Ανώτατο Τεχνολογικό Ίδρυμα Σερρών ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ

Ανώτατο Τεχνολογικό Ίδρυμα Σερρών ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ» Υπό της φοιτήτριας: Βαμβακούση Ελένη Επιβλέπων καθηγητής: Δρ. Γ. Έξαρχος ΣΕΡΡΕΣ 2009

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ.. 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 0 Γενικές πληροφορίες του νομού..19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 0 Ο τουρισμός στην Κρήτη σήμερα.... 45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 0 Η ανάπτυξη του τουρισμού στον νομό Λασιθίου..59 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 0 Η ταυτότητα του αγροτουρισμού στο νομό Λασιθίου..67 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 0 Δυνατότητες και προοπτικές αγροτουριστικής ανάπτυξης στο νομό Λασιθίου...93 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 0 Συμπεράσματα- προτάσεις 108 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..119 ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ... 121 2

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο αγροτουρισμός γενικά στην Ελλάδα δεν είναι πολύ διαδεδομένος τρόπος διακοπών. Έτσι δεν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που ασχολούνται με αυτό και υπάρχει σε συγκεκριμένα μέρη. Βέβαια τα τελευταία χρόνια με την βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα προγράμματα στήριξης έγινε μια σημαντική προσπάθεια ανάπτυξης του αγροτουρισμού ώστε να δραστηριοποιηθούν αρκετοί άνθρωποι προς αυτή την κατεύθυνση. Συγκεκριμένα στο νομό Λασιθίου Κρήτης η ανάπτυξή του έγινε πιο ουσιαστική από το 2000 και μετά. Βέβαια ακόμα και σήμερα δεν θεωρούν όσοι δραστηριοποιούνται στον τομέα αυτό ότι είναι η κύρια ασχολία τους αλλά ότι το κάνουν συμπληρωματικά με κάτι άλλο καθώς δεν υπάρχουν πολλά κερδη και ούτε πολύ ζήτηση ώστε ν αναπτυχθεί σωστά. Σ αυτή την πτυχιακή θ αναπτυχθούν τα είδη του αγροτουρισμού στον νομό Λασιθίου, δεν υπάρχουν όλα τα είδη διότι δεν υπάρχουν οι υποδομές, αλλά και γενικότερα στην Κρήτη. Τι είδους τουρίστες και από ποιες χώρες προέρχονται αυτοί οι τουρίστες, οι περισσότεροι είναι από το εξωτερικό και πολλοί λιγότεροι από την Ελλάδα, διότι στο εξωτερικό είναι πολύ πιο διαδεδομένος τρόπος διακοπών παρά στην Ελλάδα όπου οι περισσότεροι προτιμούν να απολαύσουν τον ξέφρενο ρυθμό της διασκέδασης, του ήλιου και της θάλασσας. Έχουν να επιλέξουν ανάμεσα στα πολλά είδη που υπάρχουν όπως τον τουρισμό περιπέτειας, θρησκευτικό τουρισμό, θαλάσσιο τουρισμό, ιππασία, σκι και πολλά άλλα. Υπάρχουν αρκετά προγράμματα που υλοποιήθηκαν στον Νομό Λασιθίου, τα οποία και βοήθησαν αρκετά την ανάπτυξη γενικότερα του νομού και την προβολή του. Βοήθησαν στο να φτιαχτούν αρκετά πράγματα τα οποία δεν υπήρχαν και ν αναπτυχθεί ο αγροτουρισμός ενώ δεν υπήρχε σχεδόν μέχρι τότε και δεν υπήρχε και κίνητρο ώστε να δραστηριοποιηθεί κάποιος. Αυτά τα προγράμματα βοήθησαν αρκετά και υπάρχει και πρόβλεψη για το μέλλον ώστε να μην σταματήσει η ανάπτυξη του και οι υπηρεσίες να γίνουν πολύ καλύτερες και προσβάσιμες απ όλους ώστε ν αυξηθεί και η επισκεψιμότητά τους. Ο αγροτουρισμός λόγω του ότι αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια έχει προσφέρει σε αρκετές περιοχές, κυρίως μικρά χωριά τα οποία είχαν σχεδόν εγκαταλειφθεί, μεγάλη οικονομική άνθηση λόγω του ότι αρκετοί κάτοικοι αποφάσισαν ν ασχοληθούν με αυτό το είδος τουρισμού. Γενικά ο αγροτουρισμός μπορεί ν αναπτυχθεί ακόμα περισσότερο και με τα σωστά μέσα και την υποστήριξη, όπως να φτιαχτούν οι μεταφορές, οι δρόμοι, το αεροδρόμιο, να δραστηριοποιηθούν περισσότεροι στον τομέα αυτό, να παρέχουν καλύτερες συνθήκες, μπορεί να εξελιχθεί σε μια σημαντική πηγή εσόδων και για τους ίδιους αλλά και γενικότερα για την Ελλάδα αφού θα τονωθεί ο τουρισμός, μείωση της ανεργίας που είναι πολύ σημαντικός παράγοντας στην ανάπτυξη του νομού και στα χωριά όπου θα παραμείνει ο πληθυσμός και δεν θα μετακινηθεί στα αστικά κέντρα. Ο αγροτουρισμός έχει πολλές ακόμα δυνατότητες και θα πρέπει και η πολιτεία αλλά και οι ίδιοι οι κάτοικοι να ασχοληθούν σοβαρά με αυτό τον τομέα διότι είναι πολύ εξελίσσιμο είδος διακοπών και σίγουρα τα επόμενα χρόνια θα προτιμηθεί από πολλούς περισσότερους διότι πλέον αρκετοί ψάχνουν να βρεθούν λίγο κοντά στην φύση και στην ηρεμία της από την ένταση της καθημερινότητας και τα διάφορα προβλήματά τους. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω την Κυρία Ολυμπία Καρετσού- Κουτουλάκη και τον Κύριο Εμμανουήλ Σταυρακάκη για την πολύτιμη βοήθεια τους 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πολλές είναι οι προσπάθειες που έχουν γίνει για να δοθεί ένας επακριβής ορισμός του Τουρισμού. Από τα κύρια χαρακτηριστικά του, πέντε μπορούν να εξακριβωθούν εννοιολογικά και συγκεκριμένα τα εξής: Ο τουρισμός είναι αποτέλεσμα μεμονωμένης ή ομαδικής μετακίνησης ανθρώπων σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς και η διαμονή τους σε αυτούς επί τουλάχιστον ένα 24ωρο με σκοπό την ικανοποίηση των τουριστικών τους αναγκών. Οι διάφορες μορφές του τουρισμού περιλαμβάνουν απαραίτητα δύο βασικά στοιχεία: Το ταξίδι στον τουριστικό προορισμό και τη διαμονή σε αυτόν, συμπεριλαμβανομένου της διατροφής. Το ταξίδι και η διαμονή λαμβάνουν χώρα εκτός του τόπου της μόνιμης διαμονής των ανθρώπων που αποφασίζουν να μετακινηθούν για τουριστικούς λόγους. Η μετακίνηση ανθρώπων σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς είναι προσωρινού και βραχυχρόνιου χαρακτήρα, που σημαίνει ότι πρόθεσή τους είναι να επιστρέψουν στον τόπο της μόνιμης κατοικίας τους μέσα σε λίγες, μέρες βδομάδες ή μήνες. Οι άνθρωποι επισκέπτονται τουριστικούς προορισμούς για τουριστικούς λόγους, δηλαδή για λόγους άλλους από εκείνους της μόνιμης διαμονής τους ή της επαγγελματικής απασχόλησής τους. Το 1941 οι καθηγητές Hunziker και Krapf του Πανεπιστημίου της Βέρνης υποστήριξαν την άποψη πως ο τουρισμός πρέπει να οριστεί σαν το σύνολο των φαινομένων και σχέσεων που προκύπτουν από την πραγματοποίηση ενός ταξιδιού σε έναν προορισμό και τη διαμονή σε αυτόν μη μόνιμων κατοίκων του. Το 1937 η Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων της Κοινωνίας των Εθνών χώρες-μέλη της να υιοθετήσουν έναν ορισμό που χαρακτήριζε τον τουρίστα σαν ένα άτομο που ταξιδεύει για ένα χρονικό διάστημα 24 ωρών ή περισσότερο σε μια χώρα διαφορετική από εκείνη που διαμένει μόνιμα. Δυόμιση δεκαετίες αργότερα, το 1963 η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για Διεθνή Ταξίδια και Τουρισμό, που πραγματοποιήθηκε στη Ρώμη συμφώνησε ο όρος επισκέπτης να περιγράφει κάθε άτομο που επισκέπτεται μία χώρα διαφορετική από εκείνη που διαμένει μόνιμα, για οποιοδήποτε λόγο εκτός από εκείνο της άσκησης ενός επαγγέλματος για το οποίο να αμείβεται με χρηματικούς πόρους της χώρας την οποία επισκέπτεται. Ο ορισμός αυτός καλύπτει δύο κατηγορίες επισκεπτών: Τους τουρίστες: άτομα που επισκέπτονται μια χώρα και διαμένουν σε αυτήν τουλάχιστον επί ένα 24ωρο, και των οποίων οι λόγοι επίσκεψης είναι τις περισσότερες φορές διακοπές, επαγγελματικοί, υγείας, σπουδές, συμμετοχή σε αποστολή ή σύσκεψη ή συνέδριο, επίσκεψη φίλων ή συγγενών, θρησκευτικοί και άθληση. Τους εκδρομείς: άτομα που επισκέπτονται μια χώρα και διαμένουν σε αυτή λιγότερο από ένα 24ωρο. Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι επιβάτες κρουαζιερόπλοιων, οι επισκέπτες που έρχονται και φεύγουν την ίδια μέρα χωρίς να διανυκτερεύσουν, καθώς επίσης και τα πληρώματα πλοίων, αεροπλάνων κλπ. (Βενετσανοπούλου Γ. Μάρω, Η κρατική συμβολή στον τουρισμό εναλλακτικές μορφές τουρισμού εκδόσεις interbooks, 2006, σελ.53-54). 4

Η σπουδαιότητα του τουρισμού Η συμβολή της τουριστικής δραστηριότητας στην οικονομία μιας χώρας είναι ευεργετική, διότι επηρεάζει σημαντικούς τομείς της, οι σπουδαιότεροι είναι: Ο συναλλαγματικός τομέας: το τουριστικό συναλλαγματικό έσοδο αποτελεί σπουδαία οικονομική ενίσχυση για μια χώρα, ιδίως όταν αυτή ευρίσκεται στο δρόμο της ανάπτυξης. Ο τομέας της απασχόλησης: ο τουρισμός δημιουργεί ευκαιρίες απασχόλησης. Χρησιμοποιεί προσωπικό, το οποίο άλλοι κλάδοι της παραγωγής δεν απορροφούν. Ο επιχειρηματικός τομέας: με την αύξηση του τουρισμού συντελείται επέκταση της δραστηριότητας της βιομηχανικής και της γεωργικής παραγωγής προς κάλυψη της αυξημένης ζήτησης λόγω της τουριστικής κίνησης. Δραστηριοποιούνται διάφορες επιχειρήσεις προσφοράς εργασίας για την ικανοποίηση των τουριστικών αναγκών. Αναπτύσσεται ο επιχειρησιακός τομέας, καθώς διευρύνονται οι εμπορικές συναλλαγές των τουριστικών περιφερειών με τις χώρες προέλευσης των ξένων τουριστών. (βλ. Δ. Μυλωνόπουλος- Γρ. Μέντης- Μοίρα, Π., «Εργασιακές σχέσεις στις τουριστικές επιχειρήσεις», 2003, σ.74) Ο εισοδηματικός τομέας: το τουριστικό εισόδημα, εκτός από την ποσοτική του συμβολή στην αύξηση του γενικού εισοδήματος, κατανέμεται μεταξύ ευρύτατου κύκλου προσώπων διαφόρων εισοδηματικών τάξεων. Ο πολιτιστικός τομέας: η επαφή με τους ξένους συμβάλλει στην ανάπτυξη του μορφωτικού και πολιτιστικού επιπέδου. Ο δημοσιονομικός τομέας: η τουριστική δραστηριότητα προκαλεί ευεργετικές συνέπειες τόσο στη δημόσια οικονομία όσο και στην οικονομία των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης. (Βενετσανοπούλου Γ. Μάρω, Η κρατική συμβολή στον τουρισμό εναλλακτικές μορφές τουρισμού εκδόσεις interbooks, 2006, σελ.53-54). Πλεονεκτήματα του τουρισμού Ο τουρισμός μπορεί να γίνει μια μεγάλη γεννήτρια εισοδήματος, να προσφέρει εργασίες και ποικίλα άλλα οφέλη, εισροές από φορολόγηση και άλλες εισροές, όπως συμβαίνει και στις βιομηχανίες του δευτερογενή τομέα Σχεδόν όλες οι κοινωνικές ομάδες και παραγωγικές τάξεις ωφελούνται οικονομικά από τον τουρισμό Ο τουρισμός συχνά παρέχει στους κατοίκους ενός τόπου υπηρεσίες που η τοπική κοινωνία δεν θα μπορούσε να υποστηρίξει σε άλλη περίπτωση, όπως λ.χ. θέατρα, πάρκα, αθλητικές εγκαταστάσεις, υπηρεσίες σίτισης κ.ά. Τα ταξίδια είναι ζωτικής σημασίας για όλες σχεδόν τις επιχειρήσεις της σύγχρονης τουριστικής βιομηχανίας. Η ευχαρίστηση από τα ταξίδια και τη διαμονή αποτελούν έκφανση της επιτυχημένης τοπικής τουριστικής ανάπτυξης, γεγονός που μπορεί να ενθαρρύνει την επέκταση και διαφορετικών επιχειρήσεων, πέρα από αυτές που συνδέονται άμεσα με τον τουρισμό Οι επιχειρήσεις που σχετίζονται με τον τουρισμό παρέχουν θέσεις εργασίας για τους νέους και για εκείνους που έχουν μειωμένα προσόντα, και συχνά παρέχουν εργασίες μερικής απασχόλησης ή εποχικού χαρακτήρα, οι οποίες εξυπηρετούν πολύ καλά εκείνους που χρειάζονται μια δεύτερη εργασία για να στηρίξουν το οικογενειακό εισόδημά τους 5

Τα ταξίδια επιβραβεύουν προσωπικά τους περισσότερους από εκείνους που ασχολούνται με αυτά. Με το να είναι κάποιος καλός «οικοδεσπότης» σε αυτούς τους ταξιδιώτες, παρέχει τη δυνατότητα στον εαυτό του να νιώσει άτομο ιδιαίτερα αυξημένης υπερηφάνειας στην τοπική κοινωνία, αλλά και άνθρωπος με αίσθημα ευθύνης Όταν υπάρχει τουριστική υποδομή και ανωδομή σημαίνει πως το κάθε εισερχόμενο δολάριο ή ευρώ στην τοπική κοινωνία από τον τουρισμό είναι σχετικά «καθαρό», δηλαδή δεν απαιτεί επιπλέον δεσμεύσεις για καινούρια σχολεία, επεκτάσεις των υδρεύσεων και των αποχετεύσεων, βελτίωση των δρόμων κ.λ.π., τα οποία οι βιομηχανίες άλλων τομέων γενικώς απαιτούν. Μειονεκτήματα του τουρισμού Ο τουρισμός φέρνει άγνωστους ανθρώπους σε μια τοπική κοινωνία, και μπορεί οι δραστηριότητές τους να συγκρουστούν με αυτές των γηγενών κατοίκων. Σε πολλούς τόπους- προορισμούς έχει αναπτυχθεί ένα συναίσθημα αρνητικό ή σύγκρουσης της «τουριστικής βιομηχανίας» με αυτό που η «υπόλοιπη τοπική κοινωνία» υπηρετεί και υπερασπίζεται Η τουριστική βιομηχανία είναι συχνά εποχική, οπότε πολλές εργασίες που σχετίζονται με τον τουρισμό αμείβονται με χαμηλούς μισθούς. Η ανθρώπινη πίεση, που συχνά ασκείται πάνω στους τοπικούς πόρους για χάρη των τουριστικών υπηρεσιών, προκαλεί περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις με ρύπανση ή μόλυνση ή υποβάθμιση γενικά του φυσικού περιβάλλοντος Τα ταξίδια απαιτούν ένα υψηλό επίπεδο δράσης και ενέργειας σε έναν κόσμο που εμφανίζεται όλο και πιο αδρανής και με έλλειψη ενέργειας στον τόπο της μόνιμης κατοικίας του Η τουριστική ανάπτυξη συχνά δημιουργεί πληθωριστικές τιμές στα όρια των τοπικών αγορών, τιμές που ορισμένες φορές αποβαίνουν περισσότερο καταστροφικές για τα άτομα που έχουν σταθερά εισοδήματα. («τουρισμός- τουριστική οικονομία ανάπτυξη πολιτική», Δρ. Στέφανος Γ. Καραγιάννης- Δρ. Γεώργιος Στ. Έξαρχος, κέντρο τεχνολογικής έρευνας Κρήτης, Ηράκλειο 2006, σελ.212-213) Διακρίσεις του τουρισμού Εγχώριος τουρισμός (domestic tourism): ο τουρισμός των κατοίκων μίας χώρας όταν ταξιδεύουν μόνο εντός αυτής (πχ. ένας Αθηναίος πηγαίνει στην Τρίπολη) Εξερχόμενος τουρισμός (outbound tourism): αφορά στους μόνιμους κατοίκους μίας χώρας οι οποίοι ταξιδεύουν σε μία άλλη χώρα (πχ. ένας Έλληνας που ταξιδεύει στη Γαλλία) Εισερχόμενος τουρισμός (inbound tourism): ο τουρισμός των αλλοδαπών οι οποίοι ταξιδεύουν σε δεδομένη χώρα (πχ. ένας Γάλλος που ταξιδεύει στην Ελλάδα) Διεθνής τουρισμός (international tourism): το σύνολο του εισερχόμενου και του εξερχόμενου τουρισμού. Εσωτερικός τουρισμός (internal tourism): το σύνολο του εγχώριου και του εισερχόμενου τουρισμού 6

Εθνικός τουρισμός: (national tourism): το σύνολο του εγχώριου και του εξερχόμενου τουρισμού. (Τουριστική Οικονομική, Δημήτρης Λαγός, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα 2005, σελ. 42-43 ) Ο Μαζικός Τουρισμός Ο μαζικός τουρισμός είναι μια σχετικά νέα ιδέα, που προήλθε από την μεγάλη άνοδο των εισοδημάτων μετά την Βιομηχανική Επανάσταση. Πριν από αυτή, τα ταξίδια πολιτιστικού ή ψυχαγωγικού χαρακτήρα ήταν αποκλειστικό προνόμιο λίγων εκλεκτών περιηγητών, συνήθως αριστοκρατών. Σήμερα, ο μαζικός τουρισμός είναι απευκταίος λόγω των δυσμενών επιπτώσεων που προκαλεί στο φυσικό περιβάλλον αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο. Η παγκόσμια τάση σήμερα είναι ο τουρισμός να είναι φιλικός ως προς τον άνθρωπο και ως προς το φυσικό περιβάλλον. Μορφές τουρισμού όπως ο αγροτουρισμός, ο περιηγητικός τουρισμός, ο πολιτιστικός τουρισμός, ο συνεδριακός τουρισμός αλλά και ο τουρισμός των πόλεων (city breaks) θεωρούνται σήμερα οι μορφές που θα πρέπει να επικρατήσουν προκείμενου η τουριστική ανάπτυξη να καταστεί βιώσιμη καθώς και να καταπολεμηθεί η εποχικότητα. Εναλλακτικός τουρισμός Ο εναλλακτικός τουρισμός αποτελεί τμήμα των ειδικών μορφών τουρισμού, οι οποίες χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη ενός ειδικού κινήτρου στη ζήτηση και από την ανάπτυξη μιας αντίστοιχης ειδικής υποδομής (προσφοράς). ( Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη και Περιβάλλον, Χ. Κοκκώσης, Π.Τσάρτας, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα 2001, σελ. 82 ). Με τον εναλλακτικό τουρισμό (alternative tourism), οι άνθρωποι αναζητούν ένα διαφορετικό τρόπο διακοπών, ο οποίος συνδέεται με την προστασία της τοπικής κουλτούρας, την προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος αλλά και με την αποφυγή της χρήσης υπηρεσιών οργανωμένου μαζικού τουρισμού. (Τουριστική Οικονομική, Δημήτρης Λαγός, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα 2005, σελ.62) Σημαντικότεροι τουριστικοί προορισμοί Χώρα Αφίξεις (σε εκατομμύρια) Γαλλία 77,0 32,3 Ισπανία 51,7 33,6 Η.Π.Α 41,9 66,5 Ιταλία 39,8 26,9 Κίνα 36,8 20,4 Ηνωμένο Βασίλειο 24,2 17,8 Καναδάς 20,1 - Έσοδα (σε δισεκατομμύρια δολλάρια) 7

Αυστρία 18,6 11,2 Γερμανία 18,0 19,2 Ελλάδα - 9,7 Μεξικό 19,7 - Χονγκ Κονγκ - 10,1 Σημείωση: Γίνεται αναφορά σε στοιχεία του 2002 (www.el.wikipedia.org) Μορφές εναλλακτικού τουρισμού Αγροτουρισμός Γεωτουρισμός Θαλάσσιος τουρισμός Θρησκευτικός τουρισμός Ιαματικός τουρισμός ή θερμαλισμός Οικοτουρισμός Ορεινός και ορειβατικός τουρισμός Περιηγητικός τουρισμός Συνεδριακός τουρισμός Τουρισμός «περιπέτειας» Χειμερινός τουρισμός (ΚΕΤΑ «Οδηγός αγροτουρισμού Κρήτης» σελ. 7-8) Έννοια αγροτουρισμού «Αγροτουρισμός είναι εκείνη η τουριστική δραστηριότητα που αναπτύσσεται σε χώρο μη αστικό, από τους απασχολούμενους κυρίως στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα της παραγωγής και ειδικότερα σε οικογενειακής ή συνεταιριστικής μορφής μικρές τουριστικές μονάδες παροχής αγαθών και υπηρεσιών. Ακόμα, ο αγροτουρισμός στηρίζεται στην αξιοποίηση των φυσικών, πολιτιστικών και ανθρώπινων τοπικών πόρων, ικανοποιεί εξειδικευμένες προσωπικές ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου και αποβλέπει στη συγκράτηση ή και επιστροφή του τοπικού πληθυσμού, στην ενίσχυση του αγροτικού εισοδήματος και της τοπικής οικονομίας και στην άνοδο του βιοτικού και πολιτιστικού τους επιπέδου». («Αγροτουρισμός- μοχλός για την ανάπτυξη της υπαίθρου», Δρ. Γεώργιος Στ. Έξαρχος- Δρ. Στέφανος Γ. Καραγιάννης, κέντρο τεχνολογικής έρευνας Κρήτης, Θεσ/νίκη 2004, σελ. 229). Μορφές Αγροτουρισμού Οι κυρίαρχες μορφές αγροτουρισμού σε διεθνές επίπεδο είναι οι διακοπές σε αγροκτήματα και οι διακοπές σε αγροτικά καταλύματα (αγροικίες) που βρίσκονται μέσα στον αγροτικό οικισμό. Η Ελλάδα με τη μεγάλη οικιστική της διασπορά, με την πολυνησιακή της συγκρότηση, με την αποκεντρωμένη μνημειακής της τοπογραφία, 8

με το εναλλασσόμενο τοπίο, με τις μορφολογικές της αντιθέσεις και με τις διαφοροποιημένες κλιματολογικές της συνθήκες, συγκεντρώνει τις προϋποθέσεις για ανάπτυξη μιας πλατιάς κλίμακας μορφών αγροτουρισμού. Οι μορφές αυτές μπορούν να καταταχθούν σε δυο κατηγορίες : Ο αμιγής αγροτουρισμός, όπου οι φιλοξενούμενοι πέρα από τον κύριο προορισμό τους (διακοπές - ανάπαυση), ασχολούνται είτε με αγροτικές εργασίες κατά κανόνα στο αγρόκτημα (περιποίηση ζώων, άρμεγμα, τυροκομία, θερισμός, τρυγητός, λιομάζεμα, οπωροκηπευτική, μελισσοκομία, κτλ.), είτε και πολλές φορές παράλληλα, με ψυχαγωγικές δραστηριότητες, από αυτές που τους προσφέρει το περιβάλλον της αγροτικής περιοχής (κολύμπι, ψάρεμα, πεζοπορία, ορειβασία, κυνήγι, ιππασία, κτλ.). Ο σύνθετος αγροτουρισμός, όπου οι τουρίστες, πέρα από τις παραπάνω δραστηριότητες, που μπορούν να αναπτύξουν μάλλον περιθωριακά, ικανοποιούν κύρια, κάποιες προσωπικές ανάγκες τους, που εξειδικεύουν τον αγροτουρισμό της περιοχής, όπως για παράδειγμα τουρισμός υγείας, αθλητισμού, φυσιολατρίας, θρησκείας, πολιτισμού. Κύριες μορφές αμιγή αγροτουρισμού στην Ελλάδα Σε χωριά ιδιαίτερου φυσικού κάλους (ορεινά και μη) που προσελκύουν τους επισκέπτες, αξιοποιώντας την ομορφιά της τοποθεσίας τους. Σε νησιωτικές ή παραλιακές περιοχές οι οποίες αξιοποιούν κυρίως τους θερινούς μήνες τον ήλιο και τη θάλασσα. Σε παραδοσιακούς οικισμούς οι οποίοι έχουν να αναδείξουν μια ξεχωριστή αρχιτεκτονική που προσελκύει τον κάτοικο των τσιμεντένιων αστικών κέντρων. Κοντά σε προστατευόμενες περιοχές, όπως εθνικούς δρυμούς και υδροβιότοπους οι οποίες εκτός από φυσικό κάλλος, αναλαμβάνουν να εμπλουτίσουν τις γνώσεις των επισκεπτών σε θέματα οικολογίας. Σε καταλύματα συνεταιριστικής μορφής, όπου τα μέλη των συνεταιρισμών, κυρίως γυναίκες προσφέρουν προϊόντα δικής τους ή τοπικής παραγωγής και αυθεντική φιλοξενία. Κύριες μορφές σύνθετου αγροτουρισμού στην Ελλάδα Σε περιοχές με ιαματικές πηγές, γνωστές ως λουτροπόλεις, όπου σε ειδικά υδροθεραπευτήρια οι τουρίστες υπόκεινται σε κάποιες θεραπευτικές αγωγές, σε ένα συνδυασμό αποτοξίνωσης και σωματικής χαλάρωσης. Σε ορεινά χωριά στην περιοχή των οποίων λειτουργεί οργανωμένο χιονοδρομικό κέντρο, που αποτελεί το στοιχείο έλξης των τουριστών. Σε αγροτικές περιοχές με αθλητικές εγκαταστάσεις, όπου προσφέρονται όλες οι δυνατότητες για ανάπαυση και άθληση. Σε κατασκηνωτικούς χώρους (camping), που βρίσκονται στον περίγυρο αγροτικών οικισμών με τους οποίους συνδέονται οικονομικά κοινωνικά και πολιτισμικά. Για παιδιά μικρής ηλικίας, που πραγματοποιείται σε παιδικές κατασκηνώσεις με αθλητικές εγκαταστάσεις, πλήρη φιλοξενία και προσφορά μορφωτικού, ψυχαγωγικού προγράμματος. 9

Σε κέντρα διερχομένων τουριστών που βρίσκονται σε ειδικούς κόμβους και δέχονται περαστικούς για να τους προσφέρουν φιλοξενία Σε αγροτικές περιοχές όπου υπάρχουν πολιτιστικά ενδιαφέροντα. Οι διακοπές στις περιοχές αυτές συνδέονται με πνευματικές ενασχολήσεις. Όλες οι παραπάνω μορφές αγροτουρισμού στην Ελλάδα εντοπίζονται σε αγροτικές περιοχές, οι τύποι των καταλυμάτων είναι κυρίως δωμάτια εντός της οικίας της αγροτικής οικογένειας ή καταλύματα που αποτελούν προέκταση της κατοικίας, είτε τέλος ανεξάρτητα της οικίας δωμάτια, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η ανεξαρτησία της ιδιωτικής ζωής των κατοίκων και των επισκεπτών. Είδη αγροτουριστικών επιχειρήσεων Τα πιο γνωστά είδη αγροτουριστικών επιχειρήσεων είναι τα ακόλουθα: Καταλύματα Ένα κατάλυμα προκειμένου να χαρακτηριστεί ως αγροτουριστικό θα πρέπει να έχει διατηρήσει τον παραδοσιακό του χαρακτήρα (αν πρόκειται για οίκημα το οποίο προϋπήρχε και έχει ανακαινιστεί). Είναι σημαντικό για κάποιον που το επισκέπτεται να μπορεί να αποκτά την πρωτογενή αίσθηση της ζωής στη φύση και να αντλεί μέσα από το ίδιο το οίκημα πληροφορίες για τον τρόπο ζωής των κατοίκων, τόσο των σύγχρονων όσο και παλαιοτέρων γενιών. Επισκέψιμα αγροκτήματα Τα επισκέψιμα αγροκτήματα είναι ουσιαστικά η αποτύπωση της καθημερινότητας των αγροτών. Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με τα ζώα που εκτρέφονται, να παρακολουθήσει και σε πολλές περιπτώσεις αν θέλει να συμβάλει στις διαδικασίες σίτισης, αρμέγματος, συγκομιδής καρπών (ελιές, πορτοκάλια, σταφύλια) και να γνωρίσει από κοντά τον τρόπο ζωής των ανθρώπων της υπαίθρου. Αξίζει να σημειωθεί όμως ότι τα περισσότερα από τα αγροκτήματα που έχουν δημιουργηθεί σήμερα τόσο στην Κρήτη όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα παρέχουν τη δυνατότητα ολοκληρωμένης φιλοξενίας (διαμονή και σίτιση) των επισκεπτών τους. Έτσι δημιουργείται ένα περισσότερο ολοκληρωμένο τουριστικό πακέτο. Χώροι εστίασης & αναψυχής Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι παραδοσιακές ταβέρνες και τα καφενεία. Η γαστρονομία άλλωστε είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της αγροτουριστικής δραστηριότητας. Οι επισκέπτες επιθυμούν να γευτούν τοπικά εδέσματα και παραδοσιακές συνταγές σε κάθε περιοχή που επισκέπτονται, για τις οποίες χρησιμοποιούνται αγνά υλικά και παρασκευάζονται με παραδοσιακό τρόπο. Η δημιουργία τέτοιων χώρων αποτελεί και μια από τις κυριότερες τάσεις στην επιχειρηματικότητα και την ανάπτυξη της ενδοχώρας σε πολλές περιοχές της Κρήτης. Οινοποιεία & ελαιοτριβεία Η παραγωγή κρασιού και λαδιού αποτελούσε ανέκαθεν κύρια πηγή εισοδήματος για πολλές περιοχές από αρχαιοτάτων χρόνων. Μέσα από την ευκαιρία του αγροτουρισμού, πολλά εγκαταλελειμμένα οινοποιεία και ελαιοτριβεία αναστηλώθηκαν και επαναλειτούργησαν κατά κάποιο τρόπο, παρουσιάζοντας στους επισκέπτες τους τον παλιό και παραδοσιακό τρόπο παραγωγής κρασιού και λαδιού. Θεματικά πάρκα Η πολιτιστική κληρονομιά κάθε τόπου είναι ένα στοιχείο που προσδίδει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του και αυτό να χρησιμοποιηθεί ως ανταγωνιστικό πλεονέκτημα συγκρινόμενος με άλλους προορισμούς. Η διατήρηση των παραδόσεων, η αναβίωση ηθών και εθίμων και η διαφύλαξη πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων μπορούν να 10

ενισχύσουν την εικόνα ενός τουριστικού προορισμού και να λειτουργήσει συμπληρωματικά με άλλες υποδομές (καταλύματα, χώρους εστίασης κλπ). Είναι πολύ συχνό φαινόμενο η αναπαλαίωση χώρων οι οποίοι είχαν συγκεκριμένη χρήση στο παρελθόν (ελαιοτριβείο, σχολείο, νερόμυλοι, αλευρόμυλοι, πατητήρια και αποστακτήρια κα), οι οποίοι έχουν μετατραπεί σε μουσεία. Έτσι, σε πολλές περιπτώσεις, έχουν δημιουργηθεί ακόμα και δίκτυα τέτοιων χώρων, τα οποία συμβάλλουν στη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου τουριστικού προϊόντος. Πρατήρια- εκθετήρια αγροτουριστικών προϊόντων Τα πρατήρια ή εκθετήρια αγροτουριστικών προϊόντων είναι καταστήματα στα οποία πωλούνται αποκλειστικά προϊόντα που παράγονται σε κάθε περιοχή. Μέσα από αυτά τα καταστήματα δίνεται η δυνατότητα στους επισκέπτες να γνωρίσουν προϊόντα που μέχρι εκείνη τη στιγμή τους ήταν άγνωστα και να γνωρίσουν τις διατροφικές συνήθειες των κατοίκων. Υπάρχουν περιοχές που έχουν γίνει γνωστές εξ αιτίας κάποιου ιδιαίτερου προϊόντος και δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις εκείνες των ανθρώπων που αναζητούν να γνωρίσουν ποια είναι τα προϊόντα που παράγονται ή παρασκευάζονται σε συγκεκριμένες περιοχές και να τα αγοράσουν. (ΚΕΤΑ «Οδηγός αγροτουρισμού Κρήτης» σελ. 7-8) Έννοια θρησκευτικού τουρισμού Οι μετακινήσεις των ανθρώπων που γίνονται με σκοπό τη θέαση ναών και θρησκευτικών μνημείων ή τη συμμετοχή τους σε θρησκευτικές τελετουργίες, για χρονική διάρκεια μιας ημέρας μέχρι και μια εβδομάδα, συνιστούν τον θρησκευτικό τουρισμό, και οι προορισμοί αυτής της μορφής τουρισμού βρίσκονται είτε μέσα στα όρια της χώρας είτε σε άλλες χώρες. Για την ανάπτυξη αυτής της μορφής τουρισμού δεν απαιτείται ιδιαίτερη υποδομή και ανωδομή, αφού συνήθως συνδυάζεται και με άλλες μορφές τουρισμού. Πάντως, από τον θρησκευτικό τουρισμό προκύπτουν σημαντικά ωφελήματα, διότι εκδηλώνεται με ομαδικά ταξίδια ανθρώπων που θέλουν να εκπληρώσουν το «τάμα» τους με βάση τη θρησκευτική τους πίστη, αλλά- ταυτοχρόνως- και να ικανοποιήσουν το ιστορικό κ.λ.π. ενδιαφέρον τους. («Αγροτουρισμός- μοχλός για την ανάπτυξη της υπαίθρου», Δρ. Γεώργιος Στ. Έξαρχος- Δρ. Στέφανος Γ. Καραγιάννης, κέντρο τεχνολογικής έρευνας Κρήτης, Θεσ/νίκη 2004, σελ. 253) Έννοια οικοτουρισμόυ Ως οικοτουρισμό πρέπει να θεωρήσουμε την ανάδειξη και αξιοποίηση των ευαίσθητων οικοσυστημάτων τα οποία απαρτίζονται από εδαφογεωμορφολογικούς σχηματισμούς (π.χ. ηφαιστειακά τοπία, φαράγγια κ.λ.π.), υγροβιότοπους με την σπάνια πανίδα και χλωρίδα τους (π.χ. Πρέσπες, Κερκίνη κ.ά.), εθνικούς δρυμούς με την σπάνια πανίδα και χλωρίδα τους (π.χ. Βάλια Κάλντα με την καφετιά αρκούδα, τα υπεραιωνόβια μοναχικά δέντρα «ρόμπολα», τις δρακολίμνες κ.ά.) παραδοσιακούς οικισμούς με σπάνια αρχιτεκτονήματα λαϊκής τέχνης (π.χ. Ζαγόρια, χωριά Πηλίου κ.ά.) και, γενικά περιοχές ιδιαίτερου φυσικού ή ανθρωπογενούς κάλλους. («Αγροτουρισμός- μοχλός για την ανάπτυξη της υπαίθρου», Δρ. Γεώργιος Στ. Έξαρχος- Δρ. Στέφανος Γ. Καραγιάννης, κέντρο τεχνολογικής έρευνας Κρήτης, Θεσ/νίκη 2004, σελ. 255-256) 11

Έννοια θαλάσσιου τουρισμού Ο ελληνικός θαλάσσιος τουρισμός οφείλει την ανάπτυξή του σε αυτά τα 15.000 χιλιόμετρα ακτογραμμών και στους ανθρώπους των παραθαλάσσιων οικισμών που επί σειρά ετών λειτούργησαν με φιλοσοφία «αγροτουρισμού: ανθρώπινες σχέσεις με τους επισκέπτες, άδολη παροχή τουριστικών υπηρεσιών με σκοπό την αύξηση του αγροτικού εισοδήματος των, αισθήματα αγάπης και φιλοξενίας προς τους τουρίστες. Αυτά, στις δύο πρώτες δεκαετίες, του 1950 και 1960, γιατί από τη δεκαετία του 1970 και εντεύθεν, με την ανάπτυξη του μαζικού τουρισμού και την μετατροπή του «θαλάσσιου τουρισμού» σε τουριστική βιομηχανία, οι παρέχοντες τουριστικές υπηρεσίες, έλληνες μεταμορφώθηκαν κατά μεγάλο ποσοστό σε «κερδοσκόπουςαρπαχτικά», ενδιαφερόμενοι για τον γρήγορο και εύκολο πλουτισμό. Οι ελληνικές θάλασσες- ως γνωστόν- προσέλκυαν τους γηγενείς κατοίκους μόνο για «θαλασσοθεραπεία», αλλά στη συνέχεια, μετά τη μαζική προσέλευση των αλλοδαπών τουριστών, οι έλληνες «ανακάλυψαν» τα αθλητικά και ψυχαγωγικά θαλάσσια σπορ, τις ατομικές και ομαδικές ναυταθλητικές δραστηριότητες, τις θαλάσσιες περιηγήσεις με σκάφη αναψυχής και κρουαζιέρες, δηλαδή ανακάλυψαν δραστηριότητες που και σήμερα στην συντριπτική τους πλειονότητα «ασκούνται» και πραγματώνονται από τους αλλοδαπούς τουρίστες. («Αγροτουρισμός- μοχλός για την ανάπτυξη της υπαίθρου», Δρ. Γεώργιος Στ. Έξαρχος- Δρ. Στέφανος Γ. Καραγιάννης, κέντρο τεχνολογικής έρευνας Κρήτης, Θεσ/νίκη 2004, σελ. 242-243) Έννοια πολιτιστικού τουρισμού Ο πολιτιστικός τουρισμός εκ πρώτης όψεως καλύπτει ανάγκες όλων των κατηγοριών ταξιδιωτών που πραγματικά επιθυμούν και ενδιαφέρονται να γνωρίσουν το παρελθόν και το παρόν- ήτοι τον τρόπο ζωής και την νοοτροπία- άλλων λαών. Τα πολιτιστικά στοιχεία λειτουργούν στα όρια μιας χώρας ως «κράχτες» προσέλκυσης τουριστών και ως τέτοια («πολιτιστικοί παράγοντες») θεωρούνται και η διασκέδαση, τα εδέσματα, τα ποτά, η φιλοξενία, η λαϊκή αρχιτεκτονική, η αισθητική του τοπίου, τα χειροποίητα προϊόντα λαϊκής τέχνης και οτιδήποτε άλλο χαρακτηρίζει έναν «εθνικό τρόπο ζωής», σε συνδυασμό με τα κατάλοιπα του παρελθόντος, ήτοι τα αρχαιολογικά μνημεία και τα δημιουργήματα της τέχνης και του πολιτισμού. Οι οικονομικές ωφέλειες μιας χώρας που έχει υψηλή πολιτιστική παράδοση μπορεί να είναι πολύ υψηλές όταν διαφημιστούν κατάλληλα όλες οι πολιτιστικές εκφάνσεις: ήθη και έθιμα, παραδοσιακές τέχνες κ.λ.π., τα οποία μπορούν να παρουσιαστούν καλλιτεχνικά, κατά τρόπον που να σκιαγραφούν αυθεντικά την εικόνα του τουριστικού προορισμού. Οι πολιτιστικές δραστηριότητες παίζουν σημαντικό ρόλο προς αυτή την κατεύθυνση και ιδίως όταν προωθούν τη γνώση και την καλλιέργεια των ιδεών, όπως π.χ.: οι βιβλιοθήκες, τα μουσεία, οι εκθέσεις, οι μουσικές- θεατρικές παραστάσεις, οι κινηματογραφικές και τηλεοπτικές προβολές, τα επιμορφωτικά ταξίδια, οι επιστημονικές συσκέψεις και συνεδριάσεις, οι πολιτιστικές και οικολογικές συναντήσεις, τα σεμινάρια προβολής κάθε πολιτιστικού στοιχείου. («Αγροτουρισμός- μοχλός για την ανάπτυξη της υπαίθρου», Δρ. Γεώργιος Στ. Έξαρχος- Δρ. Στέφανος Γ. Καραγιάννης, κέντρο τεχνολογικής έρευνας Κρήτης, Θεσ/νίκη 2004, σελ. 236) 12

Έννοια αθλητικού τουρισμού Ο τουρισμός άθλησης αποτελεί επιλογή ανθρώπων υψηλών εισοδηματικών στρωμάτων που έχουν και πολλά και μεγάλα διαστήματα «ελεύθερου χρόνου», για να μπορούν να επιδίδονται σε αθλήματα αυτής της μορφής τουρισμού. Το γεγονός ότι είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι με την άθληση προάγεται η σωματική, πνευματική και ψυχική υγεία και ότι μπορούν να αντιμετωπισθούν ψυχοκοινωνικές ασθένειες του σύγχρονου «πολιτισμού» (άγχος, νευροψυχικές διαταραχές κ.ά.), δεν είναι αρκετό ώστε ο αθλητικός τουρισμός να μπορεί να απασχολεί και τα πλατιά κοινωνικά στρώματα, αφού αυτής της μορφής ο τουρισμός σχετίζεται κυρίως με τουρίστες υψηλών εισοδημάτων, όπως έχουμε ήδη αναφέρει. Ο τουρισμός άθλησης έχει δύο βασικές εκφάνσεις, που και οι δύο συνδέονται με τον αγροτουρισμό- πρωτίστως με τον ορεινό τουρισμό και δευτερευόντως με τον θαλάσσιο τουρισμό. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχει: Τουρισμός αθλητών για ξεκούραση και προπονήσεις εκτός της έδρας των ομάδων τους Άθληση τουριστών, είτε ευκαιριακή είτε πιο μόνιμη. Και στην πρώτη και στην δεύτερη περίπτωση, για να υπάρξει ανάπτυξη του τουρισμού άθλησης, σημαντικό ρόλο παίζουν το κλίμα, οι γεωμορφολογικές και περιβαλλοντικές συνθήκες, οι αθλητικές υποδομές, οι έμπειροι εκπαιδευτές αθλημάτων κ.λ.π. του τουριστικού προορισμού. («Αγροτουρισμός- μοχλός για την ανάπτυξη της υπαίθρου», Δρ. Γεώργιος Στ. Έξαρχος- Δρ. Στέφανος Γ. Καραγιάννης, κέντρο τεχνολογικής έρευνας Κρήτης, Θεσ/νίκη 2004, σελ. 245-246) Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του αγροτουρισμού Ο αγροτουρισμός φέρνει τον κάτοικο της πόλης στο περιβάλλον του χωριού, της επαρχίας, της αγροτικής ζωής και του δίνει τη δυνατότητα να μυηθεί και να ενσωματωθεί για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα στις τοπικές συνήθειες. (Ασκέλη Στέλλα, επιχειρήστε αγροτουριστικά, εκδ. Κέρκυρα, 2005, σ.18) Δεν ανταγωνίζεται την κύρια απασχόληση του αγρότη, που είναι η γεωργία ή κτηνοτροφία, αλλά ενισχύει την παραμονή των κατοίκων στις εστίες τους και στις βασικές τους δραστηριότητες χωρίς να τους μετατρέπει σε ξενοδοχοϋπαλλήλους. Δεν χρησιμοποιεί μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες, εμπορικά κέντρα, ή κέντρα διασκέδασης, όπως ο μαζικός τουρισμός, και γενικότερα αποκλείει μορφές τουρισμού που συντελούν στην υποβάθμιση του αγροτικού περιβάλλοντος. Οι μικρές ομάδες τουριστών εξυπηρετούνται από τα μέλη της αγροτικής οικογένειας, κυρίως τις γυναίκες, και πολλές φορές εντάσσονται μέσα στο αγροτικό σπίτι, σε ενοικιαζόμενα δωμάτια. Οι παρεχόμενες υπηρεσίες στους τουρίστες στηρίζονται στην απλότητα και φυσικότητα της ανθρώπινης σχέσης με την προσφορά της ζεστασιάς και γαλήνης που δίνει ο αγροτικός βίος. Η τροφοδοσία των μονάδων γίνεται με τοπικά προϊόντα, όπως προϊόντα γαλακτοκομικών συνεταιρισμών, εξασφαλίζοντας έτσι την προώθηση των προϊόντων της περιοχής. (Βενετσανοπούλου Γ. Μάρω, Η κρατική συμβολή στον τουρισμό εναλλακτικές μορφές τουρισμού εκδόσεις interbooks, 2006, σελ.167) 13

Στόχοι του Αγροτουρισμού Να γνωρίσει ο επισκέπτης τον αγροτικό χώρο, τα πολιτισμικά στοιχεία και τα αυθεντικά χαρακτηριστικά του, τις αγροτικές ασχολίες, τα τοπικά προϊόντα, την παραδοσιακή κουζίνα και την καθημερινή ζωή των κατοίκων της υπαίθρου. Στη γνωριμία με τη φύση και την απομακρυσμένη πολιτιστική κληρονομιά και την παράλληλη αξιοποίησή της. Να φέρει τον επισκέπτη σε επαφή με τη φύση, καθώς και με τις δραστηριότητες της υπαίθρου, στις οποίες μπορεί να συμμετάσχει, να ψυχαγωγηθεί και να περιηγηθεί στα αξιοθέατα. Να ενεργοποιήσει τις παραγωγικές, αναπτυξιακές και πολιτισμικές δυνάμεις του τόπου, συμβάλλοντας έτσι στην κοινωνική και αειφόρο ανάπτυξη της αγροτικής περιοχής. Να ενεργοποιήσει επίσης κυρίως τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης και τους τοπικούς συνεταιρισμούς, ως φορείς του αγροτουρισμού και της αγροτουριστικής ανάπτυξης. Να συμβάλει στην περιφερειακή ανάπτυξη, αφού η ύπαρξή του αποτελεί σημαντικό ρόλο δημιουργίας έργων υποδομής. Στην ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών και οικολογικών επιβαρύνσεων. Στην άνοδο του οικονομικού επιπέδου των περιοχών αυτών με τη συμπλήρωση του εισοδήματος των κατοίκων τους από τον τουρισμό. Στη γνωριμία και διάδοση προϊόντων προερχόμενων από τη χειροτεχνία και την οικοτεχνία της περιοχής. (Βενετσανοπούλου Γ. Μάρω, Η κρατική συμβολή στον τουρισμό εναλλακτικές μορφές τουρισμού εκδ. interbooks, 2006, σελ.168). Προϋποθέσεις εφαρμογής του αγροτουρισμού Δημιουργία μόνιμων τουριστικών καταλυμάτων, παράλληλα με τα ενοικιαζόμενα δωμάτια σε αγροτικές κατοικίες, δημιουργία, επίσης, ξενώνων με πρόγραμμα δεύτερης κατοικίας σε αγροτικούς παραδοσιακούς οικισμούς, καθώς και οργανωμένων συγκροτημάτων παραδοσιακών σπιτιών, ως κέντρων μελέτης και καλοκαιρινών σεμιναρίων παράλληλα με τις διακοπές (study vacation centers), υποδομή ημιμόνιμων εγκαταστάσεων παραθερισμού- αναψυχής (campingcaravanning). Ίδρυση και λειτουργία συμπληρωματικού πολιτιστικού τουρισμού, λαογραφικών και άλλων μουσείων ή τόπων υπαίθριας δημιουργίας αγροτικής ζωής, κέντρων πληροφόρησης, συγκοινωνιακής υποδομής κ. λ. π. Σωστή ενημέρωση του τοπικού πληθυσμού και απαραίτητη καλλιέργεια σωστής αντίληψης για το ρόλο και την αξία του αγροτουρισμού, διότι υπάρχει το ενδεχόμενο η αγροτική περιοχή να μη δεχτεί τουρίστες αυτού του είδους. Ύπαρξη οργανωτικών σχημάτων, όπως φορείς και υπηρεσίες, που θα είναι αρμόδια για την οργάνωση της υποδομής καταλυμάτων, την υποδοχή των επισκεπτών και τη διευκόλυνση προσαρμογής τους στο αγροτικό περιβάλλον. Πρόγραμμα για την προστασία και ανάπτυξη χειροτεχνικών, οικοτεχνικών, αυθεντικών, παραδοσιακών, καλλιτεχνικών προϊόντων και δραστηριοτήτων στον αγροτικό χώρο. Οργάνωση σεμιναρίων γι αυτούς που θα ασχοληθούν στα ενοικιαζόμενα δωμάτια και τις άλλες τοπικές επιχειρήσεις. 14

Στενή οργανική σύνδεση και συνεργασία με τους λοιπούς κλάδους της τοπικής παραγωγής. Διοργάνωση περιηγήσεων στα φυσικά αξιοθέατα και μνημεία της περιοχής. Σεβασμός και ανάδειξη της τοπικής αρχιτεκτονικής. Δυνατότητα κάλυψης των ειδικών αναγκών και απαιτήσεων των τουριστών/ καταναλωτών, που στην περίπτωση του αγροτουρισμού είναι μεμονωμένοι ή οργανωμένες μικρές ομάδες, κυρίως κάτοικοι αστικών κέντρων, που αναζητούν στην ύπαιθρο το καθαρό περιβάλλον και την υγιεινή ατμόσφαιρα των αγροτικών περιοχών, τη γνησιότητα των ηθών και εθίμων αλλά και τις σύγχρονες ανέσεις σε συνδυασμό με σωματικές και πνευματικές δραστηριότητες και ενδιαφέροντα. (Βενετσανοπούλου Γ. Μάρω, Η κρατική συμβολή στον τουρισμό εναλλακτικές μορφές τουρισμού εκδ. interbooks, 2006, σελ.169-170). Θετικές συνέπειες του αγροτουρισμού Κοινωνικές συνέπειες Ο αγροτουρισμός λειτουργεί κατά της απομόνωσης και του μαρασμού των αγροτικών περιοχών, δεδομένου ότι, ως γνωστόν, μεγάλος αριθμός κατοίκων, κυρίως νέων, μετακινείται προς τις αστικές περιοχές, προς αναζήτηση ικανοποιητικότερης εργασίας και ευνοϊκών συνθηκών πνευματικής καλλιέργειας και κοινωνικής ανόδου, τις οποίες στερούνται στο περιορισμένο από την άποψη αυτή αγροτικό περιβάλλον. (βλ. Κ. Καραμπάσου- Παχάκη, θέματα γεωργίας αγροτικής και τοπικής ανάπτυξης, Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών, Αθήνα, 1996, σ. 153) Ο αγροτουρισμός βελτιώνει το βιοτικό επίπεδο του αγρότη, με τη δημιουργία της απαραίτητης τουριστικής υποδομής για τον τουρισμό αυτής της μορφής, που αποκαλείται και τουρισμός ήπιας μορφής. Ακόμη, ο αγροτουρισμός ενισχύει την ανθρώπινη επικοινωνία και καλλιεργεί αρμονικές σχέσεις μεταξύ τουριστών και των αγροτών με αμοιβαία πολιτιστικά οφέλη. Ο τουρίστας, επιστρέφοντας στη φύση, βρίσκει τη δυνατότητα να επανακτήσει την ψυχική ηρεμία και ισορροπία, την οποία έχει απολέσει στα αστικά κέντρα με τους ταχείς ρυθμούς. Με τη συμμετοχή τόσο στην κοινωνική ζωή όσο και στις ποικίλες δραστηριότητες που του προσφέρονται, πλουτίζει ψυχικά, πράγμα που δε συμβαίνει με τις υπόλοιπες μορφές τουρισμού. Γενικά, στον αγροτουρισμό εξασφαλίζεται πληρέστερη ψυχική και πνευματική ικανοποίηση, αφού ο τουρίστας αποφεύγει το συνωστισμό, το θόρυβο, την αισχροκέρδεια και λοιπά αρνητικά παρεπόμενα που συνεπάγεται ο τουρισμός των ανεπτυγμένων και κορεσμένων τουριστικών περιοχών. Τέλος, παρέχεται η δυνατότητα στον τουρίστα να διαδραματίσει διαφορετικούς κοινωνικούς ρόλους από τους συνηθισμένους στην καθημερινότητα της ζωής του. Οικονομικές συνέπειες Ο αγροτουρισμός συμβάλλει στην ανασυγκρότηση του τοπικού πληθυσμού και ιδιαίτερα των τάξεων εκείνων που βρίσκονται σε παραγωγική ηλικία, με τη 15

δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης και την αντιμετώπιση του προβλήματος ανεργίας και υποαπασχόλησης. Δημιουργεί νέες παραγωγικές πρωτοβουλίες και επαγγελματικές δραστηριότητες. Συμβάλλει στην προβολή και προώθηση οικολογικών τοπικών προϊόντων με τα χαρακτηριστικά αυθεντικής ποιότητας και υγιεινής, με απώτερο στόχο να δημιουργηθούν προϋποθέσεις για ευρύτερη διάδοση και εμπορία των προϊόντων αυτών. (βλ. Πολ. Μοίρα, «Η ανάπτυξη της περιφέρειας μέσω της ανάδειξης της πολιτιστικής ταυτότητας της υπαίθρου- ο αγροτουρισμός» άρθρο στο 2 ο Διεθνές επιστημονικό συνέδριο, Διευρυμένη Ευρώπη και περιφερειακές ανισότητες, Πρέβεζα, 3-4 Ιουνίου, 2004, σ. 265) Με αυτό τον τρόπο, ενθαρρύνεται και ενισχύεται η ανανέωση του γεωργικού και κτηνοτροφικού τομέα με την παραγωγή και διάδοση ποιοτικών παραδοσιακών προϊόντων. Ιδιαίτερα παραγωγική είναι η δραστηριοποίηση των γυναικών στις αγροτουριστικές περιοχές με τη δημιουργία αγροτουριστικών συνεταιρισμών, για την παροχή υπηρεσιών διαμονής, εστίασης και εμπορίας παραδοσιακών αγροτικών προϊόντων. Έτσι επιτυγχάνεται η βελτίωση της αγροτικής κατοικίας, διατροφής και ψυχαγωγίας, η δημιουργία παραδοσιακής αγροτικής οικοτεχνίας και πολλών άλλων τομέων τοπικής δραστηριότητας και ευρύτερης οικονομικής ανάπτυξης. Περιβαλλοντικές συνέπειες Ο αγροτουρισμός καταρχήν σέβεται την υπάρχουσα κοινωνική, πολιτιστική, οικονομική και περιβαλλοντική δομή. Η δυνατότητα αυτή στηρίζεται στο γεγονός ότι δεν απαιτούνται μεγάλης έκτασης παρεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον, γιατί το κίνητρο που οδηγεί τους τουρίστες σ αυτούς τους τόπους συνδέεται άμεσα με το περιβάλλον και την προστασία του. Έτσι επιτυγχάνεται η συντήρηση, βελτίωση και αναβίωση του παραδοσιακού αγροτικού τοπίου, του οικιστικού στοιχείου, της οικολογικής ισορροπίας καθώς και η ενδυνάμωση της περιβαλλοντικής προστασίας. Η ανάδειξη περιοχών ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, αξιόλογων φυσικών οικοσυστημάτων, η φυσική και αγροτική βιοποικιλότητα. Τέλος εξασφαλίζεται εξισορροπημένη διαχείριση φυσικών πόρων. Για τους λόγους αυτούς ο αγροτουρισμός στηρίζεται, προβάλλεται και προωθείται από πολλές οικολογικές οργανώσεις και από σωματεία ορειβασίας και φυσικής ζωής κ. λ. π. (Βενετσανοπούλου Γ. Μάρω, Η κρατική συμβολή στον τουρισμό εναλλακτικές μορφές τουρισμού εκδ. interbooks, 2006, σελ.170-172). Θετικές επιδράσεις στο περιβάλλον H δημιουργία νέων πάρκων και η ιδιαίτερη προσοχή και σημασία που δίνεται στην άγρια φύση με θέσπιση «εθνικών δρυμών» και στην προστασία και συντήρηση της βιοποικιλότητας H ανησυχία που εκδηλώνεται σχετικά με την καταστροφή του όζοντος της στρατόσφαιρας, με συνέπεια την παγκόσμια αύξηση της μέσης θερμοκρασίας λόγω 16

του φαινομένου του θερμοκηπίου, που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τους γνωστούς δημοφιλείς τουριστικούς παράγοντες: «ήλιος, άμμος, θάλασσα» H μείωση των υδατικών αποθεμάτων γλυκού- πόσιμου νερού και η μόλυνση των υδάτινων πόρων που έχει διαπιστωθεί τελευταία και θέτει επί τάπητος επιτακτικά το θέμα για καλύτερη περιβαλλοντική διαχείριση και σχεδιασμό όχι μόνο του τουρισμού αλλά και των άλλων κλάδων και τομέων της τοπικής και της παγκόσμιας οικονομίας. Αρνητικές επιδράσεις στο περιβάλλον H απώλεια της βλάστησης λόγω των εκτενών χώρων στάθμευσης και άλλων εγκαταστάσεων H καταπάτηση των φυτών και η μείωση της τοπικής βιοποικιλότητας H διάβρωση του εδάφους H εξάπλωση των αστικών απορριμάτων. («τουρισμός- τουριστική οικονομία ανάπτυξη πολιτική», Δρ. Στέφανος Γ. Καραγιάννης- Δρ. Γεώργιος Στ. Έξαρχος, κέντρο τεχνολογικής έρευνας Κρήτης, Ηράκλειο 2006, σελ.269-270) Πολιτισμικές συνέπειες Τα τελευταία χρόνια γίνεται διεθνώς μια προσπάθεια για την προστασία και διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς της υπαίθρου, μέσω προγραμμάτων προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και ανάπτυξης ήπιων μορφών τουρισμού, όπως δηλαδή ο αγροτικός τουρισμός. Προωθείται έτσι η προστασία και ανάδειξη πολιτιστικών μνημείων ή παραδοσιακών οικισμών της περιοχής, που συνδέονται με την τοπική ιστορία. Δημιουργούνται μουσεία λαϊκής τέχνης για τη διατήρηση και ανάδειξη αγροτικών εργαλείων και γνωστοποίησης παραδοσιακών μεθόδων παραγωγής διαφόρων προϊόντων. Στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας εντάσσεται και ο αγροτουρισμός σε συνδυασμό με την ευρύτερη στρατηγική του τουρισμού, ειδικά σε περιοχές της Ευρώπης που διαθέτουν πλούσιο πολιτιστικό παρελθόν. Αρνητικές συνέπειες του αγροτουρισμού Ο περιορισμός αγροτικών ασχολιών. Έχει παρατηρηθεί ότι η αγροτική απασχόληση περιορίζεται ή και μηδενίζεται, οι αγροτικές εργασίες εγκαταλείπονται προς χάριν ενός βραχυχρόνιου τουριστικού κέρδους. Η σύγκρουση των τοπικών παραδόσεων του ντόπιου πληθυσμού με τον πολιτισμό των αγροτουριστών. Η εισβολή και υιοθέτηση από τον ντόπιο παράγοντα ξένων ηθών και εθίμων, νέων τρόπων ζωής και συνηθειών, νέων θεωρήσεων και στάσεων ζωής. Ο κίνδυνος που εγκυμονεί η υπερανάπτυξη του αγροτουρισμού για πιθανή περιθωριοποίηση του αγροτικού πληθυσμού. Όταν ο αγροτουρισμός υπεραναπτυχθεί σε μια περιοχή, δημιουργείται ο κίνδυνος εμπορευματοποίησης και εκτροπής του από τα αγνά αρχικά του κίνητρα. Η εισβολή επαγγελματιών και επιχειρηματιών στον οικοτουριστικό σχεδιασμό και την εκμετάλλευσή του δημιουργεί 17

τον κίνδυνο οι αγρότες από διαχειριστές και οικοδεσπότες να γίνουν τουριστικοί υπάλληλοι. (Βενετσανοπούλου Γ. Μάρω, Η κρατική συμβολή στον τουρισμό εναλλακτικές μορφές τουρισμού εκδ. interbooks, 2006, σελ.172-173). 18

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο Γενικές πληροφορίες O Νομός Λασιθίου κατέχει το ανατολικότερο τμήμα της Κρήτης. Είναι ο τρίτος Νομός σε έκταση και πληθυσμό και έχει συνολική επιφάνεια 1.870 τ.χ. Συνορεύει δυτικά με το Νομό Ηρακλείου, ενώ από τις άλλες μεριές βρέχεται από το Κρητικό, το Καρπάθιο και το Λιβυκό πέλαγος. Το άνοιγμα του προς το Κρητικό είναι πλούσιο και σχηματίζει τους κόλπους Μιραμπέλλου και Σητείας και ακρωτήρια Άγιο Ιωάννη ή Αφορεσμένο, Κάβο Σίδερο και Πλάκα. Στη νότια πλευρά του τα παράλια είναι πιο ομαλά. Στο Νομό Λασιθίου ανήκουν και τα νησιά Ψείρα, Διονυσάδες, Κουφονήσι και Γαϊδουρονήσι. Το όνομα του πιθανόν να προέρχεται από τη λέξη «λάσιος», πού σημαίνει δασωμένος και κατάφυτος τόπος. Φαίνεται πώς στην αρχαία εποχή τα βουνά του Νομού ήταν κατάφυτα από δασικά δένδρα, πεύκα και πρίνα. Ο Νομός είναι ορεινός με κύριο όγκο τη Δίκτη ή Λασιθιώτικα βουνά (2.155μ). Στο ανατολικό άκρο του βρίσκονται τα Σητειακά βουνά (1.472μ). Στον υπόλοιπο χώρο του Νομού διακρίνονται μικρότερα άλλα βουνά. Ανάμεσα στους δυο μεγάλους ορεινούς όγκους σχηματίζονται μερικές κοιλάδες, χλοερές και εύφορες, στις όποιες τρέχουν τα νερά τους οι χείμαρροι του Νομού Ξεροπόταμος, Καλός, Μάρωνας, Ζάκρου, Γρα-Λυγιάς και Σαραντάπηχος. Κατά την παράδοση μάλιστα ο ποταμός Σαραντάπηχος πήρε την ονομασία του από ένα βυζαντινό Ακρίτα, που φυλάσσεται στα νότια παράλια της Κρήτης από τους Σαρακηνούς κουρσάρους. Ο Ακρίτας είχε ύψους σαράντα πήχεων για αυτό λεγόταν Σαραντάπηχος. Πεδιάδες ο νομός δεν έχει εκτός από μερικούς μικρούς κάμπους στα νότια παράλια του. Στον τομέα της οικονομίας ο τρίτος σε έκταση από τους τέσσερις νομούς της Κρήτης έχει ως βασικό χαρακτηριστικό του, το οποίο και έχει επιδράσει στη διαμόρφωση της οικονομικής του διάρθρωσης, την έλλειψη ενός σημαντικού αστικού κέντρου. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην ανάπτυξη τεσσάρων αξιόλογων κωμοπόλεων: της ολοένα αναπτυσσόμενης πρωτεύουσας, του Αγίου Νικολάου, της Ιεράπετρας, που είναι ο μεγαλύτερος οικισμός της Κρήτης στο Λιβυκό πέλαγος, της Σητείας και της Νεάπολης. Η οικονομία της Κρήτης, η οποία βασιζόταν κυρίως στη γεωργία, άρχισε να αλλάζει ορατά κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '70. Παρόλ αυτά, οι τομείς της γεωργίας και κτηνοτροφίας εξακολουθούν να εμφανίζουν ιδιαίτερη δυναμική λόγω του κλίματος και της έκτασης του νησιού, ενώ παρατηρείται πτώση στις κατασκευές και μεγάλη αύξηση στον τομέα παροχής υπηρεσιών (κυρίως σχετική με τον τουρισμό). Και οι τρεις τομείς της κρητικής οικονομίας (γεωργία, επεξεργασίασυσκευασία, υπηρεσίες), συνδέονται άμεσα και είναι αλληλοεξαρτώμενοι. Η Κρήτη έχει ένα μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα που είναι κοντά στο 100% του ελληνικού μέσου όρου. Η ανεργία είναι περίπου στο 4%, μισή από αυτή της υπόλοιπης επικράτειας. Η ευφορία του εδάφους με τις ευμενείς εκτός σπανίων εξαιρέσεων, κλιματολογικές συνθήκες, εξασφαλίζει τον νομό όσον αφορά σε γεωργοκτηνοτροφικά προϊόντα και κηπευτικά εκλεκτά, κατά κοινή ομολογία, σε ποιότητα και γεύση. Από ορισμένες μάλιστα περιοχές (Ιεράπετρας, Σητεία, Σίσι, Μιραμπέλλου) διενεργείται συστηματική εξαγωγή πρωίμων κηπευτικών, όχι μόνο προς την ηπειρωτική Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, λίαν επωφελής για την εθνική οικονομία της χώρας. Άλλα εξαγώγιμα προϊόντα είναι το λάδι, τα αμύγδαλα, τα χαρούπια και κυρίως εκλεκτή σταφίδα που παράγεται κατ' εξοχήν στην επαρχία Σητείας. 19

Στο Λασίθι, όπως άλλωστε και σε ολόκληρη την Κρήτη, επικρατεί η ελαιοκαλλιέργεια, αν και υπάρχει και σημαντική παραγωγή οπωροκηπευτικών, σουλτανίνας, εσπεριδοειδών, χαρουπιών, κτηνοτροφικών προϊόντων κ.ά. Στο νότιο τμήμα του νομού (στην περιοχή Ιεράπετρας και σε μια παράκτια ζώνη) επικρατούν εξαιρετικά ευνοϊκές κλιματολογικές και εδαφολογικές συνθήκες για καλλιέργεια πρώιμων και όψιμων κηπευτικών, αν και η έλλειψη νερού αποτελεί εμπόδιο στην απρόσκοπτη ανάπτυξη της παραγωγής. Η παραγωγή πρώιμων κηπευτικών (κυρίως ντομάτας) είχε αρχίσει ήδη στην περιοχή Ιεράπετρας πριν από τον Β Παγκόσμιο πόλεμο. Ο τουρισμός, όμως, είναι ο κλάδος που αποτελεί ολοένα αναπτυσσόμενη πηγή εσόδων, ειδικότερα στις παραθαλάσσιες περιοχές του βόρειου τμήματος και του τμήματος που βρέχεται από το Λιβυκό πέλαγος. Οι ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις ιδιαίτερα στην περιοχή της Ελούντας αλλά και ευρύτερα, είναι πολύ υψηλού επιπέδου, η φυσική ομορφιά, εξωτική και η φιλοξενία των κατοίκων, απαράμιλλη. Τα στοιχεία αυτά αποτελούν ακαταμάχητα θέλγητρα για ολοένα και περισσότερους επισκέπτες κάθε χρόνο από την Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό. Το ανατολικότερο αυτό διαμέρισμα του νησιού έχει επίσης μια πλούσια πνευματική παράδοση, που συνεχίζεται επάξια από γενιά σε γενιά μέχρι σήμερα. Ο νομός που ανέδειξε το Βιτσέντζο Κορνάρο, ύστερα από μια στασιμότητα στα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας, έχει να επιδείξει μια αξιόλογη πνευματική παραγωγή. Στις τέχνες, και ειδικότερα στον τομέα της ξυλογλυπτικής, ανέδειξε τεχνίτες ξακουστούς σε ποικίλα έργα και ιδιαίτερα σε διακοσμήσεις εκκλησιών. Η αγγειοπλαστική εξάλλου έχει να παρουσιάσει αξιοπρόσεκτη ανάπτυξη σε κάθε είδους προϊόντα οικιακής κυρίως χρήσης. Σε προϊόντα οικοτεχνίας, ο Νομός Λασιθίου έχει να επιδείξει από παλιά πολύ σημαντικό έργο. Μια έμφυτη ή και κληρονομική ίσως καλαισθησία διακρίνει ανέκαθεν τις νοικοκυρές του. Ο αργαλειός δεν έλειπε από κανένα σπίτι, και η υφαντουργία μας άφησε έργα άριστης τέχνης σε θαυμάσιες διακοσμήσεις, σε συνδυασμό χρωμάτων από ανεξίτηλες φυτικές βαφές και λεπτότητα εργασίας. Μια άλλη πανάρχαια παράδοση, το λαϊκό «ξεφάντωμα» σε δημόσιες και οικογενειακές συγκεντρώσεις, που έδινε ένα ξεχωριστό έντονο χρώμα στη ζωή του τόπου, συνεχίζει παρά την επίδραση των σύγχρονων εξελίξεων να αποτελεί το κύριο τρόπο ψυχαγωγίας των κατοίκων. Το δοξάρι της λύρας βρήκε και στις σύγχρονες γενιές ξακουστούς τεχνίτες στις «κοντυλιές», δηλαδή στα ποικίλα μοτίβα στα οποία τραγουδιούνται οι περίφημες «μαντινάδες». Οι Κρητικοί χοροί με την ξεχωριστή χάρη, τη ζωντάνια και τη λεβεντιά τους, οι γεμάτες έκφραση «όρσες» του «πηδηχτού» και τα απαράμιλλα σε χορευτικό ρυθμό και σεμνότητα «τσακίσματα» του «πεντοζάλη» και του «συρτού» εξακολουθούν να ξεσηκώνουν μεγάλους και μικρούς σε πανηγύρια και συγκεντρώσεις. Οι Λασιθιώτες εξάλλου χαρακτηρίζονται από την εργατικότητα τους, τον ήρεμο χαρακτήρα τους και την αγάπη τους προς τον τόπο τους. Ο Νομός χωρίζεται σε 8 Δήμους: Αγίου Νικολάου, Νεάπολης, Οροπεδίου Λασιθίου, Ιεράπετρας, Μακρυγιαλού, Λεύκης, Ιτάνου και Σητείας. Δήμοι Νεάπολης και Αγίου Νικολάου Οι Δήμοι Νεάπολης, και Αγίου Νικολάου είναι οι πρώτοι δήμοι του Νομού που συναντά κανείς καθώς έρχεται από το Ηράκλειο. Η περιοχή αποτελούσε την παλιά επαρχία του Μεραμπέλλου και την ονομασία της την οφείλει κατά πάσα πιθανότητα σε ένα φρούριο που έχτισαν οι Γενοβέζοι κοντά στο σημερινό Άγιο Νικόλαο, το «Κάστελ Μιράμπελλο». Η περιοχή είναι μία μεγάλη κοιλάδα, πού σχηματίζεται δυτικά από το παρακλάδι της Δίκτης Θήλακα και ανατολικά από το Σταυρό. Μέσα στην 20