ένα διδακτικό πλαίσιο αισθητικής αγωγής-εικαστικά Κατερίνα Σαραφίδου Σχολική Σύμβουλος

ένα διδακτικό πλαίσιο αισθητικής αγωγής-εικαστικά Κατερίνα Σαραφίδου Σχολική Σύμβουλος

Οι επιδιώξεις της καλλιτεχνικής αγωγής συμπίπτουν με τις ευρύτερες ευθύνες της γενικής εκπαίδευσης: το να αναπτύξει δηλ την ικανότητα του παιδιού να βρει προσωπική πλήρωση στη ζωή, να μεταδώσει την πολιτιστική κληρονομιά και να διευρύνει την κοινωνική συνείδηση.

Σχολικά προγράμματα τέχνης η επαφή του παιδιού με την τέχνη θα πρέπει να έχει προσωπικό νόημα, να είναι αυθεντική ως «τέχνη» και να σχετίζεται με τη ζωή. Οι εκπαιδευτικοί ενός προγράμματος τέχνης θα πρέπει να καλλιεργούν αυτήν τη συμπεριφορά ώστε να συνεχίσουν τα παιδιά να μαθαίνουν από μόνα τους για την τέχνη σε όλη τους τη ζωή.

Η τέχνη έχει νόημα για τα παιδιά μόνο όταν τη βιώνουν ως βασική μορφή έκφρασης και ως ανταπόκριση στη ζωή, που είναι και κύριος στόχος των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Τα παιδιά χρειάζονται την ευαίσθητη καθοδήγηση των ενηλίκων,

για να κατακτήσουν κατά την καλλιτεχνική δημιουργία: να δημιουργούν ιδέες για προσωπική έκφραση, να ανακαλύπτουν οπτικές ποιότητες για να εκφράζουν ιδέες συναισθήματα να χρησιμοποιούν τα μέσα για να εκφράζουν μια εκφραστική πρόθεση.

το έργο των παιδιών των 4-5 χρόνων καθορίζεται περισσότερο από την απτική και την κιναισθητική δραστηριότητα, παρά από την όραση και οι συνθέσεις τους αντανακλούν κινητική δραστηριότητα και ένα σκεπτικό που το έχουν συλλάβει τμηματικά, χωρίς να υπολογίζουν τις ιδέες των ενηλίκων.

Τα παιδιά υπερβάλλουν στη σχέση των μεγεθών, θέλοντας να τονίσουν κάποια μέρη του έργου που έχουν ιδιαίτερη σημασία γ αυτά. Οι επιλογές των χρωμάτων καθορίζονται από την προσωπική τους προτίμηση και από τις εκφραστικές τους προθέσεις και την αντίληψη που έχουν για τον κόσμο. Σιγά - σιγά αρχίζουν να απεικονίζουν τα αντικείμενα με τα φυσικά τους χρώματα, αλλά πιθανόν για να ευχαριστήσουν τους ενήλικους

Αντιλαμβάνονται ότι οι γραμμές και τα σχήματα μπορούν να συμβολίζουν ανθρώπους, ζώα, αντικείμενα. Αρχίζουν να περιγράφουν με λόγια αυτό που διηγείται το έργο. Σταδιακά επεξεργάζονται περισσότερο τα οπτικά τους σύμβολα και τις λεκτικές περιγραφές

αρχίζουν και αναζητούν μοντέλα ανάμεσα στους ενηλίκους, συνομίληκους ή και στα προηγούμενα έργα τους αρχίζουν και συλλαμβάνουν τα πιο σημαντικά γνωρίσματα της προσωπικής τους εμπειρίας. η εικονογραφία των έργων τους γίνεται προσωπική και λεπτομερής όταν η αντίληψη τα συναισθήματα και οι σκέψεις τους ενεργοποιούνται από άμεσα βιώματα.

Τα παιδιά που μπαίνουν στο πρώιμο εκφραστικό στάδιο αρχίζουν και συλλαμβάνουν τα πιο σημαντικά γνωρίσματα της προσωπικής τους εμπειρίας. Ένας σημαντικός τρόπος να δραστηριοποιηθούν τα παιδιά είναι οι ευαίσθητες ερωτήσεις του δασκάλου, οι οποίες θα εκμαιεύσουν τη φανταστική αναπαράσταση ενός βιώματος

Πολλά παιδιά προσχολικής ηλικίας έχουν έντονες εικόνες που προέρχονται από τη φαντασία. Οι ονειροπολήσεις τους αφορούν φανταστικούς συντρόφους, χαρούμενες γιορτές και νικηφόρους ήρωες, τους αρέσουν οι ιστορίες για πιθανές καταστάσεις, αλλά ταυτόχρονα θέλουν να διακρίνουν ξεκάθαρα το αληθοφανές από το φανταστικό. Τα φανταστικά θέματα δίνουν τη δυνατότητα να εκφράσουν συναισθήματα με ελαφρώς συγκαλυμμένο τρόπο, ο οποίος είναι απελευθερωμένος από συμβατικές κρίσεις.

Τα γενικά θέματα π.χ. «Τα πράγματα που με κάνουν χαρούμενο ή «Η μεγαλύτερη κουταμάρα που έκανα ποτέ». Οι καθημερινές δραστηριότητες. «Στρώνοντας το τραπέζι», «Βάζοντας τα παπούτσια» ή άλλα που σχετίζονται με δώρα όπως «Ένα δώρο της φύσης», «Ένα δώρο έκπληξη».

Οι ερωτήσεις που δεν επιδέχονται μόνο μία απάντηση μπορούν να κάνουν τα παιδιά να αντιληφθούν τις σχέσεις στα νοήματα που θέλουν να εκφράσουν, τις οπτικές εικόνες που θέλουν να αποδώσουν, π.χ. «Αν ήσουν ποτήρι θα ήθελες να είσαι απλό ή φανταχτερό;»

Η επίπονη και λεπτομερής δουλειά από κοντά τα δυσκολεύει και τα κουράζει. Η διέγερση της αντιληπτικής εγρήγορσης επιτυγχάνεται με το να καθόμαστε ήσυχοι και να προσέχουμε τον παραμικρό ήχο ή την ανεπαίσθητη κίνηση οξύνει την ακουστική μας αντίληψη ή με το να μεταφράζουμε τον ένα τρόπο αισθητήριας αντίληψης σε άλλον ( οι κινήσεις του σώματος σε γραφική μορφή).

Εισάγοντας στην καλλιτεχνική κληρονομιά Θα πρέπει σε κάθε προσχολικό περιβάλλον να υπάρχουν αντίγραφα από αυθεντικά έργα τέχνης. Βέβαια οι ενήλικοι καθορίζουν τι πρέπει να παρατηρήσουν τα παιδιά σε ένα συγκεκριμένο έργο. Οι συλλογές των έργων πρέπει να είναι οργανωμένες θεματικά έτσι ώστε να μπορούν να εξοικειωθούν με τις κοινές πηγές έμπνευσης. Προγραμματίστε μία φορά την εβδομάδα σύντομες επιδείξεις και ομιλίες από καλλιτέχνες της περιοχής που μπορούν να εκφραστούν και αγαπούν τα παιδιά. Σημαντικό για τη δεκτικότητα των παιδιών απέναντι στην καλλιτεχνική κληρονομιά είναι η επίσκεψη στα μουσεία; Ένα σημείο που πρέπει να προσέξουμε είναι πώς θα συντηρούμε το ενδιαφέρον των παιδιών σε μια δραστηριότητα. Υπάρχουν διάφορες τεχνικές που πρέπει να επινοούν οι νηπιαγωγοί, όπως φανταστικά ταξίδια, διάφορους

Τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας δεν μπορούν ακόμα να θεωρήσουν τα εργαλεία και τους χώρους ως μορφές τέχνης, θα πρέπει να καλλιεργήσετε την αντίληψη για το βιομηχανικό σχέδιο και τη σημασία που έχουν τα καθημερινά αντικείμενα. Μπορούν να καταλάβουν τη σκοπιμότητα ενός έργου τέχνης την ώρα που ο καλλιτέχνης εργάζεται και να εξοικειωθούν με την ποικιλία των υλικών που χρησιμοποιεί. Είναι σημαντικό για τα παιδιά να ακούν τους ενηλίκους να συζητούν για τέχνη με τρόπο καθαρό που να συμβαδίζει με το επίπεδο κατανόησης τους, να συμμετέχουν στη διαδικασία στην οποία κοιτάζουν ένα έργο.

Είναι προτιμότερο να έχουν σύντομες ευκρινείς και επαναλαμβανόμενες επαφές με μεμονωμένα έργα τέχνης παρά ανοργάνωτες και παρατεταμένες επαφές με πολλά έργα τέχνης. Είναι μια διαδικασία εξερεύνησης και ανακάλυψης, και όχι μια εμπειρία που συμβαίνει μια φορά σύμφωνα με το πνεύμα ή όλα ή τίποτα.

Βοηθήστε τα παιδιά να παρατηρήσουν ποια συναισθήματα ή τρόπους χρήσης προκαλεί ένα αντικείμενο ( ένα βάζο από κρύσταλλο) Θα πρέπει να τους επισημαίνετε τις προσωπικές τους προτιμήσεις. Είναι καλό να βλέπουν τα πράγματα με διαφορετικούς τρόπους. Θα πρέπει οι προτιμήσεις των παιδιών να είναι σεβαστές.

Ενθαρρύνετε τα παιδιά να παρατηρήσουν πως τα ιδιαίτερα συναισθήματα και τα ιδιαίτερα αντικείμενα πάνε μαζί. Εξοικειώστε τα με σύμβολα από πολλούς πολιτισμούς συλλέγοντας και δείχνοντας τις παραστάσεις των δέντρων των πουλιών κλπ. Τονίστε τους τρόπους με τους οποίους διαφορετικοί άνθρωποι χρησιμοποιούν το ίδιο υλικό.

Δεν είναι καλλιτεχνική εκπαίδευση απλά και μόνο η χορήγηση υλικών για την τέχνη στα παιδιά προκειμένου να απασχοληθούν μια βροχερή ημέρα, ούτε να ανακαλύψουμε και να εκπαιδεύσουμε τα λίγα εκείνα παιδιά που φαίνονται να είναι καλλιτεχνικά προικισμένα.

Η καλλιτεχνική αγωγή δεν πρέπει να είναι διακοσμητική εκπαίδευση στο σχολικό πρόγραμμα. Μας ενδιαφέρει η υποστήριξη ζωντανών και επιτυχών εκπαιδευτικών προγραμμάτων για περιεκτικότερη κατανόηση της σημασίας της τέχνης στη ζωή των παιδιών.

ΕΝΑ ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ- Ψηφιδωτό Στηρίχθηκε στην προσέγγιση «hands materials» με επισκέψεις σε μουσεία και παρατηρήσεις σε εργαστήρια χειροτεχνίας, καθώς και με δραστηριότητες συμπληρωματικές των επισκέψεων και στις εργασίες του προγράμματος Project Zero, του Πανεπιστημίου του Ηarvard (Gardner,1988,71-83). Εκδρομές και επισκέψεις έξω από τους τέσσερις τοίχους του νηπιαγωγείου ακολούθησαν τη μέθοδο project approach

ένα εξελικτικό πρόγραμμα Η διαδικασία περιλαμβάνει πέντε στοιχεία, που δεν πρέπει να αντιμετωπιστούν ως " βήματα" σε μια γραμμική διαδικασία. Η διαδικασία αυτή πρέπει να είναι "ολιστική", "οργανική" και να προχωρεί παράλληλα με τις ανάγκες των παιδιών.

1. Επαφή με την Τέχνη. Συζήτηση και παρατήρηση των Καλών Τεχνών σε μουσεία, αρχαιολογικού ς χώρους και σε εργαστήρια καλλιτεχνών και αίθουσες Τέχνης, κτλ. 2.Συλλογή και κατάταξη υλικών. Ανακάλυψη των πρώτων υλών που θα χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή εργασιών και εξέταση των πηγών τους. 3.Επεξεργασία των υλικών. Πειραματισμοί και ανακάλυψη των δυνατοτήτων στα διάφορα είδη και εργαλεία. Αφή των υλικών και «γνωριμία» με τις ιδιότητές τους. 4.Παραγωγή και εργασία με τα υλικά για την κατασκευή διάφορων ειδών σχεδίων. Αρχίζοντας από απλά σχέδια και υλικά και προχωρώντας σε πολυπλοκότερα. 5. Συζήτηση και αναγνώριση της δικής τους δουλειάς και της δουλειάς των άλλων παιδιών, να κάνουν μια αισθητική εκτίμηση των καλλιτεχνικών υλικών που χρησιμοποιήθηκαν στις δουλείες τους.

Οι επισκέψεις ενθαρρύνθηκαν ιδιαίτερα το φθινόπωρο, που τα μουσεία είναι άδεια. Για να βοηθήσουν τα παιδιά να κατανοήσουν τα υλικά που χρησιμοποιούνται στα ψηφιδωτά, παρουσιάστηκε ένα μικρό δείγμα ψηφιδωτού ως «εποπτικό υλικό». Με την επιστροφή στο σχολείο, αρχίζει η δεύτερη φάση του προγράμματος. Τα παιδιά ενθαρρύνονται να ανακαλύψουν, να συλλέξουν και να ταξινομήσουν όλους τους τύπους των υλικών που μπορούν να χρησιμεύσουν ως ψηφίδες: βότσαλα, πέτρες, κοχύλια, χαλίκια κ.ά.

Τα παιδιά έπιασαν και έπαιξαν με το υλικό ( βάψιμο βοτσάλων, χαλικιών). Κατά την υλοποίηση της κατασκευής των ψηφιδωτών, από απλά σε συνθετότερα, κατασκεύασαν αρκετούς τύπους ψηφιδωτών. Η τελική φάση είναι πολύ σημαντική για τα παιδιά οδηγεί σε ζωηρές συζητήσεις και αισθητικές παρατηρήσεις. «Αυτή η πέτρα είναι ωραία», «Που βρήκες αυτό το γυαλιστερό πράγμα;», «Μ αρέσει το λουλούδι μου έχει καρούμπαλα» κλπ.

Παρατηρήσεις και συμπεράσματα τα παιδιά έρχονται σιγά-σιγά σε επαφή με τα υλικά, με αντικείμενα της τέχνης, με τις τεχνικές και τους καλλιτέχνες. Τους δίνεται χρόνος για να ανακαλύψουν, να πειραματιστούν, να μάθουν σιγά-σιγά για τις παραδοσιακές τέχνες. έχουν τη δυνατότητα να συζητήσουν και να δουλέψουν ομαδικά ή ατομικά, για να βρουν μόνα τους τις λύσεις στα τεχνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν, και να ανακαλύψουν νέες δημιουργικές χρήσεις για τα υλικά.

Παρατηρήσεις και συμπεράσματα Η επίσκεψη σ' ένα εργαστήριο δεν δίνει μόνο την ευκαιρία στα παιδιά να δουν τη διαδικασία κατασκευής, αλλά και να συνειδητοποιούν πως τα έργα τέχνης γίνονται από ανθρώπινα χέρια. Η συνειδητοποίηση αυτή είναι πολύ δύσκολη, αν τα παιδιά βλέπουν έργα τέχνης στην τάξη μόνο από τις φωτογραφίες, σε μία "τεχνητή" έκθεση στην τάξη, ή ακόμα, σε βιτρίνες μουσείων.

τελικό συμπέρασμα επιβεβαιώθηκε, ότι τα μικρά παιδιά, ιδίως της προσχολικής ηλικίας, χρειάζονται και θέλουν άφθονο χρόνο, για να συλλέξουν και να εξοικειωθούν με τα υλικά. η εξοικείωση, τους ηρέμησε και τους χάρισε μεγάλη αυτοπεποίθηση. Οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες που παρουσιάζονται στα παιδιά "έτοιμες", με τη μορφή συνταγής, στερούνται συχνά ακριβώς από αυτό το πολύτιμο στοιχείο στην εξελικτική διαδικασία της δημιουργικής και καλλιτεχνικής εκπαίδευσης.