Άγριο ζώο που έχει θηρευτεί (σκοτωθεί ή συλληφθεί) ή που θεωρείται κατάλληλο για κυνήγι. -Θηρευτής: Το είδος που τρώει κάποιο άλλο ή κάποια άλλα είδη, που ονομάζονται θηράματα. Λέγεται και αρπακτικό. -ΙSΟ 14001:είναι διεθνές περιβαλλοντικό πρότυπο σύστημα διαχείρισης που αναφέρεται σε τμήμα ή στο σύνολο της επιχείρησης. Απαιτεί ανάπτυξη διαδικασίας για τη νομοθετική ενημέρωση και εστιάζεται στην εφαρμογή ενός Συστήματος Περιβαλλοντικής ιαχείρισης με έμμεσο αποτέλεσμα τη βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων. -Iχνοστοιχεία: στοιχεία ανόργανων κυρίως αλάτων που υπάρχουν στο περιβάλλον σε ελάχιστη ποσότητα και τα οποία είναι απαραίτητα για τη ζωή των φυτών και των ζώων. -Καλές γεωργικές πρακτικές ή Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής (Κ.Ο.Γ.Π.): Είναι αγροτικές πρακτικές, σχεδόν οι περισσότερες παραδοσιαές-παλιές, που αποσκοπούν στην αειφορική διαχείριση των γεωργικών γαιών και των φυσικών πόρων, στην προστασία και διαφύλαξη του αγροτικού τοπίου και των χαρακτηριστικών του, στην προστασία της υγείας των αγροτών και των καταναλωτών. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων οι Κώδικες αυτοί παρεμβαίνουν στις ακόλουθες γεωργικές δραστηριότητες όπως είναι η Κατεργασία του εδάφους, η Αμειψισπορά, η σωστή Λίπανση, η ορθολογική ιαχείριση υδάτινων πόρων, η Φυτοπροστασία, η ιαχείριση αυτοφυούς χλωρίδας, η Συγκομιδή, η ιαχείριση των υπολειμμάτων της καλλιέργειας, η ιαχείριση των απορριμμάτων. Η πρακτική της αμειψισποράς αφορά μόνο τις ετήσιες καλλιέργειες, αροτραίες και κηπευτικά. Όλες οι άλλες δραστηριότητες αφορούν όλους τους τύπους των καλλιεργειών. Επίσης, οι κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής αφορούν και τις παρακάτω κτηνοτροφικές δραστηριότητες, όπως είναι η διαχείριση των Βοσκοτόπων, η Υγιεινή και καλή διαβίωση των ζώων, η διαχείριση Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό & Οικολογικό Γλωσσάρι - 18

Αποβλήτων της κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης. Επιπλέον, για την περίπτωση ορισμένων περιοχών ή ζωνών που καθορίζονται σε τοπικό επίπεδο μπορεί να ισχύουν και πρόσθετοι Κώδικες. -Καταναλωτής: είναι ο οργανισμός εκείνος που δεν φωτοσυνθέτει (συνήθως ζώα), αλλά καταναλώνει έτοιμα θρεπτικά συστατικά. -Καταναλωτές ή ευτερογενείς παραγωγοί: είναι οι οργανισμοί εκείνοι (συνήθως ζώα) οι οποίοι χρησιμοποιούν πάντοτε έτοιμη τροφή. Ανάλογα με τις τροφικές προτιμήσεις-τροφές τους, διακρίνουμε σε φυτοφάγους (τρώνε αποκλειστικά μόνο φυτικά συστατικά), σαρκοφάγους (τρώνε αποκλειστικά μόνο ζωικά συστατικά), παμφάγους (τρώνε και φυτά και ζώα) και αποικοδομητές ή σαπρόβιους οργανισμούς. -Κατακρημνίσματα ατμοσφαιρικά: είναι οι μορφές ή καταστάσεις με τις οποίες το νερό πέφτει στη γη ( η βροχή, το χιόνι, η δρόσος, το χαλάζι, η ομίχλη κ.ά). -Καταναλωτές: είναι τα ζώα τα οποία χρησιμοποιούν για την επιβίωση και την ανάπτυξή τους έτοιμη τροφή την οποία λαμβάνουν, είτε με άμεσο (φυτοφάγα ζώα), είτε με έμμεσο (σαρκοφάγα ζώα) τρόπο. -Καταφύγια θηραμάτων: Κηρύσσονται δασικές ή δασοσκεπείς περιοχές, πεδινές εκτάσεις ή ελώδεις περιοχές στις οποίες απαγορεύεται εντελώς, είτε ελέγχεται αυστηρά το κυνήγι, με σκοπό την προστασία και διάσωση του φυσικού περιβάλλοντος καθώς και τη διατήρηση, ανάπτυξη και εκμετάλλευση του θηραματικού πλούτου και της άγριας πανίδας. -Κατολίσθηση: είναι το φαινόμενο εκείνο κατά το οποίο μάζες πετρωμάτων ή εδαφών αποσπώνται από τις πλαγιές βουνών και λόφων και γλιστρούν προς χαμηλότερα σημεία. -Κλίμα & Καιρός: Το κλίμα είναι ένα σύνθετο σύστημα μέση τιμή μετεωρολογικών συνθηκών ενός τόπου για τουλάχιστον τριάντα συνεχή έτη- που σχετίζεται με την ηλιακή ακτινοβολία, τους ωκεανούς, την ατμόσφαιρα, την επιφάνεια του εδάφους, τους πάγους στις πολικές περιοχές, τον έμβιο κόσμο. Το σύστημα αυτό επηρεάζεται και από τις δυνάμεις της φύσης και από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Ο καιρός αλλάζει από μέρα σε μέρα και από ώρα σε ώρα, ενώ το κλίμα αναφέρεται σε μεγαλύτερες χρονικές κλίμακες. ηλαδή απλουστευμένα, το κλίμα είναι ο μέσος καιρός σε μια περιοχή. Καιρός είναι η καταιγίδα, όπως και η χιονοθύελλα. ηλαδή καιρός είναι τα ήπια ή τα βίαια φαινόμενα που εμφανίζονται μια χρονική στιγμή στην ατμόσφαιρα. Το κλίμα και ο καιρός επηρεάζονται από τους ίδιους παράγοντες. Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό & Οικολογικό Γλωσσάρι - 19

-Κλιματικές αλλαγές: Κλιματικές αλλαγές συμβαίνουν διαρκώς και διαμορφώνονται από τη γενική κυκλοφορία της ατμόσφαιρας και των ωκεανών, των ανέμων και των ρευμάτων που μεταφέρουν τη θερμότητα και την υγρασία σε όλη τη γη. Εκτός, από τις φυσικές κλιματικές αλλαγές που κυρίως προωθούνται από την ηλιακή ενέργεια, τα τελευταία χρόνια υπάρχουν ενδείξεις ότι εκπομπές ρυπογόνων ουσιών ανθρώπινης προέλευσης προκαλούν υπερθέρμανση του πλανήτη. Έτσι, σήμερα το κλίμα καθορίζεται από φυσικούς και από ανθρώπινης προέλευσης παράγοντες όπως είναι α) η απορρόφηση και η αναδιανομή της ηλιακής και γήινης ακτινοβολίας στο σύστημα ατμόσφαιρα, υδρόσφαιρα, έδαφος, και β) η μεταβολή της σύστασης της ατμόσφαιρας (φαινόμενο θερμοκηπίου, εκρήξεις ηφαιστείων, αποψιλώσεις δασών και πυρκαγιές, αιωρούμενα σωματίδια κλπ) -Κομπόστ: Το υλικό που προκύπτει από την αερόβια ζύμωση φυτικών και ζωικών υπολειμμάτων. Αποτελεί ένα πολύτιμο οργανικό λίπασμα για το έδαφος. -Κόνδυλος: Τμήμα ρίζας φυτού με ειδική μορφή που χρησιμεύει ως αποθήκη θρεπτικών στοιχείων. Οι κόνδυλοι της πατάτας, της γλυκοπατάτας και άλλων φυτών χρησιμοποιούνται ως τροφή του ανθρώπου. -Κριτήρια αβιοτικά: Σ άυτά συγκαταλέγονται μορφολογικά και εδαφο-γεωλογικά χαρακτηριστικά, χωροχρονικές μεταβολές, τάσεις και προοπτικές, μετεωρολογικά δεδομένα κ.ά. -Κριτήρια αξιολόγησης φυσικού & ανθρωπογενούς περιβάλλοντος: βασίζονται σε πλήθος από αντικειμενικούς και υποκειμενικούς δείκτες (ποσοτικά μεγέθη, ποιοτικές εκτιμήσεις, οπτικές εντυπώσεις, οικολογικές γνώσεις, πολιτισμικές διαστάσεις, αισθητικές αξίες, σενάρια και προοπτικές κ.ά) οι οποίοι εξαρτώνται από τα διαθέσιμα μέσα και τεχνικές, την εμπειρία, το μορφωτικό επίπεδο και την παιδεία και αγωγή του ασχολούμενου με το αντικείμενο κ.ά. Συνήθως, τα κριτήρια αυτά διακρίνονται σε αβιοτικά, οικολογικά, κοινωνικά & οικονομικά και σε πρακτικά. -Κριτήρια κοινωνικά & οικονομικά: Αυτά τα κριτήρια αναφέρονται στη δομή και σύσταση της τοπικής κοινωνίας και στην εξέλιξή τους, στις χρήσεις, λειτουργίες και αξίες των πόρων του περιβάλλοντος και τη διασύνδεσή τους με την τοπική κοινωνία, στην κοινωνική ευαισθησία, αποδοχή και συναίνεση, στις ανθρωπογενείς απειλές και τις προοπτικές τους, στην οικονομική δραστηριότητα και στις επεκτάσεις της κ.ά. -Κριτήρια οικολογικά: Περιλαμβάνουν μεταξύ των άλλων τα ευπαθή και σημαντικά οικοσυστήματα της περιοχής, το βαθμό φυσικότητας των οικοσυστημάτων, την ποικιλότητα οικοτόπων, Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό & Οικολογικό Γλωσσάρι - 20