Χάραξη πολιτικής για την προώθηση αειφόρων μορφών γεωργίας και τη στήριξη νέων αγροτών Αθανάσιος Θεοχαρόπουλος Γεωπόνος M.Sc., Διδάκτωρ Αγροτικής Οικονομίας Α.Π.Θ. Υπεύθυνος Τομέα Αγροτικής Πολιτικής ΔΗΜΑΡ τέως Ειδικός Γραμματέας Κοινοτικών Πόρων και Υποδομών ΥΠΑΑΤ Το σχέδιο αυτό χρηματοδοτήθηκε με τηνυποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ηπαρούσα δημοσίευση δεσμεύει μόνοτονσυντάκτη της και ηεπιτροπή δενευθύνεται για τυχόνχρήση τωνπληροφοριώνπου περιέχονται σε αυτήν.
Αειφόρες μορφές γεωργίας Τα τελευταία χρόνια, το ενδιαφέρον για το περιβάλλον αναδείχτηκε σε βασικό κοινωνικό και οικονομικό θέμα σε όλο τον κόσμο. Ηδιαπίστωση των προβλημάτων που επέφερε η εφαρμογή της συμβατικής γεωργίας, η ευαισθησία των καταναλωτών σε θέματα ποιότητας τροφίμων και η ανάγκη διαρθρωτικών αλλαγών σε επίπεδο γεωργικής εκμετάλλευσης έφεραν στο προσκήνιο αειφόρες μορφές γεωργίας.
ΣΧΗΜΑΤΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ
Βαθμός υιοθέτησης των αειφόρων μορφών γεωργίας στα 15 παλαιά μέλη της Ε.Ε. 25 20 15 10 ΒΙΟ ΟΛ 5 0 IE BE LU FR EL NL ES DE FI PT IT SE UK DK AT Ε.Ε.-15 Ε.Ε.-27
Βαθμός υιοθέτησης των αειφόρων μορφών γεωργίας στα 12 νέα μέλη της Ε.Ε. 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 BG MT RO CY PL HU LT SI SK LV EE CZ Ε.Ε.-12 Ε.Ε.-27 ΒΙΟ ΟΛ
Διαχρονική εξέλιξη των αειφόρων μορφών γεωργίας στην Ελλάδα Σ τρέμματα 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 ΒΙΟ ΟΛ ΒΙΟ&ΟΛ 200.000 0 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Έτος 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Ολοκληρωμένη και βιολογική γεωργία Στην ολοκληρωμένη και στη βιολογική γεωργία υπάρχουν σημαντικές προοπτικές βελτίωσης των οικονομικών αποτελεσμάτων μέσω αξιοποίησης της υπάρχουσας τεχνογνωσίας εντός της κάθε τεχνολογίας παραγωγής. Οι εκμεταλλεύσεις ολοκληρωμένης διαχείρισης χρησιμοποιούν μία οικονομικά περισσότερο παραγωγική τεχνολογία σε σχέση με την αντίστοιχη συμβατική, αλλά την αξιοποιούν σε μικρότερο βαθμό. Ηπεριβαλλοντικά προσαρμοσμένη τεχνική και οικονομική παραγωγικότητα λιπασμάτων και γεωργικών φαρμάκων είναι μεγαλύτερη στις δύο εναλλακτικές μορφές γεωργίας σε σχέση με τη συμβατική γεωργία. Οι βιολογικές εκμεταλλεύσεις χρησιμοποιούν μία λιγότερο παραγωγική τεχνολογία σε σχέση με τις τεχνολογίες ολοκληρωμένης και συμβατικής παραγωγής, την οποία επιπρόσθετα αξιοποιούν λιγότερο αποτελεσματικά. Οι βιολογικές εκμεταλλεύσεις χρησιμοποιούν μία πολύ αποτελεσματική τεχνολογία ως προς την προστασία του περιβάλλοντος, την οποία επιπρόσθετα αξιοποιούν σε πολύ υψηλό βαθμό. Στη συμβατική και στην ολοκληρωμένη καλλιέργεια υπάρχουν σημαντικές δυνατότητες μείωσης των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων λόγω της χρήσης λιπασμάτων και γεωργικών φαρμάκων χωρίς κόστος ευκαιρίας.
Προτάσεις για την ολοκληρωμένη και την βιολογική γεωργία Τα μέτρα πολιτικής που στοχεύουν στην προώθηση εναλλακτικών μορφών γεωργίας πρέπει να εστιάζουν στην παροχή επιστημονικής υποστήριξης. Στη βιολογική διαχείριση προτείνεται να αξιοποιηθεί ηήδη υπάρχουσα τεχνογνωσία των οικονομικά αποτελεσματικών εκμεταλλεύσεων ώστε να ελαχιστοποιηθεί το κόστος παραγωγής. Στην ολοκληρωμένη γεωργία τα μέτρα πολιτικής πρέπει πρωτίστως να στοχεύουν στην αύξηση της περιβαλλοντικής αποτελεσματικότητας και στην περαιτέρω μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Προτείνεται, πέρα από αποτελεσματικότερη χρήση των εισροών, και αύξηση του μεγέθους κλίμακας λειτουργίας των εκμεταλλεύσεων, ιδίως βιολογικής διαχείρισης, ώστε να επιτευχθεί ημεγαλύτερη δυνατή μείωση του κόστους παραγωγής.
Προτάσεις για την ολοκληρωμένη και την βιολογική γεωργία Οι επιδοτήσεις απέχουν αρκετά από το να αποτελούν ένα επαρκές πλαίσιο πολιτικής για την υιοθέτηση αειφόρων μορφών γεωργίας. Στη βιολογική καλλιέργεια οι επιδοτήσεις είναι απαραίτητες ιδίως λόγω της αναποτελεσματικότητας στη χρήση των εισροών. Οι ενισχύσεις στη βιολογική γεωργία μπορεί να επιλεχθούν και ως μέτρο ανταμοιβής των παραγωγών για τη σημαντική μείωση των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Η απόφαση αυτή επαφίεται στους στόχους που τίθενται σε επίπεδο αγροτικής και περιβαλλοντικής πολιτικής. Για να υπάρχουν όμως μακροπρόθεσμες προοπτικές απαιτούνται: Πολιτική που θα στοχεύει στην εκπαίδευση των παραγωγών που ασχολούνται με τις αειφόρες μορφές γεωργίας. Έμφαση στο μάρκετινγκ αυτών των προϊόντων και στην ενημέρωση του καταναλωτικού κοινού, ώστε μακροπρόθεσμα να επιτευχθούν υψηλότερες τιμές από την συμβατική γεωργία.
Αειφόρος αγροτική ανάπτυξη και νέοι αγρότες Για να επιτευχθεί όμως η αειφόρος αγροτική ανάπτυξη είναι η απαραίτητη η συμβολή των νέων αγροτών. Για το λόγο αυτό πρέπει να στηριχθεί η εγκατάσταση όσο το δυνατόν περισσότερων νέων αγροτών στη γεωργία και την ύπαιθρο. Είναι σημαντικό στην εποχή την οποία ζούμε, στην εποχή της ανασφάλειας και της ανεργίας, να διαμορφώνονται ευνοϊκές συνθήκες και να αναπτύσσονται οι κατάλληλες υποδομές για την προσέλκυση νέων ανθρώπων στην απασχόληση με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, εξασφαλίζοντας ένα ικανοποιητικό εισόδημα.
Ηλικιακή ανανέωση Πρέπει να επιδιωχθούν νέες επενδυτικές δυνατότητες και καινοτόμες ευκαιρίες, ώστε να ανοιχθούν πεδία δράσης ειδικά για τους νέους ανθρώπους που σήμερα ασφυκτιούν σε μια κλειστή και αγκυλωμένη οικονομική πραγματικότητα, υπό το βάρος μιας πρωτόγνωρης κρίσης. Πρέπει να αντιμετωπισθεί άμεσα ένα από τα βασικότερα προβλήματα της γεωργίας και των αγροτικών περιοχών της χώρας μας, που είναι ηγήρανση του πληθυσμού. Το πρόβλημα αυτό γίνεται ακόμη πιο έντονο στις ορεινές και μειονεκτικές περιοχές, στις οποίες οι συνθήκες, λόγω της απομόνωσης, είναι δυσμενέστερες.
Ελληνική αγροτική οικονομία Το μέλλον και ηπροοπτική της αγροτικής μας οικονομίας πρέπει να στηρίζεται: στην αύξηση και ποιοτική αναβάθμιση της παραγωγής, στην παραγωγή επώνυμων και πιστοποιημένων αγροτικών προϊόντων, στην προώθηση του συνόλου των ελληνικών διατροφικών προϊόντων στην εθνική, ευρωπαϊκή και παγκόσμια αγορά: μέσω της προβολής του μεσογειακού μοντέλου διατροφής και με μεθόδους παραγωγής φιλικές στο περιβάλλον.
Στρατηγική Χρειάζεται όμως σωστός προγραμματισμός, ώστε να μετατραπεί ητρέχουσα οικονομική συγκυρία σε ευκαιρία. Πρέπει να προωθηθούν αναπτυξιακές δράσεις για την ελληνική γεωργία, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στην αύξηση της ανταγωνιστικότητάς της, αλλά και εστιάζοντας στην ποιότητα, την εξωστρέφεια, την καινοτομία και κυρίως τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Στις σημερινές συνθήκες απαιτείται στοχευμένη πολιτική ανάπτυξης των ανθρώπινων πόρων και χάραξη μίας ολοκληρωμένης στρατηγικής για τον αγροτικό τομέα. Μία στρατηγική που θα κινείται στο τετράπτυχο: αγροτική ανάπτυξη αειφορία ανταγωνιστικότητα κοινωνική συνοχή.
Αναγκαιότητα ενός εθνικού σχεδίου χάραξης αγροτικής πολιτικής Στόχος πρέπει να είναι ηανάδειξη των ποιοτικών χαρακτηριστικών και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της ελληνικής γεωργίας. Για το λόγο αυτό πρέπει να αρχίσει άμεσα ησύνταξη ενός εθνικού σχεδίου χάραξης αγροτικής πολιτικής με στόχευση στην προώθηση αειφόρων μορφών γεωργίας, την παραγωγή ποιοτικών προϊόντων και την στήριξη νέων αγροτών. Το σχέδιο αυτό πρέπει να βασίζεται στα πραγματικά δεδομένα, να αξιοποιεί το ανθρώπινο και επιστημονικό δυναμικό που διαθέτει αυτός οτόπος, να κινητοποιεί σε θετική κατεύθυνση όλον τον κόσμο της υπαίθρου αξιοποιώντας και τις παραμικρές δυνατότητες της ΚΑΠ και να στοχεύει στην όσο το δυνατόν πληρέστερη εκπαίδευση των αγροτών.
Τα κυριότερα στοιχεία του εθνικού σχεδίου ανάπτυξης της αγροτικής παραγωγής (1/2) Προώθηση της ολοκληρωμένης διαχείρισης και της βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, Στροφή στην παραγωγή ποιοτικών αγροτικών προϊόντων. Πρέπει να δοθεί έμφαση στα Προϊόντα Γεωγραφικής Ένδειξης, Προϊόντα Ονομασίας Προέλευσης και Τοπικά Παραδοσιακά Προϊόντα. Υποστήριξη στην μετακίνηση προς την ύπαιθρο νέων και ανέργων για την ενασχόληση στην αγροτική παραγωγή με παροχή γης, τεχνογνωσίας και ενισχύσεων. Η κατοχύρωση του αγροτικού επαγγέλματος με (α) εγγραφή στο Μητρώο Αγροτών (β) πιστοποίηση των γνώσεων των νεοεισερχόμενων στο επάγγελμα με το Πράσινο Πιστοποιητικό το οποίο θα δίνει προτεραιότητα πρόσβασης στα Προγράμματα Αγροτικής Ανάπτυξης. Προώθηση της ανταγωνιστικότητας του αγροτικού τομέα με μέτρα μείωσης του κόστους παραγωγής, εξυγίανσης του εμπορίου των αγροτικών προϊόντων, προστασία της αγροτικής γης με σαφή καθορισμό των χρήσεων της. Δημιουργία ενός αξιόπιστου συστήματος ελέγχων και πιστοποιήσεων σε όλα τα επίπεδα.
Τα κυριότερα στοιχεία του εθνικού σχεδίου ανάπτυξης της αγροτικής παραγωγής (2/2) Αναδιάρθρωση των καλλιεργειών με έμφαση σε προϊόντα που πλεονεκτούμε και μπορούν να σταθούν αυτοδύναμα στις διεθνείς αγορές. Προώθηση σύγχρονων δράσεων εμπορίας των αγροτικών προϊόντων και νέων μορφών συμβολαιακής γεωργίας. Καθετοποίηση της παραγωγής. Στροφή προς την παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων, όπου ηχώρα μας είναι έντονα ελλειμματική, με αξιοποίηση και διαχείριση των βοσκοτόπων ως μοχλό ανάπτυξης της υπαίθρου. Αποφασιστική στροφή στην εφαρμοσμένη αγροτική έρευνα, σύνδεσή της με την παραγωγή και εμπορία, προώθηση της κατάρτισης του αγροτικού πληθυσμού. Ανάπτυξη έργων υποδομής και κατασκευή αρδευτικών έργων. Ησωστή διαχείριση των διαθέσιμων υδάτινων πόρων, με εξοικονόμηση και επαναχρησιμοποίηση του νερού για άρδευση είναι μια δυναμική προοπτική αειφόρου ανάπτυξης.
Προγραμματική περίοδος 2014-2020 και συλλογικές μορφές δράσης Ηχώρα εξασφάλισε σημαντικούς πόρους για την επόμενη περίοδο συνεπώς πρέπει να προωθηθούν αναπτυξιακές δράσεις για την ελληνική γεωργία, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στην αύξηση της ανταγωνιστικότητάς της, αλλά και εστιάζοντας στην ποιότητα, την εξωστρέφεια, την καινοτομία και κυρίως τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Σημαντικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων αυτών, μπορούν να διαδραματίσουν όλες οι συλλογικές μορφές οικονομικής δραστηριοποίησης των παραγωγών, πολύ δε περισσότερο των νέων. Προσβλέπουμε στην ιδιαίτερη συμβολή τους στη διαδικασία διακίνησης και εμπορίας των αγροτικών προϊόντων, καθώς και στη σημαντική παρέμβασή τους σε κρίσιμους τομείς, όπως είναι το κόστος παραγωγής αλλά και οι τιμές των προϊόντων στον τελικό καταναλωτή.
Πολιτική ανάπτυξης ανθρώπινων πόρων Στις σημερινές συνθήκες απαιτείται στοχευμένη πολιτική ανάπτυξης των ανθρώπινων πόρων: Ηνέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που διαμορφώνεται στη χώρα μας και οι αλλαγές στο τοπίο της απασχόλησης έχουν ως αποτέλεσμα την αναζήτηση εργασίας και ένταξη μιας νέας γενιάς στο αγροτικό επάγγελμα. Για το λόγο αυτό επιβάλλεται: Ηδιασύνδεση όλων των ερευνητικών φορέων μεταξύ τους, με στόχο τον συντονισμό και την αποτελεσματικότερη λειτουργία τους μέσω της δημιουργίας ερευνητικών δικτύων. Ουσιαστική αξιοποίηση και άμεση σύνδεση της έρευνας με την πρωτογενή παραγωγή. Ηδημιουργία ενός αποτελεσματικού συστήματος παροχής τεχνικοοικονομικών συμβουλών προς τους αγρότες με πλήρη εκμετάλλευση των πόρων και δυνατοτήτων που παρέχουν οι αντίστοιχες ρυθμίσεις της ΚΑΠ και ενεργοποίηση του αξιόλογου επιστημονικού δυναμικού που διαθέτει ηελληνική ύπαιθρος, το οποίο δυστυχώς παραμένει στην ανεργία.
Νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική Χρειάζεται μια μεγάλη εθνική συνεννόηση γύρω από τη νέα ΚΑΠ. Ηνέα Προγραμματική Περίοδος, αποτελεί για την Ελλάδα σημαντική ευκαιρία ώστε να καταστεί ηελληνική αγροτική οικονομία βιώσιμη, ανταγωνιστική, μοχλός εξόδου της χώρας μας από την κρίση. Με συνέργειες ανάμεσα στην πρωτογενή παραγωγή και στους υπόλοιπους κρίκους της αλυσίδας. Με την αξιοποίηση όλων των διαθέσιμων εργαλείων για την ενεργοποίηση των παραγωγικών δυνάμενων αυτού του τόπου. Ηάσκηση του βιολογικού τρόπου καλλιέργειας συμπεριλαμβάνεται χωρίς να απαιτείται καμία άλλη προϋπόθεση και κανένα επιπρόσθετο περιβαλλοντικό μέτρο στις πρόσθετες ενισχύσεις οικολογικής μέριμνας (+30%). ΗΕλλάδα πρέπει να ενθαρρύνει άμεσα και να βοηθήσει τους γεωργούς και κτηνοτρόφους οι οποίοι θέλουν να ασκήσουν την βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία. Ηολοκληρωμένη διαχείριση πρέπει επίσης να οδηγεί στη λήψη του επιπρόσθετου 30% χωρίς επιπρόσθετες υποχρεώσεις.
Συμπερασματικά Με τη χάραξη αυτής της πολιτικής, ο πρωτογενής τομέας θα έχει τις δυνατότητες να συμβάλλει αποφασιστικά στην αειφόρο αγροτική ανάπτυξη και στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Οι νέοι άνθρωποι είναι ηεπισπεύδουσα δύναμη για αυτές τις ριζικές αλλαγές και μεταρρυθμίσεις. Ηποιότητα των αγροτικών προϊόντων είναι το συγκριτικό μας πλεονέκτημα. Ηχάραξη μίας στοχευμένης πολιτικής για την προώθηση αειφόρων μορφών γεωργίας είναι βασική προϋπόθεση για την αειφόρο ανάπτυξη. Με την πολιτική αυτή μπορεί να επιτευχθεί ηαλλαγή του μοντέλου ανάπτυξης. Από ένα καταναλωτικό σε ένα υγιές παραγωγικό μοντέλο.
Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας