ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΔΙΑΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: ΟΡΓΑΝΩΣΗ & ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΓΕΩΡΓ. ΚΑΤΣΙΛΙΕΡΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΥ, MBA in INFORMATION TECHNOLOGY ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ - ΑΘΗΝΑ 2007 -

«Ήθελα, πριν μες στ άπειρο σιωπήσω, στο αιώνιο φως δυο στίχων να σε κλείσω. Κι όταν οι αιώνες που έρχονται αλλοιούν και μηδενίζουν τα όσα βλέπεις μπρος σου, φύλακες μπρος στον ήλιο να φρουρούν δυο στίχους μου τον τάφο το δικό σου.» (Νικηφόρος Βρεττάκος «Ιερή μνήμη») Εις μνήμην του πατέρα μου, Γεωργίου

«Κι όταν σε λίγο από τ απάνεμα λιμάνια πλέρια στο πέλαο πέρα απλώσεις μόνο τα φτερά σου, και λάχω μπρος σου και σου πω «πάρε άλλο δρόμο» ή «στάσου», πέρνα από πάνω μου κι ακλούθα τα δικά σου αστέρια. Κι αν μεσοπέλαγα γροικήσεις των σειρήνων το άσμα, από τις ξέρες γύρω των παθών, τ αφτιά μη φράξεις. Ανάμεσό τους πέρνα, πέρασε δίχως ν αράξεις, κι ό,τι δικό τους έχεις, ρίχτο στο αφρισμένο χάσμα. Και μην αράξεις πουθενά. Σε φούχτα το τιμόνι κράτα ατσαλένια, είτε καράβι κυβερνάς ή σκάφη, τ είναι τ αράγματα όλο μνήματα και τάφοι, κι είναι δικός σου ο κόσμος όσο δεν τελειώνει.» (Γιώργος Δελής «Στο παιδί μου») Με αυτούς τους στίχους θα ήθελα να ευχαριστήσω τον άνθρωπο που στάθηκε στο πλευρό μου μέσα στα χρόνια σε στιγμές χαράς μα και λύπης. Τον άνθρωπο που υπέμεινε στοργικά τον ιδιόμορφο και πολλές φορές επαναστατικό χαρακτήρα μου. Τον άνθρωπο που με έφερε στον κόσμο ετούτο την μητέρα μου, Ευαγγελία. Σε ευχαριστώ για όλα, μάνα Αισθάνομαι την ανάγκη να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στον Δάσκαλό μου και Επιβλέποντα Καθηγητή της Διδακτορικής μου Διατριβής κ. Κυριάκο Εμμ. Κιουλάφα για την αμέριστη επιστημονική αρωγή του στην ευόδωση της ερευνητικής προσπάθειάς μου. Αποτέλεσε τον πνευματικό μου πατέρα στον ακαδημαϊκό κόσμο και συνοδοιπόρο μου σε εύκολες και δύσκολες στιγμές μου. Η φράση «οφείλω ευχαριστίες» δεν ταιριάζει σε μία τόσο δυνατή και μακροχρόνια ανθρώπινη σχέση. Θεωρώ ότι είμαι πνευματικό του παιδί όσο και αν τον έχω πικράνει κατά καιρούς με την νεανική μου αμέλεια. Ένας πατέρας ξέρει να συγχωρεί όταν το παιδί του τον σέβεται εκ βάθους καρδίας. Σας είμαι ευγνώμων για όλα Επιπροσθέτως, θα ήθελα να ευχαριστήσω τα μέλη της Τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής κ.κ. Ιωάννη Μαντά, Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, και τον Γρηγόριο Χονδροκούκη, Αναπληρωτή Καθηγητή Πανεπιστημίου Πειραιώς για την βοήθειά τους σε επιστημονικά ζητήματα και για τις καίριες επισημάνσεις τους. Ευχαριστώ την υπόλοιπη οικογένειά μου, αποτελούμενη από τον Φίλιππα, την Μαρία, τον Ερρίκο και την Διονυσία, που μοιράστηκαν μαζί μου τα όνειρά μου. Είμαι πραγματικά ευλογημένος που σας έχω στην ζωή μου.

Δεν θα μπορούσα να παραλείψω τον άνθρωπο εκείνο που παράλληλα με την οικογένειά μου στάθηκε στο πλευρό μου κατά την διάρκεια της εκπόνησης της παρούσας Διδακτορικής Διατριβής. Αγάθη, σε ευχαριστώ που ήσουν εκεί όταν σε χρειάστηκα. Οφείλω να δώσω ιδιαίτερες ευχαριστίες στον κ. Απόστολο Λεβέντη, στέλεχος της πρώην Διοίκησης Υγειονομικής Περιφέρειας Πελοποννήσου για την μείζονος σημασίας συμβολή του στην συλλογή των απαιτούμενων στοιχείων για την παρούσα Διδακτορική Διατριβή. Η παρούσα Διδακτορική Διατριβή δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί χωρίς την βοήθεια του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών, του οποίου έλαβα την τιμή να είμαι υπό την αιγίδα του και την οικονομική του ενίσχυση ως υπότροφος του Ιδρύματος από το έτος 2001. Πολλές ευχαριστίες αποδίδω στην Διδάκτορα του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Μαρία Καθαράκη για την πολύτιμη συμβολή της στην εκπόνηση της παρούσας Διδακτορικής Διατριβής. Βασίλειος Γεωργ. Κατσιλιέρης

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ σελίδα 1.1 Αποτύπωση των Σημερινών Τάσεων Διεθνώς 1 1.1.1 Το Διεθνές Πολιτικό-Οικονομικό Σκηνικό 1 1.1.2 Τεχνολογική Εξέλιξη και Πρόοδος 3 1.1.3 Ενσωμάτωση των Νέων Τεχνολογιών στην Σύγχρονη Επιχειρησιακή Δράση 4 1.2 Προβλήματα και Προοπτικές 8 1.2.1 Διαχρονική Εξέλιξη Θεωριών Άσκησης Διοίκησης 9 1.2.1.1 Επιστημονική Διοίκηση 9 1.2.1.2 Θεωρία Ανθρωπίνων Σχέσεων 11 1.2.1.3 Ενδεχομενική Θεωρία και η Σημαντικότητα της Πληροφορίας 12 1.2.2 Η Ψηφιοποίηση της Οικονομίας και οι Επιπτώσεις της στην Άσκηση Διοίκησης 16 1.2.3 Συστημική Επιχειρησιακή Οργάνωση: Μία Σύγχρονη Ψηφιακή Πραγματικότητα 19 1.2.3.1 Αυτό-οργάνωση 20 1.2.3.2 Ανοικτά Συστήματα και Μανθάνουσα Επιχειρησιακή Οργάνωση 22 1.3 Εξειδίκευση στον χώρο της Υγείας 25 1.3.1 Ανάδειξη Νέων Προκλήσεων για τα Κρατικά Νοσοκομειακά Ιδρύματα 25 1.3.1.1 Δραστηριοποίηση Βάση Επιχειρησιακών Προτύπων 27 1.3.1.2 Οργανικές και Ευέλικτες Οργανωσιακές Δομές 28 1.3.2 Οι Ψηφιακές Τεχνολογίες στην Υπηρεσία της Δημόσιας Παροχής Υγείας 30 1.3.3 Η Ψηφιακή Πληροφορία ως Βάση Άσκησης Διοίκησης 33 1.3.3.1 Συστημικότητα και Κρατικά Νοσοκομεία 34 1.3.3.2 Πολυεπίπεδη Άσκηση Διοίκησης 36 1.3.4 Ανάγκη Αναμόρφωσης των Ελληνικών Κρατικών Νοσοκομείων 38

σελίδα 2 Απεικόνιση της Παρούσας Κατάστασης στα Ελληνικά Κρατικά Νοσοκομεία 39 2.1 Ανθρώπινο Δυναμικό Κρατικών Νοσοκομείων 40 2.1.1 Ιατρικό Προσωπικό 44 2.1.2 Νοσηλευτικό Προσωπικό 49 2.1.3 Πανεπιστημιακό Προσωπικό 52 2.1.4 Παραϊατρικό Προσωπικό 54 2.1.5 Διοικητικό Προσωπικό 56 2.2 Ποσοτικά Στοιχεία Λειτουργίας Κρατικών Νοσοκομείων 61 2.2.1 Συνολικός Αριθμός Κλινών 62 2.2.2 Συνολικός Αριθμός Εισαγωγών 65 2.2.3 Συνολικός Αριθμός Εξετασθέντων Ασθενών 68 2.2.4 Προκλήσεις μιας Νέας Πραγματικότητας 70 2.3 Τεχνολογικές Υποδομές Κρατικών Νοσοκομείων 73 2.3.1 Ηλεκτρονικοί υπολογιστές 74 2.3.2 Περιφερειακά Ηλεκτρονικών Υπολογιστών 77 2.4 Δια ταύτα 80 3 Ποσοτική Ανάλυση 83 3.1 Μαθηματικό Πρότυπο Ποσοτικής Ανάλυσης 84 3.2 Μέθοδος Data Envelopement Analysis DEA 87 3.3 Στοιχεία Ποσοτικής Ανάλυσης 92 3.3.1 Ο Ανθρώπινος Παράγοντας 94 3.3.2 Ο Τεχνολογικός Παράγοντας 106 3.3.3 Ποσοτικά Στοιχεία Περίθαλψης 114 3.4 Συγκριτική Ανάλυση Μαθηματικών Μοντέλων DEA 123

σελίδα 4 Εκτιμήσεις Μαθηματικών Προτύπων 128 4.1 Γενική Ανάλυση Αποτελεσμάτων Μαθηματικών Προτύπων 129 4.2 Συγκριτική Παράθεση Αποτελεσμάτων Μαθηματικών Προτύπων 138 4.2.1 Συγκριτική Αξιολόγηση Διαφοροποιημένων Μαθηματικών Προτύπων με Ίδια Μέθοδο DEA 139 4.2.2 Συγκριτική Ανάλυση Ίδιων Μαθηματικών Προτύπων με Διαφορετικές Μεθόδους DEA 152 4.3 Αποτίμηση Εκτιμήσεων Μαθηματικών Προτύπων στην Επιχειρησιακή Πρακτική των Κρατικών Νοσοκομείων 156 5 Συμπερασματική Αποτίμηση 175 5.1 Άνθρωπος: Φορέας Επιχειρησιακής Αλλαγής 179 5.2 Δικτυακές Ψηφιακές Τεχνολογίες: Ρόλος και Προοπτικές 186 5.3 Εν Κατακλείδι: Προτάσεις Περαιτέρω Ερευνητικής Δραστηριοποίησης 191 6 Παράρτημα 195 7 Βιβλιογραφία 236

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΩΝ σελίδα Κεφάλαιο 3 Πίνακας 3.1: Συνδυασμοί Μεταβλητών Μαθηματικών Μοντέλων DEA 125 Κεφάλαιο 4 Πίνακας 4.1: Συγκεντρωτικές Εκτιμήσεις Μαθηματικών Προτύπων 131 Πίνακας 4.2: Εκτιμήσεις Μαθηματικού Μοντέλου Α1 για το Γ.Ν. "Τζάνειο" 142 Πίνακας 4.3: Εκτιμήσεις Μαθηματικού Μοντέλου Β1 για το Γ.Ν. "Τζάνειο" 142 Πίνακας 4.4: Εκτιμήσεις Μαθηματικού Μοντέλου Γ1 για το Γ.Ν. "Τζάνειο" 143 Πίνακας 4.5: Εκτιμήσεις Μαθηματικού Μοντέλυ Α2 για το Γ.Ν. "Τζάνειο" 149 Πίνακας 4.6: Εκτιμήσεις Μαθηματικού Μοντέλου Β2 για το Γ.Ν. "Τζάνειο" 150 Πίνακας 4.7: Εκτιμήσεις Μαθηματικού Μοντέλου Γ2 για το Γ.Ν. "Τζάνειο" 151 Πίνακας 4.8: Εκτιμήσεις Μαθηματικού Προτύπου Α για το Γ.Ν. "Τζάνειο" με Μεθόδους DEA CCR και BCC 154 Πίνακας 4.9: Εκτιμήσεις Μαθηματικού Προτύπου Β για το Γ.Ν. "Τζάνειο" με Μεθόδους DEA CCR και BCC 156 Πίνακας 4.10: Εκτιμήσεις Μαθηματικού Προτύπου Γ για το Γ.Ν. "Τζάνειο" με Μεθόδους DEA CCR και BCC 158

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ σελίδα Κεφάλαιο 2 Γράφημα 2.1: Σύνολο Προσωπικού Νοσοκομείων Δείγματος 43 Γράφημα 2.2: Ιατρικό Προσωπικό Νοσοκομείων Δείγματος 45 Γράφημα 2.3: Ειδικευόμενο Ιατρικό Προσωπικό Νοσοκομείων Δείγματος 47 Γράφημα 2.4: Νοσηλευτικό Προσωπικό Νοσοκομείων Δείγματος 50 Γράφημα 2.5: Πανεπιστημιακό Προσωπικό Νοσοκομείων Δείγματος 53 Γράφημα 2.6: Παραϊατρικό Προσωπικό Νοσοκομείων Δείγματος 55 Γράφημα 2.7: Διοικητικό Προσωπικό Νοσοκομείων Δείγματος 60 Γράφημα 2.8: Σύνολο Κλινών Νοσοκομείων Δείγματος 64 Γράφημα 2.9: Σύνολο Εισαγωγών Ασθενών στα Νοσοκομεία Δείγματος 66 Γράφημα 2.10: Σύνολο Εξετασθέντων Ασθενών στα Νοσοκομεία Δείγματος 69 Γράφημα 2.11:Αριθμός Ηλεκτρονικών Υπολογιστών 76 Γράφημα 2.12: Σύνολο Περιφερειακών Συσκευών 78 Κεφάλαιο 3 Γράφημα 3.1: Γραφική Απεικόνιση Μεθόδου DEA CCR 90 Γράφημα 3.2: Γραφική Απεικόνιση Μεθόδου DEA BCC 91

1.1 Αποτύπωση των Σημερινών Τάσεων Διεθνώς Σε μια διεθνώς παγκοσμιοποιημένη οικονομική σκηνή, οι επιχειρηματικές οργανώσεις επιδιώκουν την εναρμόνισή τους με τις απαιτήσεις και τις προκλήσεις των σύγχρονών τους εποχών στην προσπάθειά τους να επιτύχουν το βέλτιστο επιχειρησιακό αποτέλεσμα. Η παγκοσμιοποίηση στις σύγχρονες μέρες μας αποτελεί μια πραγματικότητα που επηρεάζει δραματικά την δραστηριοποίηση των επιχειρήσεων σε όλο το φάσμα της λειτουργικότητάς τους. Παράλληλα, δε, οι υπάρχουσες διακρατικές ζώνες οικονομικής ή πολιτικής συνεργασίας επιτρέπουν την ανάδυση νέων προοπτικών και προκλήσεων οικονομικής διείσδυσης και επεκτασιμότητας των ήδη υφισταμένων αγορών. Υπό το σαφή αυτό πρίσμα, οι επιχειρησιακές οργανώσεις καλούνται να αναμορφώσουν τις εσωτερικές τους δομές, επαναπροσδιορίζοντας τις στρατηγικές τους στοχεύσεις και ανασχεδιάζοντας τις στρατηγικές οικονομικές πολιτικές που ακολουθούν. Η αναζήτηση και η θεμελίωση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος δεν αποτελεί αυτοσκοπό για την δράση μια επιχείρησης αλλά, μολοταύτα, βασική παράμετρο για την αύξηση του ήδη υπάρχοντος μεριδίου αγοράς και την ηγετική τους τοποθέτηση στην διεθνή σκακιέρα της ελεύθερης αγοράς. 1.1.1 Το Διεθνές Πολιτικό-Οικονομικό Σκηνικό Η αποτύπωση των σημερινών τάσεων διεθνώς σε πολιτικό επίπεδο βρίσκει τις λεγόμενες ισχυρές χώρες της Δύσης να ασκούν πολιτικές πιέσεις για την διαμόρφωση νέων ισορροπιών στις γεωπολιτικές σφαίρες επιρροής. Πλήθος στρατιωτικών επιχειρήσεων, που πολλές φορές υποθάλπουν οικονομικά συμφέροντα, έλαβαν ή λαμβάνουν, μέχρι και σήμερα, χώρα σε περιοχές της υφηλίου, μείζονος σημασίας για τη διατήρηση της ισχύουσας καθεστηκυίας τάξης. Παράλληλα, ύστερα από μία πορεία ετών, οι πολιτικόοικονομικές συνεργασίες εισέρχονται στο στάδιο της ωρίμανσης, εφόσον θεσμοθετούνται και σε πολιτικό και σε νομοθετικό επίπεδο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τέτοιας πρακτικής αποτελεί το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα που έγινε απτή πραγματικότητα ύστερα από τις διεργασίες δεκαετιών και αποτέλεσε, τρόπον τινά, την βάση για την τελική ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σε πολιτικό επίπεδο. Σε διεθνές επίπεδο, λοιπόν, διαμορφώθηκαν, στην ουσία, δύο ξεχωριστοί πόλοι παγκόσμιας επιρροής που δεν είναι άλλοι από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και την 1

Ευρωπαϊκή Ένωση, με τις υπόλοιπες διακρατικές πολιτικό-οικονομικές συνεργασίες να μην δύνανται να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση των μεταβαλλόμενων πολιτικών συνθηκών που παρατηρούνται κυρίως κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Οι ζώνες οικονομικής επιρροής διατηρούνται σε παγκόσμιο επίπεδο, αν και από το 2000 η έννοια της αποικίας καταργήθηκε ολοσχερώς από το πολιτικό γίγνεσθαι, διαμορφώνοντας, όμως, και ενισχύοντας λοιπές μορφές έντονης οικονομικής εξάρτησης ανάμεσα στις αναπτυγμένες οικονομικά, στις υπό ανάπτυξη και στις υποανάπτυκτες χώρες, τις λεγόμενες χώρες του Τρίτου Κόσμου. Στην σύγχρονη εποχή, ισχυρές διακρατικές οικονομικές ζώνες θεμελιώθηκαν μεταβάλλοντας το τοπίο της οικονομικής ανάπτυξης μέσα από την θέσπιση του ελεύθερου εμπορίου, στα χωροταξικά πλαίσια των συνομοσπονδιών αυτών, και από την ενίσχυση της εμπορικής διαπραγματευτικής ισχύος τους έναντι τρίτων χωρών, που δεν θεωρούνται μέλη στις συνεργασίες αυτές. Έτσι, δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο ισχυρά οικονομικές χώρες να επεισέρχονται στις διεθνής οικονομίες φτωχότερων κρατών, των οποίων το κατά κεφαλή ακαθάριστου προϊόντος υπολείπεται δραματικά, υπό την μορφή είτε ξένων διεθνών επενδύσεων είτε επιχειρηματικών συμφωνιών αναφορικά με την εκμετάλλευση πρώτων υλών ή με την εμπορία εισαγομένων προϊόντων. Οι προοπτικές αξιοποίησης των φθηνότερων παραγωγικών συντελεστών και των πρώτων υλών που ενυπάρχουν στις υπό ανάπτυξη ή στις υποανάπτυκτες αποτελούν ισχυρό επιχειρηματικό κίνητρο για την είσοδο των πολυεθνικών επιχειρήσεων των δυτικών εθνικών οικονομιών στις φτωχότερες χώρες. Θα μπορούσε, δε, να χαρακτηρισθεί ως μια έμμεση οικονομική αποικιοκρατία με ισχυρότερες και συνταγματικά κατοχυρωμένους όρους πολιτικό-οικονομικής χειραφέτησης. Η, υπό αυτές τις συνθήκες, κατάργηση των εθνικών οικονομιών θεμελιώνεται επί της ουσίας και με την εισαγωγή των νέων ψηφιακών τεχνολογιών στις εσωτερικές δομές των επιχειρησιακών οργανώσεων θέτοντας την πληροφορία ως βασική παράμετρο για την έρρυθμη και αποτελεσματική άσκηση διοίκησης και ως αναγκαία προϋπόθεση για την ορθολογική λήψη επιχειρησιακών αποφάσεων από τους ιθύνοντες των επιχειρήσεων στα διευρυμένα, πια, πλαίσια οικονομικής δραστηριότητας. Η φιλελευθεροποίηση των εθνικών αγορών και η κατάργηση των μονοπωλιακών δομών σε συγκεκριμένους κλάδους της οικονομίας ενέτεινε τον ανταγωνισμό μειώνοντας τις τιμές 2

διάθεσης των προϊόντων και των υπηρεσιών και ταυτόχρονα βελτιώνοντας την ποιότητα του προϊόντος ή της υπηρεσίας που προσφέρεται στην καταναλωτική βάση, σε μία προσπάθεια αναζήτησης ισχυρού μεριδίου αγοράς από τις επιχειρήσεις και στην αύξηση των κερδών τους. 1.1.2 Τεχνολογική Εξέλιξη και Πρόοδος Η εξέλιξη και η πρόοδος μέσα στα πλαίσια των ανθρωπίνων κοινωνιών μπορεί να στοιχειοθετηθεί και να υποστηριχθεί μέσω της ανάλυσης των τεχνολογικών εξελίξεων που αποτελούν πηγή αναμόρφωσης δεδομένων καταστάσεων είτε σε κοινωνικό είτε σε οικονομικό επίπεδο. Κυρίως κατά τις τελευταίες δεκαετίες του προηγούμενου αγώνα, η τεχνολογική πρόοδος παρουσίασε αλματώδη εξέλιξη με έντονους προσανατολισμούς προς την κοινωνική ευμάρεια και την οικονομική ολοκλήρωση. Η τεχνολογική πρόοδος συνίσταται στην απόκτηση και συστηματοποίηση της θετικής γνώσης 1 που ενεργοποιείται αποτελεσματικά στο κοινωνικό σύνολο προκαλώντας αναδιατάξεις στις οργανωσιακές δομές. Η χρήση των νέων τεχνολογιών πληροφορίας έχει ωθήσει στην διαρκή ερευνητική δραστηριοποίηση με σκοπό την ολοκληρωμένη δικτύωση για την ταχεία μεταβίβαση της πληροφόρησης. Με τον όρο νέες τεχνολογίες πληροφόρησης νοείται το σύνολο των προηγμένων λογισμικών καινοτομιών και προϊόντων που απαιτούνται για την παροχή εφαρμογών εξελιγμένης τεχνολογίας 2. Τα τεχνολογικά συστήματα αποτελούν το λειτουργικό υπόβαθρο για την διαμόρφωση λειτουργικών διαδικασιών που δικτυώνουν τις επιχειρηματικές και κοινωνικές δραστηριότητες σε ένα διευρυμένο γεωγραφικό πλαίσιο μέσω της χρήσης του διαδικτύου ή ακόμα και των μισθωμένων τηλεπικοινωνιακών γραμμών μεγάλων ταχυτήτων. Η εισαγωγή του μικροεπεξεργαστή και των υπολογιστικών συστημάτων στα οικονομικά και στα κοινωνικά συστήματα ώθησε την ψηφιοποίηση της πληροφορίας και ενίσχυσε, κατά επέκταση, την ερευνητική δραστηριότητα σε νέες καινοτομικές τεχνολογικές κατευθύνσεις. Ερευνητές, ερευνητικά ιδρύματα, επιχειρήσεις, και πιθανοί μελλοντικοί χρήστες κατέχοντας συνολικά σημαντική τεχνογνωσία και τεχνολογικά προσανατολισμένους οραματισμούς, 1 Sarton, G. (1957) The Study of History of Science. New York: Dover. 2 Freeman, C. The Two-Edge Nature of Technological Change: Employment and Unemployment. Στον Dutton, W H. (1996) (Ed.) Information and Communication Technologies: Visions and Realities. Oxford: Oxford University Press. 3

διαμορφώνουν συμμαχίες με βασικό σκοπό την επίτευξη τεχνολογικών καινοτομιών 3. Οι διαμορφούμενες, δε, νέες τεχνολογίες εμπεριέχουν στις λειτουργικές τους δομές μέρος των αξιακών προσανατολισμών και των συμφερόντων των κοινωνικών ομάδων που συμμετέχουν στην ερευνητική διαδικασία, σύμφωνα με τον Alfonso Molina 4 του βρετανικού Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου. Η επιτυχία και η αποτελεσματικότητα μιας τεχνολογικής καινοτομίας κρίνεται από την ευκολία που παρουσιάζει στην διαδικασία επεξεργασίας της πληροφορίας και στην προηγμένη δυνατότητα δικτύωσης της με τις υπόλοιπες φυσικές συσκευές και τα επικοινωνιακά μέσα, διευκολύνοντας έτσι την αλληλεξάρτηση των χρηστών της τεχνολογίας αυτής μέσα σε διευρυμένα χρονικά και γεωγραφικά πλαίσια 5. Συμπερασματικά, η τεχνολογική εξέλιξη αποτελεί μια δυναμική διαδικασία κατά την οποία, εξαιτίας της απαιτούμενης συνεργασίας των συμμετεχόντων στην έρευνα και των δικτυωμένων εξωτερικών συνεργασιών, παρατηρείται έντονη διασπορά την γνώσης και αναδιαμόρφωση των ισορροπιών στην συστηματικότητα των οργανώσεων, είτε σε κοινωνικό, είτε σε οικονομικό επίπεδο. 1.1.3 Ενσωμάτωση των Νέων Τεχνολογιών στην Σύγχρονη Επιχειρησιακή Δράση Κατά το τελευταίο μισό του προηγούμενου αιώνα, οι τεχνολογικές εξελίξεις μετέβαλλαν ουσιαστικά τις οικονομικές δομές και πρακτικές κάνοντας πιο έντονη και εντατική τη χρήση προηγμένων συστημάτων τεχνολογίας. Οι οικονομικές οργανώσεις στρέφονται προς την ενσωμάτωση των μικρό-ηλεκτρονικών συστημάτων στις καθημερινές τους λειτουργίες. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, τα υπολογιστικά συστήματα έγιναν ευρέως γνωστά, με την χρήση τους να επεκτείνεται και στους οικιακούς χρήστες. Οι συμμετέχοντες στα οικονομικά συστήματα, για να είναι σε θέση να δραστηριοποιηθούν ουσιαστικά σε τέτοιες συνθήκες κοινωνικών δομών, στράφηκαν προς την απόκτηση και συστηματοποίηση της κατάλληλης τεχνογνωσίας για την κατανόηση του λειτουργικού πλαισίου των νέων τεχνολογικών υποδομών, έτσι ώστε η αποτελεσματική ενσωμάτωση των υπολογιστικών συστημάτων στις δομές της οικονομίας να είναι βιώσιμη. Βασική 3 Webb, J. (1992) The Mismanagement of Innovation. Sociology. Vol. 26, pp. 471 492. 4 Molina, A. (1989) The Social Basis of the Microelectronics Revolution. Edinburgh: Edinburgh University Press. 5 Hutchins, E. (1995) Cognition in the Wild. Cambridge, MA: MIT Press. 4

δυσκολία, σύμφωνα με τον Steve Woolger 6, ήταν ότι οι άνθρωποι ήταν προσανατολισμένοι σε μια κοινωνική κουλτούρα όπου η τεχνολογία έχει συγκεκριμένες προδιαγραφές λειτουργίας και πέρα από αυτές δεν νοείται. Για να είναι, παρόλα αυτά, εφικτός ο προσανατολισμός, ο οποίος διαμορφώθηκε περί τα μέσα της δεκαετίας του 1980, της τεχνολογικής έρευνας που υποστηρίζει ότι τα όρια στην τεχνολογία δεν υπάρχουν - τα όρια, άλλωστε, είναι ανθρώπινες θεωρήσεις απόδοσης - το σύνολο της κοινωνίας έπρεπε να αποκτήσει παιδεία σαφώς προσανατολισμένη προς τους νέους τεχνολογικούς οραματισμούς. Είναι δύσκολο, σχεδόν αδιανόητο, η συμπεριφορά των συνόλων των ατόμων, επιχειρήσεων ή και ολόκληρων οικονομικών τομέων να προσδιορίζεται εκ των προτέρων από τους σχεδιαστές των τεχνολογικών καινοτομιών αναφορικά με την αποδοχή και ενσωμάτωση από τα κοινωνικά υποσύνολα των νέων πληροφοριακών συστημάτωνστην καθημερινή πρακτική 7. Συνεπώς, σημαντικό μέσο επιτυχίας της εναρμόνισης των νέων τεχνολογιών μέσα στους κόλπους των κοινωνιών είναι η διαμόρφωση εξειδικευμένου προς τα συστήματα αυτά εργατικού δυναμικού. Για παράδειγμα, οι νέες τηλεματικές υπηρεσίες, που προσφέρονται από τους τηλεπικοινωνιακούς οργανισμούς, θα έβρισκαν ελάχιστη καταναλωτική ανταπόκριση από το ευρύ καταναλωτικό κοινό στην περίπτωση που το σύνολο της κοινωνίας δεν ήταν οικείο με την σημαντικότητα της τεχνολογικής εξέλιξης και με τις βασικές τεχνολογικές θεωρήσεις. Οι κοινωνικές δομές και οι αξιακοί προσανατολισμοί, που ενυπάρχουν μέσα σε αυτές, υποστηρίζουν ή εναντιώνονται στις νέες πρακτικές οι οποίες προτείνονται κατά καιρούς από τις ερευνητικές ομάδες που ασχολούνται με ζητήματα εξέλιξης των τεχνολογιών. Η σημαντικότητα της ανθρώπινης ικανότητας, στα πλαίσια των κοινωνιών και της οικονομικής δραστηριότητας, έχει επισημανθεί από το 1949 με το βιβλίο του Norbert Weiner, The Human Use of Human Beings: A Cybernetics Approach 8 όπου υποστηρίχθηκε ότι ο εργαζόμενος πρέπει να σπάσει τα δεσμά που του έχουν επιβληθεί με την επιχειρηματική πρακτική στις γραμμές παραγωγής και να αξιοποιήσει δημιουργικά το σύνολο των ικανοτήτων του. Ο Weiner, αν και οι σύγχρονες με αυτόν επιχειρηματικές 6 Woolger, S. Technologies as Cultural Artefacts. Περιλαμβάνεται στον Dutton, W. H. (1996) (Ed.) Information and Communication Technologies: Visions and Realities. Oxford: Oxford University Press. 7 Carley, K. M. Organizational Change and the Digital Economy: A Computational Organization Science Perspective. Στους Brynjolfsson, E. & Kahin, B. (2000) (Eds.) Understanding the Digital Economy: Data, Tools, and Research. Cambridge: MIT Press. 8 Weiner, N. (1949) The Human Use of Human Beings: A Cybernetics Approach. New York: Houghton Mifflin. 5

συνθήκες δεν ευνοούσαν τέτοιες επαναστατικές αντιλήψεις, έδωσε έμφαση σε ένα στοιχείο που πολύ καθαρά, ύστερα από μισό αιώνα από την στιγμή που εξέδωσε το βιβλίο του, γινόταν αντιληπτό στις οργανωσιακές δομές. Κάτω από τις σύγχρονες συνθήκες της επιχειρηματικής δομής και των κοινωνικών πλαισίων οργάνωσης, η εργατική δύναμη των επιχειρήσεων εξαιτίας της έντονης χρήσης της τεχνολογίας εγκαταλείπει τις τετριμμένες παραγωγικές διαδικασίες και προσανατολίζεται στην αξιοποίηση του δημιουργικού πνεύματος του ανθρώπου σε ζητήματα παραγωγής και οργάνωσης. Έτσι παρατηρείται το κοινωνικό φαινόμενο κατά το οποίο ο εργαζόμενος νιώθει την εσωτερική ικανοποίηση από τις συνθήκες, που του παρέχονται στον χώρο εργασίας του, και όχι σπάνια να δραστηριοποιείται σε επιχειρηματικά θέματα ακόμα και στην προσωπική του καθημερινότητα, διαμορφώνοντας κατά αυτό τον τρόπο μια νέα μορφή κοινωνικής αυτοπραγμάτωσης που συνδυάζει την κοινωνικότητα του ατόμου και το σύνολο των ευθυνών που έχει αναλάβει στην επιχειρηματική οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας. Παράλληλα, σε ένα πιο διευρυμένο πλαίσιο μελέτης, η επιμόρφωση του ανθρώπου πάνω σε τεχνολογίες αιχμής και η εξοικείωση του με την δικτύωση των συστημάτων ωθεί στην αναδόμηση των εσωτερικών δομών των επιχειρήσεων και των θεωρήσεων άσκησης διοίκησης προς προσανατολισμούς έντονης ψηφιοποίησης. Η χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών επηρεάζει το σύνολο της κοινωνικής συγκρότησης και τις δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα μέσα στους κόλπους της και η έντονη κοινωνική στροφή προς την ουσιώδης αξιοποίηση της ψηφιακής πληροφορίας στις οργανωτικές της δομές βρίσκει τις ρίζες της στην προσπάθεια των επιχειρήσεων για την απόκτηση συγκριτικού πλεονεκτήματος σε σχέση με τις άλλες εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον. Το φαινόμενο της επιχειρηματικής ανταγωνιστικότητας ενισχύθηκε από την εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στις οργανωτικές δομές και με την συνειδητοποίηση των νέων επιχειρηματικών προκλήσεων πέρα από τα εθνικά σύνορα στα οποία μέχρι εκείνη την στιγμή η επιχείρηση δραστηριοποιούταν. Η σημαντικότητα της ψηφιακής πληροφορίας, που ρέει μέσα από τα τηλεπικοινωνιακά δίκτυα υψηλών ταχυτήτων, για την οικονομική εξέλιξη των εθνικών κρατών θα μπορούσε να αντικατοπτριστεί χαρακτηριστικά σύμφωνα με τις καταθέσεις δύο εξεχόντων προσωπικοτήτων των Ηνωμένων Πολιτειών 6

της Αμερικής, του πρώην Αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Κλίντον, Al Gore, και του Διοικητή της Κεντρική Τράπεζας των Ηνωμένων Πολιτειών, Alan Greenspan: «Όταν πρόκειται για τεχνολογίες πληροφορίας, ιστορίες τρόμου υπάρχουν εν αφθονία στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Σε μερικές των περιπτώσεων, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση είναι απαίσια οπισθοδρομική, ανίκανη να χρησιμοποιήσει έστω και την πλέον βασική τεχνολογία για να κάνει την δουλειά της» 9 Ενώ από μία άλλη οπτική γωνία, ο Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας δήλωσε ενώπιον της Επιτροπής των Τραπεζικών και Χρηματοοικονομικών Υπηρεσιών του Αμερικανικού Κοινοβουλίου: «Ζούμε ένα από εκείνα τα σπάνια, ίσως ένα στον αιώνα, γεγονότα Η έλευση του ημιαγωγού και του ολοκληρωμένου κυκλώματος και, ως συνέπεια, η εμφάνιση του σύγχρονου υπολογιστή, των τηλεπικοινωνιών, και των δορυφορικών τεχνολογιών άλλαξαν ριζικά τις δομές της Αμερικάνικής Οικονομίας.» 10 Από τα συμφραζόμενα των παραπάνω δηλώσεων γίνεται αντιληπτό πως η οικονομική οργάνωση των κοινωνικών συστημάτων, εξαιτίας της καινοτομικής τεχνολογικής υποδομής και της ανάδειξης της ψηφιακής πληροφορίας ως βασικό ανταγωνιστικό συντελεστή μέσα στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία 11, εξελίχθηκε σε ένα ολοκληρωμένο και πλήρως δικτυωμένο σύστημα. Η επανασχεδίαση των οργανωτικών δομών των ψηφιακών επιχειρήσεων απαιτεί την διαδικασία επιχειρησιακής μοντελοποίησης και διαμόρφωση στρατηγικών επιχειρησιακών υποδειγμάτων 12. Επιπρόσθετα, ο Dave Cox, υπεύθυνος πληροφορικής της Northern Telecom, διετύπωσε πως: «ανακαλύψαμε ότι πρέπει να προχωρήσουμε πέρα από την απλή δημιουργία προτύπων διεργασιών που ακολουθείται σήμερα από πολλές επιχειρήσεις Έχοντας 9 Gore, A. Jr. (1993) Re-engineering Government through IT. Washington DC: US Printing Office. 10 Greenspan, A. Testimony of Alan Greenspan before the US House of Representatives Committee of Banking and Financial Services, July 23 rd, 1996. Στον David, P. A. (2000. Understanding Digital Technology s Evolution and the Path of Measured Productivity Growth: Present and Future in the Mirror of the Past. Στους Brynjolfsson, E. & Kahin, B. (2000) (Eds.). Understanding the Digital Economy: Data, Tools, and Research. Cambridge: MIT Press. 11 Brynjolfsson, E. & Kahin, B. Introduction. Στους Brynjolfsson, E. & Kahin, B. (2000) (Eds.) Understanding the Digital Economy: Data, Tools, and Research. Cambridge: MIT Press. 12 Κύρτσης, Α. Α. (2002) Τεχνολογικός Σχεδιασμός και Κοινωνική Οργάνωση της Ψηφιακής Οικονομίας. Αθήνα: ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ επιστήμες. 7

επενδύσει χρόνο στο να αναπτύξουμε το μοντέλο αυτό, οι ορίζοντες μας διευρύνθηκαν και τα προγράμματα ανασχεδιασμού (re-engineering projects) είχαν πολύ μεγαλύτερο εύρος και δημιουργικότητα. Οι εταιρείες θα πρέπει να δώσουν την πρώτη προτεραιότητα στην επιχειρησιακή μοντελοποίηση» 13. Οι νέες, λοιπόν, μοντελοποιήσεις των επιχειρηματικών υποδειγμάτων είναι σαφώς προσανατολισμένες προς την χρήση των προηγμένων δικτυακών τεχνολογιών στις οργανωσιακές δομές, διαμορφώνοντας έτσι τις απαραίτητες συνθήκες για ευέλικτο περιβάλλον εργασίας, αποκέντρωση των δομών της επιχείρησης, και ενδυνάμωση του ανθρώπινου παράγοντα, αναφορικά με την απόκτηση τεχνογνωσίας. Βασική παράμετρο επίτευξης των στοχεύσεων αυτών αποτελεί η εισαγωγή των νέων τηλεπικοινωνιακών και πληροφοριακών συστημάτων στις οργανώσεις ενισχύοντας κατά αυτό τον τρόπο την ψηφιοποίηση της πληροφορίας, που γίνεται αντικείμενο αξιοποιητικής διεργασίας μέσα στους επιχειρηματικούς κόλπους. Μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της προόδου και της εξέλιξης των κοινωνικών συστημάτων, οι τηλεπικοινωνίες κατέχουν ουσιαστική θέση στην διαμόρφωση των υποδομών και τεχνολογικών εξελίξεων, που θα μετέβαλλαν τις οργανωτικές δομές στην οικονομία και στην κοινωνία εν γένει. 1.2 Προβλήματα και Προοπτικές Η δυναμική και καινοτόμος εξελιξιμότητα των Επιστημών, σύμφωνα με τον Thomas Kuhn 14 περί της επιστημολογίας, δεν ήταν δυνατόν να αφήσει ανεπηρέαστες τις θεωρητικές προσεγγίσεις που αναφέρονταν στην διαδικασία άσκησης Διοίκησης και στον οργανωσιακό στρατηγικό σχεδιασμό. Τις απόψεις του φιλοσοφικού του μέντορα ακολούθησε και ο Karl Popper 15, ο οποίος και εισήγαγε την έννοια της διαψευσιμότητας, μίας έννοιας που αποτελούσε και τον βασικό παράγοντα για την αναθεώρηση και τον επαναπροσδιορισμό των θεωριών στις πραγματολογικές συνθήκες, όπως εκείνες προέκυπταν στο δυναμικά μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Σύμφωνα με τον Popper, μέσα από την αντίληψη των πραγματικών συνθηκών που επικρατούν στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον γίνεται η επιστημονική προσπάθεια αναζήτησης της αλήθειας και της 13 Tapscott, D. (1996) The Digital Economy: Promise and Peril in the Age of Networked Intelligence. New York: McGraw-Hill. 14 Kuhn, T. S. (1962) The Structure of Scientific Revolution. Chicago: The University of Chicago Press. 15 Popper, K. (1963) Conjectures and Refutations: The Growth of Scientific Knowledge. London: Routledge & Kegan Paul. 8

ορθολογικής ερμηνείας της σύμφωνα με αντικειμενικά κριτήρια. Ουσιαστική παράμετρος για την ευόδωση μίας τέτοιας πρακτικής, μολοταύτα, αποτελεί η κριτική διάψευση της εφαρμοσιμότητας των υφιστάμενων θεωρητικών προσεγγίσεων υπό το νέο πρίσμα της πραγματικότητας από τους συμμετέχοντες στις κοινωνικές δομές. Συγκεκριμένα οι θεωρίες που αναλύουν και προσπαθούν να ερμηνεύσουν λεπτομερώς την διαδικασία άσκησης Διοίκησης και τις προεκτάσεις που έχουν στις οργανωσιακές δομές μιας επιχειρησιακής οργάνωσης ακολούθησαν την λογική του Popper περί της διαψευσιμότητας προσδίδοντας την δυναμικότητα και την κριτική θεωρητική υπεροχή, στοιχεία απαραίτητα για σταθερότητα μιας νέο-επικρατούσας επιστημονικής προσέγγισης. 1.2.1 Διαχρονική Εξέλιξη Θεωριών Άσκησης Διοίκησης Ο οργανωσιακός σχεδιασμός των εσωτερικών δομών των επιχειρησιακών μονάδων διαμορφώθηκε διαχρονικά στηριζόμενος στις εκάστοτε θεωρητικές προσεγγίσεις που κατά καιρούς δατυπώνονταν από οικονομολόγους, φιλοσόφους και ανθρώπους της πρακτικής άσκησης της Διοικητικής στον επιχειρηματικό κόσμο. Για να είναι αντιληπτή η εξελικτική επικράτηση των σύγχρονων ενδοεπιχειρησιακών δομών και η προσκόλληση σε σαφώς στρατηγικούς προσανατολισμούς είναι, ίσως, απαραίτητη η αναφορά στην δυναμική διάρθρωσή τους με βάση διαφορετικές προσεγγίσεις Διοικητικής. 1.2.1.1 Επιστημονική Διοίκηση Η πρώτη ουσιαστικά θεμελιωμένη τοποθέτηση στην θεματική της άσκησης Διοίκησης στα πλαίσια μιας επιχειρηματικής οργάνωσης έγινε το 1776 από τον οικονομολόγο Adam Smith 16 στο έργο του Wealth of Nations, όπου αναφέρεται, εκτός στην θέσπιση της ελεύθερης αγοράς χωρίς τον κρατικό παρεμβατισμό, στον καταμερισμό της εργασίας και στην επικράτηση μέσα στην παραγωγική διαδικασία παγιωμένων λειτουργικών πρακτικών από την πλευρά των εργαζομένων. Οι ιδιοκτήτες των βιομηχανιών παραγωγής στην στόχευσή τους για βελτιστοποίηση του τελικού αποτελέσματος, που δεν ήταν άλλο από την μεγιστοποίηση της υπεραξίας, υιοθέτησαν τέτοιους προσανατολισμούς στο εσωτερικό των επιχειρηματικών μονάδων τους. Αξίζει να τονισθεί ότι οι πρακτικές αυτές στην παραγωγική διαδικασία μεταφέρθηκαν και στο 16 Smith, A. (1776) The Wealth of Nations. London: Stratton & Cadell. 9

διοικητικό επίπεδο, όπου οι δομές οργάνωσης έγιναν αυστηρά τυπικές. Καθιερώθηκαν, με άλλα λόγια, γραφειοκρατικές μορφές οργάνωσης στις διοικητικές εργασίες. Ένας από τους μεγαλύτερους κοινωνιολόγους του προηγούμενου αιώνα, ο Max Weber 17 όρισε την γραφειοκρατία ως το παρατηρούμενο φαινόμενο μέσα στα πλαίσια μιας οργάνωσης η οποία εστιάζεται στην ακρίβεια, στην ταχύτητα, στην ευκρίνεια, στην κανονικότητα και στην αποτελεσματικότητα. Η επίτευξη, δε, μιας τέτοιας πραγματικότητας γίνεται δυνατή μέσα από αυστηρή επίβλεψη των ιθυνόντων, την θέσπιση και την καθιέρωση συγκεκριμένων νορμών συμπεριφοράς και τον λεπτομερή καταμερισμό των εργασιών ανάμεσα στους εργαζόμενους. Ο Frederick Taylor 18, το 1911, στο έργο του The Principles of Scientific Management υιοθέτησε τις απόψεις για τον καταμερισμό της εργασίας και τον αυστηρό έλεγχο, θεμελιώνοντας την θεωρία άσκησης Διοίκησης η οποία είναι γνωστή μέχρι και σήμερα ως «Επιστημονική Διοίκηση». Ο απόλυτος συγκεντρωτισμός της ευθύνης για την οργάνωση της εργασίας και της διαδικασίας λήψης αποφάσεων στην διοίκηση αποτέλεσε βασικό χαρακτηριστικό της θεώρησης του Taylor και τελούσε υπό καθεστώς αυστηρού ελέγχου στο σύνολο των ενδοργανωσιακών δομών της επιχειρησιακής μονάδας. Μέσα στις δομές των επιχειρήσεων διαμορφώθηκαν επιστημονικές μέθοδοι για τον καθορισμό του πλέον αποδοτικού τρόπου εκτέλεσης μίας παγιωμένης εργασίας, σύμφωνα πάντα με τις προσωπικές αντιλήψεις των διοικούντων για την έννοια της αποδοτικότητας στην εργασιακή συμπεριφορά. Τέτοιες εφαρμοσμένες προσεγγίσεις της άσκησης Διοικητικής μέσα στις επιχειρησιακές οργανώσεις μπορεί, ναι μεν, να ήταν οι πρώτες επιστημονικά οροθετημένες θεωρίες, παρόλα αυτά δεν κατάφεραν να μείνουν αναλλοίωτες διαχρονικά. Η έντονη παρεμβατικότητα των υψηλόβαθμων στελεχών της επιχειρησιακής οργάνωσης σε όλα τα επίπεδα της λειτουργικής διαδικασίας και η αίσθηση της ρουτινοποίησης των πρακτικών μέσα στις επιχειρήσεις, με τον καιρό, αποδείχθηκε ως ανασταλτικός παράγοντας για την αποτελεσματική δραστηριοποίηση της επιχειρησιακής οργάνωσης μέσα σε συνθήκες έντονου ανταγωνισμού και δυναμικότητας του οικονομικού περιβάλλοντος. 17 Weber, M. (1947) The Theory of Social and Economic Organization. London: Oxford University Press. 18 Taylor, F. W. (1911) Principles of Scientific Management. New York: Harper & Row. 10

1.2.1.2 Θεωρία Ανθρωπίνων Σχέσεων Οι θεωρητικές προσεγγίσεις αυτές, των γραφειοκρατικών δομών και της επιστημονικής διοίκησης, ήταν σαφώς προσανατολισμένες στην επίτευξη επιχειρηματικών στόχων, όπως το κέρδος και τη μηχανικοποίηση των παραγωγικών διαδικασιών, χωρίς να δίνει την δέουσα αξία στο σημαντικότερο, ίσως, παράγοντα στον οποίο βασίζεται μια επιχειρησιακή οργάνωση για την ανταγωνιστική της τοποθέτηση, ο οποίος δεν είναι άλλος από τον άνθρωπο. Ο Elton Mayo 19, το 1933, ήταν ο θεμελιωτής μιας θεωρητικής προσέγγισης στην άσκηση Διοίκησης στην οποία το βασικό κέντρο βάρους δινόταν στον ανθρώπινο στοιχείο και στην διάθεση ολοκλήρωσής του μέσα από την ενεργό δραστηριοποίησή του στις ενδοργανωσιακές δομές μιας επιχειρηματικής μονάδας. Ευθυγραμμιζόμενος πλήρως με τις ιδέες του ψυχολόγου Abraham Maslow 20, ο οποίος αναφέρθηκε για πρώτη φορά στην επιστημονική κοινότητα για την πυραμίδα των ανθρωπίνων αναγκών στο άρθρο του A Theory of Human Motivation, τόνισε την αναγκαιότητα της εργασιακής υποκίνησης. Η θεωρία του Maslow ανέλυσε την ψυχολογική ανάγκη του ανθρώπου να δίνει προτεραιότητα στις ανάγκες που έχει βάση της ενδόμυχης ιεράρχησής τους στο υποσυνείδητό του και στο συνειδητό του 21. Έτσι, οι ανάγκες ενός ανθρώπου κατατάσσονται σε υλικές, σε κοινωνικές και σε ψυχολογικές. Οι υλικές ανάγκες είναι άμεσα συνυφασμένες με την ανάγκη της επιβίωσης του ανθρώπου και της κάλυψης των βασικών αναγκών, όπως εκείνες της διατροφής, της στέγασης και της ένδυσης. Σύμφωνα με την προσέγγιση του Maslow, από την στιγμή που υπάρξει ικανοποίηση των αναγκών αυτών, ο άνθρωπος στρέφεται στις ανώτερης τάξης ανάγκες που έχουν να κάνουν με την κοινωνικοποίησή του και την τελική προσωπική ολοκλήρωσή του μέσα από την συμμετοχικότητά του στο ευρύ φάσμα του κοινωνικού γίγνεσθαι. Ο Mayo ενστερνιζόμενος τις αντιλήψεις του Maslow για την ψυχολογική ολοκλήρωση του ανθρώπου επιχείρησε να μεταφέρει τις ιδέες αυτές στον χώρο της άσκησης Διοίκησης και στις μεθόδους ενδοεπιχειρησιακών οργανώσεων. Από την στιγμή που οι εργαζόμενοι μέσα από την άσκηση του επαγγέλματός τους είναι ικανοί να ικανοποιήσουν τις βασικές τους βιολογικές ανάγκες, με τον καιρό, θα προσδιορίσουν την σημαντικότητα των κοινωνικών τους αναγκών στις εσωτερικές δομές μιας 19 Mayo, E. (1933) The Human Problems of an Industrial Civilization. New York: Macmillan. 20 Maslow, A. H. (1943) A Theory of Human Motivation. Psychological Review. Vol. 50, pp. 370 396. 21 Maslow, A. H. (1968) Towards a Psychology of Being. New York: Van Nostrand. 11