Ερευνητική διαδικασία και συγγραφή διατριβής: Μεθοδολογικές παρατηρήσεις ρ. Ηλίας Μαυροειδής Σ.Ε.Π., Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Τα στάδια της ερευνητικής διαδικασίας Τα βασικά στάδια για την εκπόνηση μιας ολοκληρωμένης έρευνας (π.χ. στο πλαίσιο μιας μεταπτυχιακής / διδακτορικής διατριβής) σε γενικές γραμμές είναι: Στάδιο Εντοπισμός ερευνητικού προβλήματος Ενδεικτικός χρόνος 1 μήνας ιαμόρφωση και συγγραφή ερευνητικής πρότασης ιεξαγωγή της έρευνας έρευνας (συλλογή/επεξεργασία δεδομένων κοκ) Συγγραφή της ερευνητικής έκθεσης / διατριβής 1-1.5 μήνας 2-3 μήνες 1.5-2 μήνες Σχόλιο: Τα στάδια αυτά μπορεί να επικαλύπτονται ή να λαμβάνουν χώρα με διαφορετική σειρά, ανάλογα και με το είδος της έρευνας.

Εντοπισμός ερευνητικού προβλήματος Βήματα για διαμόρφωση ερευνητικού ερωτήματος: Ανασκόπηση βιβλιογραφίας Εντοπισμός πλαισίου έρευνας με βάση την υπάρχουσα γνώση Καθορισμός συγκεκριμένου ρμ ερευνητικού προβλήματος Σχόλια: 1. Η έμπνευση και φαντασία (βασισμένες σε στέρεες θεωρητικές αρχές) για τον εντοπισμό (ορισμό) ενός ερευνητικού προβλήματος είναι πολύ καθοριστικοί παράγοντες για την συνολική αξία μιας έρευνας! 2. Το ερευνητικό πρόβλημα πρέπει να εντάσσεται πλήρως στο επιστημονικό πεδίο της ΑεξΑΕ Ο χρόνος που αφιερώνεται στο στάδιο αυτό πρέπει να είναι επαρκής! υσκολίες: Η εκπαίδευση μας δυστυχώς δίνει έμφαση μόνο στο πώς να «περνάμε» μαθήματα.

ιαμόρφωση ερευνητικής πρότασης (Ι) Η ερευνητική πρόταση είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό τμήμα της έρευνας. Η διατύπωσή της θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεγμένη, περιεκτική και βασισμένη στην ανασκόπηση της βιβλιογραφίας. Πάνω στην ερευνητική πρόταση θα στηριχθεί η έρευνα σας. Το κείμενο της ερευνητικής πρότασης μπορεί να αποτελέσει την βάση του κειμένου της διατριβής σας. Σε μία ποσοτική έρευνα η ερευνητική πρόταση μπορεί να είναι ένα ιδιαίτερα αναλυτικό πλάνο της ερευνητικής εργασίας. Σε μία ποιοτική έρευνα μπορεί να μην είναι αναγκαίο η ερευνητική πρόταση να αποτελεί ένα τόσο αναλυτικό πλάνο της ερευνητικής εργασίας. Σε κάθε περίπτωση, μία προσεγμένη, αιτιολογημένη και λεπτομερής ερευνητική πρόταση έχει πολλά πλεονεκτήματα! Σχόλιο: Σε μία μεταπτυχιακή διατριβή του ΕΑΠ τον ρόλο της ερευνητικής πρότασης θα έπρεπε να έχει το Έντυπο Β. Καθώς δεν υπήρχε αρκετός χρόνος για την εκπόνησή του, τον ρόλο αυτό μπορεί να τον έχει η ενδιάμεση έκθεση.

ιαμόρφωση ερευνητικής πρότασης (ΙΙ) Η ερευνητική πρόταση μπορεί να έχει τα ακόλουθα τμήματα: α) ) Εισαγωγή, β) Ανασκόπηση ββλ βιβλιογραφίας, γ) ) Σχεδιασμός και μεθοδολογία έρευνας και δ) Μέθοδος ανάλυσης δεδομένων. Το εισαγωγικό τμήμα συνήθως: Θέτει το ερευνητικό πρόβλημα Επεξηγεί πως η ερευνητική πρόταση θεμελιώνεται πάνω στην βιβλιογραφία Επεξηγεί την πιθανή συμβολή της έρευνας στην υπάρχουσα γνώση και εκπαιδευτική πρακτική Καταγράφει τις υποθέσεις, ερωτήσεις ή στόχους τις οποίες η έρευνα έχει σχεδιαστεί να διερευνήσει Σχόλιο: Ουσιαστικά το εισαγωγικό τμήμα πρέπει να αναδεικνύει (στον αναγνώστη/αξιολογητή) ότι η συγκεκριμένη έρευνα είναι σημαντική και αξίζει τον κόπο να γίνει!

ιαμόρφωση ερευνητικής πρότασης (ΙΙΙ) Ανασκόπηση βιβλιογραφίας Είναι απαραίτητο να θεμελιώνεται το ερευνητικό πρόβλημα και η ερευνητική μεθοδολογία σε εις βάθος κατανόηση της υπάρχουσας γνώσης, όπως αυτή είναι καταγραμμένη στην διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία. Παρότι θα μελετήσετε πολλά βιβλία, άρθρα και εκθέσεις για την διαμόρφωση του ερευνητικού προβλήματος, μόνο λίγα από αυτά θα είναι σημαντικά. Αυτά θα πρέπει να καταγράψετε και να περιγράψετε στην ενότητα «ανασκόπηση της βιβλιογραφίας», πάντα σε σύνδεση με το ερευνητικό σας πρόβλημα. Μην ξεχνάτε ότι το ερευνητικό σας πρόβλημα πρέπει να εντάσσεται πλήρως στο επιστημονικό πεδίο της ΑεξΑΕ Σχόλιο: Καταγράφοντας την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας ήδη από το στάδιο της ερευνητικής πρότασης, θα έχετε ήδη έτοιμο ένα σημαντικό τμήμα της διατριβής σας!!

ιαμόρφωση ερευνητικής πρότασης (ΙV) Σχεδιασμός / μεθοδολογία έρευνας Η ενότητα για την μεθοδολογία της έρευνας θα πρέπει να περιέχει όλα τα στοιχεία που περιγράφουν την συγκεκριμένη έρευνα, όπως: την επιλογή / αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος και τις διαδικασίες δειγματοληψίας, το ερευνητικό εργαλείο (η η εργαλεία) που θα χρησιμοποιήσετε, τον τρόπο συλλογής δεδομένων, τις ενέργειες διασφάλισης εγκυρότητας και αξιοπιστίας, τον τρόπο ανάλυσης δεδομένων, το χρονοδιάγραμμα της ερευνητικής διαδικασίας κοκ. Σχόλιο: Σε μία εμπειρική έρευνα μην επιλέγετε ένα δείγμα πληθυσμού μόνο επειδή σας «βολεύει»! Η επιλογή πρέπει να βασίζεται σε τεκμηριωμένη λογική / μεθοδολογία δειγματοληψίας!

Συγγραφή ερευνητικής έκθεσης / διατριβής (Ι) Έχοντας γράψει μία αναλυτική ερευνητική πρόταση, ένα μεγάλο μέρος της ερευνητικής έκθεσης θα έχει ουσιαστικά ολοκληρωθεί. υστυχώς όμως αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Μία διατριβή στην εκπαιδευτική έρευνα θα μπορούσε να έχει την ακόλουθη δομή: - Σελίδα τίτλου - Πρόλογος / Ευχαριστίες - Περίληψη - Πίνακας περιεχομένων - 1. Εισαγωγή - 2. Βιβλιογραφική ανασκόπηση - 3. Μεθοδολογία έρευνας - 4. Αποτελέσματα - 5. Συζήτηση αποτελεσμάτων - 6. Συμπεράσματα και προτάσεις - Βιβλιογραφία - Παραρτήματα

Συγγραφή ερευνητικής έκθεσης / διατριβής (ΙΙ) Σχόλιο: εν χρειάζεται να περιμένετε μέχρι να συλλέξετε και να αναλύσετε όλα τα δεδομένα πριν ξεκινήσετε την συγγραφή της εργασίας / διατριβής. Εκμεταλλευτείτε τα (όποια) κενά έχετε στον χρόνο σας! Μορφή εργασίας: Μελετήστε προσεκτικά τις οδηγίες συγγραφής / μορφοποίησης μιας επιστημονικής εργασίας. Ακολουθείστε το σύστημα APA (βλέπε οδηγίες Προγράμματος Σπουδών ΕΑΠ και το Publication Manual of the American Psychological Association)! Τίτλος εργασίας: Ο τίτλος πρέπει να είναι σύντομος αλλά περιγραφικός. Πρέπει να συμπεριλαμβάνει λέξεις / όρους που θα είναι χρήσιμοι σε άλλους ερευνητές ώστε να εντοπίσουν την διατριβή σας, όταν ψάξουν για στοιχεία σχετικά με το θέμα της εργασίας σας. Εισαγωγή: Ισχύουν σε γενικές γραμμές όσα είπαμε για την εισαγωγή της ερευνητικής πρότασης, η οποία σε ανεπτυγμένη μορφή μπορεί να αποτελέσει και την εισαγωγή της εργασίας σας. Αποφεύγετε να δίνετε πολλές πληροφορίες υποβάθρου στην εισαγωγή σας. Θα πρέπει ο αναγνώστης να πληροφορείται άμεσα το σκοπό και το ερευνητικό πρόβλημα της εργασίας σας.

Συγγραφή ερευνητικής έκθεσης / διατριβής (ΙΙΙ) Ανασκόπηση βιβλιογραφίας: Πολλές διατριβές δεν επιτυγχάνουν στο να αναδείξουν την σύνδεση μεταξύ των εργασιών στις οποίες κάνουν ανασκόπηση και της καινούργιας έρευνας που παρουσιάζουν! Είναι σημαντικό να αναδεικνύετε με κάθε δυνατό τρόπο την διασύνδεση αυτή. Συχνά πολλές από τις εργασίες που παρουσιάζονται στην ανασκόπηση (θεωρητικό πλαίσιο) θα μπορούσαν να παραληφθούν! Θα πρέπει να αποφεύγετε να παρουσιάζετε την κάθε εργασία με τον ίδιο τρόπο στην ανασκόπησή σας. Είναι συχνά κουραστικό, δεν δίνει έμφαση στις πιο σημαντικές εργασίες και, τελικά, δεν συμβάλλει αποτελεσματικά στην κατανόηση του θεωρητικού σας πλαισίου καθώς και του τι είναι ήδη γνωστό για το θέμα σας.

Συγγραφή ερευνητικής έκθεσης / διατριβής (ΙV) Μεθοδολογία της έρευνας: Ισχύουν σε γενικές γραμμές όσα είπαμε για την αντίστοιχη ενότητα της ερευνητικής πρότασης, η οποία μπορεί να αποτελέσει βάση για την ενότητα «μεθοδολογία της έρευνας» της διατριβής. Βέβαια, τα στοιχεία της ερευνητικής μεθοδολογίας συχνά έχουν μεταβληθεί από την αρχική μας πρόταση. Θα είναι σκόπιμο να δώσετε εδώ στοιχεία όπως: το σκοπό και τους στόχους της έρευνας, τα ερευνητικά σας ερωτήματα / υποθέσεις, την επιλογή / αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος και τις διαδικασίες δειγματοληψίας, το ερευνητικό εργαλείο που χρησιμοποιήσατε, τον τρόπο συλλογής δεδομένων, τις ενέργειες διασφάλισης εγκυρότητας και αξιοπιστίας, τον τρόπο ανάλυσης δεδομένων, τις τυχόν δυσκολίες που αντιμετωπίσατε κοκ. Σχόλιο: Συχνά προβλήματα αποτελούν τα ελλιπή στοιχεία και η ασάφεια! Ο αναγνώστης θα πρέπει να έχει μία καθαρή και ολοκληρωμένη εικόνα της διαδικασίας που ακολουθήσατε κατά την έρευνά σας. Ο ερευνητής καθώς είναι «δεμένος» με την εργασία του, συχνά δεν μπορεί να δει όλα τα σημεία που χρειάζεται να εξηγηθούν αναλυτικά.

Συγγραφή ερευνητικής έκθεσης / διατριβής (V) Αποτελέσματα: Εδώ θα παρουσιάσετε τα αποτελέσματα, τα οποία θα συζητήσετε στο επόμενο κεφάλαιο. Στην αρχή αυτού του κεφαλαίου (ή αλλιώς στο τέλος του προηγούμενου) μπορείτε να δώσετε τις βασικές τεχνικές ανάλυσης και επεξεργασίας των δεδομένων, τα προγράμματα Η/Υ που τυχόν χρησιμοποιήσατε κοκ. Ο καλύτερος ίσως τρόπος παρουσίασης των αποτελεσμάτων είναι να τα οργανώσετε με βάση τις υποθέσεις, τα ερωτήματα ή τους στόχους της έρευνας. Χρησιμοποιείτε πίνακες ή διαγράμματα όπου αυτό είναι δυνατό. ιευκολύνουν την κατανόηση και συμβάλλουν στην οικονομία. Μην σχολιάζετε εκτενώς κάθε σημείο ενός διαγράμματος / πίνακα. ώστε έμφαση στα σημαντικά σημεία. Σχόλιο: Το «Publication Manual of the American Psychological Association»» δίνει χρήσιμα στοιχεία για την διαμόρφωση διαγραμμάτων και πινάκων.

Συγγραφή ερευνητικής έκθεσης / διατριβής (VI) Συζήτηση αποτελεσμάτων: Το σημείο αυτό αποτελεί την «πεμπτουσία» της εργασίας Εδώ παρουσιάζετε την ερμηνεία των αποτελεσμάτων. Μπορείτε αρχικά να αναφερθείτε στις ερευνητικές σας υποθέσεις, σε σύνδεση με την ερμηνεία αυτή. Σχόλιο: Βασικό σημείο είναι ο εντοπισμός και ερμηνεία των πιο σημαντικών αποτελεσμάτων της έρευνάς σας! Θέστε ερωτήματα όπως: Είναι σημαντικό αυτό το αποτέλεσμά; Είναι σε συμφωνία με τα αποτελέσματα προηγούμενων ερευνών; Αν όχι, γιατί; Εξηγείται με βάση κάποια υπάρχουσα θεωρία; Μήπως αναδεικνύει την ανάγκη μερικής αναθεώρησης ης / επέκτασης μιας θεωρίας; Υπάρχουν εναλλακτικές εξηγήσεις του αποτελέσματος αυτού; Είναι μία εναλλακτική εξήγηση πιο εύλογη / αληθής από τις άλλες; Αξίζει περαιτέρω διερεύνησης το συγκεκριμένο αποτέλεσμα; Αν ναι, τι μορφή πρέπει αυτή να έχει; Οι απαντήσεις σας στα ερωτήματα αυτά θα είναι ιδιαίτερα χρήσιμες και για άλλους ερευνητές. Η ερμηνεία των αποτελεσμάτων θα πρέπει να γίνεται σε σχέση με το θεωρητικό πλαίσιο και την βιβλιογραφική σας ανασκόπηση. Θα ήταν σκόπιμο να αναφερθείτε και σε τυχόν περιορισμούς / μεθοδολογικά προβλήματα της έρευνάς σας, σε σχέση με την ερμηνεία των αποτελεσμάτων σας. Π.χ. αν τα αποτελέσματα σας δεν συνάδουν με τις προβλέψεις που κάνατε με βάση την βιβλιογραφία, διερευνήστε μήπως αυτό οφείλεται σε τυχόν μεθοδολογικές αδυναμίες της εργασίας σας.

Συγγραφή ερευνητικής έκθεσης / διατριβής (VΙI) Συμπεράσματα και προτάσεις: Εδώ μπορείτε να παρουσιάσετε τα πορίσματα της εργασίας σας, να τονίσετε τυχόν περιορισμούς αλλά και επιπτώσεις/δυνατότητες αξιοποίησης της ερευνάς σας σε πρακτικό επίπεδο και, τέλος, να αναφέρετε τυχόν ερωτήματα τα οποία χρειάζονται περαιτέρω διερεύνηση. Βιβλιογραφία: Στην ενότητα «βιβλιογραφία» πρέπει να παραθέσετε όλες τις αναφορές που υπάρχουν στο κυρίως σώμα της εργασίας σας με βάση το σύστημα ΑΡΑ. Το σύστημα παράθεσης της βιβλιογραφίας θα πρέπει να ακολουθείται μέχρι το «τελευταίο κόμμα». Μελετήστε προσεκτικά το σύστημα APA. Παραρτήματα: Εδώ παρουσιάζονται πληροφορίες οι οποίες είναι συνοδευτικές της εργασίας και δεν αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της δομής της. Π.χ. εκτενή στατιστικά δεδομένα, ερωτηματολόγια, αποκωδικοποιημένες συνεντεύξεις κοκ.

ΣΥΝΟΨΗ Τα βασικά στάδια για την εκπόνηση ημιας ολοκληρωμένης ης διατριβής ρβής είναι: Εντοπισμός ερευνητικού προβλήματος ιαμόρφωση του προβλήματος ως ερευνητική πρόταση ιεξαγωγή της έρευνας Συγγραφή της ερευνητικής έθ έκθεσης / διατριβής Για την εκπόνηση μιας έρευνας και την συγγραφή μιας ερευνητικής διατριβής είναι απαραίτητος οπροσεκτικός και αναλυτικός σχεδιασμός του κάθε βήματος από τον ερευνητή.

Ενδεικτική περαιτέρω ρ βιβλιογραφία ββ Gall M.D. D., Borg W.R., Gall J.P.(2006). Educational Research: An Introduction. New York: Pearson Education Plublication. American Psychological Association (2001). Publication manual (5th ed.). Washington: American Psychological Association. Creswell, J.W. (2004). Educational Research: Planning, Conducting, and Evaluating Quantitative and Qualitative Research (2nd ed.). New York: Prentice Hall. Παρασκευόπουλος Ι.Ν. (1993). Μεθοδολογία Επιστημονικής Έρευνας. Αθήνα: του ιδίου. Cohen, L. & Manion, L. (1997). Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας. Αθήνα: Έκφραση/Μεταίχμιο. Faulkner, D., Swann, J., Baker, S., Bird, M. &Carty, J. (1999). Εξέλιξη του παιδιού στο κοινωνικό περιβάλλον. Εγχειρίδιο μεθοδολογίας. Πάτρα: Ε.Α.Π.