ΜΑΘΗΜΑ ΘΕΑΤΡΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ Ι. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Το μάθημα της Θεατρικής Αγωγής θα διδάσκεται από φέτος στην Ε και Στ Δημοτικού. Πρόκειται για μάθημα βιωματικού χαρακτήρα, με κύριο στόχο την καλλιέργεια της έκφρασης του παιδιού και την εξοικείωσή του με τη θεατρική πράξη. Η Θεατρική Αγωγή, όπως αποτυπώνεται στα δύο νέα Βιβλία, Μαθητή και Δασκάλου, αποτελεί ένα σύστημα θεατρικής εκπαίδευσης και αγωγής. Μελετά τη σωματική συμπεριφορά, καλλιεργεί την έκφραση και την επικοινωνία και οδηγεί σταδιακά τους μαθητές στη δημιουργία. Μέσα από πολλούς και διαφορετικούς επικοινωνιακούς κώδικες (κίνηση, ψυχοτεχνική, φωνή, λόγος, μίμηση, αυτοσχεδιασμός, δραματική έκφραση, θεατρική παράσταση) οι μαθητές γνωρίζουν τον κόσμο και τις αρχές του θεάτρου. Το Βιβλίο Μαθητή παρακολουθεί μέσα από δεκαέξι συναντήσεις -όπως προβλέπει το αναλυτικό πρόγραμμα- την εξέλιξη της θεατρικής δημιουργίας. Η δομή του στηρίζεται στο Δ. Ε. Π. Π. Σ., όπως αυτό διατυπώθηκε από το 1998 στο Ε. Π. Π. Σ. για τη θεατρική αγωγή Το Βιβλίο χρησιμοποιεί τόσο τη γλώσσα όσο και την εικόνα για να λειτουργήσει ως πολλαπλό ερέθισμα στις αισθήσεις του μαθητή. Στο πρώτο μέρος, περιλαμβάνονται οι ζώνες 1 έως και 6 με στόχο να καλλιεργήσουν τα εκφραστικά μέσα του μαθητή μέσα από σωματικές δραστηριότητες, αυτοσχεδιασμό και μορφές δραματικής έκφρασης. Ο αυτοσχεδιασμός είναι για τα παιδιά τρόπος έκφρασης, ενεργοποίησης της φαντασίας, οργάνωσης των συναισθημάτων. Ακόμη, σ αυτές τις ζώνες τα παιδιά θα συνειδητοποιήσουν την έννοια του χώρου ως περιβάλλον δράσης και στη συνέχεια ως θεατρικό χώρο. Θα παίξουν με αντικείμενα και θα κατασκευάσουν σκηνικά αντικείμενα. Στο δεύτερο μέρος, οι ζώνες 7 και 8 αναπτύσσουν ειδικά τον αυτοσχεδιασμό, ως μέσο σκηνικής έκφρασης. Τα στοιχεία του αυτοσχεδιασμού περνάνε μέσα από την πράξη στη συνείδηση των παιδιών. Στο τρίτο μέρος, οι ζώνες 9 έως και 11 έχουν ως αντικείμενο τη δραματοποίηση αφηγηματικών κειμένων και την πορεία της μεταφοράς τους από την αφήγηση στη σκηνική πράξη. Στην αρχή, αναλύουμε τα δραματικά στοιχεία του κειμένου. Στη συνέχεια, αναφερόμαστε στη σκηνική επαλήθευσή τους μέσα από τους αυτοσχεδιασμούς των παιδιών. Ακόμη, δίνουμε προτάσεις για τη σκηνική διευθέτηση του χώρου, για τη μουσική και ηχητική υποστήριξη του έργου και για το φωτισμό. Τέλος, μιλάμε για τη γραπτή διαδικασία της μετατροπής του κειμένου σε δραματικό. Προτείνουμε τη δημιουργία ενός εργαστηρίου γραφής, όπου η ομάδα των μαθητών με τη βοήθεια του δασκάλου παίρνει τους αυτοσχέδιους διαλόγους (που έχουν
προκύψει από τους αυτοσχεδιασμούς των μαθητών) και τους διαμορφώνει σε διαλόγους για τη σκηνή. Οι ζώνες 12 έως και 14 αναφέρονται στην πορεία της θεατρικής παράστασης, στα στοιχεία που οδηγούν σε μια παράσταση: το έργο, τους χαρακτήρες - ρόλους, τη σκηνική διαμόρφωση του χώρου, την ενδυματολογική ανάδειξη των προσώπων, την ηχητική / μουσική επένδυση του έργου και το φωτισμό. Η ζώνη 15, Η Θεατρική Παράσταση, εξετάζει την κορυφαία στιγμή της θεατρικής τέχνης, δηλαδή την παράσταση. Το κεφάλαιο συμπυκνώνει τα βήματα της θεατρικής δημιουργίας και προετοιμάζει τους μαθητές για να βγουν στη σκηνή. Τέλος, η ζώνη 16, Βλέπω μια παράσταση, τοποθετεί το μαθητή στη θέση του θεατή για να του διδάξει πώς βλέπουμε και αξιολογούμε μια παράσταση. Το Βιβλίο Δασκάλου δίνει εισαγωγικά τις θεμελιώδεις αρχές του θεάτρου. Στη συνέχεια, στο πρώτο μέρος, η Θεατρική Αγωγή αναφέρεται στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού (Α - Δ ) με ασκήσεις και προτάσεις για διαθεματικές δραστηριότητες. Στο δεύτερο και κύριο μέρος για την Ε και Στ τάξη αναλύονται οι αντίστοιχες δραστηριότητες του Βιβλίου Μαθητή. Ο ρόλος του δασκάλου, ακολουθώντας το πνεύμα και τη μεθοδολογία του μαθήματος, είναι αυτός του παιδαγωγού καλλιτέχνη που ενεργοποιεί τη φαντασία των παιδιών και ενισχύει τη δράση και την εμπιστοσύνη στην ομάδα. Συντονίζει και εμψυχώνει τις δραστηριότητες που οδηγούν στη θεατρική γνώση και δημιουργία. Οι βασικοί θεματικοί άξονες του Βιβλίου της Θεατρικής Αγωγής είναι οι εξής: Η κινησιολογική έκφραση, με ασκήσεις που ελευθερώνουν το σώμα, ενεργοποιούν τις αισθήσεις, μας οδηγούν να γνωρίσουμε το χώρο, τον άλλο, την ομάδα. Έγινε επιλογή απλών ασκήσεων, που αφήνουν περιθώρια στη δημιουργική φαντασία του παιδιού. Ο αυτοσχεδιασμός και το θεατρικό παιχνίδι, η δράση δηλαδή σε δοσμένες συνθήκες, με βάση την έμπνευση της στιγμής, ενισχύει τη φαντασία και τη δημιουργικότητα του μαθητή. Η δραματική έκφραση και η δραματοποίηση μέσα από ερεθίσματα που μπορούμε να δραματοποιήσουμε: κείμενα (αποσπάσματα παραμυθιών, δημοτικά τραγούδια, ποιήματα κ.ά.), οπτικά ερεθίσματα (φωτογραφίες, πίνακες ζωγραφικής κ. ά.), μια προφορική αφήγηση, μια ιστορία, ένα όνειρο κ. ά. Εδώ ερευνούμε τη δράση και τη σύγκρουση των προσώπων, το χώρο της δράσης, τα σημεία που καθιστούν δραματική την εξέλιξη του μύθου.
Η τέχνη του Θεάτρου: καταγράφει σύντομα και επιλεκτικά τα συστατικά της τέχνης του ηθοποιού, του σκηνογράφου, του μουσικού, του σκηνοθέτη. Ξεναγεί με δυο λόγια τους μαθητές στο μαγικό κόσμο του θεάτρου. Αναλυτικά το Βιβλίο της Θεατρικής Αγωγής οργανώνεται και προχωρεί γύρω από τα τέσσερα θεματικά πεδία ως εξής: Κινησιολογική έκφραση Πρώτα δουλεύουμε με τα εκφραστικά μας μέσα αφομοιώνοντας τα στοιχεία της ψυχοτεχνικής και της σωματικής συμπεριφοράς. Το σώμα μαθαίνει συστηματικά να αντιδρά στα ερεθίσματα, να προσαρμόζεται και να ανταποκρίνεται. Οι αισθήσεις οξύνονται, η συμπεριφορά ελευθερώνεται και δημιουργούνται σχέσεις. Ξεκινάμε από απλές ασκήσεις ενεργοποίησης του σώματος και αφύπνισης των αισθήσεων και προχωράμε σε ασκήσεις πιο σύνθετες: ατομικές και ομαδικές, αυτοσυγκέντρωσης, επικοινωνίας, συντονισμού. Αυτή η εκπαίδευση θα λέγαμε ότι έχει κοινά γνωρίσματα με την εκπαίδευση του ηθοποιού. Ο ηθοποιός ασκείται συστηματικά και αφιερώνεται σ αυτό για ένα σκοπό, δηλαδή τη συμμετοχή του στην παράσταση. Στη Θεατρική Αγωγή ο μαθητής έχει σκοπό, πάνω απ όλα, τη δημιουργική έκφραση. Αυτοσχεδιασμός Στη συνέχεια, εξοικειωνόμαστε με την έννοια της δράσης και την τεχνική του αυτοσχεδιασμού. Οι αυτοσχεδιασμοί θα αναπτυχθούν σε όλα τα επίπεδα: ατομικό, ομαδικό, σε σχέση με το χώρο και το αντικείμενο. Όλα τα στοιχεία της θεατρικής προπαίδειας εφαρμόζονται και αξιοποιούνται σ αυτή τη φάση. Στο θέατρο ο αυτοσχεδιασμός είναι μέρος της δημιουργίας. Μπορούμε να πούμε ότι ο αυτοσχεδιασμός είναι η επιστροφή στην αλήθεια, όπως έλεγε ο Στανισλάβσκι. Στον αυτοσχεδιασμό, ο ηθοποιός κινείται και δρα βάζοντας τον εαυτό του στις προτεινόμενες συνθήκες. Με τον τρόπο αυτό εμπλουτίζει τη δράση, εμβαθύνει τις σχέσεις, καλλιεργεί τις εκφραστικές του δυνατότητες και μαθαίνει να ελέγχει τη συμπεριφορά του. Στη Θεατρική Αγωγή ο αυτοσχεδιασμός ανοίγει το πεδίο στη δημιουργική φαντασία των παιδιών. Είναι χώρος αποκάλυψης και ελευθερίας, σύνθεσης μέσα από τη φαντασία και την επικοινωνία. Ο αυτοσχεδιασμός επιτρέπει να δοκιμαστούν απεριόριστες εκδοχές στην ίδια ιστορία ή σε ένα θεατρικό έργο. Ωστόσο δεν είναι ανοργάνωτη ελευθερία αλλά υπακούει σε αρχές και μεθοδολογία. Ο αυτοσχεδιασμός - όσο σύντομος κι αν είναι - αποτελεί ενότητα με αρχή, όπου γνωρίζουμε τις συνθήκες, μέση, όπου αναπτύσσεται και κορυφώνεται η δράση και τέλος, όπου έρχεται η λύση.
Δραματική ανάλυση Δραματοποίηση Εργαστήρι γραφής Επεξεργαζόμαστε θέματα και κείμενα με σκοπό τη δραματοποίησή τους. Μαθαίνουμε να επιλέγουμε το λογοτεχνικό κείμενο, το θέμα, την εικόνα, το συμβάν, το όνειρο και οτιδήποτε άλλο μπορεί να δραματοποιηθεί στην τάξη. Στη συνέχεια, εντοπίζουμε τα δραματικά στοιχεία και διακρίνουμε τις σκηνικές ενότητες στην εξέλιξή τους. Ορίζουμε κεντρικά σημεία για αυτοσχεδιασμό και προσεγγίζουμε τα θέματα και τις καταστάσεις. Στη συνέχεια αναπτύσσουμε περισσότερες σκηνές αυτοσχεδιασμού και οδηγούμαστε σε σύνθεση. Ο διάλογος προκύπτει αβίαστα από τη δράση και καταγράφεται. Στην πορεία μέσα από το εργαστήρι γραφής θα διαμορφώσουμε το δραματικό κείμενο. Θα εξοικειωθούμε με το ύφος, τη δομή, τα είδη του δραματικού λόγου. Η δραματοποίηση ενδείκνυται για τη μελέτη διάφορων διδακτικών αντικειμένων του αναλυτικού προγράμματος. Η Τέχνη του θεάτρου. Πορεία θεατρικής παράστασης. Γνωριμία με τη δραματική ανάλυση του έργου: ρόλοι, καταστάσεις, συνθήκες, εποχή κ.α. Σκηνικές εφαρμογές: επαλήθευση ρόλων και έργου - σκηνικά - κοστούμια - φωτισμός μουσική. Γνωρίζουμε την τέχνη του θεάτρου μέσα από την πορεία προς τη θεατρική παράσταση. Κατανοούμε κάθε βήμα αυτής της πορείας. Από το εργαστήρι γραφής έχουμε ήδη κατανοήσει τη διαδικασία για τη συγγραφή θεατρικού έργου. Σ αυτή τη φάση ασχολούμαστε με την ανάλυση του δραματικού έργου. Αναγνωρίζουμε τα χαρακτηριστικά της εποχής και του συγγραφέα. Κατατάσσουμε το έργο στο αντίστοιχο είδος. Προχωράμε στην ανάδειξη των χαρακτήρων, καταστάσεων, συγκρούσεων και σχέσεων. Επανερχόμαστε στον αυτοσχεδιασμό και εφαρμόζουμε τα στάδια επεξεργασίας του κάθε ρόλου. Στην τελευταία φάση μελετάμε τα στοιχεία εκείνα που ολοκληρώνουν το σκηνικό αποτέλεσμα και προσδίδουν επιπλέον το ύφος και την ατμόσφαιρα της παράστασης. Με τη θεατρική παράσταση εκφράζεται η πλήρης καλλιτεχνική πρόταση. Η δημιουργία σκηνικού, κοστουμιών, φωτισμού, μουσικής απαντά σε βασικές ανάγκες της θεατρικότητας γι αυτό μαθαίνουμε πώς θα την προετοιμάσουμε από τη διαδικασία της πρόβας. Δημιουργούμε το χώρο, τους ήχους, τη μουσική με κάθε μέσο, τονίζοντας την ανθρώπινη παρουσία και συμμετοχή. ΙΙ. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Για τη συγγραφή των βιβλίων μαθητή και δασκάλου στηριχθήκαμε στη βαθιά και ουσιαστική σχέση του θεάτρου με το παιχνίδι. Η ίδια η παιδαγωγική φύση του παιχνιδιού μάς οδήγησε να το επιλέξουμε ως μέθοδο και τρόπο διδασκαλίας για το αντικείμενό μας. Το βιβλίο του μαθητή χρησιμοποιεί τον κώδικα ενός παιχνιδιού, που παίζεται - όπως όλα τα παιχνίδια - με κανόνες. Αυτοί είναι : Το παιχνίδι χωρίζεται σε ζώνες που περιλαμβάνουν δραστηριότητες απλές, σύνθετες, άλλες ατομικές, άλλες ομαδικές. Ο Μάγος της σκηνής στην αρχή κάθε ζώνης δείχνει τα αντικείμενα του παιχνιδιού στα παιδιά. Τα παιδιά παίζουν χρησιμοποιώντας τον τρόπο και τα μέσα που απαιτεί η αντίστοιχη ζώνη. Στόχοι του Παιχνιδιού : α. να συμμετέχει όλη η ομάδα, β. να χαρούν τα παιδιά την κατάκτηση της κάθε ζώνης και γ. να ανακαλύψουν το Μυστικό σε κάθε ζώνη του παιχνιδιού. Ποιος είναι ο Μάγος της σκηνής στο παιχνίδι μας; Είναι ο δάσκαλος, αυτός που ενεργοποιεί τη φαντασία του παιδιού και κινητοποιεί την ομάδα. Δεν κάνει το «δάσκαλο», δε δείχνει την άσκηση ούτε διορθώνει κατά την ώρα που εξελίσσεται η δραστηριότητα. Ο ρόλος του είναι αυτός του παιδαγωγού - καλλιτέχνη, που εμπνέει συνεχώς τα παιδιά χωρίς να περιορίζει την ελευθερία έκφρασής τους. Κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον τους και παρακολουθεί με άγρυπνο μάτι τις δραστηριότητες της ομάδας. Για να φτάσουμε στη θεατρική έκφραση, πρέπει να καλλιεργήσουμε την εμπιστοσύνη και τη χαρά του παιχνιδιού. Στο βιβλίο του μαθητή, σε ορισμένα χαρακτηριστικά σημεία, ο Μάγος ανακοινώνει ότι υπάρχει ένα ΜΥΣΤΙΚΟ (το σύμβολό του είναι η λάμψη που βγαίνει απ το κουτί). Πρόκειται για τις αρχές της Θεατρικής Αγωγής, αυτές που στηρίζουν την τέχνη του θεάτρου, αυτές που οδηγούν την ομάδα στη δημιουργία. Οι μαθητές θα πρέπει, μετά την ανακοίνωση, να προσέξουν ιδιαίτερα τις δραστηριότητες που θα ακολουθήσουν, με ποιον τρόπο τις πραγματοποιούν, με ποια εκφραστικά μέσα και πώς αισθάνονται κατά την ανάπτυξή τους. Είναι ένας τρόπος να τις αξιολογήσουν και να οδηγηθούν μόνοι τους σε συμπεράσματα και στο Μυστικό. Στο Βιβλίο του μαθητή δεν αποκαλύπτονται τα Μυστικά. Στο τέλος της ζώνης, όταν φθάσει η στιγμή της συζήτησης (Και τώρα συζητάμε), ο Μάγος βοηθάει τα παιδιά να εκτιμήσουν τις δραστηριότητές τους έτσι, ώστε να ανακαλύψουν το Μυστικό. Στο βιβλίο του δασκάλου το Μυστικό δίνεται στην αρχή της ζώνης, στον εισαγωγικό πίνακα του μαθήματος, ώστε να γνωρίζει την ουσία της διδακτικής ενότητας. Επαναλαμβάνεται στην αντίστοιχη περιοχή με ακριβείς οδηγίες για τη δραστηριότητα. Τέλος, στην ανακεφαλαίωση της ζώνης, δίνουμε στο Μάγο της σκηνής τρόπους προσέγγισης για να οδηγήσει τη συζήτηση στην αποκάλυψη του Μυστικού.