ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗ ΑΕΙΦΟΡΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΡΕΥΝΑ ΤΩΝ ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΏΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ ΚΡΑΣΙ ΛΙΛΤΣΗ ΜΑΡΙΝΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΙΡΗΝΗ-ΤΖΙΜΗΤΡΑ-ΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Α.Π.Θ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2008.
Κατάλογος πινάκων Πίνακας 2.1 Ιστορική αναδροµή... Πίνακας 2.2: Η ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας διεθνώς,1998-2006.. Πίνακας2.3: Εµφάνιση στοιχείων κατά έκταση... Πίνακας 2.4: Η εξέλιξη της βιολογικής γεωργίας στην Ευρώπη.... Πίνακας 2.5: Η παρουσίαση βιολογικής γεωργίας ανά γεωγραφικό διαµέρισµα... Πίνακας 2.6: Βιολογικά προϊόντα και µερίδιό τους στην αγορά Πίνακας 2.7: Αναµενόµενη ανάπτυξη βιολογικής γεωργίας για τα επόµενα έτη.. Πίνακας 2.8: Στάδιο εξέλιξης της αγοράς βιολογικών προϊόντων για κάθε χώρα Πίνακας 2.9: Βασικοί λόγοι αγοράς βιολογικών προϊόντα Πίνακας 2.10: Ενισχύσεις ανά στρέµµα για κάθε καλλιέργεια... Πίνακας 2.11: Αρνητικές ή ανεξιχνίαστες πλευρές της βιολογικής παραγωγής Πίνακας 3.1: Συνοπτική απεικόνιση των συστατικών του κρασιού... Πίνακας 3.2: Οι σπουδαιότερες ποικιλίες, διεθνής και ελληνικές.. Πίνακας 3.3 : Οι δέκα πρώτες χώρες στον κόσµο σε έκταση αµπελοκαλλιέργειας... Πίνακας 3.4: Οι δέκα πρώτες χώρες σε παραγωγή σταφυλιών.. Πίνακας 3.5: Κατανάλωση οινοπνευµατωδών ποτών παγκοσµίως Πίνακας 3.6: Βιολογικοί αµπελώνες,2007. Πίνακας 5.1: Παρουσία των βασικών πληροφοριών που αναζητούν στην ετικέτα οι ποιοτικοί Καταναλωτές κρασιού.... Πίνακας 7.1: Νοµός Πέλλας, Κατανοµή πληθυσµού ανά ήµο Πίνακας 8.1: Ηλικιακή κατανοµή δείγµατος... Πίνακας 8.2: Οικογενειακή κατάσταση δείγµατος. Πίνακας 8.3: Αριθµός ενήλικων ατόµων των νοικοκυριών του δείγµατος Πίνακας 8.4: Αριθµός ανήλικων ατόµων των νοικοκυριών του δείγµατος.. Πίνακας 8.5: Συνολικός αριθµός ατόµων των νοικοκυριών του δείγµατος.. Πίνακας 8.6:Μορφωτικό επίπεδο ατόµων δείγµατος Πίνακας 8.7:Επάγγελµα ερωτώµενου... Πίνακας 8.8:Επάγγελµα αρχηγού οικογένειας.. Πίνακας 8.9:Οικογενειακό εισόδηµα. Πίνακας 8.10: Στάση καταναλωτών σε δηλώσεις για τις οικολογικές απόψεις... Πίνακας 8.11: Στάση καταναλωτών σε σηµεία αγοράς βιολογικού κρασιού Πίνακας 8.12: Υπόθεση 1. εν υπάρχει σχέση µεταξύ της γνώσης για το βιολογικό κρασί και του µορφωτικού τους επιπέδου Πίνακας 8.13: Υπόθεση 2. εν υπάρχει σχέση µεταξύ της γνώσης για το βιολογικό κρασί και του επαγγέλµατος. Πίνακας 8.14: Υπόθεση 3. εν υπάρχει σχέση µεταξύ της προθυµίας πληρωµής για αγορά βιολογικού κρασιού και του φύλου τους Πίνακας 8.15: Υπόθεση 4. εν υπάρχει σχέση µεταξύ της προθυµίας πληρωµής για αγορά βιολογικού κρασιού και του µορφωτικού τους επιπέδου... Πίνακας 8.16:Υπόθεση 5. εν υπάρχει σχέση µεταξύ της προθυµίας πληρωµής για αγορά βιολογικού κρασιού και του επαγγέλµατός τους Πίνακας 8.17:Υπόθεση 6. εν υπάρχει σχέση µεταξύ της προθυµίας πληρωµής για αγορά βιολογικού κρασιού και της ηλικίας τους Πίνακας 8.18:Υπόθεση 7. εν υπάρχει σχέση µεταξύ του σηµείου αγοράς (Σούπερ µάρκετ) από το οποίο προµηθεύονται οι καταναλωτές το βιολογικό κρασί και το µορφωτικό τους επίπεδο. (οµοίως να γίνει για τα υπόλοιπα σηµεία πώλησης του ερωτηµατολογίου) Πίνακας 8.19:Υπόθεση 7. εν υπάρχει σχέση µεταξύ του σηµείου αγοράς (κάβα) από το οποίο προµηθεύονται οι καταναλωτές το βιολογικό κρασί και το µορφωτικό τους επίπεδο. 8 13 14 17 20 24 25 25 26 31 32 42 47 49 49 51 69 104 128 134 134 135 135 136 136 137 137 138 141 142 144 144 145 145 146 146 147 147
Πίνακας 8.20:Υπόθεση 7. εν υπάρχει σχέση µεταξύ του σηµείου αγοράς (παραγωγός) από το οποίο προµηθεύονται οι καταναλωτές το βιολογικό κρασί και το µορφωτικό τους επίπεδο. Πίνακας 8.21:Υπόθεση 8. εν υπάρχει σχέση µεταξύ της αγοράς βιολογικού κρασιού και του εισοδήµατος. Πίνακας 8.22: Υπόθεση 9: εν υπάρχει σχέση µεταξύ του επιπέδου µόρφωσης και της εµπιστοσύνης στην ετικέτα 148 149 149
Κατάλογος γραφηµάτων Γράφηµα 2.1: Ποσοστό έκτασης βιολογικής γεωργίας ανά ήπειρο... Γράφηµα 2.2: Οι δέκα πρώτες χώρες σε βιολογική έκταση στον κόσµο,2006. Γράφηµα 2.3: Οι δέκα ευρωπαϊκές χώρες µε το µεγαλύτερο ποσοστό επί της συνολικής γεωργικής έκτασης.. Γράφηµα 2.4: Οι 10 χώρες µε το µεγαλύτερο µερίδιο βιολογικής έκτασης.. Γράφηµα 2.5: Εκτάσεις ανά περιφέρεια. Γράφηµα 2.6: Κατανοµή βιολογικής καλλιέργειας ανά είδος Γράφηµα 2.7: Απεικόνιση δικτύου διανοµής και πώλησης βιολογικών προϊόντων. Γράφηµα 3.1: Τύποι Οίνων. Γράφηµα 3.2: Κατηγορίες Οίνων. Γράφηµα 3.3: Εκτάσεις αµπελοκαλλιέργειας ανά ήπειρο Γράφηµα 4.1: Η ιεράρχηση των αναγκών κατά Maslow Γράφηµα5.1: Οι παράγοντες που επηρεάζουν την αγορά βιολογικού γάλακτος... Γράφηµα 8.1: Κατανοµή φύλου στο υπό µελέτη δείγµα Γράφηµα 8.2: Κατανάλωση κρασιού. Γράφηµα 8.3: Λόγοι που δεν προτιµούν το κρασί. Γράφηµα 8.4: Γνώµη των ερωτηθέντων για την τιµή του βιολογικού κρασιού. Γράφηµα 8.5: Γνώµη των ερωτηθέντων για την συχνότητα αγοράς του βιολογικού κρασιού Γράφηµα 8.6: Γνώµη των ερωτηθέντων για την αγορά του κρασιού ως δώρο.. Γράφηµα 8.7: Γνώµη των ερωτηθέντων για τις δαπάνες της αγοράς του κρασιού ως δώρο. 14 15 18 18 21 21 28 43 35 48 80 114 133 139 140 140 142 143 143
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Έχοντας ολοκληρώσει τη µεταπτυχιακή µου διατριβή, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους εκείνους που στάθηκαν δίπλα µου κατά το δύσκολο αυτό διάστηµα της συγγραφής. Πρώτα από όλους θα ήθελα να ευχαριστήσω την Αναπληρώτρια Καθηγήτρια κα Ειρήνη Τζίµητρα-Καλογιάννη, για τις πολύτιµες συµβουλές της κατά τη διάρκεια της έρευνας µου αλλά και για την ψυχολογική υποστήριξη που µου παρείχε. ίχως τη δική της βοήθεια δεν θα είχα εκπληρώσει το στόχο µου. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Αναστάσιο Σέµο, καθώς και τη Λέκτορα κα Τσακιρίδου Ευθυµία, που µε τις παραµβάσεις και υποδείξεις τους συνέβαλαν τα µέγιστα στη βελτίωση της διατριβής µου. Τέλος ευχαριστώ το σύζυγό µου για την πολύτιµη βοήθειά του και την ψυχολογική υποστήριξη που µου παρείχε όλα αυτά τα χρόνια.
Στο σύζυγό µου, την κόρη µου, καθώς και στο παιδί που θα φέρω στον κόσµο σε λίγους µήνες.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να επιχειρήσει να διερευνήσει τις προτιµήσεις, διαθέσεις και απόψεις των καταναλωτών που διαµένουν στο Νοµό Πέλλας σχετικά µε το βιολογικό κρασί. Αρχικά πραγµατοποιήθηκε η ποιοτική έρευνα, κατά το χρονικό διάστηµα 1-28 Μαϊου του 2008. Ο αριθµός των οµάδων εστίασης (focus group) ήταν τρεις. Κάθε οµάδα αποτελούνταν από έξι άτοµα. Τα δεκαοχτώ άτοµα υποβλήθηκαν σε ερωτήσεις «ανοιχτού» τύπου µε απώτερο στόχο τη σύνταξη του ερωτηµατολογίου της ποσοτικής έρευνας. Για το σκοπό βέβαια αυτό αξιοποιήθηκε και η µελέτη της ειδικής βιβλιογραφίας. Το ερωτηµατολόγιο της ποσοτικής έρευνας εφαρµόστηκε σε δείγµα 100 καταναλωτών από τις 1 Ιουνίου έως τις 10 Ιουλίου του 2008.Χρησιµοποιήθηκαν ως επί το πλείστον ερωτήσεις «κλειστού» τύπου και η εξαγωγή των συµπερασµάτων έγινε µε τη χρήση του στατιστικού πακέτου SPSS και τη µέθοδο του Χ 2. Από τα αποτελέσµατα προκύπτει ότι οι καταναλωτές δεν είναι εξοικειωµένοι µε το βιολογικό κρασί. Ενώ καταναλώνουν κρασί σε ποσοστό 82%, µόλις το 30% καταναλώνει βιολογικό κρασί και αυτό περιστασιακά. Παρουσιάζουν θετική γνώµη ως προς το προϊόν αυτό και δικαιολογούν την τιµή του εξαιτίας της ιδιάζουσας παραγωγής. Εµφανίζουν όµως δυσπιστία ως προς το σύστηµα πιστοποίησης.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Εισαγωγή Στο κεφάλαιο αυτό θα γίνει λόγος για το ερευνητικό πρόβληµα. Αυτό σχετίζεται µε τα προβλήµατα που δηµιούργησε η συµβατική γεωργία από την κατασπατάληση των ενεργειακών πόρων και την επιτακτική ανάγκη αναζήτησης εναλλακτικών µορφών γεωργίας. Προσδιορίζεται επιπλέον ο σκοπός της έρευνας που αφορά τη διερεύνηση και στάση των προτιµήσεων των καταναλωτών ως προς το βιολογικό κρασί. Γίνεται επίσης αναφορά στους επιµέρους στόχους της έρευνας. Ακόµα προσδιορίζονται ο χρόνος και ο τόπος διεξαγωγής της έρευνας. Στο τέλος του κεφαλαίου παρουσιάζεται η διάρθρωση της παρούσας διατριβής. 1.2 Το ερευνητικό πρόβληµα Η συµβατική γεωργία για πολλές δεκαετίες αποτέλεσε µονόδροµο, αφού οι αυξηµένες ανάγκες του πληθυσµού της γης θεωρήθηκαν βασικό κίνητρο για την εφαρµογή της. Έτσι, αυτή η µορφή γεωργίας χαρακτηρίστηκε από την αυξηµένη χρήση εισροών, φυτοφαρµάκων, λιπασµάτων, εντοµοκτόνων και καυσίµων. Όλα αυτά όµως δεν άφησαν ανεπηρέαστο το περιβάλλον. Σίγουρα µπορούν πολλοί να µιλήσουν για λεηλάτηση και υποβάθµιση του φυσικού περιβάλλοντος. Σήµερα παρατηρείται η µόλυνση των υπόγειων υδάτων, των θαλασσών καθώς και η εξαφάνιση σπάνιων πουλιών και ζώων µε αποτέλεσµα να κινδυνεύει η ισορροπία της διατροφικής αλυσίδας Και η απειλή δε σταµατάει εκεί. Χαρακτηριστικά αναφέρεται πως η τρύπα του όζοντος µεγαλώνει και ο πλανήτης κινδυνεύει µε υπερθέρµανση. εν είναι τυχαίο πως η µέση θερµοκρασία της γης αυξάνεται κάθε χρόνο. Επιπλέον αναφέρεται πως τα αποθέµατα νερού εξαντλούνται. Το τελευταίο αποτελεί και το χειρότερο σενάριο για τον πλανήτη. Σε όλα τα παραπάνω έρχονται να προστεθούν και τα αλλεπάλληλα διατροφικά σκάνδαλα που αναστάτωσαν τους καταναλωτές παγκοσµίως. Ενδεικτικά αναφέρεται η νόσος των τρελών αγελάδων, η γρίπη των πτηνών, τα ορυκτέλαια εντός των σπορέλαιων, γάλατα µε µελαµίνη, κ.τ.λ. Όλα αυτά φυσικά προήλθαν από την ανθρώπινη απληστία και την ασυνειδησία ορισµένων που στο βωµό του κέρδους θυσιάζουν ανθρώπινες ζωές. Τα τελευταία χρόνια λοιπόν παρατηρήθηκε µια στροφή της κοινής γνώµης. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι ανησυχούν για το περιβάλλον και την ασφάλεια των τροφίµων. Πολλές κυβερνήσεις έχουν αφυπνιστεί και προσπαθούν να προστατέψουν τόσο τη φύση όσο και τον καταναλωτή, µε ειδικές νοµοθεσίες, κανονισµούς, τσουχτερά πρόστιµα σε παραβάτες καθώς και επιδοτήσεις σε µεθόδους παραγωγής φιλικότερες προς το περιβάλλον. Μία από αυτές τις µεθόδους αποτελεί και η βιολογική γεωργία, η οποία καλείται να παράγει τρόφιµα υψηλής ποιότητας και διαιτητικής αξίας µε το 1
µεγαλύτερο σεβασµό στο αγρο-οικοσύστηµα. Εναρµονίζεται καλλιεργητικές πρακτικές ήπιας µορφής για το περιβάλλον και καταργεί τη χρήση φυτοφαρµάκων και λιπασµάτων. Σήµερα τα βιολογικά προϊόντα αποτελούν έναν κλάδο πολλά υποσχόµενο, καθώς όλο και περισσότεροι καταναλωτές αγοράζουν τα προϊόντα αυτά. Τα βασικότερα κίνητρα για την αγορά τους αναφέρονται στην ασφάλεια των τροφίµων και κατ επέκταση της υγείας, την προστασία του περιβάλλοντος και την υψηλή ποιότητα των προϊόντων αυτών (Davis et al,1995). Μολονότι οι καταναλωτές έχουν θετική άποψη για τη βιολογική γεωργία, ακόµα αυτή δεν έχει κερδίσει το µερίδιο που της αξίζει στην αγορά. Αυτό οφείλεται στους εξής κυρίως λόγους: τις υψηλές τιµές των προϊόντων αυτών, την έλλειψη διαθεσιµότητάς τους και στο γεγονός ότι πολλές φορές υστερούν σε εµφάνιση, κάτι που δεν αποδέχονται πολλοί καταναλωτές. Σήµερα έχουν εκπονηθεί πλήθος µελετών που αφορούν τη συµπεριφορά και στάση του καταναλωτή απέναντι στα βιολογικά προϊόντα. Όλες οι µελέτες διερευνούν θέµατα όπως το πώς οι καταναλωτές αντιλαµβάνονται την έννοια των βιολογικών προϊόντων, τις στάσεις των καταναλωτών και τους παράγοντες που συµβάλλουν στην αποδοχή ή µη των προϊόντων αυτών καθώς και στην ίδια τη βιολογική παραγωγή (Φωτόπουλος και Κρυστάλλης,2002,σελ.58). Η παρούσα διατριβή πραγµατεύεται το βιολογικό κρασί. Το κρασί γενικά είναι ένα προϊόν συνιφασµένο µε την πολιτιστική κληρονοµιά του ελληνικού λαού, µε τις παραδόσεις και τη θρησκεία του. Αποτέλεσε και αποτελεί σπουδαίο προϊόν που υποστηρίζει τις τοπικές οικονοµίες αλλά και την οικονοµία της χώρας, αφού συµπεριλαµβάνεται στα βασικά εξαγώγιµα προϊόντα. Η παρούσα έρευνα πραγµατοποιήθηκε στο νοµό Πέλλας. Όσοι εµπλέκονται στην παραγωγή, µεταποίηση και εµπορία του κρασιού και του βιολογικού,σίγουρα θα αποκοµίσουν πολλά χρήσιµα συµπεράσµατα για τις προθέσεις και προτιµήσεις των καταναλωτών. 1.3 Σκοπός της έρευνας O αντικειµενικός σκοπός της έρευνας είναι η διερεύνηση των στάσεων και προτιµήσεων των καταναλωτών ως προς το βιολογικό κρασί. ηλαδή ποιοι είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν την κατανάλωση βιολογικού κρασιού, και ποια τα στοιχεία που θα πρέπει να λάβει κανείς υπόψη ώστε να αυξηθεί η κατανάλωσή του. Πιο συγκεκριµένα µέσω της παρούσας έρευνας επιδιώκονται τα παρακάτω: Αν οι καταναλωτές του Nοµού Πέλλας καταναλώνουν κρασί, ποιοι είναι οι λόγοι που τους ωθούν σε αυτή την επιλογή και πώς επηρεάζουν τα κοινωνικοοικονοµικά και δηµογραφικά χαρακτηριστικά ως προς αυτή την επιλογή. Εντοπισµός των παραγόντων που επηρεάζουν την αγορά βιολογικού κρασιού και διερεύνηση του πώς οι παράγοντες αυτοί διαφοροποιούνται µε βάση τα κοινωνικοοικονοµικά και δηµογραφικά χαρακτηριστικά των καταναλωτών. 2
Εντοπισµός των σηµείων πώλησης βιολογικού κρασιού και των παραγόντων που ωθούν σε αυτή την επιλογή καθώς και η συσχέτιση µε τα κοινωνικοοικονοµικά και δηµογραφικά χαρακτηριστικά. Εντοπισµός του ρόλου της ετικέτας, το κατά πόσο οι καταναλωτές επηρεάζονται από τις πληροφορίες που αναγράφονται σε αυτή και πώς αυτό σχετίζεται µε τα κοινωνικοοικονοµικά και δηµογραφικά χαρακτηριστικά. ιερεύνηση του επιπέδου πληροφόρησης των καταναλωτών για το βιολογικό κρασί, αξιολόγηση των διαφόρων πηγών πληροφόρησης και ο ρόλος του κράτους. ιερεύνηση της προθυµίας πληρωµής των καταναλωτών για επιπλέον αντίτιµο µε σκοπό την απόκτηση βιολογικού κρασιού. ιερεύνηση του βαθµού εµπιστοσύνης των καταναλωτών ως προς το σύστηµα πιστοποίησης των βιολογικών προϊόντων. 1.4 Τόπος και χρόνος διεξαγωγής της έρευνας. Η παρούσα έρευνα πραγµατοποιήθηκε στο Νοµό Πέλλας και συγκεκριµένα στους 11 ήµους του Νοµού, όπου επιλέχθηκε κατάλληλο δείγµα, ώστε τα αποτελέσµατα που θα προκύψουν να γενικευτούν στο σύνολο του πληθυσµού του νοµού. Η έρευνα στηρίζεται στη συλλογή πρωτογενών στοιχείων. Αρχικά πραγµατοποιήθηκε ποιοτική έρευνα που διεξήχθη από τις 10 Μαΐου µέχρι τις 28 Μαΐου. Πραγµατοποιήθηκαν 3 συνεντεύξεις σε οµάδες εστίασης ενδιαφέροντος καταναλωτών (focus group). Ακολούθησε η ποσοτική έρευνα που διεξήχθη από τις 1 Ιουνίου του 2008 έως τις 10 Ιουλίου.Χρησιµοποιήθηκε για το σκοπό αυτό ερωτηµατολόγιο και η τεχνική της προσωπικής συνέντευξης. Το ερωτηµατολόγιο προέκυψε από τα στοιχεία της ποιοτικής έρευνας και την αξιολόγηση της ειδικής βιβλιογραφίας. 1.5 ιάρθρωση της διατριβής Η παρούσα διατριβή αποτελείται από 9 κεφάλαια, τα οποία παρουσιάζονται εν συντοµία παρακάτω: Κεφάλαιο Πρώτο: Παρουσιάζεται το ερευνητικό πρόβληµα, ο σκοπός της έρευνας και οι επιµέρους στόχοι της, ο τόπος και ο χρόνος διεξαγωγής της καθώς και η δοµή της. Κεφάλαιο εύτερο: Γίνεται αναφορά στη βιολογική γεωργία., µια σύντοµη ιστορική αναδροµή καθώς και η παρουσίαση της κατάστασης στην Ελλάδα, την Ευρώπη, και όλο τον κόσµο. Αναφέρονται επίσης οι φορείς πιστοποίησης καθώς και η δοµή του όλου συστήµατος στην Ελλάδα. 3
Κεφάλαιο Τρίτο: Παρουσιάζονται στοιχεία που αφορούν το κρασί και το βιολογικό κρασί. Αναφέρονται οι τύποι και οι κατηγορίες του κρασιού, η ωφελιµότητά του, οι διαφορές βιολογικού και συµβατικού καθώς και στοιχεία για την κατανάλωση του κρασιού στην Ελλάδα. Κεφάλαιο Τέταρτο: Αφορά τη γενική βιβλιογραφία. Παρουσιάζονται οι έννοιες του µάρκετινγκ και της συµπεριφοράς του καταναλωτή, καθώς και όλοι εκείνοι οι παράγοντες που την επηρεάζουν. Κεφάλαιο Πέµπτο: Παρουσιάζονται προγενέστερες µελέτες που αφορούν τη συµπεριφορά του καταναλωτή ως προς τα τρόφιµα. Επίσης γίνεται εκτενής αναφορά σε µελέτες της συµπεριφοράς του καταναλωτή ως προς τα βιολογικά προϊόντα. Οι αναφορές αυτές επικεντρώνονται κυρίως στα αποτελέσµατα. Κεφάλαιο Έκτο: Αφορά την Ποιοτική Έρευνα. Αναφέρεται η µεθοδολογία που εφαρµόστηκε, ο τόπος και ο χρόνος διεξαγωγής καθώς και τα σηµαντικότερα αποτελέσµατα. Κεφάλαιο Έβδοµο: Αφορά την Ποσοτική Έρευνα. Περιγράφεται το πλαίσιο δειγµατοληψίας και ο τρόπος προσδιορισµού του. Περιγράφεται εν συντοµία το ερωτηµατολόγιο µε τις θεµατικές ενότητές του και τέλος η διαδικασία της δοκιµαστικής συµπλήρωσης του ερωτηµατολογίου. Κεφάλαιο Όγδοο: Αφορά την παρουσίαση και απεικόνιση των συµπερασµάτων της έρευνας. Ακολουθεί σχολιασµός των αποτελεσµάτων και παρατίθενται προτάσεις µε στόχο την καλύτερη προώθηση των βιολογικών κρασιών. 1.6 Περίληψη Στο εισαγωγικό αυτό κεφάλαιο παρουσιάστηκε εν συντοµία το ερευνητικό πρόβληµα,καθώς και ο αντικειµενικός σκοπός της παρούσας διατριβής που δεν είναι άλλος από τη διερεύνηση των στάσεων και προτιµήσεων των καταναλωτών ως προς το βιολογικό κρασί, ελπίζοντας να προκύψουν χρήσιµα συµπεράσµατα που θα αξιοποιηθούν κατάλληλα από τον παραγωγικό και εµπορικό κλάδο της αµπελουργίας και της βιοκαλλιέργειας. Τέλος ακολουθεί µια σύντοµη αναφορά στο περιεχόµενο των επιµέρους κεφαλαίων του παρόντος εγχειριδίου. 4
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ 2.1 Εισαγωγή Το παρόν κεφάλαιο πραγµατεύεται τη βιολογική γεωργία. Αρχικά γίνεται µια σύντοµη ιστορική ανασκόπηση, παρουσιάζοντας τους σηµαντικότερους σταθµούς στην ιστορία του κλάδου. Ακολουθεί η αναφορά στη συµβατική γεωργία και στα προβλήµατά της, που έδωσαν την ώθηση για την ανάπτυξη εναλλακτικών µορφών γεωργίας. Η βιολογική ή οικολογική γεωργία έχει πολλές πτυχές, οι οποίες δίδονται µέσα από ορισµούς. Παρουσιάζεται κατόπιν η υφιστάµενη κατάσταση στο κόσµο, την ευρωπαϊκή ήπειρο και τέλος στη χώρα µας, την Ελλάδα. Αξίζει εδώ να σηµειωθεί πως η πρόοδος που έχει συντελεστεί σε εθνικό επίπεδο είναι σηµαντική, ωστόσο η βιολογική γεωργία στην Ελλάδα βρίσκεται ακόµα σε εµβρυακό στάδιο. Οι ευρωπαϊκές αγορές έχουν ήδη δεχτεί τα βιολογικά προϊόντα τα οποία χαίρουν της εκτίµησης και της αναγνωρισιµότητας µεγάλου τµήµατος του πληθυσµού. Στην ελληνική αγορά όµως απαιτείται ακόµα σηµαντική προσπάθεια. Ο Έλληνας δεν έχει ακόµα εξοικειωθεί µε τα προϊόντα αυτά, αν και οι περισσότερες έρευνες αποδεικνύουν µια στροφή του καταναλωτικού κοινού σε αγαθά ποιότητας και φιλικά προς το περιβάλλον. Η ελληνική αγορά λοιπόν ενδείκνυται για µελέτη. Άλλωστε η βιολογική γεωργία αποτελεί διέξοδο για ένα σηµαντικό κοµµάτι του ελληνικού γεωργικού πληθυσµού που βρίσκεται στα πρόθυρα της οικονοµικής κρίσης εξαιτίας της κατάργησης των επιδοτήσεων σε παραδοσιακές καλλιέργειες που για χρόνια στήριζαν την οικονοµία, π.χ καπνός, βαµβάκι, τεύτλα. Τα βιολογικά προϊόντα απολαµβάνουν ευνοϊκές τιµές ικανές να συντηρήσουν την ελληνική ύπαιθρο και να συντελέσουν στην ενδυνάµωσή της. Στην προσπάθεια αυτή απαιτείται όχι µόνο η συµµετοχή του κράτους µε τα καθεστώτα των ενισχύσεων και τις ευνοϊκές ρυθµίσεις, αλλά και η συµµετοχή όλων για ένα περιβάλλον πιο καθαρό, το οποίο θα παραδοθεί ανέπαφο στις µελλοντικές γενεές. 5
2.2 Ιστορική αναδροµή Ο όρος «οικολογία» εµφανίζεται για πρώτη φορά στα µέσα περίπου του 19 ου αιώνα. Ο πατέρας του όρου θεωρείται ο Αµερικανός συγγραφέας, ποιητής και φυσιοδίφης Henry David Thoreau, ενώ νονός του όρου ο Γερµανός φιλόσοφος Ernst Haechel (Καρανδεινός,2000). Παρ όλα αυτά οι άνθρωποι άρχισαν να ψάχνουν για εναλλακτικές µορφές γεωργίας τις πρώτες δεκαετίες του 20 ου αιώνα. Ο Αυστριακός Rydolf Steiner το 1924 ίδρυσε το βιοδυναµικό κίνηµα. Έλεγε ότι η βιοδυναµική µέθοδος πρέπει να είναι ένα µικτό γεωργικό σύστηµα που να συνδυάζει τόσο τη φυτική όσο και τη ζωική παραγωγή. Το βιολογικό κίνηµα ιδρύθηκε από τον Hans Mueller στην Ελβετία το 1940, βασίσθηκε δε στα ευρήµατα του Rush από τη Γερµανία. Συναντάται σήµερα στις γερµανόφωνες χώρες, στη Σκανδιναβία κ.ά. Πατέρας της βιολογικής γεωργίας θεωρείται ο Sir Albert Howard o οποίος έζησε πολλά χρόνια στην Ινδία και στη Γεωργική ιαθήκη του το 1940 κατέγραψε τις παρατηρήσεις που αποκόµισε κατά τη διάρκεια της παρουσίας του εκεί. Άλλοι γνωστοί επιστήµονες που έθεσαν τις βάσεις για την ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας ήταν οι Rodale στις ΗΠΑ και ο Balfour στο Ηνωµένο Βασίλειο. Όµως η ανάγκη αύξησης της παραγωγής για την κάλυψη των µεγάλων και άµεσων αναγκών που δηµιουργήθηκαν µε το τέλος του Β παγκοσµίου Πολέµου στην Ευρώπη, είχε ως αποτέλεσµα η βιολογική γεωργία να παραµείνει σε εµβρυακό στάδιο. Στις αρχές της δεκαετίας του 60 η ανησυχία του κόσµου για την επίδραση των χηµικώς συντιθέµενων φυτοπροστατευτικών προϊόντων στο περιβάλλον και στην ανθρώπινη υγεία ήταν έντονη. Αυτή την εποχή ιδρύθηκε η οµάδα Lemaine-Boucher στη Γαλλία. Συγχρόνως στις ΗΠΑ άρχισε ένα αυξανόµενο ενδιαφέρον για την οργανική γεωργία µε την ίδρυση του New Academy Institute και της Ecology Action. Γινόταν δε προσπάθεια παραγωγής τροφίµων µε µειωµένες ποσότητες νερού και λιπασµάτων και χωρίς χηµικώς συντιθέµενα φυτοπροστατευτικά προϊόντα. Κατά τη δεκαετία του 70 δηµιουργούνται στην Ευρώπη πολλές οργανώσεις για τη βιολογική γεωργία που όµως έχουν τοπικό χαρακτήρα και εµβέλεια. Το σηµαντικότερο της περιόδου αυτής είναι ότι γίνεται αξιόλογη δουλειά κυρίως στους τοµείς της θέσπισης κανόνων και τη θεσµοθέτηση των υποχρεώσεων των βιοκαλλιεργητών. Τα πρώτα ουσιαστικά βήµατα υπέρ της συµπερίληψης της έννοιας «Περιβάλλον», έγιναν από τα µέσα της δεκαετίας του 80(Τουλάχιστον σε επίπεδο πολιτικής βούλησης ορισµένων οργάνων της κοινότητας),( Μπαλµπούζη, 1998). Το 1985 συγκεκριµένα υπήρχαν 6300 νοικοκυριά και 100.000 εκτάρια βιολογικής γεωργίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, µε την πλειοψηφία αυτών στη Γαλλία και τη Γερµανία (Padel,2001). Είναι χαρακτηριστικό, ότι στην πράσινη βίβλο του 1985, γίνεται για πρώτη φορά µνεία στην προστασία του περιβάλλοντος, κατά της υποβάθµισής του, ενώ αρχίζει βαθµηδόν η απαρίθµηση των συντελεστών που υπεισέρχονται στην επιβάρυνσή του. Συγχρόνως καθορίζονται οι τοµείς παρέµβασης, αρχίζει η ενσωµάτωση µέσω Κοινοτικών Κανονισµών των ανάλογων δράσεων. Ενδεικτικά αναφέρουµε τους κανονισµούς 797/85, του Καν. 2328/91 κ.τ.λ( Μπαλµπούζη, 1998). 6
υο χρόνια αργότερα στη ανία, παραχωρήθηκε για πρώτη φορά στην Ευρωπαϊκή Ένωση δηµόσια ενίσχυση σε βιοκαλλιεργητές (Michelsen,2001). Στις αρχές της δεκαετίας του 90, τον Ιούνιο του 1992, πραγµατοποιήθηκε στο Ρίο ντε Τζανέϊρο της Βραζιλίας υπό την αιγίδα των Ηνωµένων Εθνών, η ιάσκεψη Κορυφής 182 Κρατών, για τη διαρκή ή αειφόρο όπως λέγεται ανάπτυξη, η οποία σε γενικές γραµµές, µεταφράζεται στη διακριτική, µε φειδώ µεταχείριση-χρήση των φυσικών πόρων και της ενέργειας, προκειµένου να παραδοθούν οι εν λόγω πόροι στις επόµενες γενεές ( Μπαλµπούζη, 1998). Η βιολογική καλλιέργεια στην Ελλάδα ξεκίνησε ουσιαστικά την αρχή της δεκαετίας του 80. Οι πρώτοι βιοκαλλιεργητές ήταν κυρίως ερασιτέχνες που θέλησαν να δοκιµάσουν τις διάφορες βιολογικές µεθόδους καλλιέργειας π.χ Steiner, Φουκουόκα κ.ά. Η βιολογική γεωργία πήρε εµπορικό χαρακτήρα το 1982 όταν µια Ολλανδική εταιρία έδειξε ενδιαφέρον για παραγωγή βιολογικής σταφίδας, µε εποπτευόµενο φορέα τη Skal. Το 1986 µια γερµανική εταιρία υποστήριξε την παραγωγή βιολογικών επιτραπέζιων ελαίων, καθώς και ελαιόλαδου για εξαγωγή. Στα επόµενα χρόνια, µεµονωµένοι αγρότες που εποπτεύθηκαν από ξένους φορείς (Skal, Εδαφολογική Ένωση, Naturland) µετέτρεψαν τα αγροκτήµατά τους σε βιολογικά. Βασικά προϊόντα ήταν το ελαιόλαδο, νωπά φρούτα εσπεριδοειδών, κρασί, δηµητριακά, ακτινίδια, βαµβάκι. Ωστόσο τη δεκαετία αυτή η βιολογική γεωργία παραµένει ελλειµµατική, επειδή στα µάτια των καταναλωτών είναι διάχυτη µια σύγχυση που αφορά τη σηµασία της έννοιας και τους περιορισµούς που αυτή επιβάλλει. Η αιτία της σύγχυσης αυτής, βρίσκεται ουσιαστικά στην ύπαρξη διαφόρων σχολών και διαφορετικών φιλοσοφιών, στην ετερογενή παρουσίαση των προϊόντων στην απουσία σαφούς διαχωρισµού και διάκρισης ανάµεσα στα βιολογικά προϊόντα, προϊόντα ποιότητας, φυσικά προϊόντα κ.τ.λ. και η σύγχυση ενισχύεται από την απατηλή χρησιµοποίηση των ενδείξεων που αναφέρονται σε αυτόν τον τρόπο παραγωγής(διαδικτυακός τόπος,foodpress,gr). Έτσι στις αρχές της δεκαετίας του 90, κρίθηκε απαραίτητη η θέσπιση νοµοθετικού πλαισίου που θα επέτρεπε στη βιολογική γεωργία να βρει τη θέση της κατά τρόπο αξιόπιστο. Ο κανονισµός της ΕΟΚ 2092/91 αναγνωρίζει επίσηµα τη βιολογική γεωργία και ανοίγει το δρόµο για την παραπέρα εξέλιξή της, ενώ το 1999 η Επιτροπή του Κώδικα Τροφίµων (Codex Alimentarius) ενέκρινε τις κατευθυντήριες γραµµές που αφορούν την παραγωγή, τη µεταποίηση, τη σήµανση και την εµπορία τροφίµων που προέρχονται από βιολογική παραγωγή. Τέλος αξίζει να σηµειωθεί πως από το 1982 έως το 1992 επίσηµα στοιχεία δεν υπάρχουν. Σύµφωνα µε εκτιµήσεις υπήρχαν περίπου 150 παραγωγοί και καλλιεργούσαν συνολικά 2000 στρέµµατα περίπου. 7
Πίνακας 2.1 Ιστορική αναδροµή Ανάπτυξη χηµικής γεωργίας: Liebig: δηµοσιεύει τη θεωρία του για την ανόργανη θρέψη των φυτών. Haber: επιτυγχάνει βιοµηχανική δέσµευση αζώτου για παραγωγή αζωτούχων λιπασµάτων. Muller: διαπιστώνει εντοµοκτόνες ιδιότητες του DDT. Παράλληλα: Steiner: δίνει τις πρώτες διαλέξεις στο Koberwitz για τη βιοδυναµική γεωργία. Λίγο αργότερα τα πρώτα αγροκτήµατα στη Γερµανία αρχίζουν να την εφαρµόζουν στην πράξη. Στη Μ. Βρετανία ιδρύεται η Ένωση για το Έδαφος (Soil Association). Στη Γαλλία δηµιουργείται η πρώτη µεγάλη οργάνωση για τη βιολογική γεωργία. Γρήγορα διασπάται. Σηµαντικότερη οργάνωση σήµερα η Φύση και η Πρόοδος (Nature et Progres). Garson R: δηµοσιοποιεί για πρώτη φορά τόσο ανοιχτά και έντονα τις αρνητικές επιπτώσεις των αγροχηµικών στο βιβλίο Σιωπηρή Άνοιξη. Ιδρύεται η παγκόσµια οµοσπονδία κινηµάτων βιολογικής γεωργίας IFOAM. Η αναγνώριση: Περιλαµβάνεται για πρώτη φορά σε εθνική νοµοθεσία (Γαλλία) η βιολογική γεωργία. Στο Ευρωκοινοβούλιο ψηφίζεται για πρώτη φορά σχετική πρόταση για προώθηση της βιολογικής γεωργίας. Το Συµβούλιο Υπουργών Γεωργίας της τότε Ε.Ο.Κ. ψηφίζει τον Καν. 2092/91 που ρυθµίζει τα περί βιολογικού τρόπου παραγωγής. Το Συµβούλιο Υπουργών Γεωργίας της τότε Ε.Ο.Κ. ψηφίζει τον Καν. 2078/92 σχετικά µε την οικονοµική ενίσχυση των αγροτών που υιοθετούν Γεωργικές πρακτικές προς το περιβάλλον. Περιλαµβάνει και ενισχύσεις προς τη βιολογική γεωργία. Συµπληρώνεται ο κανονισµός 2092/91 µε διατάξεις που αφορούν τη βιολογική κτηνοτροφία. Πηγή :www.foodpress.gr 8
2.3 Η συµβατική γεωργία και τα προβλήµατά της Η Συµβατική γεωργία είναι η δεσπόζουσα µορφή γεωργίας Είναι γνωστή επίσης και ως κλασική, επιστηµονική, σύγχρονη και χηµική. Βασίζεται στην εντατικοποίηση, στην έντονη εκµηχάνιση και στην περιορισµένη ή µηδαµινή βιοποικιλότητα. Εισάγει επίσης απεριόριστη ενέργεια για να καλύψει τις αυξηµένες ανάγκες των δραστηριοτήτων της. Βασικός της στόχος είναι η αντιµετώπιση του επισιτιστικού προβλήµατος της ανθρωπότητας Συνεπώς η συµβατική γεωργία προσπαθεί να επιτύχει τη βελτίωση της παραγωγικότητας µε βαθιές παρεµβάσεις στο αγροοικοσύστηµα (διαδικτυακός τόπος, elaiolado.gr). H έρευνα, η επιστήµη και η τεχνολογία αποτελούν το στήριγµα της συµβατικής γεωργίας. Οι υψηλές αποδόσεις που αυτή επιτυγχάνει είναι αποτέλεσµα της ενσωµάτωσης πολλών και αξιόλογων πόρων. Έτσι,, τα αγαθά αυξάνονται κατά γεωµετρική πρόοδο, ενώ ο πληθυσµός, κατά τη θεωρία του Malthus µε αριθµητική (Επιτροπάκης, 2001). Παρακάτω γίνεται µια σύντοµη αναφορά στις επεµβάσεις της συµβατικής γεωργίας (Επιτροπάκης, 2001): Στην παραγωγικότητα του εδάφους µε ισοπεδώσεις, εκχερσώσεις, αρδεύσεις, υπερλιπάνσεις, απολυµάνσεις κ.τ..λ Στη βελτίωση των ποικιλιών των φυτών µε ενσωµάτωση πολλαπλών επιθυµητών ιδιοτήτων(µέγεθος, εποχή παραγωγής, µορφή). Στη δηµιουργία φυλών ζώων µε υπερφυσικές ιδιότητες ως προς τις αποδόσεις (γάλα, κρέας, αυγά). Στη δηµιουργία εργοστασίου µαµούθ παραγωγής φαρµάκων (εντοµοκτόνων, µυκητοκτόνων, ζιζανιοκτόνων). Τα σηµαντικότερα περιβαλλοντικά προβλήµατα που προκύπτουν από την εντατική γεωργία και κτηνοτροφία είναι (Κούµας, 1998): 1. Η ρύπανση των εδαφικών και υδατικών πόρων από λιπάσµατα, φυτοφάρµακα, και κτηνοτροφικά απόβλητα. 2. Η εξάντληση των υδατικών πόρων από εντατικές αρδεύσεις. 3. Η υποβάθµιση του φυσικού περιβάλλοντος της άγριας χλωρίδας και πανίδας στις οικολογικά ευαίσθητες περιοχές, κυρίως λίµνες και έλτα ποταµών. 4. Η απώλεια της βιοποικιλότητας λόγω της εκτεταµένης µονοκαλλιέργειας. 5. Η καταστροφή του αγροτικού τοπίου λόγω αναδασµών και εγγειοβελτιωτικών έργων. 6. Η υποβάθµιση της δηµόσιας υγείας και της ποιότητας διατροφής αγροτικών και αστικών πληθυσµών( νιτρικά και υπολείµµατα φυτοφαρµάκων στα νερά, στα τρόφιµα). 7. Η δηµιουργία ανθεκτικών στα χηµικά πληθυσµών και η διαταραχή του οικοσυστήµατος. 9
Όµως από τη δεκαετία του 1980 και έπειτα µε ιδιαίτερη έµφαση τη δεκαετία του 1990, η κατάσταση άλλαξε δραµατικά: Οι παγκόσµιες αγορές γεωργικών προϊόντων µπήκαν σε παρατεταµένη κρίση. Το παραγωγικό µοντέλο της ποσοτικής επέκτασης εξάντλησε πλέον τα όριά του. Στις ανεπτυγµένες χώρες εµφανίζεται στροφή στην ποιότητα εις βάρος της ποσότητας. Γίνεται συνείδηση σε όλο και ευρύτερα στρώµατα η ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος. Οι αλλαγές αυτές καταγράφονται στο νέο πλαίσιο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής.Κοινός στόχος των εξελίξεων είναι η ενσωµάτωση της αγροπεριβαλλοντικής διάστασης σε όλες τις εκφράσεις της αγροτικής και σε όλα τα επίπεδα σχεδιασµού και εφαρµογής της στην υπηρεσία µιας σύγχρονης πολιτικής ανάπτυξης της υπαίθρου (Κούµας, 1998). 2.4 Ορισµοί Παρακάτω παρατίθενται ορισµοί σε σχέση µε εναλλακτικές µορφές γεωργίας, φιλικές προς το περιβάλλον και σε αντιδιαστολή πάντα µε τη συµβατική ή χηµική γεωργία. Αειφορική γεωργία: Η θεµελιώδης διαφορά αυτής από τη συµβατική έγκειται στον τρόπο µελέτης και θεώρησης του αγροοικοσυστήµατος, καθώς και στο βαθµό της ανθρώπινης παρέµβασης σε αυτό. Άλλωστε στρατηγικός στόχος της αγροπεριβαλλοντικής πολιτικής είναι η αειφορική ανάπτυξη, δηλαδή η οικονοµικά βιώσιµη αγροτική ανάπτυξη, η οποία στηρίζεται στη διατήρηση στο διηνεκές της ποιότητας και της παραγωγικότητας των αγροτικών και φυσικών οικοσυστηµάτων (Κούµας, 1998). Η αειφορική γεωργία στηρίζεται στην ολιστική θεώρηση της γεωργίας όπου κατά την παραγωγική διαδικασία αξιοποιούνται στο µέγιστο δυνατό όλοι οι φυσικοί παράγοντες όπως έδαφος, κλίµα, βιοποικιλότητα κ.ά, µε απώτερο σκοπό να εξασφαλιστεί η αειφορική παραγωγή (Ζωιόπουλος και Παπαθεοδώρου, 2000,σελ.47). Βιολογική γεωργία: Κατά καιρούς έχουν δοθεί πολλές ονοµασίες π.χ οργανική, οικολογική, φυσική κ.ά, και αυτό γιατί δεν είναι έννοια στάσιµη και αµετάβλητη. Εξελίσσεται παρακολουθώντας και υιοθετώντας τα αποτελέσµατα της επιστήµης τα οποία ταιριάζουν στις αρχές της, πρόκειται όµως για έννοιες συνώνυµες. Η βιολογική γεωργία η οποία είναι ευρέως γνωστή ως η παραγωγή αγροτικών προϊόντων χωρίς τη χρήση τεχνητών χηµικών ουσιών, διαφέρει από τη λεγόµενη συµβατική στο ότι η δεύτερη χαρακτηρίζεται από καλλιεργητικές πρακτικές υψηλών εξωτερικών εισροών και προϋποθέτει γι αυτό την εντατική χρήση καλλιεργητικών, αγροχηµικών, φυσικών όρων και πηγών ενέργειας, οι οποίες τείνουν να εξαντληθούν ή να γίνουν ασύµφορες. 10
Περιγράφοντας λοιπόν τη βιολογική γεωργία θα µπορούσε κανείς να πει ότι αυτή συνίσταται ως ακολούθως: Στις καλλιεργητικές πρακτικές που δεν πρέπει να εφαρµόζει ή που θα πρέπει επιµελώς να αποφεύγει ο βιοκαλλιεργητής, επειδή είναι δυνατόν να έχουν αρνητικές συνέπειες στο οικοσύστηµα π.χ η χρήση συνθετικών αγροχηµικών, όπως είναι τα λιπάσµατα. Στις πρακτικές που θα πρέπει να εφαρµόζει ανελλιπώς ο βιοκαλλιεργητής, όπως είναι η αµειψισπορά, η χλωρή λίπανση, η κατάλληλη χρήση φυτικών υπολειµµάτων(κοµπόστα) καθώς και των ζωικών αποβλήτων, η βιολογική φυτοπροστασία, η επιλογή κατάλληλων ειδών και ποικιλιών, η καταστροφή των ζιζανίων µε φωτιά κ.ά.(επιτροπάκης,2000,σελ.16). Η βιολογική γεωργία είναι µια ριζοσπαστική προσέγγιση, βασισµένη κυρίως σε µεθόδους κλειστού κύκλου παραγωγής, είναι δε ικανή να λύσει το πρόβληµα της διατροφής (Woodward,1998,στο Φωτόπουλο,2000) Ο κώδικας τροφίµων θεωρεί τη βιολογική γεωργία ως ένα σφαιρικό σύστηµα γεωργικής παραγωγής (φυτικών και ζωικών προϊόντων) που ευνοεί τις πρακτικές διαχείρησης µάλλον παρά την προσφυγή σε παράγοντες παραγωγής εξωτερικής προέλευσης. Σύµφωνα µε τις κατευθυντήριες γραµµές του κώδικα η βιολογική γεωργία πρέπει να συµβάλει στους εξής στόχους: Στην αύξηση της βιοποικιλότητας στο σύνολο του συστήµατος. Στην αύξηση της βιολογικής δραστηριότητας των εδαφών. Στη διατήρηση της γονιµότητας των εδαφών µακροπρόθεσµα. Στην ανακύκλωση των αποβλήτων φυτικής και ζωικής προέλευσης προκειµένου να αποκατασταθούν τα στοιχεία που είναι θρεπτικά για τη γη, µειώνοντας έτσι, όσο είναι δυνατόν, τη χρήση µη ανανεώσιµων πόρων. Στην προσφυγή στους ανανεώσιµους πόρους στα γεωργικά συστήµατα που είναι οργανωµένα τοπικά. Στην προώθηση της ορθής χρήσης των εδαφών, του νερού και του αέρα και τη µείωση όλων των µορφών µόλυνσης που θα µπορούσαν να προκαλέσουν οι καλλιεργητικές πρακτικές και οι πρακτικές εκτροφής ζώων. Στο χειρισµό των γεωργικών προϊόντων, προσέχοντας ιδίως τις µεθόδους µεταποίησης, προκειµένου να διατηρηθεί η βιολογική ακεραιότητα και οι ουσιαστικές ποιότητες του προϊόντος σε όλα τα στάδια. Στην πρόβλεψη σε µια υπάρχουσα εκµετάλλευση µετά από µια περίοδο µετατροπής, η διάρκεια της οποίας καθορίζεται από ειδικούς παράγοντες. (www.foodpress,gr) Ένας άλλος ορισµός που προκύπτει από τη ιεθνή Οµοσπονδία Κινηµάτων Οργανικής Γεωργίας (IFOAM- International Federation of Organic Agricultural Movements) για τη βιολογική ή Οργανική γεωργία είναι: Η παραγωγή γεωργικών προϊόντων α) χωρίς χηµικώς συντιθέµενες ουσίες ώστε τα προϊόντα να είναι ακίνδυνα για τους ανθρώπους και τα ζώα και β) µέσω της σωστής χρήσης των µέσων παραγωγής ώστε να διατηρείται η γονιµότητα του εδάφους και να µην καταστρέφονται τα φυσικά οικοσυστήµατα. 11
Τέλος ο ορισµός που υιοθετήθηκε από την Επιτροπή Γεωργίας FAO, αναφέρει: Η οργανική (βιολογική) γεωργία συνιστάται σε συνολικά συστήµατα παραγωγής τα οποία προωθούν και ενισχύουν την υγεία του αγροοικοσυστήµατος, περιλαµβάνοντας τη βιοποικιλότητα, τους βιολογικούς κύκλους και τη βιολογική δραστηριότητα στο έδαφος. Τα συστήµατα οργανικής παραγωγής βασίζονται σε εξειδικευµένα και λεπτοµερή πρότυπα παραγωγής, που έχουν στόχο να εξασφαλίζουν άριστη αειφορία σε αγροσυστήµατα που είναι κοινωνικώς, οικονοµικώς, και οικολογικώς αειφορικά (Σιάρδος και Κουτσούρης, 2002,σελ.168). Παραδοσιακή καλλιέργεια: Εφαρµόζεται σήµερα στο µεγαλύτερο µέρος του πλανήτη και ιδιαίτερα στις χώρες του τρίτου κόσµου. Θεωρείται ο πρόδροµος της βιολογικής γεωργίας. Έχει προσαρµοστεί στις επικρατούσες συνθήκες του αγροοικοσυστήµατος. Περιλαµβάνει συστήµατα που επιτρέπουν στη γεωργική εκµετάλλευση να ικανοποιήσει τις ανάγκες της χωρίς να ανατρέξει στη µηχανοποίηση και στα συνθετικά αγροχηµικά. Οι τεχνικές που χρησιµοποιεί είναι αποτέλεσµα µακροχρόνιων δοκιµών και διακρίνεται για την ποικιλοµορφία των καλλιεργούµενων ειδών και ποικιλιών. 2.5 Μετατροπή συµβατικών εκµεταλλεύσεων σε βιολογικές Περίοδος µετατροπής είναι το χρονικό διάστηµα που απαιτείται από τον Κανονισµό (ΕΟΚ) 2092/91 για το χαρακτηρισµό ενός προϊόντος σα βιολογικό. Ξεκινάει το νωρίτερο από την ηµεροµηνία που η επιχείρηση / επιχειρηµατίας έχει γνωστοποιήσει τη δραστηριότητά του στην αρµόδια Αρχή του κράτους µέλους και έχει υπογράψει Ιδιωτικό Συµφωνητικό Συνεργασίας µε το Φορέα. Πιο συγκεκριµένα σύµφωνα µε τον Κανονισµό (ΕΟΚ) 2092/91 ένα προϊόν για να µπορεί να χαρακτηριστεί σαν βιολογικό προερχόµενο από: Ετήσιες καλλιέργειες θα πρέπει να έχουν εφαρµοστεί στα αγροτεµάχια οι κανόνες παραγωγής του παραπάνω Κανονισµού για διάρκεια περιόδου µετατροπής τουλάχιστον δύο ετών πριν από τη σπορά. Λιβάδια για παραγωγή ζωοτροφών θα πρέπει να έχουν εφαρµοστεί σ αυτά οι κανόνες παραγωγής του παραπάνω Κανονισµού για διάρκεια περιόδου µετατροπής τουλάχιστον δύο ετών πριν την εκµετάλλευσή τους. Πολυετείς καλλιέργειες θα πρέπει να έχουν εφαρµοστεί στα αγροτεµάχια οι κανόνες παραγωγής του παραπάνω Κανονισµού για διάρκεια περιόδου µετατροπής τουλάχιστον τριών ετών πριν από την πρώτη συγκοµιδή των προϊόντων. Τα προϊόντα που θα παραχθούν/ συγκοµιστούν από τα ενταγµένα αγροτεµάχια µπορούν να πουληθούν µε αναφορά στο βιολογικό τρόπο παραγωγής σαν «προϊόντα βιολογικής γεωργίας σε µεταβατικό στάδιο» µετά την πάροδο περιόδου µετατροπής τουλάχιστον δώδεκα µηνών πριν από την συγκοµιδή. Εφόσον παρέλθει το συνολικό καθορισµένο διάστηµα της περιόδου µετατροπής στα αγροτεµάχια, µπορεί κανείς να εµπορευθεί το προϊόν σαν «Προϊόν βιολογικής Γεωργίας». 12
2.6 Η Βιολογική γεωργία στον κόσµο. Το παρακάτω κεφάλαιο αφορά την εξέλιξη καθώς και την υπάρχουσα κατάσταση της βιολογικής γεωργίας σε παγκόσµιο επίπεδο. Ακολουθούν πίνακες και γραφήµατα µε στόχο την πληρέστερη απεικόνιση. Από τα δεδοµένα αποδεικνύεται ότι η βιολογική γεωργία κερδίζει συνεχώς έδαφος. Τα πιο πρόσφατα καταγεγραµµένα στοιχεία του FiBL-SURVEY αφορούν τη χρονολογία 2006. Συνολικά καλλιεργούνται περίπου 305 εκατοµµύρια στρέµµατα. Την πρώτη θέση καταλαµβάνει η Ωκεανία µε 118,5 εκατοµµύρια στρέµµατα, ακολουθεί η Ευρώπη µε 69 εκατοµµύρια στρέµµατα, η Λατινική Αµερική, η Ασία, η Βόρειος Αµερική, και τέλος η Αφρική. Εάν συγκρίθεί επίσης η ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας ανάµεσα στα έτη 2005-2006, παρατηρείται γενικότερα µια µικρή άνοδο για όλες τις ηπείρους, µε εξαίρεση την Αφρική και Βόρειο Αµερική που η κατάσταση παραµένει µάλλον στάσιµη. Πίνακας 2.2: Η ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας διεθνώς,1998-2006 Έτη Βιολογική καλλιέργεια (εκατοµµύρια στρέµµατα) 1998 75 1999 158 2000 172 2001 227 2002 235 2003 257 2004 298 2005 286* 2006 304 Πηγή: FiBL and SOEL Surveys 2000-2008 * Το έτος 2005 παρατηρείται πτώση της βιολογικής έκτασης εξαιτίας πυρκαγιών σε Κίνα, Χιλή και Αυστραλία, οπότε χάθηκαν αντίστοιχα 12/ 6/ 4 εκατοµµύρια στρέµµατα. 13