,.
03 23 29 Μητρικός Θηλασμός 08 11 Στάσεις Θηλασμού Συχνές ερωτήσεις Συμβουλές για τη φροντίδα του νεογνού στο σπίτι Γενικές Οδηγίες Συντελεστές έκδοσης: Δημήτρης Κωνσταντίνου, Παιδίατρος - Νεογνολόγος, Διευθυντής ΜΕΝΝ ΙΑΣΩ Σπύρος Μαζάνης, Παιδίατρος, Συνεργάτης ΙΑΣΩ Νικόλαος Βουδούρης, Παιδίατρος, Συνεργάτης ΙΑΣΩ Ελένη Τσουκαλά, Μαία, Προϊσταμένη Εκπαίδευσης - Υπεύθυνη Μητρικού Θηλασμού ΙΑΣΩ
Μητρικός Θηλασμός Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. και την UNICEF, o μητρικός θηλασμός πρέπει να είναι ο αποκλειστικός τρόπος διατροφής τους έξι πρώτους μήνες της ζωής του βρέφους και μπορεί να παραταθεί μέχρι το 2 ο έτος ή όσο η μητέρα και το παιδί το επιθυμούν. Οι νέες μητέρες πρέπει να γνωρίζουν όλα τα σχετικά επιστημονικά δεδομένα, τα οποία κατά καιρούς μεταβάλλονται, καθώς οι επιστημονικές έρευνες βελτιώνονται και συμπληρώνονται, ώστε να προσεγγίσουν το ιδανικό, όσον αφορά στην επιλογή τους, στο θέμα του μητρικού θηλασμού. Εμείς, οι επαγγελματίες υγείας, θα συμπαρασταθούμε και θα συμβουλέψουμε όλες τις μητέρες σωστά, πλήρως, υπεύθυνα και με επιστημονική εγκυρότητα. Σε αυτή τη διαδρομή, όλη η ομάδα υγείας πρέπει από όποια θέση βρίσκεται να υποστηρίξει τη μητέρα και να απορροφήσει το άγχος της. Η καινούρια μητέρα, παρά το ότι θα ενημερωθεί πλήρως και θα λάβει την καλύτερη δυνατή βοήθεια στο θηλασμό κατά την παραμονή της στο μαιευτήριο, ίσως τελικά διαπιστώσει ότι υπάρχουν εμπόδια που θα την οδηγήσουν στην επιλογή της σίτισης με υποκατάστατο μητρικού γάλακτος. Αίσθημα μειωμένης αυτοπεποίθησης και ανασφάλεια είναι φυσιολογικό να συνυπάρχουν στη νέα μαμά. Επιπλέον, η αναμενόμενη απειρία της νέας μαμάς, όπως επίσης η ελλιπής προετοιμασία της πριν τον τοκετό προσθέτουν άγχος και αβεβαιότητα για το νέο της ρόλο. Από την άλλη μεριά, η σύγχρονη επιστήμη υποστηρίζει ότι ο θηλασμός είναι ο καταλληλότερος φυσικός τρόπος διατροφής των μικρών παιδιών. Σε περίπτωση που ο μητρικός θηλασμός πραγματικά δεν είναι εφικτός για λόγους υγείας παιδιού μητέρας, θα υποστηρίξουμε με σωστές συμβουλές τη διατροφή του παιδιού με υποκατάστατο μητρικού γάλακτος. 3
Aς σκεφτούμε το Μητρικό Θηλασμό ως «απλότητα»: A πρόσκοπτη σωματική και ψυχική επαφή μητέρας- βρέφους Π ιάσιμο της θηλής και του στήθους με σωστό τρόπο Λ ιγοστές όσο το δυνατόν παρεμβολές από συγγενείς Ο μαλότητα και ο φυσιολογικός τρόπος διατροφής των νεογνών Τ οποθέτηση του μωρού στη μαμά με σωστό τρόπο Η ρεμία, πίστη και υπομονή Τ όνωση της αυτοπεποίθησης και ενδυνάμωση του γονεϊκού ρόλου Α ποσύνδεση της βρεφικής διατροφής από τα ρολόγια και μπιμπερό 4
Στόχος αυτού του εγχειριδίου είναι να δοθούν βασικές γνώσεις και δεξιότητες στους επαγγελματίες υγείας για την υποστήριξη του μητρικού θηλασμού, όπως η σύγχρονη βιβλιογραφία αποτυπώνει. Η ανάπτυξη του μαζικού αδένα ξεκινά κατά τη διάρκεια της εμβρυϊκής ζωής του κοριτσιού και παρουσιάζει σημαντική ανάπτυξη στην εφηβεία. Η πλήρης μορφολογική ανάπτυξη και ωρίμανση του αδενικού επιθηλίου πραγματοποιείται κατά την εγκυμοσύνη. Ορμόνες της κύησης που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του μαστού ACTH: Φλοιοεπινεφριδιοτρόπος ορμόνη EGF: Επιδερμικός αυξητικός παράγοντας GH: Αυξητική ορμόνη IGF-1: Ινσουλινοειδής αυξητικός παράγοντας -1 PRL: Προλακτίνη Η προλακτίνη είναι η ορμόνη που διαφοροποιεί επιθηλιακά τα κύτταρα σε γαλακτοκύτταρα και ελέγχει την παραγωγή του γάλακτος. Στη διάρκεια της εγκυμοσύνης τα επίπεδα της διατηρούνται χαμηλά εξαιτίας των υψηλών επιπέδων της προγεστερόνης. Μετά τον τοκετό όμως τα επίπεδα προγεστερόνης πέφτουν και η δράση της προλακτίνης αυξάνεται. 5
Γαλακτογένεση ΓΑΛΑΚΤΟΓΕΝΕΣΗ Ι Έναρξη 16-22 εβδομάδες προ τοκετού ΓΑΛΑΚΤΟΓΕΝΕΣΗ ΙΙ Έναρξη 30-40 ώρες από τον τοκετό ΓΑΛΑΚΤΟΓΕΝΕΣΗ ΙΙΙ Έναρξη > 72 ώρες από τον τοκετό Η Γαλακτογένεση Ι, είναι η περίοδος κατά την εγκυμοσύνη που τα μαστικά επιθηλιακά κύτταρα είναι ικανά να διαφοροποιούνται σε γαλακτοκύτταρα, δηλαδή σε κύτταρα ικανά να συνθέσουν τα συστατικά του γάλακτος. Στα πλαίσια της Γαλακτογένεσης Ι, κατά το δεύτερο ήμισυ της εγκυμοσύνης, η εκκριτική δραστηριότητα επιταχύνεται με αποτέλεσμα τα λοβία και οι κυψελίδες να διαστέλλονται από τη συσσώρευση σταγονιδίων λίπους και πρωτεϊνών για την παραγωγή του πρωτογάλακτος (πύαρ). Η Γαλακτογένεση ΙΙ, είναι η έναρξη της άφθονης παραγωγής του γάλακτος, που συνοδεύεται από αλλαγές στη σύσταση του και συμβαίνει στις πρώτες 4 ημέρες από τον τοκετό, συνήθως γύρω στις 30-40 ώρες μετά τον τοκετό. Στο στάδιο αυτό η παραγωγή γάλακτος θα ξεκινήσει ούτως ή άλλως, ανεξάρτητα από το τακτικό «άδειασμα» του στήθους. Η δραματική αύξηση της παραγωγής έρχεται 36-96 ώρες μετά τον τοκετό, ουσιαστικά στο τέλος της Γαλακτογένεσης ΙΙ. Η Γαλακτογένεση ΙΙΙ, είναι η φάση στην οποία διατηρείται η γαλουχία, μέσα από αυτοκρινείς μηχανισμούς που δρουν ανεξάρτητα σε κάθε στήθος. Ξεκινά μετά την 3η ημέρα και χαρακτηρίζεται από τη μετάβαση στην αυτοκρινική λειτουργία του μαζικού αδένα. Παραγωγή της προλακτίνης δε γίνεται πλέον αυτόματα από την υπόφυση, αλλά εξαρτάται από το συχνό ερεθισμό της θηλής. Η δράση της προλακτίνης τις πρώτες εβδομάδες της γαλουχίας, μέχρι δηλαδή την εδραίωση της είναι πολύ σημαντική. Η παραγωγή γάλακτος στη φάση της Γαλακτογένεσης ΙΙΙ και της εδραίωσης αυξάνεται όσο περισσότερο και όσο συχνότερα απομακρύνεται το γάλα από το μαστό, δηλαδή βασίζεται στο νόμο της προσφοράς και της ζήτησης. 6
Rooming in Μελέτη που αφορούσε τη σχέση της συνδιαμονής με τις μεταβλητές του θηλασμού, όπως τη συχνότητα του θηλασμού, την πρόσληψη μητρικού γάλακτος, τα συμπληρώματα με τεχνητό γάλα ή διάλυμα γλυκόζης 5%, την αθροιστική απώλεια βάρους, το ρυθμό ανάκτησης του βάρους και την εμφάνιση υπερχολερυθριναιμίας κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η συνδιαμονή μητέρας και νεογνού συνδέεται σημαντικά με μεγαλύτερη συχνότητα θηλασμών, γιατί η μητέρα παρατηρούσε και ανταποκρινόταν άμεσα στα πρώιμα σημάδια πείνας του βρέφους της. Ο ρυθμός πρόσληψης βάρους, από τη στιγμή που το νεογνό έφθασε το ελάχιστο βάρος του μέχρι το βάρος που είχε την έβδομη ημέρα, στα βρέφη που ήταν μαζί με τη μητέρα τους ήταν μεγαλύτερος. Ο λόγος πιθανόν να ήταν η μικρότερη κατανάλωση ενέργειας στο πλαίσιο κλάματος ή κινήσεων που κάνει το πεινασμένο βρέφος και η έγκαιρη αναγνώριση από τη μητέρα των σημείων πείνας του μωρού. Στη συνδιαμονή, οι μητέρες, μετά την έξοδο από το μαιευτήριο νιώθουν πιο σίγουρες και ικανές να φροντίσουν το μωρό τους, σε σύγκριση με μητέρες που δεν είχαν συνδιαμονή. 7
Στάσεις Θηλασμού Θα πρέπει να ενημερώσουμε τη νέα μαμά σε ποιες στάσεις μπορεί να θηλάζει, να την εκπαιδεύσουμε και να την διευκολύνουμε. Όσο πιο άνετα και βολικά κάθεται η μητέρα προτείνοντας το στήθος της στο μωρό της, τόσο πιο άμεσα θα κατανοήσει πότε το μωρό της συλλαμβάνει σωστά τη θηλή και μεγάλο μέρος της θηλαίας άλω. Αναπαυτικά στηρίζει σε ορθή γωνία σχεδόν, τον κορμό της κατευθύνοντας το μωρό στο στήθος σε τέτοιο ύψος, ώστε το στόμα του να βρίσκεται κάτω ακριβώς από τη θηλή της. Της συστήνουμε διάφορες στάσεις και λαβές του μαστού κατά το θηλασμό, άλλωστε εκείνη και το μωρό της θα επιλέξουν τελικά αυτή που τους ταιριάζει περισσότερο. 8 1. Θηλασμός σε θέση λίκνου ή αγκαλιάς ή «της Παναγίας» H μητέρα τοποθετεί το μωρό στην αγκαλιά της στηρίζοντας το κεφάλι του στον αγκώνα της και το κορμάκι του στο βραχίονα. Με το άλλο χέρι κρατάει το μαστό τοποθετώντας τα τέσσερα δάχτυλα στο κάτω μέρος του μαστού και τον αντίχειρα στο πάνω μέρος, πάνω από τη θηλαία άλω. Στηρίζει το μωρό με το αριστερό χέρι, κρατάει το μαστό με το δεξί χέρι και αντίστροφα. Πλεονεκτήματα: Φυσική, άνετη και αποτελεσματική θέση στις περισσότερες δυσκολίες. Μειονεκτήματα: Δύσκολη για τις γυναίκες που έχουν γεννήσει με καισαρική τομή ή είχαν επεμβατικό τοκετό. 2. Θηλασμός σε αντίστροφη θέση λίκνου Η μητέρα κρατάει το σώμα του μωρού κατά μήκος του βραχίονα της και με την παλάμη της στηρίζει τον αυχένα και το κεφάλι του μωρού. Πλεονεκτήματα: Φυσική και άνετη θέση, αποτελεσματική στις περισσότερες δυσκολίες, συγκράτηση και καλός έλεγχος του κεφαλιού του παιδιού. Είναι προτεινόμενη στις πρωτοτόκες. Μειονεκτήματα: Δύσκολη για τις γυναίκες που γέννησαν με καισαρική τομή ή είχαν επεμβατικό τοκετό.
3. Θηλασμός σε θέση «κράτημα κάτω από τη μασχάλη» (rugby) Η μητέρα κρατάει το μωρό κάτω από τη μασχάλη, στηρίζει το σώμα του με τον πήχη του χεριού της στο ύψος της μασχάλης και το κεφάλι του με το χέρι της, σε τέτοια θέση ώστε να τοποθετηθεί το μωρό στο ύψος του μαστού. Θηλάζει έτσι, κρατώντας το μωρό, πότε κάτω από τη δεξιά μασχάλη και πότε κάτω από την αριστερή. Πλεονεκτήματα: Η μητέρα έχει πολύ καλό έλεγχο της κεφαλής του μωρού, η οποία βρίσκεται στην παλάμη της. Αποτελεσματική στην περίπτωση Κ.Τ. και όταν υπάρχουν επίπεδες θηλές. Για τα πρόωρα μωρά είναι εξαιρετική, επιτυγχάνεται αποτελεσματικότερο άδειασμα των μαστών και καλύτερη συγκράτηση των μεγάλων μαστών. Μειονεκτήματα: Δύσκολη για τις γυναίκες που δε μπορούν να κάτσουν. 4. Θηλασμός στο πλάι. Η μητέρα θηλάζει ξαπλωμένη σε πλαγιαστή θέση στο κρεβάτι, με το μωρό γυρισμένο και αυτό στο πλάι. Πλεονεκτήματα: Σε γυναίκες που έκαναν Κ.Τ. Μειονεκτήματα: Κακή αντίληψη της σύλληψης του μαστού. 5. Αυστραλιανή θέση. Η μητέρα κάθεται αναπαυτικά και τοποθετεί το μωρό της όρθιο μπροστά της. Πλεονεκτήματα: Για παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας. Eλεγχόμενη ροή γάλακτος, ιδανική για τα παιδιά με ωτίτιδα ή καταρροή και για μωρά με μικρή κάτω γνάθο, σχιστία χείλους ή / και υπερώας. Eάν η μητέρα έχει πολύ γάλα, η βαρύτητα βοηθά το μωρό να καταπιεί. Μειονεκτήματα: Κουραστική, δεν ενδείκνυται στις γυναίκες που δεν μπορούν να καθίσουν. 6. Θέση με το μωρό ξαπλωμένο σε πρηνή θέση επάνω στη μητέρα Η μητέρα είναι ξαπλωμένη ύπτια με το μωρό σε πρηνή θέση επάνω της, η κοιλιά του μωρού ακουμπά στο στομάχι της μητέρας. Ενδείκνυται: για μωρά που έχουν μικρή κάτω γνάθο, που αρνούνται το μαστό, που δε βγάζουν τη γλώσσα για να θηλάσουν, όταν η μητέρα έχει πολύ γάλα και το παιδί πνίγεται συνεχώς. Μειονεκτήματα: Kουραστική μερικές φορές. 9
Η στήριξη του μαστού ποικίλει ανάλογα με το μέγεθός του και το πόσο καλά διαμορφωμένη είναι και η θηλή: Στήριξη σε λαβή U (στήριξη του μαστού από τα 4 δάκτυλα και τον αντίχειρα σε σχήμα u-θηλασμός στο πλάι ή σε λαβή rugby), Λαβή C (στήριξη του μαστού με τα 4 δάκτυλα και τον αντίχειρα σε σχήμα c-θέση λίκνου ή αντίστροφου λίκνου) Θέση σε λαβή σάντουιτς (πιέζοντας ο αντίχειρας και ο δείκτης στο περίγραμμα της θηλαίας άλω), Θέση σε λαβή χορευτή (η μητέρα με το αριστερό χέρι και την παλάμη της ακουμπά και στηρίζει το δεξί της μαστό, έτσι ώστε το μεγάλο της δάχτυλο να βρίσκεται εσωτερικά, προς το στέρνο και τα άλλα τέσσερα δάχτυλα προς τη μασχάλη της. Το πηγούνι του μωρού ακουμπά μεταξύ μεγάλου δακτύλου και δείκτη της μητέρας). Ενδείκνυται για πρόωρα και μωρά με νευρολογικά προβλήματα που κουράζονται εύκολα. Κριτήρια για επιτυχή Μητρικό Θηλασμό Εκτίμηση Μητέρας Εκτίμηση Μωρού Μετρήσεις Άνεση κατά τον θηλασμό Ζωηρό μωρό Διούρηση: τουλάχιστον 4 ουρήσεις το 4 ο 24ωρο Μορφή θηλώνπληγωμένες θηλές Σχήμα θηλών πριν και μετά το θηλασμό Θηλασμό και από τα δυο στήθη Θηλασμός κατά απαίτηση του βρέφους Καλή πρόσφυση στον μαστό Ικανοποιητικές θηλαστικές κινήσεις Ακουστές καταποτικές κινήσεις Ήρεμο και χορτάτο μωρό μετά το θηλασμό Κενώσεις: τουλάχιστον 4 κενώσεις το 4 ο 24ωρο Σωματικό βάρος: Εκτίμηση απώλειας σε σχέση με το βάρος του μωρού την επόμενη μέρα από τη γέννηση Αριθμός γευμάτων: 8-12/24ωρο Διάρκεια γευμάτων: 5-40 λεπτά 10 Πηγή: Early weight loss nomograms for exclusively breastfed newborns. Pediatrics 2015
Συχνές ερωτήσεις: Το βρέφος έχει τη δυνατότητα αμέσως μετά τη γέννησή του και ακόμα πριν κοπεί ο ομφάλιος λώρος, να έρθει σε επαφή με το στήθος της μαμάς του και να αρχίσει να θηλάζει. Κατόπιν, ακολουθείται το δικό του βιολογικό πρόγραμμα. Σε κάθε βρέφος ποικίλει ανάλογα με το βάρος του, την εβδομάδα κύησης, την ιδιοσυγκρασία του κ.ά. Κάθε πόσες ώρες πρέπει να θηλάζω; Σύμφωνα με την Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία, το βρέφος τις πρώτες 2-3 εβδομάδες, θα πρέπει να θηλάζει 8-12 φορές την ημέρα. Μετά την εδραίωση της γαλουχίας, ο αριθμός των γευμάτων προσαρμόζεται στις ανάγκες κάθε βρέφους, δηλαδή το θηλάζουμε όποτε ζητήσει. Παρά τις όποιες συστάσεις, κάθε μητέρα ακολουθώντας τις ανάγκες και τις προτιμήσεις του μωρού της (συχνότητα γευμάτων, διάρκεια, στάση θηλασμού) θα επιλέξει τον αρμονικότερο δρόμο και για τους δύο. Τις πρώτες 24 ώρες το μωρό μπορεί να κοιμάται για πολλές ώρες και φροντίζουμε να θηλάσει μόνο λίγες φορές. Μετά τις πρώτες 24 ώρες εκτιμώντας τη γενική κατάσταση του μωρού, φροντίζουμε ώστε να μην περνούν πολλές ώρες χωρίς να έχει φάει. Σε περίπτωση που εκτιμάται ότι το μωρό δεν είναι πολύ ζωηρό φροντίζουμε να το ξυπνάμε περίπου κάθε 3 ώρες από την αρχή του προηγούμενου γεύματος, ενώ κατά τη διάρκεια της νύχτας κάθε 5-6 ώρες (συνεκτιμάται το βάρος του μωρού και ανάλογα την ημέρα ζωής του). Έρευνες έχουν δείξει ότι τα περισσότερα φυσιολογικά μωρά ζητούν να ταϊστούν κάθε 2 ώρες, αν βέβαια δεν τους δίνεται το δύσπεπτο ξένο γάλα. Επιπλέον, πολλά φυσιολογικά μωρά περνούν διαστήματα της ημέρας τρώγοντας σχεδόν συνεχώς με διάλειμμα μισής ώρας, κάτι εντελώς φυσιολογικό. Τέλος, κανένα μωρό δεν είναι ίδιο με άλλο. Κάθε ένα έχει τις δικές του ανάγκες όπως και οι ενήλικες. Γενικά, ενημερώνουμε τη νέα μαμά να αναμένει ότι τα γεύματά του μωρού της θα είναι κάθε 1 έως 5 ώρες αρχικά, με μέσο όρο 2 με 3 ώρες και κάπως μεγαλύτερο μεσοδιάστημα κατά τη διάρκεια της νύκτας. Επομένως μία βασική γνώση για μία έγκυο που επιθυμεί να θηλάσει είναι ότι τάισμα κάθε τέσσερις ώρες και νυχτερινός ύπνος χωρίς διακοπή δεν αποτελούν ρεαλιστικές προσδοκίες κατά τις πρώτες εβδομάδες μετά τη γέννηση. Ο θηλασμός τη νύκτα είναι, τουλάχιστον για τον πρώτο καιρό, εντελώς απαραίτητος για την εδραίωση της γαλουχίας. Οι ορμόνες της γαλουχίας βρίσκονται τότε στα ύψη, το μωρό τρώει πιο ήρεμα και συνεχίζει τον τακτικό ερεθισμό του στήθους, αυξάνοντας έτσι την παραγωγή του γάλακτος. 11
Πότε πεινάει ένα νεογνό; Οι ενδείξεις πείνας είναι μοναδικές σε κάθε παιδί, αλλά σε γενικές γραμμές εκδηλώνονται ως εξής: 1. Ο θηλασμός κατ απαίτηση του βρέφους, όχι μόνο ικανοποιεί την πείνα και τη δίψα του, αλλά ρυθμίζει ταυτόχρονα και την παραγωγή του γάλακτος από τη μητέρα, έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του 2. Για ένα νεογέννητο οι ώρες του 24ωρου είναι ίδιες, δηλαδή δε διαχωρίζει τη νύχτα από τη μέρα. Γενικά, πιστεύουμε ότι το κλάμα αποτελεί πολύ καθυστερημένο σημάδι πείνας. Το μωρό βρίσκεται σε κατάσταση άγχους και εκνευρισμού. Τα αντανακλαστικά του είναι έντονα, οπότε δυσκολεύεται να πιάσει σωστά το στήθος και γίνονται συχνά λάθη στην τεχνική του θηλασμού. Αν το μωρό κλαίει δυνατά πρέπει πρώτα να το ηρεμήσουμε με αγκαλιά, γλυκόλογα, χάδια, ώστε να πάρει σωστή θέση και να πιάσει καλά τη θηλή Παρά τις όποιες συστάσεις, κάθε μητέρα ακολουθώντας τις ανάγκες και τις προτιμήσεις του μωρού της (συχνότητα γευμάτων, διάρκεια, στάση θηλασμού), θα επιλέξει τον αρμονικότερο δρόμο και για τους δύο 3. Γύρισμα του κεφαλιού και αναζήτηση με το στόμα των παρακείμενων αντικειμένων (κάνει σα να βλέπει όνειρο, στραβώνει το στόμα στον ύπνο του ή κάνει γκριμάτσες κινεί το κεφαλάκι του από τη μια μεριά στην άλλη, κουνάει τα χέρια ή τα πόδια του, κάνει ήχους πιπιλίσματος, ανοιγοκλείνει το στόμα του) 4. Φέρνει τα δάχτυλα στο στόμα δίκην πιπιλίσματος, (κάνει ήχους πιπιλίσματος, ανοιγοκλείνει το στόμα του) 5. Βγάζει μία προειδοποιητική κραυγή - κάλεσμα και στη συνέχεια μία δυνατότερη. 6. Αρχίζει να κλαίει Πόση ώρα να το έχω στο στήθoς; Σήμερα, πολυάριθμες επιστημονικές έρευνες έρχονται να αποδείξουν πόσο σημαντικό είναι να ανταποκρινόμαστε άμεσα στις ανάγκες του μωρού μας, να ακολουθούμε τους βιορυθμούς του, να το ταΐζουμε σύμφωνα με τα δικά του σημάδια πείνας (feeding on cues). Ο μητρικός θηλασμός είναι απρόσκοπτος και απεριόριστος. Το νεογέννητο μπορεί να θηλάζει 8-12 φορές το 24ωρο, όμως αναζητά σχεδόν όλο το 24ωρο την αγκαλιά της μαμάς του. Η διάρκεια παραμονής του βρέφους στο στήθος της μητέρας δεν είναι ανάλογη με την σίτιση του. Κατά τη διάρκεια του θηλασμού το μωρό δε θηλάζει συνεχόμενα αλλά κάνει μικρές παύσεις για να ξεκουραστεί. Όταν έχει χορτάσει χαλαρώνει και κοιμάται βαθιά. Επίσης, η μητέρα σταδιακά διδάσκεται και αναγνωρίζει στιγμές όπου το παιδί χρησιμοποιεί το στήθος της για παιχνίδι, παρηγοριά, απασχόληση, επικοινωνία, ενώ οι στιγμές πείνας - θηλασμού είναι πιο έντονες και αναγνωρίσιμες. 12
Γιατί δε θηλάζει το μωρό; Αν το μωρό, ενώ θηλάζει κανονικά, ξαφνικά μια μέρα αρνείται να θηλάσει, μπορεί να είναι επηρεασμένο από εξωτερικούς παράγοντες όπως: βουλωμένη μυτούλα, ο τρόπος που αντέδρασε η μητέρα όταν έπιασε τη θηλή, ένα καινούργιο άρωμα ή αποσμητικό, η διατροφή της μητέρας, η συχνή χρήση μπιμπερό ή η έντονη σωματική άσκηση της μαμάς. Αρχικά, η επιτυχία του θηλασμού έγκειται στο να θέλει να προσφέρει η μητέρα το στήθος της στο παιδί της κάθε στιγμή που εκείνο το ζητά. Οι δυσκολίες κατά το θηλασμό συχνά διαρκούν λίγο και η μητέρα μπορεί να χρειαστεί να επιμείνει για να πείσει το μωρό να θηλάσει ξανά. Προτείνουμε στη μητέρα: 1. Περισσότερο χρόνο στην επαφή δέρμα με δέρμα, χωρίς να πιέζουμε το μωρό να θηλάσει. 2. Να μη φοβηθεί να επιλέξει τη συνδιαμονή (Rooming in) με το μωρό της. Με τον τρόπο αυτό η μητέρα θα κατανοήσει έγκαιρα τις αντιδράσεις και εκδηλώσεις πείνας του μωρού της και ο συναισθηματικός δεσμός θα αναπτυχθεί άμεσα και ολοκληρωμένα. 3. Προκειμένου να συνηθίσει το παιδί τη γεύση και την οσμή του γάλακτος, η σίτιση μπορεί να γίνεται με σύριγγα, κουταλάκι ή ποτηράκι. 4. Παράλληλα, προτείνουμε μασάζ στους μαστούς και αντλήσεις για την παραγωγή του γάλακτος, ιδιαίτερα όταν το μωρό για οποιοδήποτε λόγο βρίσκεται στη ΜΕΝΝ ή όπου υπάρχει δυσκολία στη σύλληψη του μαστού από το βρέφος. 5. Διακοπή της χρήσης μπιμπερό ή πιπίλας (εάν εφαρμόζεται). Πώς ξέρω ότι το μωρό μου έχει χορτάσει; To μωρό τρώει για τόση ώρα και τόσο συχνά, ανάλογα με τις ανάγκες του και αυτές διαφέρουν από παιδί σε παιδί. Μας δείχνει τον κορεσμό του αν απομακρυνθεί μόνο του από τη θηλή ή αν κοιμηθεί πάνω στο μαστό. Τα πιο πολλά νεογνά περνούν αρκετό χρόνο σε επαφή με το μαστό κατά τις πρώτες τους προσπάθειες. Στη φάση εγκατάστασης του μητρικού θηλασμού, τις πρώτες τέσσερις με οκτώ εβδομάδες, ο χρόνος δεν έχει καμία απολύτως σημασία. Υπάρχουν μαμάδες που έχουν το παιδί 20 ώρες στο στήθος το 24ωρο και το παιδί δεν παίρνει καθόλου γάλα. Υπάρχουν αντίθετα μητέρες που έχουν το παιδί 15 λεπτά στο στήθος και αυτό έχει πιει όσο γάλα χρειάζεται. Το ζητούμενο δεν είναι πόση ώρα θηλάζει μία μητέρα, αλλά πώς θηλάζει. Η άνετη στάση κατά το θηλασμό και η καλή σύλληψη της θηλαίας άλω από το μωρό εξασφαλίζουν επιτυχή θηλασμό. Διδάσκουμε στη νέα μαμά μεθόδους, ώστε να μπορεί να διακρίνει πότε το μωρό καταπίνει πραγματικά και πότε δεν καταπίνει, πότε πιπιλάει επιφανειακά και πότε ρουφάει ενεργά γάλα. Το μοντέλο του θηλασμού του μωρού εναλλάσσεται από παύση θηλασμό κορεσμό - ύπνο. 13
To στήθος δεν είναι μια απλή αποθήκη γάλακτος, αλλά ένας ζωτικός αδένας που υπακούει στο νόμο της ζήτησης και της προσφοράς. Έτσι, μετά τις πρώτες εβδομάδες επέρχεται μια αυτορρύθμιση, κατά την οποία η παροχή συναντάει τη ζήτηση και η μητέρα παράγει τόσο γάλα, όσο ακριβώς χρειάζεται το βρέφος. Όταν η μητέρα είναι υπερβολικά αγχωμένη, κουρασμένη ή άυπνη και η παραγωγή γάλακτος θα είναι μειωμένη. Επομένως στο ερώτημα «έχω γάλα»; η απάντηση είναι «αν βάζεις το βρέφος στο στήθος με ηρεμία, θα έχεις». Όσο πιο συχνά θηλάζεις, τόσο περισσότερο έχεις: Η πιο αξιόπιστη απόδειξη ότι το μωρό παίρνει γάλα από το στήθος είναι ο ήχος που ακούγεται όταν καταπίνει. Από εκεί και πέρα, πολλά μικρά στοιχεία μπορούν να μας διαβεβαιώσουν ότι το παιδί θηλάζει ικανοποιητικά. Φυσικά δεν είναι δυνατό να υπολογίσουμε την ακριβή ποσότητα του γάλακτος που λαμβάνει κάθε φορά το μωρό μας. Σημάδια που δείχνουν ότι το μωρό έχει χορτάσει είναι: Θα πέσει σε βαθύ ύπνο επάνω στο στήθος της μαμάς του. Δε θα ενδιαφερθεί ακόμα κι αν του δώσουμε ερεθίσματα για να ξυπνήσει (του χαϊδέψουμε το μάγουλο ή τα χείλια με τη θηλή, ερεθίσουμε τις πατούσες του, το σηκώσουμε για να του μιλήσουμε). Θα σταματήσει μόνο του και θα αποτραβηχτεί από τη θηλή. Δε θα ενδιαφερθεί εάν του προσφερθεί ο άλλος μαστός. Τα χεράκια του και τα ποδαράκια του θα χαλαρώσουν εντελώς. Αν το μωρό παρουσιάζει αυτά τα σημάδια, σταματάμε την προσπάθεια για φαγητό. Πόση ώρα θα παραμείνει έτσι; εξαρτάται από το μωρό, την ηλικία του, την πρόοδο στο θηλασμό και την εκάστοτε στιγμή. Αντί να κοιτάξουμε το ρολόι, παρατηρούμε το ίδιο: εάν έπειτα από πέντε λεπτά δείχνει να ξυπνάει και ψάχνει τον αέρα στραβώνοντας το στοματάκι του, έχουμε τα πρώτα σημάδια πείνας και το επαναφέρουμε στο στήθος, ανεξάρτητα από το χρόνο του προηγούμενου γεύματος. Το σίγουρο είναι ότι δε μπορεί να εγκατασταθεί εξαρχής κάποιο πρόγραμμα στη σίτιση του νεογέννητου. Για τους πρώτους μήνες οι ανάγκες του μωρού και η γαλακτοφορία της μητέρας του συντονίζονται σταδιακά (νόμος προσφοράς και ζήτησης) και τελικά εγκαθίσταται ο μητρικός θηλασμός πιο σταθερά. 14
Ένας ή δυο μαστοί σε κάθε γεύμα; Σαν γενική αρχή, συστήνουμε στις μητέρες να προσπαθούν να δίνουν στο μωρό και τους δύο μαστούς σε κάθε γεύμα. Αυτό είναι καλό να συμβαίνει όταν η μητέρα προσπαθεί να αυξήσει την παραγωγή της σε γάλα, όπως συμβαίνει τις πρώτες εβδομάδες από τη γέννηση του μωρού. Υπάρχουν δύο μέθοδοι μητρικού θηλασμού: α. σε κάθε γεύμα θηλασμός κι από τους δύο μαστούς β. εναλλαγή των μαστών από γεύμα σε γεύμα. Και οι δύο είναι σωστοί, ποιόν θα ακολουθήσει η κάθε μητέρα εξαρτάται από την ίδια σε συνεργασία με το μωρό της φυσικά. Φροντίζουμε να γίνεται εναλλαγή του στήθους που προσφέρεται πρώτο, έτσι ώστε και τα δύο στήθη να δέχονται τελικά το ίδιο ερέθισμα. Διδάσκουμε τη μητέρα να κρίνει ανάλογα με το παιδί της: Όταν θηλάζει ζωηρά από το ένα στήθος, αυτό σημαίνει ότι παίρνει γάλα έστω και περιστασιακά. Όταν σταματήσει για αρκετή ώρα, δεν καταπίνει, είναι ήρεμο ή έχει αποκοιμηθεί βαθιά και τότε αφήνει μόνο του το στήθος. Στη συνέχεια, το κρατάμε αγκαλιά στον ώμο ή σε ανάρροπη θέση και βλέπουμε τα σημάδια του. Εάν και πάλι δείξει σημάδια πείνας, το οδηγούμε στο άλλο στήθος. Εάν όχι, σταματά εδώ το γεύμα. Η συντριπτική πλειονότητα των γυναικών αναφέρουν σημαντικές διαφορές στην παραγωγή γάλακτος, όσον αφορά στους δύο μαστούς. Αυτό είναι εντελώς φυσιολογικό. Χρειάζεται όμως προσοχή, ώστε να υπάρχει σχεδόν ίσος ερεθισμός των δύο μαστών κατά τη διάρκεια του 24ώρου. Γιατί κλαίει αφού το έχω ταΐσει; Η πείνα δεν είναι το μόνο αίτιο κλάματος. Μήπως ζεσταίνεται; Μήπως κρυώνει; Μήπως απλά θέλει επαφή και αγκαλιά; Μήπως έχει λερωμένη πάνα; Υπάρχουν ακόμα τα «δύσκολα μωρά» από ταμπεραμέντο και μωρά που κλαίνε επειδή συνυπάρχει κάποιο παθολογικό αίτιο και πρέπει να τα εξετάσει ο παιδίατρος. Είναι σημαντικό πρώτα από όλα να παρατηρήσουμε τον τρόπο που θηλάζει η μητέρα, ώστε να εξασφαλίσουμε ότι το μωρό σιτίζεται σωστά. Η προσπάθειά μας πρέπει να διακατέχεται από υπομονή, ηρεμία και κατανόηση. Δεν έχω γάλα Είναι το πιο συχνό πρόβλημα που αναφέρει μία στις τέσσερις μητέρες, ενώ στην πραγματικότητα, η έλλειψη γάλακτος παρουσιάζεται μόνο σε 1 προς 100.000 μητέρες. Ακόμα και γυναίκες με μικρό στήθος έχουν γάλα. Πιο συγκεκριμένα το γάλα αρχίζει να υπάρχει στο μαστό από την 28 η εβδομάδα της εγκυμοσύνης. Αμέσως όμως μετά τον τοκετό και κατά τις δύο πρώτες μέρες το πρωτόγαλα είναι λίγο. Το πρωτόγαλα αυτό είναι ένας αμυντικός παράγοντας που σκοπό έχει να ενισχύσει το ανοσολογικό σύστημα του παιδιού κι όχι να το χορτάσει. Το γάλα αρχίζει να παράγεται σε μεγάλη ποσότητα μετά την 3 η 4 η μέρα. 15
Το γάλα μου φαίνεται αραιό! Χορταίνει το μωρό με τόσο λίγο που τρώει; Πολλές γυναίκες ανησυχούν ότι το γάλα τους δεν είναι καλό κι ότι το μωρό τους δεν χορταίνει. Γενικά υπάρχει σύγχυση στις γυναίκες σχετικά με την ποιότητα του γάλακτος που παράγουν. Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να είναι πιο πηκτό ή να είναι πιο κίτρινο, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι είναι λιγότερο, ή περισσότερο θρεπτικό. Κατά τις πρώτες ημέρες της ζωής το στομάχι του μωρού έχει μέγεθος μιας μικρής μπάλας του πινγκ πονγκ, με χωρητικότητα έως 10ml το πολύ. Ανάλογη ποσότητα πρωτογάλακτος παράγεται από τους μαστούς της μητέρας, που είναι πολύτιμο για το νεογνό. Κατά τις πρώτες ημέρες της ζωής, το μωρό χάνει τα περιττά υγρά, αποβάλλει το μηκώνιο, ενώ η ενέργεια που του χρειάζεται προέρχεται από τα αποθέματα κετονών και γαλακτικού οξέος. Είναι φυσιολογικό να χάνει έως 8-12% από το βάρος γέννησης. Οι έρευνες δείχνουν ότι 40 γραμμάρια από το πρωτόγαλα, που το μωρό παίρνει φυσιολογικά με αποκλειστικό μητρικό θηλασμό κατά τη διάρκεια του πρώτου 24ώρου, είναι απολύτως επαρκή για να το θρέψουν (το στομάχι του δεν επιβαρύνεται ούτε κατά τη δεύτερη ημέρα αποκλειστικού μητρικού θηλασμού, όταν είναι ικανό να χωρέσει 10-15 ml γάλακτος). Όγκος παραγόμενου γάλακτος σε συνάρτηση με τον όγκο του βρεφικού στομάχου. H σύσταση του μητρικού γάλακτος δεν παρουσιάζει διαφορές σε γυναίκες διαφορετικής φυλετικής προέλευσης και σε γυναίκες με διαφορετικές διατροφικές συνήθειες. Μπορεί, ωστόσο, να παρουσιάζει αλλαγές στη σύστασή του, ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες του, αλλά και την ώρα της ημέρας κατά την οποία παράγεται. Η χωρητικότητα του στομάχου κατά τις πρώτες ημέρες της ζωής. Ημέρα Όγκος γάλακτος που η μητέρα παράγει στο 24ωρο Πρόσληψη γάλακτος με κάθε θηλασμό 1 η 37 ml (7-123 ml) Λίγες σταγόνες έως 5ml 7ml 2 η 84 ml (44-335 ml) 5-15 ml 13 ml 3 η 408 ml (98-775 ml) 15-30 ml 27 ml 5 η 705 ml (452-876 ml) 30-135 ml 57 ml Χωρητικότητα του στομάχου 16 Kent J. et al. Volume and frequency of breastfeeding and fat content of breastmilk throughout the day. Pediatrics, 2006, 117 (3): e 387-392.
Τί θα πρέπει να προσέχω στη διατροφή μου; Διατροφή της θηλάζουσας Το μητρικό γάλα έχει την ιδιότητα να αλλάζει σύσταση, μυρωδιά, γεύση και ποσότητα ανάλογα με τις διατροφικές συνήθειες της μητέρας. Η μητέρα οφείλει να διατηρεί ένα ισορροπημένο διαιτολόγιο, όπως έκανε και στην περίοδο της εγκυμοσύνης. Μια μητέρα που θηλάζει δε χρειάζεται να λαμβάνει υπερβολικά πρόσθετες θερμίδες. Ο αριθμός των προσφερόμενων θερμίδων γίνεται με τον πολλαπλασιασμό των κυβικών του γάλακτος επί 67, που είναι η μέση ενεργειακή πυκνότητα ανά 100/κυβικά. Για παράδειγμα 780 κυβ. γάλακτος/ ημέρα απαιτούν 780*67/100=522 θερμίδες ημερησίως. 17
Θερμιδικός & διατροφικός πίνακας θηλάζουσας μητέρας Μέση παραγωγή Μητρικού γάλακτος Ενεργειακή πυκνότητα Μητρικού Γάλακτος / 24ωρο 780 ημερησίως X 67 kcal/100 ml 522 kcal/ημερησίως Διατροφικές ομάδες Συνιστώμενη ποσότητα μερίδων Ενδεικτικές προτάσεις μερίδων Λαχανικά Φρούτα Υδατάνθρακες (δημητριακά, σιτηρά, ζυμαρικά κ.λ.π.) 4 μερίδες/ ημέρα 3-4 μερίδες/ημέρα 6-8 μερίδες/ημέρα Γαλακτοκομικά 3 μερίδες/ ημέρα Κρέας (κόκκινο/λευκό) 2-3 μερίδες/εβδομάδα 1 κούπα ωμά μαγειρεμένα λαχανικά ή 1 ποτήρι φυσικό χυμό 100% ή 1 κούπα ωμά φυλλώδη λαχανικά 1 κούπα φρούτα ή 1 ποτήρι 100% φυσικό χυμό 1 φέτα ψωμί ή 1 μπάρα δημητριακών ή ½ κούπα μακαρόνια, ρύζι ή δημητριακά 1 κούπα γάλα ή 225γρ. γιαούρτι ή 40γρ. φυσικό τυρί ή 55γρ. επεξεργασμένο τυρί 120-150γρ. άπαχο κρέας, κοτόπουλο, μοσχάρι Αυγά 4-5 μερίδες/ εβδομάδα 1 αυγό Θαλασσινά 2-3 μερίδες/ εβδομάδα 180-250 γρ. ψαριού Όσπρια >3 μερίδες/εβδομάδα 1 κούπα φασόλια, ρεβύθια Προστιθέμενα λίπη/έλαια, ελιές, ξηροί καρποί 4-5 μερίδες/ημέρα ½ κούπα φυστίκια 1 κούπα αποξηραμένα φρούτα 18
Πώς μπορώ να αντιμετωπίσω προβλήματα που προκύπτουν κατά το θηλασμό (θηλές, βαρύ στήθος, τραυματισμοί κ.α.); Πόνος και βλάβη θηλής που μπορεί να σχετίζεται με: 1. Υπερφόρτωση μαστών (3 η 4 η μέρα με την έλευση του μεταβατικού γάλακτος) 2. Επίπεδες ή εισέχουσες θηλές 3. Ανατομικές ιδιαιτερότητες στοματικής κοιλότητας βρέφους 4. Προβλήματα τεχνικής (λανθασμένες άβολες τεχνικές θηλασμού και κακή σύλληψη θηλαίας άλω, τραυματισμός θηλής από το βρέφος ή ακόμα κακή χρήση των βοηθημάτων θηλασμού) 5. Δερματολογικές παθήσεις θηλής (ψωρίαση) 6. Λοιμώξεις (μυκητιάσεις, έρπης, σταφυλοκοκκική λοίμωξη, μαστίτιδα) 7. Κακοήθεια μαστού 8. Νευραγγειακά προβλήματα (ως εκδήλωση άλλων συστηματικών νοσημάτων π.χ. σύνδρομο Raynaud) Αντιμετώπιση: 1. Καθαριότητα θηλής και χεριών 2. Σωστή προσκόλληση του μωρού στο στήθος 3. Επάλειψη της θηλής με μητρικό γάλα και αερισμός μετά από κάθε θηλασμό 4. Χρήση λιπαντικών κρεμών 5. Σωστή και όχι αλόγιστη χρήση βοηθημάτων θηλασμού, μόνο εάν είναι απαραίτητο (κοχύλια - ασπίδες θηλών, αντλίες) 6. Συχνοί θηλασμοί, ώστε να αδειάζει το στήθος 7. Ήπιο μασάζ πριν το θηλασμό χωρίς να ερεθίζεται ο μαστός (χρήση λιπαντικής ουσίας ή σαπουνιού με χλιαρό νερό κάτω από το ντους), με σκοπό την άμεση αποσυμφόρησή του 8. Άντληση γάλακτος με το χέρι ή με αντλία 19
20
Υπερφόρτωση στήθους, συστάσεις για αντιμετώπιση Η τακτική αποσυμφόρησης των μαστών αποτελεί την πρώτη γραμμή αντιμετώπισης. Ο Cotterman (2004) περιέγραψε μια τεχνική μάλαξης, που ονομάζεται αντίστροφη πίεση της άλω. Η τεχνική αντίστροφης πίεσης είναι ένας τρόπος για να μαλακώσουμε τη θηλαία άλω στην περίπτωση της υπερφόρτωσης. Η μητέρα χρησιμοποιεί και τα δυο χέρια της, τοποθετώντας τα δάκτυλα έτσι που να κυκλώνει τη βάση της θηλής με τις πρώτες φάλαγγες των δακτύλων να εφάπτονται στα πλαϊνά της θηλής και να πιέζει το στέρνο. Με αυτό τον τρόπο μετακινεί τη διόγκωση προς τα πίσω και προς τα πάνω στο στήθος. Επιπρόσθετα, όταν υπάρχει οίδημα στη θηλαία άλω εφαρμόζεται: Μασάζ πριν το θηλασμό στην άλω. Το βρέφος θα πρέπει να είναι έτοιμο να φάει αμέσως μόλις τελειώσει το μασάζ, γιατί το οίδημα θα επιστρέψει γρήγορα. Άντληση με το χέρι αν το βρέφος δεν μπορεί να θηλάσει και όχι με το θήλαστρο, γιατί επιδεινώνει το οίδημα. Ανάλογα, οι μαλάξεις λεμφικής παροχέτευσης του μαστού φαίνεται να είναι αποτελεσματικές. Αφορούν απαλό μασάζ κατά μήκος των οδών παροχέτευσης της λέμφου, που μειώνει τη συσσώρευση της, οδηγώντας σε ελάττωση της υπερφόρτωσης, ενώ βελτιώνει τη ροή του γάλακτος. Μαστίτιδα, συστάσεις για αντιμετώπιση Η φλεγμονή του μαστού τους πρώτους τρεις μήνες της γαλουχίας, είναι ο συχνότερος λόγος για πρόωρο απογαλακτισμό. Οι πιο συχνές αιτίες μπορεί να είναι οι ερεθισμένες θηλές ή η εμφάνιση ραγάδων που ευνοούν τις επιμολύνσεις. Συνήθως ο ένας από τους δύο μαστούς παρουσιάζει ερυθρότητα, διόγκωση και ευαισθησία. Ο πόνος συνεχίζεται κατά τη διάρκεια, αλλά και μετά το θηλασμό. Εμφανίζεται πυρετός >38,5 (ίσως και ρίγος), συμπτώματα γριπώδους συνδρομής και γενικότερη κακουχία. Μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε φάση της γαλουχίας. Οπωσδήποτε χρειάζεται κλινική εκτίμηση της κατάστασης από επαγγελματία υγείας αν τα συμπτώματα επιμένουν πάνω από ένα 24ωρο. Σε αυτήν την περίπτωση η θεραπεία περιλαμβάνει αναλγητικά, αντιφλεγμονώδη και αντιβίωση. Για την καλύτερη ανάρρωσή της μητέρας, τη συμβουλεύουμε να αναπαύεται, να σιτίζεται και να ενυδατώνεται καλά. Σε περίπτωση υποτροπιάζουσας, άτυπης και σοβαρής μαστίτιδας ή όταν αυτή εμφανίζεται κατά τη διάρκεια νοσηλείας της μητέρας λαμβάνεται δείγμα μητρικού γάλακτος για καλλιέργεια και αντιβιόγραμμα. Ο θηλασμός δεν πρέπει να διακόπτεται. Επειδή η στάση του γάλακτος είναι ο κύριος ένοχος για τη δημιουργία μαστίτιδας, η αντιμετώπιση της μαστίτιδας ξεκινά με την αποτελεσματική απομάκρυνση γάλακτος με άμελξη του μαστού ή θηλασμό. Οι μητέρες θα πρέπει να ενθαρρύνονται να θηλάζουν πιο συχνά, ξεκινώντας από τον πάσχοντα μαστό. Εάν ο πόνος του στήθους δυσκολεύει τη μητέρα να θηλάσει προτείνεται άντληση του μαστού με θήλαστρο. Το πηγούνι του βρέφους βοηθάει να είναι στραμμένο προς την προσβεβλημένη περιοχή. Το ελαφρύ μασάζ με τα δάκτυλα να κινούνται από την ερεθισμένη περιοχή προς τη θηλή, κατά τη διάρκεια του θηλασμού μπορεί να βοηθήσει. Επιπλέον η τοποθέτηση ζεστής κομπρέσας πάνω στο στήθος ή το ζεστό μπάνιο πριν το θηλασμό μπορεί να διευκολύνει τη ροή του γάλακτος. Τα κρύα επιθέματα μετά το θηλασμό μειώνουν τον πόνο και το τοπικό οίδημα που προκαλεί π.χ. η μαστίτιδα. 21
Απόστημα, συστάσεις για αντιμετώπιση Αν η μαστίτιδα δεν αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά μπορεί να εξελιχθεί σε απόστημα μαστού. Περίπου 3% των γυναικών με μαστίτιδα θα εμφανίσουν απόστημα. Το απόστημα εμφανίζεται συχνότερα σε πρωτότοκες μητέρες και σε γυναίκες που έκαναν απότομο απογαλακτισμό. Το μικρόβια που συνήθως απομονώνονται στο γάλα σε περίπτωση αποστήματος είναι ο staphylococcus aureus και ο coagulase-negative staphylococcus. Αυξανόμενη είναι και η συχνότητα πολυανθεκτικού χρυσίζοντα σταφυλόκοκκου. Η διάγνωση του αποστήματος βασίζεται στην κλινική εξέταση, κατά την οποία ψηλαφάται ευαίσθητο και σκληρό οζίδιο, με κλυδασμό και υπερκείμενο ερύθημα. Η διάνοιξη και παροχέτευση του αποστήματος είναι απαραίτητη σε περιπτώσεις αποστήματος με διάμετρο >5εκ. Σε περίπτωση μικρότερου αποστήματος αρκεί η απλή παρακέντηση υπό υπερηχοτομογραφική καθοδήγηση, που μπορεί να επαναλαμβάνεται καθημερινά για 5-7 ημέρες. Μετά τη χειρουργική διάνοιξη, ο θηλασμός από τον πάσχοντα μαστό πρέπει να συνεχιστεί, ακόμα και στην περίπτωση ανοικτής παροχέτευσης, με την προϋπόθεση ότι η στοματική κοιλότητα του βρέφους δεν έρχεται σε επαφή με το υγρό της παροχέτευσης. Η χορήγηση αντιβιοτικής αγωγής είναι αναγκαία και μετά τη διάνοιξη του αποστήματος. Τα φάρμακα που παίρνω στη νοσηλεία είναι κατάλληλα για το θηλασμό ή απαγορεύονται; Σχεδόν όλα τα φάρμακα, τα οποία λαμβάνει η μητέρα κατά την παραμονή της στο μαιευτήριο είναι συμβατά με το Μ.Θ. Κατά το Μ.Θ. ο μαζικός αδένας προσλαμβάνει την ουσία και την απεκκρίνει στο μητρικό γάλα (Μ.Γ.). Το ποσό του φαρμάκου που απορροφάται στο Μ.Γ. εξαρτάται από πολλούς φαρμακοκινητικούς παράγοντες. Απαιτείται συνεκτίμηση ωφέλειας και επικινδυνότητας (ωφελείν, ου βλάπτειν). Φάρμακα ασφαλή για τα νεογνά είναι ασφαλή και για το θηλασμό (Ελληνική Εταιρεία Περιγεννητικής Ιατρικής). Πρακτικές οδηγίες λήψης φαρμάκου Μετά τη συνταγογράφηση ενός φαρμάκου, ορισμένες οδηγίες που μπορεί να μειώσουν την έκθεση του βρέφους στο φάρμακο είναι: Θηλασμός αμέσως πριν τη λήψη του φαρμάκου, σε περίπτωση που το φάρμακο δίδεται σε συχνές δόσεις. Σε φάρμακα που δίδονται μια φορά την ημέρα, καλό είναι να λαμβάνεται το φάρμακο αφού το παιδί θηλάσει και πρόκειται να κοιμηθεί για αρκετές ώρες, π.χ. πριν το συνηθισμένο νυκτερινό ύπνο. Να αποφεύγεται ο θηλασμός όταν το φάρμακο παρουσιάζει τη μέγιστη συγκέντρωση μετά τη λήψη. Να ενθαρρύνεται ο θηλασμός όταν έχει περάσει ο πρώτος χρόνος ημίσειας ζωής (t½), ειδικά σε φάρμακα με βραχύ t1 ½. Nα προτιμάται η χρήση φαρμάκων που έχουν μια δραστική ουσία, παρά φάρμακα με πολλές δραστικές ουσίες. Πολλά φάρμακα που χορηγούνται χωρίς συνταγή π.χ. αναλγητικά μπορεί να περιέχουν αυξημένη δόση ή συνδυασμό δραστικών ουσιών. 22
Συμβουλές για τη φροντίδα του νεογνού στο σπίτι Κατά το 2 ο 24ωρο παραμονής στο μαιευτήριο, πρέπει να γίνεται ενημέρωση σε όλες τις νέες μητέρες για τη φροντίδα του νεογνού στο σπίτι. Τις ενθαρρύνουμε να ακούσουν προσεκτικά τις οδηγίες μας και να λύσουν τις όποιες απορίες τους. Το καλύτερο είναι από τις πρώτες ημέρες μαμά και μπαμπάς να φροντίζουν από κοινού το παιδί και να λειτουργούν σαν ομάδα. Γι αυτό το λόγο ενθαρρύνουμε το μπαμπά να συμμετέχει. Είναι σημαντικό ο νέος πατέρας να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και αρμοδιότητες σχετικά με τη φροντίδα του μωρού. Ενημερώνουμε τους νέους γονείς για τα εξής: Μπάνιο Καλό θα ήταν το μπάνιο του μωρού να γίνεται καθημερινά, όπως και στο μαιευτήριο, εξηγώντας στη μητέρα ότι το μπάνιο δεν αφορά μόνο την καθαριότητα, αλλά προσφέρει ψυχική και σωματική ευεξία. Είναι καλό να βάλουμε το μωρό από νωρίς σε μια ρουτίνα μπάνιου και ύπνου. Βοηθάμε το μωρό να μάθει να διαχωρίζει τη μέρα από τη νύχτα. Για να το καταφέρουμε θα πρέπει να υπάρχει φυσικό φως στο δωμάτιο και να επιτρέπουμε κάποιους θορύβους την ημέρα. Το βράδυ φροντίζουμε τα γεύματα να είναι πιο ήσυχα, αποφεύγοντας να ανάβουμε πολλά φώτα ή να κάνουμε φασαρία. Το ιδανικό θα ήταν πρώτα να γίνεται το μπάνιο του μωρού κι έπειτα να σιτίζεται, αλλά πολλές φορές αυτό δεν είναι εφικτό. Βασική διαδικασία για τη βραδινή χαλάρωση του μωρού και την αναγνώριση της διαφοράς ημέρας και νύκτας είναι το μπάνιο. 23
Ο πρώτος και βασικός κανόνας είναι: ΔΕΝ ΑΦΗΝΟΥΜΕ ΠΟΤΕ ΜΟΝΟ ΤΟ ΜΩΡΟ ΣΤΟ ΜΠΑΝΙΟ. ΔΕΝ ΑΦΗΝΟΥΜΕ ΠΟΤΕ ΜΟΝΟ ΤΟ ΜΩΡΟ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΑΛΛΑΞΙΕΡΑ Η ΤΟ ΚΡΕΒΑΤΙ ΠΟΥ ΤΟ ΝΤΥΝΟΥΜΕ. Όλα τα απαιτούμενα για την περιποίηση του βρέφους πρέπει να βρίσκονται στο μέρος που το φροντίζουμε, ώστε να μην χρειάζεται να αφήσουμε το μωρό μόνο του ούτε δευτερόλεπτο. Μπορούμε να βάζουμε το μωρό σε μπανάκι, ακόμα και όταν δεν έχει πέσει το κολόβωμα του ομφαλού. Ενημερώνουμε τις μητέρες ότι είναι προτιμότερο το μπάνιο να γίνεται σε μπανάκι, γιατί παρέχει μεγαλύτερη ασφάλεια. Δεν ξεχνάμε να ενημερώσουμε τη νέα μαμά ότι είναι επικίνδυνο να πλένει το μωράκι της κάτω από τη βρύση (μπορεί να τραυματιστεί ή και να γλιστρήσει). Επιπλέον δε η θερμοκρασία του νερού απ ευθείας από τη βρύση μπορεί να αλλάξει ξαφνικά και να προκληθεί στο μωρό έγκαυμα ή να κρυώσει πολύ. Η θερμοκρασία του χώρου, όπου γίνεται το μπάνιο του μωρού, θα πρέπει να κυμαίνεται από 20-25 C με κλειστά παράθυρα για να μην κρυώνει. Η θερμοκρασία του νερού θα πρέπει να κυμαίνεται από 32-35 C, δηλαδή να είναι στο χέρι μας ευχάριστα χλιαρό. Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα εάν βραχεί το κολόβωμα του ομφαλού με νερό του μπάνιου. Πάντα και πριν βάλουμε το μωρό στο νερό, δοκιμάζουμε τη θερμοκρασία του στη μέσα μεριά του καρπού ή του αγκώνα, καθώς αυτά τα σημεία είναι τα πιο θερμοευαίσθητα. Είναι προτιμότερο να γίνεται το μπάνιο του μωρού πριν το σιτίσουμε. Έτσι θα ευχαριστηθεί το γεύμα του περισσότερο. Τα πρώτα μπάνια δε χρειάζεται να διαρκούν πολύ. Κρατάμε το μωράκι μας σταθερά και πλένουμε απαλά (λούσιμο και πλύσιμο στο κορμάκι του) με το χέρι. 24
Σε περίπτωση που θα θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε σφουγγάρι θα πρέπει να είναι μαλακό τύπου θαλάσσης- και στεγνό για να αποφευχθεί ο κίνδυνος μολύνσεων. Γι αυτό το λόγο είναι αναγκαίο να υπάρχουν αρκετά σφουγγάρια, ώστε να χρησιμοποιείται πάντα το στεγνό. Πάντα το ένα χέρι μας πρέπει να κρατά το μωρό όταν είναι μέσα στο μπανάκι του. Αυτό σίγουρα είναι προφανές όταν το μωράκι σας είναι νεογέννητο, οπότε θα πρέπει να στηρίζεται το κεφαλάκι και η πλάτη του καθώς το πλένουμε. Τα νεογέννητα γενικά δε λερώνονται πολύ, αλλά το σωστό πλύσιμο απαιτεί σχολαστικότητα και επιμέλεια. Καθαρίζουμε προσεκτικά τις πτυχές του δέρματος πίσω από τα γόνατα, το λαιμό, τις μασχάλες, τους αγκώνες και τους γλουτούς. Το σαπούνι μπορεί να αφαιρέσει τα φυσικά ενυδατικά στοιχεία του δέρματος του μωρού και να το κάνει ξηρό. Γι αυτό το λόγο προτιμούμε να χρησιμοποιούμε πολύ μικρή ποσότητα. 25
Καθαρίζουμε πάντα την ευαίσθητη περιοχή με άφθονο τρεχούμενο νερό αποφεύγοντας τη χρήση μωρομάντηλων. Ο καθαρισμός θα πρέπει να γίνεται με φορά από την περιγεννητική περιοχή προς τον πρωκτό. Πριν βάλουμε την καθαρή πάνα θα πρέπει να έχουμε σκουπίσει πολύ καλά το μωρό. Είναι σημαντικό το καλό στέγνωμα της περιγεννητικής περιοχής, καθώς η παραμένουσα υγρασία στους πόρους του δέρματος, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη θερμοκρασία λόγω της πάνας, μπορεί να προκαλέσει ερεθισμούς. Δε χρειάζεται να βάζουμε κρέμα σε κάθε άλλαγμα πάνας. Ελάχιστη ποσότητα 2-3 φορές την ημέρα αρκούν. Τα τελειόμηνα βρέφη έχουν αρχικά ένα φυσιολογικό ξεφλούδισμα στο δέρμα. Δεν είναι απαραίτητο να χρησιμοποιείται ενυδατική αλοιφή, μπορεί να χρησιμοποιηθεί αν θέλουμε αμυγδαλέλαιο ή βαλσαμέλαιο μετά το μπάνιο του μωρού για μασάζ και εφόσον το μωρό είναι δεκτικό και του αρέσει. Συχνά υπάρχει μια φυσιολογική, προστατευτική βλέννα την οποία δεν πρέπει να απομακρύνουμε. Πλένουμε τα κοριτσάκια με άφθονο τρεχούμενο νερό από την περιγεννητική περιοχή προς τον πρωκτό. Φροντίζουμε να γίνεται επιμελές πλύσιμο στην περιοχή των γεννητικών οργάνων. Δε βάζουμε μπατονέτα μέσα στον ακουστικό πόρο του μωρού. Το πτερύγιο του αυτιού μπορεί να καθαρίζεται με μία πετσετούλα. Αποφεύγουμε να ρίχνουμε νερό μέσα στο αυτί, αλλά αν κατά λάθος μπουν μερικές σταγόνες, αυτό δεν είναι πρόβλημα. Κόβουμε τα νύχια του μωρού όταν είναι ήρεμο (π.χ. όταν κοιμάται), χρησιμοποιώντας το ειδικό παιδικό ψαλιδάκι. Τα νύχια των χεριών μπορεί να χρειαστεί να κόβονται από πολύ νωρίς, από τις πρώτες ημέρες, ενώ αυτά των ποδιών συνήθως αργούν να μεγαλώσουν. Μετά την περιποίηση των νυχιών είναι καλό να τους βάζουμε λίγο οινόπνευμα με βαμβάκι. Αποφεύγουμε να βάζουμε γάντια στα χέρια του μωρού, γιατί αποτελούν εστία μετάδοσης μικροβίων διά του στόματος. Άλλωστε τα χέρια του είναι ένα σημαντικό μέσο εξερεύνησης και έκφρασης. 26
Αναπνοή Τα νεογέννητα είναι φυσιολογικό συχνά να ρουθουνίζουν. Αναπνέουν υποχρεωτικά από τη μύτη και η δίοδος του αέρα είναι αρχικά μικρή. Φυσιολογικά ρουθουνίζουν όταν αναπνέουν γρήγορα και όταν κλαίνε. Στο βαθύ ύπνο το ρουθούνισμα συνήθως παύει. Όταν υπάρχουν βλέννες μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε φυσιολογικό ορό, σύμφωνα με τις οδηγίες του παιδιάτρου μας. Ομφαλός Το κολόβωμα του ομφαλού συνήθως αποπίπτει έως τη 14 η ημέρα από τη γέννηση. Είναι χρήσιμο να χρησιμοποιούμε στεγνή γάζα αποστειρωμένη για να σκουπίσουμε (ταμποναριστά) το κολόβωμα, προσέχοντας να μην αφήσουμε υγρασία. Στη συνέχεια παίρνοντας άλλη γάζα αποστειρωμένη με καθαρό οινόπνευμα απολυμαίνουμε την περιοχή του κολοβώματος (σε κάθε αλλαγή πάνας, μέχρις ότου γίνει πλήρης επούλωση). Δεν καλύπτουμε το κολόβωμα του ομφαλού με την πάνα ή με γάζα! Πρέπει να είναι ελεύθερο. Εάν το κολόβωμα είναι ερυθρό, έχει οροπυώδη έκκριση, μυρίζει άσχημα ή δεν πέφτει μετά από 18 μέρες, θα πρέπει να ενημερώνεται ο παιδίατρος. Θερμοκρασία περιβάλλοντος Μια καλή θερμοκρασία περιβάλλοντος είναι 18-22 C το χειμώνα και 25 27 C το καλοκαίρι. Είναι καλό να έχουμε θερμοκρασία μη μεταβαλλόμενη χρονικά ή από χώρο σε χώρο. Καλή υγρασία είναι 60 με 70%. Αν η θέρμανση ξηραίνει την ατμόσφαιρα (π.χ. καλοριφέρ, τζάκι), πρέπει να φροντίσουμε με διάφορες μεθόδους να υγροποιήσουμε το χώρο (π.χ. υγρές πετσέτες στον χώρο ή υγραντήρας). Δε χρειάζεται να φοράμε στο μωρό πολλά ρούχα ή κουβέρτες όταν θηλάζει. Μπορεί να εμποδίζουν τη σωστή τοποθέτηση του μωρού στο μαστό. Η θερμοκρασία του μωρού φτάνει στα επίπεδα της θερμοκρασίας της μητέρας όταν κατά το θηλασμό έρχεται σε επαφή με το σώμα της, ακόμα και αν είναι γυμνό (skin to skin). Συστήνουμε στους γονείς να έχουν μαζί στις εξόδους τους με το μωρό, επιπλέον ρουχισμό (σκουφάκι στο κρύο, καπελάκι στον ήλιο). Ύπνος Ανανεωμένες συστάσεις της Αμερικάνικης Ακαδημίας Παιδιατρικής για τον ύπνο των βρεφών: Μία από τις αιτίες του Συνδρόμου Αιφνιδίου Θανάτου Βρεφών (ΣΑΘΒ) είναι το μη ασφαλές περιβάλλον ύπνου. Κάποιοι από αυτούς τους θανάτους συμβαίνουν με το παιδί να έχει παγιδευτεί, πνιγεί ή στραγγαλιστεί. Ωστόσο, υπάρχουν τρόποι με τους οποίους οι γονείς μπορούν να δημιουργήσουν ασφαλές περιβάλλον για το μωρό τους κατά τη διάρκεια του ύπνου. Οι γονείς, αλλά και οποιοσδήποτε φροντίζει μωρά θα πρέπει να γνωρίζει τις παρακάτω πληροφορίες, οι οποίες διατυπώθηκαν τον Οκτώβριο του 2011 ως συστάσεις της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής για τον ύπνο των βρεφών. 27
Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν γίνει πολλές έρευνες για να διαπιστωθεί ποια είναι η πιο ασφαλής θέση ύπνου των νεογέννητων και των μωρών. Ο στόχος είναι: 1. Να αποκλεισθεί η περίπτωση πνιγμού από εισρόφηση, εάν το μωρό κάνει εμετό. 2. Να μην πάθει το παιδί ραιβόκρανο, μια πάθηση που δημιουργεί πλαγιοκεφαλία και μόνιμη κλίση του κεφαλιού προς την ίδια πλευρά. 3. Να αποφευχθεί το σύνδρομο του αιφνιδίου θανάτου, δηλαδή μία αιτία θανάτου των βρεφών που ενώ είναι φαινομενικά υγιή, χάνουν τη ζωή τους ξαφνικά ενώ κοιμούνται. Οι γιαγιάδες θα θυμούνται ότι παλιότερα έβαζαν τα μωρά τους να κοιμούνται σε πρηνή θέση (μπρούμυτα). Τα τελευταία 20 χρόνια επικράτησε η θέση στο πλάι, δηλαδή στο ένα πλευρό. Από το 2011 από την Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής προτείνεται πλέον η ύπτια θέση. Οι δυο αυτές τελευταίες θέσεις συστήνονται σήμερα, αλλά καμία δεν παρέχει απόλυτη ασφάλεια του μωρού κατά τη διάρκεια του ύπνου. Οι γονείς πρέπει να μην επαναπαύονται και να παρακολουθούν το μωρό κατά τη διάρκεια του ύπνου, όσο αυτό είναι εφικτό, τηρώντας και άλλους κανόνες ασφαλείας. Πώς βάζουμε το μωρό ύπτια; 1. Τοποθετούμε το μωρό σε ύπτια θέση στη μέση του κρεβατιού. 2. Γυρίζουμε το κεφαλάκι του στο πλάι, ώστε αν κάνει εμετό να μην κάνει εισρόφηση. 3. Φροντίζουμε κάθε φορά να αλλάζουμε τη θέση του κεφαλιού μία δεξιά και μία αριστερά, ώστε να μην πάθει ραιβόκρανο. Πώς βάζουμε το μωρό στο πλάι; 1. Τοποθετούμε το μωρό στο ένα πλευρό. 2. Απλώνουμε - τεντώνουμε το χεράκι που ακουμπάει στο στρώμα, ώστε να εμποδίζεται να γυρίσει το μωρό μπρούμυτα. 4. Αλλάζουμε πλευρό κάθε φορά που βάζουμε το μωρό να κοιμηθεί (αποφυγή ραιβόκρανου). 5. Προσέχουμε να μη στριμώξουμε πολύ το μωρό με ρούχα, σκεπάσματα, σφηνάκια και του προκαλέσουμε δυσφορία στην αναπνοή και υπερθέρμανση. 28
Γενικές Οδηγίες Ο θηλασμός φαίνεται ότι προφυλάσσει το μωρό από το σύνδρομο του αιφνιδίου θανάτου. Δε χρησιμοποιούμε μαξιλάρι τουλάχιστον μέχρι τα 2 πρώτα χρόνια της ζωής του. Η θερμοκρασία του δωματίου να κυμαίνεται το χειμώνα στους 18-22 C και το καλοκαίρι περίπου στους 25-27 C. Δε ντύνουμε το βρέφος υπερβολικά. Διατηρούμε το δωμάτιο όπου κοιμάται το παιδί στην κατάλληλη θερμοκρασία. Σε γενικές γραμμές, τα ρούχα και τα κλινοσκεπάσματα του μωρού θα πρέπει να αναλογούν με εκείνα των γονέων του. Είναι καλύτερα να αποφεύγεται η θέρμανση του δωματίου το χειμώνα με εκπομπή ζεστού αέρα, διότι ξηραίνεται ο βλεννογόνος των αναπνευστικών οδών. Η υγρασία του χώρου θα πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ 60 70%. Εάν το βρέφος έχει γυρίσει από ύπτια, σε πλάγια ή σε πρηνή θέση από μόνο του, μπορούμε να το αφήσουμε σε αυτήν τη θέση, εάν έχει φτάσει στην ηλικία των 3-4 μηνών. Εάν το μωρό κοιμηθεί στο καρεκλάκι του αυτοκινήτου, στο καρότσι, στο μάρσιπο ή στο ρηλάξ, θα πρέπει να μεταφερθεί σε μια σταθερή επιφάνεια ύπνου, σύντομα. Τα βρέφη πρέπει να κοιμούνται πάνω σε μια σταθερή, σκληρή επιφάνεια. Όλες οι βρεφικές κούνιες, πορτ-μπεμπέ κ.λπ. πρέπει να τηρούν τα τρέχοντα στάνταρντς ασφαλείας. Ελέγχουμε μήπως έχει γίνει ανάκληση του συγκεκριμένου προϊόντος. Δε χρησιμοποιούμε κούνια που είναι χαλασμένη ή με τμήματα που λείπουν. Καλύπτουμε το στρώμα της κούνιας με ένα σεντόνι που προσαρμόζεται κάτω από το στρώμα. Δε βάζουμε κουβέρτες ή μαξιλάρια ανάμεσα στο στρώμα και το σεντόνι. Δε βάζουμε ποτέ το βρέφος για ύπνο πάνω σε καρέκλα, καναπέ, κρεβάτι με στρώμα νερού ή μαξιλάρι. Να κρατούνται μακριά από τη βρεφική κούνια μαλακά αντικείμενα, χαλαρά σκεπάσματα, ή οποιαδήποτε αντικείμενα θα μπορούσαν να αυξήσουν τον κίνδυνο παγίδευσης, πνιγμού ή στραγγαλισμού. 29
30 Μαξιλάρια, κουβέρτες, μαλακά αρκουδάκια, καλύμματα για τα κάγκελα του κρεβατιού, μπορούν όλα να προκαλέσουν πνιγμό. Οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι αυτά τα αντικείμενα μετά τους 12 μήνες της ζωής, εγκυμονούν πολύ μικρούς κινδύνους για υγιή μωρά και μπορούν να χρησιμοποιούνται. Τα καλύμματα που τοποθετούνται στα κάγκελα της βρεφικής κούνιας δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται πριν τους 12 μήνες ζωής. Το βρέφος μπορεί να κοιμηθεί στο ίδιο δωμάτιο με τους γονείς, αλλά όχι στο ίδιο κρεβάτι. Καλό θα ήταν το κρεβατάκι του μωρού να βρίσκεται πολύ κοντά στο κρεβάτι των γονέων του, ώστε να μπορούν να φτάνουν το παιδί με το χέρι. Μπορούμε εύκολα να ελέγχουμε το μωρό, ή να το θηλάσουμε με το να το έχουμε πολύ κοντά μας. Η οδηγία αυτή ισχύει για τουλάχιστον όλον τον πρώτο χρόνο της ζωής του μωρού. Δεν υπάρχει επιστημονική σύσταση που να προτρέπει τους γονείς να μεταφέρουν το βρέφος στο δικό του δωμάτιο σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Ο θηλασμός μπορεί να διαρκέσει όσο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα γίνεται. Έρευνες δείχνουν ότι θηλάζοντας το μωρό σας, βοηθάτε να μειωθεί ο κίνδυνος Συνδρόμου Αιφνιδίου Θανάτου Βρεφών (ΣΑΘΒ). Φροντίζουμε να γίνουν τα εμβόλια του παιδιού, σύμφωνα με το Συνιστώμενο Πρόγραμμα Εμβολιασμών. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι οι εμβολιασμοί είναι πιθανό να έχουν προστατευτική επίδραση ενάντια στο Σύνδρομο Αιφνιδίου Θανάτου Βρεφών (ΣΑΘΒ). Κρατάμε το μωρό μακριά από καπνιστές και από χώρους όπου καπνίζουν άνθρωποι. Εάν οι γονείς καπνίζουν, θα πρέπει να προσπαθήσουν να το σταματήσουν. Οι μητέρες που θηλάζουν περιμένουν έως ότου ο θηλασμός εγκατασταθεί πλήρως, πριν προσφέρουν πιπίλα. Αποφεύγουμε τη χρήση πιπίλας προκειμένου να μη διαταραχθεί ο θηλασμός γενικότερα. Αυτό συνήθως απαιτεί 4 με 5 εβδομάδες. Εάν το μωρό δε θέλει να χρησιμοποιήσει πιπίλα δεν υπάρχει πρόβλημα, σε μερικά βρέφη δεν αρέσει η χρήση πιπίλας. Δεν είναι ασφαλής η χρήση ασύρματων συσκευών παρακολούθησης βρεφών σπιτιού. Το σημαντικότερο είναι να το ελέγχουν οι ίδιοι οι γονείς, έχοντας το παιδί στο δωμάτιό τους. Τα μόνιτορ δεν εξασφαλίζουν καμία πρόληψη ενάντια στο Σύνδρομο Αιφνιδίου Θανάτου Βρεφών (ΣΑΘΒ). Τα καρδιο-αναπνευστικά μόνιτορ σπιτιού έχουν αξία μόνο για βρέφη με αναπνευστικά ή καρδιολογικά προβλήματα ή πρόωρα. Οι έγκυες γυναίκες δε θα πρέπει να καπνίζουν, να πίνουν αλκοόλ και να κάνουν χρήση ναρκωτικών. Τα ίδια ισχύουν και μετά την γέννηση του παιδιού.