ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Εφαρμογές Δημοσίου δικαίου Θέμα εργασίας εαρινού εξαμήνου 2009 : Η κατάσχεση εντύπων με ασφαλιστικά μέτρα ΔΙΔΑΣΚΩΝ : Δημητρόπουλος Ανδρέας Επιμέλεια : Σωτηρακοπούλου Ελένη Α.Μ. 1340200200503 Τηλ.6944724298, e-mail :lenasotirakopoulou@gmail.com ΑΘΗΝΑ 2009 1
Περιεχόμενα Πρόλογος σελ 3 Εισαγωγή.σελ.4 Τύπος Έννοια και περιεχόμενο.σελ.5 Φορείς δικαιώματος.σελ.5 Τύπος υπό υποκειμενική και αντικειμενική έννοια..σελ.6 Περιορισμοί των εντύπων και του δικαιώματος της ελευθερίας του τύπου Γενικοί περιορισμοί..σελ.7 Ειδικοί περιορισμοί σελ.8 Κατάσχεση σελ.9 Κατ εξαίρεση κατάσχεση εντύπων (ΑΡΘΡΟ 14 παρ 3 Σ).σελ.9 Κατάσχεση εντύπων με τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων σελ.12 Επίλογος σελ.15 Βιβλιογραφία.σελ.16 Νομολογία σελ.17 2
Πρόλογος Η ελευθερία του τύπου, η απαγόρευση της λογοκρισίας και της λήψης οποιασδήποτε μορφής προληπτικών μέτρων,όπως και η απόλυτη απαγόρευση της κατάσχεσης εντύπων κατοχυρώνονται στο άρθρο 14 του Συντάγματος,φανερώνοντας την σπουδαιότητα της ακώλυτης λειτουργίας του τύπου μέσα σε μια δημοκρατική κοινωνία. Η ελευθεροτυπία είναι άμεσα συνυφασμένη με τη δημοκρατία,με το αναφαίρετο δικαίωμα του κάθε πολίτη όχι μόνο να εκφράσει τις απόψεις του,αλλά και να ασκήσει κριτική σε οποιοδήποτε τομέα της ζωής του χωρίς να περιορίζεται από καμία εξουσία κυρίως πολιτική στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του. Στην εν λόγω εργασία θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε σε τι συνίσταται το δικαίωμα του τύπου,ποιο το περιεχόμενο του, την ιστορική του πορεία,καθώς επίσης θα μπορέσουμε να εντοπίσουμε τους ενδεχόμενους περιορισμούς του συνταγματικώς αυτού κατοχυρωμένου δικαιώματος,από τους πιο γενικούς που είναι η άσκηση του δικαιώματος με τρόπο που να μη θίγονται τα δικαιώματα του υπόλοιπου κοινωνικού συνόλου, μέχρι και τους πιο ειδικούς με κυριότερη τη κατ εξαίρεση επιτρεπόμενη κατάσχεση εντύπων, εξετάζοντας τους λόγους που εκείνη είναι επιτρεπτή μέσω της διαδικασίας της επιβολής προσωρινής δικαστικής προστασίας με τα ασφαλιστικά μέτρα όπως και με άλλους ηπιότερους τρόπους. 3
Εισαγωγή Ιστορικά ελευθερία του τύπου σημαίνει κυρίως την ελευθερία του πολιτικού τύπου από τη λογοκρισία και την προηγούμενη διοικητική άδεια 1!Σήμερα η ελευθερία του τύπου κατοχυρώνεται στο άρθρο 14 του συντάγματός μας, όπου και καθορίζονται με τρόπο σαφή τα όρια του εν λόγω δικαιώματος, καθώς και οι περιορισμοί στην άσκησή του. Συγκεκριμένα καθορίζεται το δικαίωμα διάδοσης στοχασμών με προφορικό ή γραπτό τρόπο μέσω του τύπου, απαγορεύοντας την λογοκρισία και την κατάσχεση εντύπων. Η πρώτη συνταγματική διακήρυξη της ελευθερίας του τύπου πραγματοποιήθηκε ήδη από το Σύνταγμα του Άστρους (Σύνταγμα της Επιδαύρου) το 1823,ενώ η σημερινή διατύπωση διατρέχει στο άρθρο 14 του Συντάγματος του 1864 όπου και απαγορεύτηκε η λογοκρισία του τύπου,αλλά και κάθε προληπτικό μέτρο όπως επίσης περιορίστηκαν οι περιπτώσεις επιτρεπόμενης κατάσχεσης εντύπων 2, το οποίο θα μας απασχολήσει ιδιαίτερα στη συνέχεια. Στην ολοκλήρωση του εν λόγω άρθρου συνέβαλλαν καθοριστικά και οι μετέπειτα αναθεωρήσεις του 1911, του 1927, του 1952 καθώς και το ισχύον Σύνταγμα του 1975. Η ελευθερία του τύπου κατοχυρώνεται και διεθνώς στις διεθνείς διακηρύξεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου,σε ξένα Συντάγματα (στο άρθρ. 25 του βελγικού Συντάγματος του 1994, στο άρθρ. 5 του γερμανικού Θεμελιώδους Νόμου της Βόννης του 1949, στο άρθρ. 21 του ιταλικού Συντάγματος του 1948, στο άρθρ. 20 παρ. στοιχ. δ και παρ. 2, 3, 4 και 5 του ισπανικού Συντάγματος του 1978 3 ),καθώς και στο χάρτη θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 1 Π.Δ.Δαγτόγλου Συνταγματικό δίκαιο,ατομικά δικαιώματα,τόμος Α,εκδόσεις ΑΝΤ.Ν Σακουλα Αθήνα Κομοτηνή 2005,σελ 550 2 Π.Δ.Δαγτόγλου Συνταγματικό δίκαιο,ατομικά δικαιώματα,τόμος Α,εκδόσεις ΑΝΤ.Ν Σακουλα Αθήνα Κομοτηνή 2005,σελ 554-555 3 Ανδρέας.Γ.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα ειδικό μέρος παραδόσεις Αθήνα 2005. 4
Τύπος Έννοια και περιεχόμενο Η έννοια της ελευθερίας του τύπου συνίσταται στην ύπαρξη μιας σειράς ελευθεριών που κατοχυρώνονται με το άρθρο 14 του συντάγματος και συγκεκριμένα αφορά : Την ελευθερία εκδόσεως,συντάξεως,εκτυπώσεως, κυκλοφορίας και διαδόσεως εντύπων στο εσωτερικό και εξωτερικό, καθώς και την ελευθερία ασκήσεως επαγγελμάτων του τύπου 4. Όταν αναφερόμαστε στην ελευθερία του τύπου στην πραγματικότητα εννοούμε την ελευθερία του ιδιωτικού τύπου καθώς με την έκδοση από ιδιωτικούς φορείς εντύπων εκφράζεται η κριτική απέναντι στις συνθήκες που επικρατούν στη χώρα (κυρίως κριτική πολιτικής φύσεως) και έτσι είναι απαραίτητη η διασφάλιση της ελευθερίας του λόγου. Η ελευθερία συντάξεως σημαίνει επιπλέον την δυνατότητα επιλογής της κατεύθυνσης και του περιεχομένου του εντύπου ενώ η ελευθερία επιλογής της ύλης δε συμβιβάζεται με την απαγόρευση εκτύπωσης συγκεκριμένου υλικού. Φορείς δικαιώματος Φορείς του δικαιώματος που προκύπτει από το άρθρο 14 του Συντάγματος είναι καταρχήν μόνο ιδιώτες καθώς όπως έχουμε προαναφέρει η ελευθερία του τύπου όπως και κάθε ένα από τα ατομικά δικαιώματα,είναι δικαιώματα έναντι του κράτους και των άλλων φορέων εξουσίας! Κάτι τέτοιο όμως σε καμία περίπτωση δε θα μπορούσε να σημαίνει πως η έκδοση εντύπων από την κρατική εξουσία δεν είναι παραδεκτή! Απλά δεν υπάγεται στην προστασία της ελευθερίας του τύπου από το Σύνταγμα. Άρα σύμφωνα με τα παραπάνω φορείς της ελευθερίας του τύπου είναι όλοι όσοι ασκούν κατ επάγγελμα ή παρεμπιπτόντως οποιαδήποτε δραστηριότητα του τύπου! Έτσι λοιπόν ως φορείς της προστασίας του δικαιώματος είναι συν τοις άλλοις ιδιοκτήτες εκδότες διευθυντές αρχισυντάκτες,συντάκτες,ανταποκριτές,συνεργάτες 4 4 Π.Δ.Δαγτόγλου Συνταγματικό δίκαιο,ατομικά δικαιώματα,τόμος Α,εκδόσεις ΑΝΤ.Ν Σακουλα Αθήνα Κομοτηνή 2005 5
τυπογράφοι,εφημεριδοπώλες,επαγγελματίες,εθελοντές ή ερασιτέχνες καθώς και οι αγοραστές και αναγνώστες των εντύπων. 5 Φορείς του δικαιώματος είναι και οι ανήλικοι αν και δεν κρίνεται αντισυνταγματική η ύπαρξη διατάξεων που να απαιτούν δικαιοπρακτική ικανότητα για την έκδοση εφημερίδων ή απαγορεύουν την πώληση σε ανηλίκους έντυπα με βλαπτικά για αυτούς περιεχόμενο. Τα νομικά πρόσωπα μπορούν επίσης να είναι φορείς του δικαιώματος του άρθρου 14 του συντάγματος αν κ ιδιαίτερα στο παρελθόν κρινόταν αναγκαία η ύπαρξη φυσικού προσώπου ως εκδότη. Τέλος απαγορεύεται όπως προστάζει και το ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο κάθε διάκριση υπηκόων λόγω της ιθαγένειας τους και έτσι φορείς του δικαιώματος είναι και οι αλλοδαποί. Τύπος υπό υποκειμενική και αντικειμενική έννοια Σύμφωνα με την υποκειμενική έννοια τύπος είναι οι φορείς, το υποκείμενο και κατ επέκταση η μέθοδος της παραγωγής εντύπων. 6 Με άλλα λόγια θεωρούμε το τύπο ως την επιχείρηση,ως το σύνολο της ομάδας που είναι αρμόδια για την παραγωγή των εντύπων. Από την άλλη μεριά ως αντικειμενική έννοια του τύπου θεωρούμε την ταύτιση του τύπου με το έγγραφο, άρα όταν μιλάμε για τύπο υπό την έννοια αυτή αναφερόμαστε τόσο για παράδειγμα στο φύλλο της εφημερίδας ή του περιοδικού όσο και στο σύνολο των στοχασμών που αυτά περιέχουν.επομένως αναφερόμαστε στο συνδυασμό των στοιχείων που συνθέτουν την ύπαρξη του κάθε δικαιώματος δηλαδή το corpus και το animus. Ως corpus εννοούμε κάθε έντυπο τεχνολογικό μέσο και συγκεκριμένα όχι μόνο το μέσο παραγωγής ενός εντύπου αλλά και το ίδιο το έντυπο. Συγκεκριμένα αναφερόμαστε σε οποιοδήποτε μέσο μετάδοσης πληροφοριών στο κοινό αλλά και την ίδια την ύλη του προϊόντος με την οποία γίνεται αυτή η μετάδοση. Παρόλο που σε άλλα δίκαια στην έννοια του τύπου συμπεριλαμβάνεται και ο ηλεκτρονικός,κάτι τέτοιο δεν ισχύει στο ελληνικό σύνταγμα και έτσι ούτε ο ηλεκτρονικός αλλά ούτε και ο κινηματογράφος, η φωνογραφία,η ραδιοφωνία, η τηλεόραση αποτελούν τύπο με την έννοια αυτή. 5 5 Π.Δ.Δαγτόγλου Συνταγματικό δίκαιο,ατομικά δικαιώματα,τόμος Α,εκδόσεις ΑΝΤ.Ν Σακουλα Αθήνα Κομοτηνή 2005 6 Ανδρέας.Γ.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα ειδικό μέρος παραδόσεις Αθήνα 2005. 6
Στο στοιχείο animus του τύπου περιλαμβάνεται το σύνολο των πληροφοριών, το σύνολο των μηνυμάτων, περιεχόμενο του μηνύματος όμως αυτού για να μπορεί να υπαχθεί στην έννοια του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος του τύπου θα πρέπει να περιέχει κάποια έκφραση γνώμης. Έντυπα που δεν περιέχουν μήνυμα δεν υπάγονται στην συνταγματική έννοια του εντύπου. Για το λόγο αυτό δε συνιστούν τύπο οι τιμοκατάλογοι, οι εγκύκλιοι, τα έντυπα οδηγιών εφόσον δεν περιέχουν μήνυμα. 7 Περιορισμοί των εντύπων και του δικαιώματος της ελευθερίας του τύπου Γενικοί περιορισμοί Ως γενικούς θα πρέπει να χαρακτηρίσουμε τους περιορισμούς εκείνους στους οποίους υπάγεται κάθε έκφραση γνώμης ή και πληροφορίας με οποιονδήποτε δυνατό τρόπο. Εκείνο το οποίο θα πρέπει επομένως να καταστεί σαφές είναι ότι ο τύπος δεν είναι υπεράνω των νόμων.αυτό σημαίνει ότι η επιλογή του καθενός να εκφράσει ελεύθερα την άποψη του σαφέστατα και προστατεύεται αλλά σε καμία περίπτωση δε απαλλάσσεται το άτομο αυτό από την υπακοή στους γενικούς κανόνες της χώρας του. 8 Όλοι αυτοί οι γενικοί νόμοι και κανόνες θα πρέπει να συνάδουν με την εφαρμογή σε κάθε επιμέρους περίπτωση της αρχής της αναλογικότητας και σε καμία περίπτωση δε θα πρέπει να πλήττουν το απαραβίαστο της ελευθερίας του τύπου. Ιδιαίτερα σημαντική κρίνεται η προάσπιση του δικαιώματος του απαραβίαστου της ιδιωτικής ζωής και ακόμα περισσότερο του δικαιώματος της προσωπικότητας σε όλες τις εκφάνσεις της,όπως αυτή προστατεύεται από το άρθρο 5 του Συντάγματος. Απαραίτητη είναι επιπλέον η τήρηση της γενικής ρήτρας των χρηστών ηθών μέσω του καθήκοντος αληθείας και της έντιμης συμπεριφοράς ώστε να αποφεύγονται παραβιάσεις των δικαιωμάτων των άλλων. 9 7 Ανδρέας.Γ.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα ειδικό μέρος παραδόσεις Αθήνα 2005. 8 Π.Δ.Δαγτόγλου Συνταγματικό δίκαιο,ατομικά δικαιώματα,τόμος Α,εκδόσεις ΑΝΤ.Ν Σακουλα Αθήνα Κομοτηνή 2005 9 Ανδρέας.Γ.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα ειδικό μέρος παραδόσεις Αθήνα 2005. 7
Ειδικοί περιορισμοί Στο ελληνικό Σύνταγμα εμπεριέχεται μια σειρά από ειδικούς περιορισμούς της ελευθερίας του τύπου.πρέπει ωστόσο να διευκρινισθεί ότι οι περιορισμοί αυτοί δεν ισχύουν για τα έντυπα που είναι συγχρόνως έργα τέχνης ή επιστήμης καθώς η προστασία της τέχνης και της επιστήμης όπως καθορίζεται στο άρθρο 16 του Συντάγματος δεν υπόκεινται σε ειδικούς περιορισμούς 10. Η σπουδαιότερη ομάδα ειδικών περιορισμών έχει να κάνει με την κατάσχεση των εντύπων και με το κατά πόσο αυτή είναι επιτρεπτή σε μια δημοκρατία. Σύμφωνα με το άρθρο 14 παράγραφοι 1,2,3 του συντάγματος : 1.Καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του τηρώντας τους νόμους του Κράτους. 2.Ο τύπος είναι ελεύθερος.η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται. 3.Η κατάσχεση εφημερίδων και άλλων εντύπων,είτε πριν από την κυκλοφορία είτε ύστερα από αυτή, απαγορεύεται. Η ελευθερία του τύπου αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα δικαιώματα που έχει τη δυνατότητα να απολαύσει κανείς στα πλαίσια μιας δημοκρατίας. Η απαγόρευση της λογοκρισίας και η ελεύθερη ανάπτυξη των ιδεών και των στοχασμών του κάθε πολίτη οδηγεί στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και δείχνει το δρόμο για την ελευθερία του καθενός από εμάς. Οποιοσδήποτε έχει τη δυνατότητα να εκφράσει με τρόπο σαφές τα πιστεύω του και τους διάφορους στοχασμούς του,είτε αυτοί προκύπτουν από την απλή ανάγκη ανάπτυξης της προσωπικότητας του,είτε από την επιβλητική ανάγκη της άσκησης κριτικής απέναντι στα όσα λαμβάνουν χώρα γύρω του( τόσο στη πολιτική στην οικονομική,όσο και σε οποιαδήποτε άλλη έκφανση της κοινωνικής ζωής). Επομένως είναι απόλυτα κατανοητό ότι η απαγόρευση της λογοκρισίας συνάδει με την ορθή λειτουργία μιας δημοκρατικής κοινωνίας και προς την ίδια αυτή 10 Π.Δ.Δαγτόγλου Συνταγματικό δίκαιο,ατομικά δικαιώματα,τόμος Α,εκδόσεις ΑΝΤ.Ν Σακουλα Αθήνα Κομοτηνή 2005 8
κατεύθυνση συνίσταται και η απαγόρευση οποιουδήποτε άλλου προληπτικού μέτρου, διακηρύσσοντας με τον τρόπο αυτό την ελευθερία του τύπου. Ωστόσο η ελευθερία αυτής της έκφρασης είναι δυνατό να οδηγήσει σε παγίδες στην περίπτωση κατά την οποία γίνει καταχρηστική άσκηση της,καθώς είμαστε υποχρεωμένοι για να προασπίσουμε τα προσωπικά μας συμφέροντα και τις προσωπικές μας ελευθερίες όχι μόνο να τηρούμε τους νόμους όπως το ίδιο το Σύνταγμα ορίζει,αλλά και να αντιμετωπίζουμε με κάθε σεβασμό τα δικαιώματα του υπόλοιπου κοινωνικού συνόλου. Κατάσχεση Μέσα στα πλαίσια λοιπόν της προάσπισης της ελευθερίας έκφρασης μας μέσω του τύπου (όποια μορφή και να έχει αυτός) είναι απόλυτα δικαιολογημένη η απαγόρευση της κατάσχεσης εφημερίδων και άλλων εντύπων,είτε πριν από την κυκλοφορία τους, είτε ύστερα από αυτήν σύμφωνα με το άρθρο 14 παρ.3 του συντάγματος. Μέσω λοιπόν αυτής της απαγόρευσης κατάσχεσης προασπίζεται ρητά το δικαίωμα της ελευθεροτυπίας και άρα το δικαίωμα της ίδιας της δημοκρατίας.με την κατάσχεση επιτυγχάνεται η δέσμευση των εντύπων από την κατοχή κάποιου και η απαγόρευση της κυκλοφορίας τους. Η κατάσχεση δεν αποτελεί απλά ένα περιορισμό αλλά μια ανατροπή και απαγόρευση της άσκησης του δικαιώματος 11. Κατ εξαίρεση κατάσχεση εντύπων (ΑΡΘΡΟ 14 παρ 3 Σ) Ωστόσο έχοντας ο συντακτικός νομοθέτης ως στόχο του την απόλυτη διασφάλιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του κράτους γενικότερα,ορίζει στη συνέχεια του άρθρου 14 παρ. 3,μια σειρά περιορισμών στην απαγόρευση της κατάσχεσης των εντύπων,όταν αυτή γίνεται με παραγγελία του εισαγγελέα. 11 Ανδρέας.Γ.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα ειδικό μέρος παραδόσεις Αθήνα 2005. 9
Συγκεκριμένα : Κατ εξαίρεση επιτρέπεται η κατάσχεση, με παραγγελία του εισαγγελέα μετά την κυκλοφορία : Α)για προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας. Β)για προσβολή του προσώπου του Προέδρου της Δημοκρατίας. Γ)για δημοσίευμα που αποκαλύπτει πληροφορίες για τη σύνθεση, τον εξοπλισμό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάμεων ή την οχύρωση της χώρας ή που έχει σκοπό τη βίαιη ανατροπή του πολιτεύματος ή στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του Κράτους. Δ)για άσεμνα δημοσιεύματα που προσβάλλουν ολοφάνερα τη δημόσια αιδώ, στις περιπτώσεις που ορίζει ο νόμος. Οι εξαιρέσεις αυτές υπόκεινται στο χρονικό περιορισμό της κυκλοφορίας του εγγράφου. Συγκεκριμένα η κατάσχεση εντύπων είναι δυνατή μόνο μετά τη κυκλοφορία τους. Ένα έντυπο θεωρείται ότι κυκλοφόρησε από τη στιγμή που έγινε δημόσιο,δηλαδή προσιτό στο κοινό. Η ρύθμιση αυτή είναι σύμφωνη με τον κανόνα της απαγόρευσης οποιουδήποτε προληπτικού μέτρου (Σύντ. άρθρ. 14 παρ.2), προς το οποίο θα ισοδυναμούσε η πριν την κυκλοφορία κατάσχεση. Προληπτική (πριν από την κυκλοφορία) κατάσχεση θα μπορούσε να επιβληθεί μόνο σε περιπτώσεις κατάστασης ανάγκης και εφαρμογής του άρθρου 48 του συντάγματος. 12 Το Σύνταγμα απαγορεύει οποιαδήποτε πράξη ισοδυναμεί με κατάσχεση ώστε να είναι αδύνατη η κυκλοφορία του εντύπου. Όσον αφορά τις επιμέρους τέσσερις περιπτώσεις έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής : Α)Όταν αναφερόμαστε στη προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας,εννοούμε όχι μόνο την χριστιανική αλλά και κάθε άλλη θρησκεία,η οποία να θεωρείται γνωστή όπως κατοχυρώνεται συνταγματικά από το άρθρο 13 του Συντάγματος. Δεν επιτρέπεται ποτέ η κατάσχεση όταν πρόκειται για προσβολή μη γνωστής θρησκείας. Ως προσβολή εννοούμε τη καθύβριση αλλά και όχι μόνο ενώ δεν πραγματώνεται η προσβολή αυτή μόνο με αξιόποινη πράξη. 13 Β)Ως προς τη προσβολή του προσώπου του Προέδρου της Δημοκρατίας θα πρέπει να διαχωρίσουμε τη προσβολή του προσώπου ως φορέα δικαιώματος από την 12 Ανδρέας.Γ.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα ειδικό μέρος παραδόσεις Αθήνα 2009. 13 Ανδρέας.Γ.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα ειδικό μέρος παραδόσεις Αθήνα 2005.σελ 191 10
προσβολή του προεδρικού αξιώματος το οποίο συνιστά περιύβριση αρχής και δε μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τη κατάσχεση. Είναι δικαίωμα του καθενός η άσκηση κριτικής σε φορείς που έχουν δημόσια εξουσία, αλλά σε κάθε περίπτωση θα πρέπει η κριτική αυτή να υπόκειται σε έλεγχο σε περίπτωση που αντιβαίνει στην αρχή της αναλογικότητας και συνιστά κατάχρηση δικαιώματος. Όταν υπάρχει κατάχρηση του δικαιώματος κριτικής παύει και η συνταγματική προστασία. 14 Γ) για δημοσίευμα που αποκαλύπτει πληροφορίες για τη σύνθεση, τον εξοπλισμό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάμεων ή την οχύρωση της χώρας ή που έχει σκοπό τη βίαιη ανατροπή του πολιτεύματος ή στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του Κράτους,αναφερόμαστε στην αποκάλυψη στρατιωτικών πληροφοριών που πρέπει για λόγους ασφαλείας να παραμείνουν μυστικές.κατάσχεση επιτρέπεται επιπλέον και σε δημοσιεύματα τα οποία έχουν σκοπό τους τη βίαιη ανατροπή του πολιτεύματος πλήττοντας έτσι καίρια τη δημοκρατία. Δ)Την έννοια του ασέμνου ορίζει το άρθρο 30 του νόμου 5060/1931 σύμφωνα με το οποίο άσεμνα είναι τα χειρόγραφα έντυπα,εικόνες και λοιπά αντικείμενα οσάκις σύμφωνα με το κοινό αίσθημα προσβάλλουν την αιδώ. Το εν λόγω άρθρο εξαιρέθηκε από τη κατάργηση των ειδικών ποινικών διατάξεων περί τύπου που προβλέπει ο νόμος 2243/1994. 15 Ωστόσο κατάσχεση εντύπου από το σύνταγμα επιτρέπεται μόνο εάν προσβάλλεται η δημόσια αιδώς και η προσβολή αυτή πρέπει να είναι προφανής, δηλαδή να γίνεται αντιληπτή από το καθένα, αλλά και αυτή να επιδιώκει ο δράστης.αντίθετα δε θεωρείται άσεμνο το έργο τέχνης ή επιστήμης,καθώς η εξαίρεση αυτή των έργων τέχνης και επιστήμης επιβάλλεται απευθείας από το ίδιο το Σύνταγμα στο άρθρο 16 παρ.1. 16 Ο εξαιρετικός χαρακτήρας της κατάσχεσης επιβεβαιώνεται και από την αυστηρότητα της διαδικασίας της.όλες οι περιπτώσεις της κατ εξαίρεση κατάσχεσης διενεργούνται από ανακριτικό υπάλληλο ή εισαγγελέα. Ο εισαγγελέας, μέσα σε είκοσι τέσσερις ώρες από την κατάσχεση, οφείλει να υποβάλει την υπόθεση στο δικαστικό συμβούλιο, και αυτό, μέσα σε άλλες είκοσι τέσσερις ώρες, οφείλει να αποφασίσει για τη διατήρηση ή την άρση της κατάσχεσης, διαφορετικά η κατάσχεση αίρεται αυτοδικαίως. 17 Τα ένδικα μέσα της έφεσης και της αναίρεσης επιτρέπονται και στον εκδότη του εντύπου που κατασχέθηκε αλλά και στον εισαγγελέα. 14 Ανδρέας.Γ.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα ειδικό μέρος παραδόσεις Αθήνα 2005.σελ 192 15 Π.Δ.Δαγτόγλου Συνταγματικό δίκαιο,ατομικά δικαιώματα,τόμος Α,εκδόσεις ΑΝΤ.Ν Σακουλα Αθήνα Κομοτηνή 2005 σελ 630-631 16 Π.Δ.Δαγτόγλου Συνταγματικό δίκαιο,ατομικά δικαιώματα,τόμος Α,εκδόσεις ΑΝΤ.Ν Σακουλα Αθήνα Κομοτηνή 2005 17 17 Ανδρέας.Γ.Δημητρόπουλος Συνταγματικά δικαιώματα ειδικό μέρος παραδόσεις Αθήνα 2005.σελ 192 11
Τέλος πρέπει να σημειωθεί ότι όλες οι διατάξεις του άρθρου 14 μπορούν να ανασταλούν σε περίπτωση εξωτερικού ή εσωτερικού κινδύνου σύμφωνα με το άρθρο 48 του Σ. 18 Κατάσχεση εντύπων με τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων Οι γενικές διατάξεις περί επιβολής ασφαλιστικών μέτρων δεν προβλέπουν καμία ειδική μεταχείριση του τύπου. Γενικότερα όμως σήμερα φαίνεται να γίνεται δεκτό ότι σε περιπτώσεις προσβολής δικαιωμάτων απόλυτων,είναι δυνατή η παροχή προσωρινής δικαστικής προστασίας με καταδίκη του προσβάλλοντος σε άρση της προσβολής,παράλειψη της στο μέλλον και σε αυτοπρόσωπη θετική ενέργεια. 19 Ωστόσο η πρακτική των ελληνικών δικαστηρίων δύσκολα καταλήγει στην επιβολή ασφαλιστικών μέτρων εναντίον των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Παρόλα αυτά δε θα μπορούσαμε να αποσιωπήσουμε το γεγονός του ότι η επιβολή των ασφαλιστικών μέτρων μπορεί να επιφέρει τους μεγαλύτερους περιορισμούς στο τύπο. 20 Και αυτό γιατί από τη μια μεριά, ο άνευ ενδοιασμών χαρακτηρισμός ενός κινδύνου ως ιδιαίτερα σοβαρού που να δικαιολογεί την ύπαρξη προσωρινής δικαστικής προστασίας,καθώς και η υποτίμηση της ιδιαίτερης και σοβαρής αποστολής του τύπου από την άλλη πολύ εύκολα θα μπορούσε να μας οδηγήσει σε καταστρατήγηση της απαγόρευσης της λογοκρισίας από το σύνταγμα ο κίνδυνος γίνεται ακόμα μεγαλύτερος σε περίπτωση καταχρηστικής άσκησης αίτησης προσωρινών μέτρων με σκοπό πχ την καθυστέρηση δημοσίευσης είδησης με ιδιαίτερα επίκαιρο χαρακτήρα. Εν όψει των ανωτέρω κινδύνων κρίνεται πολύ δύσκολη από τον δικαστή η εκτίμηση των ασφαλιστικών μέτρων και αν η συγκεκριμένη αίτηση είναι ή όχι καταχρηστική. Για το λόγο αυτό η επιβολή ασφαλιστικών μέτρων εναντίον των μέσων μαζικής ενημέρωσης θα πρέπει να 18 Π.Δ.Δαγτόγλου Συνταγματικό δίκαιο,ατομικά δικαιώματα,τόμος Α,εκδόσεις ΑΝΤ.Ν Σακουλα Αθήνα Κομοτηνή 2005 σελ 644. 19 Καράκωστας Ιωάννης, Το Δίκαιο των Μ.Μ.Ε., Εκδόσεις Αντώνη Ν. Σάκκουλα Αθήνα- Κομοτηνή 2005 σελ 315 20 Καράκωστας Ιωάννης, Το Δίκαιο των Μ.Μ.Ε., Εκδόσεις Αντώνη Ν. Σάκκουλα Αθήνα- Κομοτηνή 2005 σελ 315 12
γίνεται μόνο στις εξαιρετικές περιπτώσεις κατά τις οποίες η προσβολή μπορεί να επιφέρει ιδιαίτερα σημαντική ζημία. 21 Ως πεδίο εφαρμογής των ασφαλιστικών μέτρων θεωρούνται τα στάδια προετοιμασίας και διαδόσεως ενός δημοσιεύματος κατά τα οποία είναι δυνατό να εγερθούν η αρνητική αγωγή για παράλειψη και η αγωγή άρσεως της προσβολής. Μετά τη δημοσίευση προσβλητικής για τη προσωπικότητα ειδήσεως ή κρίσεως ενδέχεται να μη πληρούται η προϋπόθεση 22 του επείγοντος που απαιτεί ο νόμος για την επιβολή ασφαλιστικών μέτρων. Για να αποφασίσει το δικαστήριο την επιβολή των ασφαλιστικών μέτρων θα πρέπει να σταθμίσει τη προσβολή και το δικαιολογητικό λόγο του δράστη. Ως δικαιολογητικός λόγος αρκεί η αναφερθεί κατά τρόπο αληθοφανή,δικαιολογημένο ενδιαφέρον για τη διάδοση του επιλήψιμου δημοσιεύματος,υπό την προϋπόθεση πάντα ότι σε αυτό δε περιέχονται αναληθείς προσβλητικές ή αυθαίρετες πληροφορίες. Από την άλλη μεριά η βαρύτητα της προσβολής κρίνεται από το αντικείμενο και τις συνέπειες τις και όχι από τη διάδοσή της ή μη, σε μεγάλο αριθμό προσώπων. Έτσι λοιπόν θα πρέπει να σταθμιστεί η προσβολή και οι συνέπειές τις με την ζημία που θα επιφέρει στο τύπο η επιβολή της,καθώς και η ανάγκη διασφάλισης της ελευθεροτυπίας. Σε κάθε περίπτωση όμως ο δικαστής έχει την ευχέρεια να διατάξει την επιβολή άλλου λιγότερου περιοριστικού για τον τύπο μέτρου που μπορεί να επανορθώσει ή να εξουδετερώσει την προσβολή. Παραδείγματα αυτής της ευχέρειας από μέρους του δικαστή είναι η άσκηση του δικαιώματος απαντήσεως ή επανόρθωση εκ μέρους του ίδιου δημοσιογραφικού οργάνου. 23 Άλλα μέσα για τον περιορισμό των ασφαλιστικών μέτρων αποτελούν και τα αποκαταστατικά μέτρα ασφαλείας. Αποκαταστατικές αγωγές είναι τα ένδικα βοηθήματα που παρέχονται σε ένα πρόσωπο του οποίου προσβλήθηκε η προσωπικότητα προκειμένου να λάβει από τον υπεύθυνο της προσβολής παροχή που θα του επιτρέψει να επαναφέρει το προσβληθέν αγαθό στη πρότερα κατάσταση. 24 21 Καράκωστας Ιωάννης, Το Δίκαιο των Μ.Μ.Ε., Εκδόσεις Αντώνη Ν. Σάκκουλα Αθήνα- Κομοτηνή 2005 σελ 317 22 Καράκωστας Ιωάννης, Το Δίκαιο των Μ.Μ.Ε., Εκδόσεις Αντώνη Ν. Σάκκουλα Αθήνα- Κομοτηνή 2005 σελ 317 23 Καράκωστας Ιωάννης, Το Δίκαιο των Μ.Μ.Ε., Εκδόσεις Αντώνη Ν. Σάκκουλα Αθήνα- Κομοτηνή 2005 σελ 317 24 Καράκωστας Ιωάννης, Το Δίκαιο των Μ.Μ.Ε., Εκδόσεις Αντώνη Ν. Σάκκουλα Αθήνα- Κομοτηνή 2005 σελ 318 13
Τρία είναι τα χαρακτηριστικά των αγωγών αυτών: Α)συνδέονται με μια προσβολή που ανάγεται στο παρελθόν, Β)αποσκοπούν στην επανόρθωση των συνεπειών της προσβολής για το θύμα και Γ)συνεπάγονται παροχή του εναγομένου κυρίως περιουσιακή. Επιπλέον παράλληλα με τις διατάξεις ΑΚ 914,919,920,932 και 59 οι αξιώσεις αποζημίωσης και χρηματικής ικανοποίησης της ηθικής βλάβης για προσβολές εκ μέρους του τύπου ρυθμίζονται στο νόμο 1178/1981 περί αστικής ευθύνης του τύπου. 25 Και σε κάθε περίπτωση συμπληρώνονται από τις γενικές διατάξεις για τη προστασία της προσωπικότητας και την ευθύνη από αδικοπραξία. 25 Καράκωστας Ιωάννης, Το Δίκαιο των Μ.Μ.Ε., Εκδόσεις Αντώνη Ν. Σάκκουλα Αθήνα- Κομοτηνή 2005 σελ 319 14
Επίλογος Ύστερα από την εξέταση των επιμέρους σχετικά με το δικαίωμα του τύπου θεμάτων μπορούμε να καταλήξουμε σε ορισμένα συμπεράσματα. Συγκεκριμένα Η ελευθερία του τύπου όπως και η απαγόρευση της λογοκρισίας κατοχυρώνονται ρητά από το σύνταγμά μας και με τρόπο σαφή,διασφαλίζοντας έτσι την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας μας και τη δημοκρατικότητα του πολιτεύματος μας. Η κατάσχεση των εντύπων απαγορεύεται με σκοπό να μη τίθεται σε κίνδυνο η σπουδαιότητα του τύπου σε μια δημοκρατική κοινωνία μέσω της άσκησης κριτικής, καθώς ο τύπος δεν είναι τυχαίο που χαρακτηρίζεται ως τέταρτη εξουσία. Από την άλλη μεριά εντοπίζουμε μια κατ εξαίρεση δυνατότητα κατάσχεσης εντύπων στις περιπτώσεις κατά της οποίες θίγεται η θρησκεία μας, η δημόσια αιδώς, αποκαλύπτονται μυστικά στρατιωτικά θέτοντας σε κίνδυνο το πολίτευμα μας,καθώς και όταν θίγεται ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μας. Οι εξαιρέσεις αυτές από τη κατάσχεση σε καμία περίπτωση δε θα πρέπει να θεωρηθούν ότι θίγουν ή περιορίζουν το δικαίωμα του τύπου αλλά αντίθετα αποτελούν δικλείδες ασφαλείας για την ορθότερη λειτουργία του πολιτεύματός μας και μη καταχρηστική άσκηση της ελευθερίας μας. Η κατάσχεση των εντύπων μπορεί να γίνει με τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων, σε κάθε περίπτωση εφόσον υπάρχει στάθμιση της προσβολής και του δικαιολογητικού λόγου, ο οποίος πρέπει να προβάλλεται ορθώς, ενώ είναι πάντα δυνατή και η επιβολή λιγότερο περιοριστικών μέτρων όπως άσκηση του δικαιώματος απαντήσεως και άλλες αμυντικές και αποκαταστατικές αγωγές. 15
Βιβλιογραφία 1. Δαγτόγλου Π. Δ., Ατομικά Δικαιώματα Ά και Β, Εκδόσεις Αντώνη Ν. Σάκκουλα Αθήνα- Κομοτηνή 2005 2. Δαγτόγλου Π., «Τύπος και Σύνταγμα», 1989. 3. Δημητρόπουλος Ανδρέας, Συνταγματικά Δικαιώματα Β Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα Θεσσαλονίκη 2008 4. Δημητρόπουλος Ανδ., «Συνταγματικά Δικαιώματα, παραδόσεις συνταγματικού δικαίου», τ. 3,Ι Έκδοση, Αθήνα 2008. 5. Καράκωστας Βελισσάριος,Πρ.Εφετών Δ.Δ.- Γεωργοπούλη-Αθανασούλη Ελένη, Το Σύνταγμα,ερμηνευτικά σχόλια-νομολογία, τόμος τρίτος,άρθρα 11-16, Νομική Βιβλιοθήκη,Αθήνα 1996 6. Καράκωστας Ιωάννης, Το Δίκαιο των Μ.Μ.Ε., Εκδόσεις Αντώνη Ν. Σάκκουλα Αθήνα- Κομοτηνή 2005 7. Καράκωστας Ιωάννης- Τσέβας Αθανάσιος, Η νομοθεσία των Μ.Μ.Ε., Εκδόσεις Αντώνη Ν. Σάκκουλα Αθήνα- Κομοτηνή 2003 8. Κική Π.Γιάννα,Η ελευθερία των οπτικοακουστικών μέσων (υπό το πρίσμα της αναθεώρησης του 2001), Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2003 9. Κόλλιας Κ., Τύπος Βιβλία Εξομοίωση προς έντυπα κατ α.ν. 1092/38 «περί τύπου» επιτρεπτόν κατασχέσεως σε περιπτώσεις αρθρ. 14 Συντάγματος παρ ανακριτού κ.λπ., ΝοΒ (1955), σ.281. 10. Κονταξής Αθανάσιος, Τύπος και Δίκαιο, Αφοί Π. Σάκκουλα 1998 11. Κόρσος Δημήτριος, Τύπος και Ραδιοτηλεόραση Εκδόσεις Αντώνη Ν. Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 1989 12. Μάνεσης Αρ., Συνταγματική προστασία της ελεύθερης κυκλοφορίας των εντύπων και η εφαρμογή της στην πράξη, Το Σ. 1977. 13. Παπαδημητρίου Γ, Η Κατάσχεση Εντύπων κατ άρθρο 16 Ν.2387/1920, Ποιν.Χρ.1989 14. ΧΡΥΣΟΓΟΝΟΥ Κ.: Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, 2006 15. www.greeklaws.gr 16. http://www.greekmeds.gr/adim/ 16
Νομολογία 1. 1.ΑΠ 219/1987, Υπόθεση Σαρτζετάκη-«Ελεύθερου Τύπου», ΝοΒ (35), 1987,σελ. 412 2. ΑΠ 458/1987, Υπόθεση Σαρτζετάκη-«Ελεύθερου Τύπου» 2, ΝοΒ (35), 1987, σελ. 1433 3. ΑΠ 1055/1998,Υπόθεση «Μικρές Αγγελίες», ΠοινΧρ, 1999, σελ. 584 4.. ΑΠ 13/1999, Υπόθεση Μπαμπινιώτη-«Βούλγαρος», ΝοΒ (48), 2000,σελ.447 5. ΑΠ 659/1999,Υπόθεση φωτοαντιγραφής νομικών βιβλίων, ΠοινΧρ,2000,σελ.169 6. ΑΠ 1/2000, ΠοινΧρ, 2000, σελ. 12 για το προστατευόμενο έννομο αγαθό των διατάξεων περί ασέμνων και της καθύβρισης θρησκευμάτων 7. ΑΠ 332/2001,Υπόθεση άσεμνων δημοσιευμάτων, ΠοινΧρ, 2002, σελ.559 8. ΜονΠρΑθ 10939/1983 (αδημοσίευτη),αναφέρεται στο ΝοΒ (35), 1987,σελ.404 9. ΜονΠρΑθ 8064/1986,Υπόθεση ανακριβών ειδήσεων, ΝοΒ (35), 1987,σελ.403 10. ΜονΠρΑθ 22338/1996, Υπόθεση ανακριβών ειδήσεων 2, ΝοΒ (45),1997,σελ.73 11. ΜονΠρΑθ 5208/2000,Υπόθεση Ανδρουλάκη, ΤοΣ, 3/2000, σελ. 572 12. ΜονΠρΗρακλείου 345/1979, Υπόθεση Καπετάν Μπαντουβά, ΝοΒ (27),1979,σελ.1362 13. ΜονΠρΘεσ/κης 18134/1998, Υπόθεση Μπαμπινιώτη- «Βούλγαρος»,Αρμ.,1998,σελ.1330 17
14. ΜονΠρΘεσ/κης 24742/1998, Υπόθεση Μπαμπινιώτη-«Πόντιος», Δ(30),σελ.142 15. ΠολΠρΑθ 10393/2000,Υπόθεση «Νέα Σύνορα», www. neasynora.gr 16. ΠολΠρΘεσ/κης 17333/2000, Υπόθεση Μπαμπινιώτη- «Βούλγαρος»,Δ(32),σελ.396 17. Τριμ.ΕφΘεσ/κης 2390/1991, Υπόθεση πορνογραφικού περιοδικού, βάση δεδομένων «Νόμος» 18. Πλημμ/κείοΑθ 44203/1980, Υπόθεση Καραμανλή «Αυριανής», ΤοΣ,1981,σελ.473 19. ΕΓ-1-06/2006, Ποιν.Χρ. 2007, σελ.461, για την καθύβριση θρησκευμάτων 20. 349577/1976 ΜονΠρωτΑθ.(Ασφ.Μέτρα) Αγάπη και Μίσος. 21. 285/1988 ΑΠ (ολομ), ΝοΒ 1988, σελ 774, Υπόθεση Σαρτζετάκη στησύρο. 22. 6518/1969 ΕφΑθ. και 198/1970 ΑΠ, Υπόθεση βιβλίου το Αρμένισμα. 23. 1019/1986 ΑΠ, ΠοινΧρ 1986, σελ 912, Υπόθεση άσεμνων δημοσιευμάτων.. 18