ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι μαθησιακές δυσκολίες είναι ένα φαινόμενο που η εντόπισή του στα εκπαιδευτικά πεπραγμένα πιστοποιεί την προαγωγή της εκπαιδευτικής έρευνας τα τελευταία χρόνια και προάγει το έργο του δασκάλου και του σχολείου. Αναδεικνύει εκφάνσεις και πλευρές της διδακτικής πραγματικότητας που στο μεν παρελθόν δημιουργούσανε λανθάνουσα πραγματικότητα ως προς την εξακρίβωση της γενικότερης και ειδικότερης εικόνας και στο μεν παρόν προβάλλουν δυνατότητες και πεδία της μαθησιακής διαδικασίας που ουσιαστικά και κύρια πιστοποιούν στο μάξιμουμ των δυνατοτήτων για το επιδιωκόμενο των ίσων ευκαιριών, το οποίο είναι και το διακύβευμα της σύγχρονης κοινωνικής και παιδαγωγικής διαδικασίας. Όμως, όπως κάθε χώρος των κοινωνικών επιστημών, αποτελούν πεδίο, χώρος και ερευνητικό πρόβλημα από τη μία πλευρά με αμείωτο ενδιαφέρον και από την άλλη με επιστημονικές τοποθετήσεις ανάλογη της οπτικής επιστημονικής θεώρησης του ενδιαφερόμενου ερευνητή και θεωρητικού. Και φυσικά η κάθε πρόταση όπως και πρακτική προσπάθεια γίνεται εντός συγκεκριμένων θεωρητικών πλαισίων και στο φόντο των αντίστοιχων επιρροών. Ο όρος μαθησιακές δυσκολίες εμφανίζεται ως αθροιστική έννοια. Ένα ποσοστό μαθητών 15 με 30% όπως φαίνεται από τη βιβλιογραφία παρουσιάζει μ.δ. Σε συνοπτική τους αναφορά εμφανίζονται: α) εξαιτίας σωματικών αναπηριών. ή β) ειδικών αναγκών ή γ) κοινωνικών λόγων. Έτσι διακρίνουμε περιπτώσεις: 1) αναπηριών ατόμων χωρίς αναγκαστικά να παρουσιάζονται μ.δ. (ή άτομα με χρόνιες παθήσεις). Οι μαθητές αυτοί φοιτούν σε σχολεία ΣΜΕΑ μόνο όταν δεν έχουν την ικανότητα της αυτοεξυπηρέτησης. 2) Νοητικής υστέρησης, διαφόρων συνδρόμων όπως Down, αυτισμός κ.λ.π. Τα άτομα αυτά συνήθως εκπαιδεύονται στα ειδικά σχολεία (ΣΜΕΑ), αν και σε πολλές περιπτώσεις προτείνεται η φοίτησή τους σε τυπικά τμήματα των αντίστοιχων σχολείων. Και εδώ όπως και παντού. 3) Νευρολογικών προβλημάτων ή και παρεκλίνουσες εκφάνσεις του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Στην κατηγορία ανάγουμε προβλήματα της ομιλίας και λόγου. Ακόμα προβλήματα του λεπτού και του αδρού νευρικού συστήματος, όπως δυσπραξία και άλλες διακρίσεις που γίνονται από φορείς κατά καιρούς, όπως υπερκινητικότητα κ.λ.π. 4) Συναισθηματικές και κοινωνικές διαταραχές που αφετηρία έχουν καταστάσεις του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος, οι οποίες έ- χουν δυσμενές αντίκτυπο στην παρουσία και τη συμπεριφορά των μαθητών στη μάθηση, την κοινωνική ένταξη και την αφομοίωση των κανόνων της ομάδας που συμμετέχουν. 5) Άτομα με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες στην ανάγνωση, τη γραφή και την αριθμητική, δηλαδή στην τεχνική γλώσσα και επινόηση του ανθρώπινου πολιτισμού. Εδώ ανήκει περίπου ένα 4 με 5% του μαθητικού πληθυσμού.
Είναι σαφές ότι οι προηγούμενες διακρίσεις μας εξυπηρετούν απλά και μόνο ανάγκες χαρτογράφησης και προσανατολισμού μας στο χώρο των μαθησιακών δυσκολιών και της ειδικής αγωγής, που αντιμετωπίζονται από το ενιαίο και όλο του εκπαιδευτικού συστήματος, ανεξάρτητα εάν αυτά είναι επιτυχημένα ή όχι, οργανωμένα και εάν επίσης υλοποιούνται σε αποτελεσματική βάση. Βέβαια η ενασχόληση μ αυτό το θέμα προβάλλει διαφορετικές κατηγοριοποιήσεις ή διακρίσεις, πράγμα όμως που σε γενικές γραμμές το πλήθος και η ποικιλία αυτών αποδεικνύει τη σημαντικότητα του θέματος αλλά και το χώρο που έχει ακόμα η επιστήμη να διανύσει. Στην παρούσα πρότασή μας προσπαθούμε να διαγνώσουμε και να θεραπεύσουμε το πρόβλημα των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών. Στηριζόμαστε σ ένα αφομοιωτικό εξηγητικό μοντέλο της θεωρητικής έ- νταξης των μαθησιακών δυσκολιών στο σχολείο, λειτουργικής διάθεσης όλων των στοιχείων μιας ενιαίας εξηγητικής διαδικασίας. 1 Πράγμα που με την παρούσα προσπάθειά μας ερευνώντας ακριβή στοιχεία των μαθησιακών δυσκολιών του μαθητή παρεμβαίνουμε εκεί ακριβώς που διαπιστώνεται το πρόβλημα και όπως αυτό αναδεικνύεται μέσα από τη διαγνωστική διαδικασία. Τέλος, σε αποσαφήνιση αναφέρουμε ότι το παρόν υλικό αξιολόγησης προσδιορίζεται να εφαρμοστεί σε μαθητή που βρίσκεται περίπου στη Γ τάξη του δημοτικού σχολείου. Η επιλογή μας αυτή έχει ναι μεν παραδειγματική εφαρμογή για την πρότασή μας, όμως είναι και η κατ εξοχήν χρονική περίοδος διαπίστευσης και καθοριστικής παρέμβασης της εκπαίδευσης για την επίλυση μαθησιακών προβλημάτων και εμφάνισης του φαινομένου των μαθησιακών δυσκολιών. 1 Δήμου, 1991 2
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η γνώση προσλαμβάνεται μόνο με τις επιδράσεις του περιβάλλοντος, η ισχύς των οποίων αναγκάζει τον οργανισμό να τροποποιεί ανάλογα τη συμπεριφορά του και να επιτυγχάνει μάθηση; Ή ο ίδιος ο οργανισμός μέσω των έξεων που δόμησε και των τάσεων που αναδύουν εσωτερικές του λειτουργίες προαπαιτούν το πλαίσιο χρόνου και είδους πρόσληψης πληροφοριών και επεξεργασίας του ώστε και μέχρι σημείου να γίνουν εσωτερικές του δομές; Όπως σε γενικές γραμμές συμβαίνει σε πολλά φυσικά φαινόμενα αλλά κυρίως σε κοινωνικοατομικές καταστάσεις η αλήθεια είναι κάπου στη μέση. Η μάθηση δεν είναι μια μονομερής και μονότονη διαδικασία. Αντιθέτως αλλά και επιπλέον επιτυγχάνεται αξιοποιώντας παράγοντες και επιστρατεύοντας δυνάμεις όταν, όποτε και όπου χρειάζεται. Συνεπώς, λαμβάνοντας υπόψη ότι μάθηση είναι μια «καλυμμένη γνωστική διαδικασία μέσω της οποίας διαμορφώνεται και λειτουργεί σε σχετικά σταθεροποιημένη υπόσταση η γνωστική, συγκινησιακή και η ψυχοκινητική δομή του ατόμου» (Bower, G./Hilgard, E. 1981, σσ. 27-35, όπ. αναφ. στο Δήμου, Γ. 2003, σ. 28) για την κατανόηση αυτού του φαινόμενου θεωρείται απαραίτητα να υπάρξει αναφορά θέσεων διαμόρφωση εννοιολογικού πλαισίου. Αυτό είναι: (Δήμου, Γ. 2003, σσ. 30-33) α) Η μάθηση είναι ατομική υπόθεση απαιτώντας απόλυτα τη συμμετοχή του ίδιου του ατόμου που μαθαίνει μόνο για τον εαυτό του. β) Η μάθηση συντελείται κυρίως μέσω γνωστικών (καλυμμένων) διαδικασιών, δηλαδή συντονισμένων λειτουργιών του κεντρικού, νευρικού, αισθητηριακού και ψυχοκινητικού συστήματος, αλλά και δομικών αλλαγών των εγκεφαλικών κυττάρων. γ) Με τη μάθηση διαμορφώνεται η προσωπικότητα του ατόμου, με τις αλλαγές και τις δομήσεις που πραγματοποιούνται στο γνωστικό, συγκινησιακό και ψυχοκινητικό επίπεδο, αλλά και τις λειτουργικές αλλαγές που δομούνται στο άτομο από το συνδυασμό αυτών των παραγόντων στην κοινωνική έκφραση του ατόμου. δ) Η μάθηση προϋποθέτει βιολογική ωριμότητα και εγρήγορση του οργανισμού. ε) Το περιβάλλον ως προϋπόθεση, αντικείμενο και κοινωνικό έλεγχο της μάθησης. Η πολυεπίπεδη κοινωνική πραγματικότητα αφενός μεν αντιδιαστέλλεται με το άτομο πραγματοποιώντας μάθηση, αφετέρου δε είναι το ίδιο αντικείμενο μάθησης, με ταυτόχρονη λειτουργία κοινωνικού ελέγχου στην ποσότητα και την ποιότητα μάθησης. στ) Η μάθηση προϋποθέτει βιολογική ωριμότητα και ετοιμότητα οργανισμού σε ό,τι αφορά το σκελετικό, μυϊκό, ενδοκρινικό, αισθητηριακό και κεντρικό νευρικό σύστημα. ζ) Η μάθηση πιστοποιείται από τις αλλαγές που επιφέρει στη συμπεριφορά και στις προϋποθέσεις της συμπεριφοράς. Έτσι, με βάση του εννοιολογικού θεωρητικού πλαισίου τα προαναφερθέντα κατασκευάσαμε το παρόν πρακτικό υλικό, το οποίο αποτελεί σαφές παράδειγμα Μελέτης Περίπτωσης και το οποίο μπορεί να προσαρμοστεί κατά περίπτωση και στόχο. Έτσι, στο παρόν υλικό, που εξετάζει τις μαθησιακές δυσκολίες στο γλωσσικό χώρο, πρώτα έχουμε γενική διάγνωση ώστε να εξακριβώσουμε το σημείο που αυτές υπάρχουν. Ακολούθως παραθέτουμε πιο εξειδικευμένο κομμάτι υλικού διάγνωσης, ένα δυσαναγνωσίας (Φωνημική Ενημερώτητα) και ένα δυσορθογραφίας (Εγγραμματισμός) όπου αυτό χρησιμοποιείται ανάλογα με τη διάγνωση στο γενικό μέρος. Το γενικό μέρος στη δόμησή του και στην παράθεση εκτύλιξη του διαγνωστικού υλικού ακολουθείται σαφή λογική σε συσσωρευτική παράταξη αυξάνουσας δυσκολίας: ψυχοσυναισθηματικός, ψυχοκινητικός, γνωστικός και κινητικός τομέας. Και ακολούθως ο κάθε τομέας ακολουθεί ανάλογα διαβάθμιση παράθεσης τομέων του υλικού του. Μ αυτή την εξελικτική παράθεση αυξανόμενων δυσκολιών και κατάτμησης του υλικού κατά θέμα και χώρο εξέτασης στοχεύουμε να καλύψουμε όλους τους τομείς της ανθρώπινης έκφρασης και να έχουμε ακριβή διάγνωση στο μαθησιακό σημείο που απαιτείται και ο μαθητής φέρει την ανάλογη μαθησιακή δυσκολία. 3
ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ 1. ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ: Μαθητής μαθήτρια του Δημοτικού Σχολείου με υστερήσεις και αδυναμίες στον γραπτό η/και στον προφορικό λόγο. Η παρούσα εργασία/πρόταση ενδιαφέρεται κυρίως για μαθητές της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης με μαθησιακές δυσκολίες. 2. ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ: Επιλέγεται συγκεκριμένος μαθητής/μαθήτρια 2 συγκεκριμένης τάξης, συγκεκριμένου Δημοτικού Σχολείου. Αρχικά ορίζεται το θέμα που αντιμετωπίζουμε και καλούμαστε να θεραπεύσουμε. Γίνεται σαφής περιγραφή του θέματος/φαινομένου μαθησιακής δυσκολίας που αξιολογούμε. Συνδέεται με την επίδοση και άλλων μαθησιακών δραστηριοτήτων. Ερευνάται το ιστορικό της μαθήτριας και όλες οι πρότερες διαδικασίες και προσπάθειες εντοπισμού του προβλήματος ή αντιμετώπισής του ή και επίλυσής του. Περιγράφεται η γενικότερη εικόνα της μαθήτριας τόσο ως μαθησιακή δραστηριότητα όσο και ως κοινωνική και ψυχολογική παρουσία, έκφραση και έκφανση. Τέλος γίνεται εκτίμηση κατά πόσον η μαθήτρια δύναται να ακολουθήσει το κανονικό πρόγραμμα του σχολείου. 3. ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ: Για την επίτευξη των στόχων μας χρησιμοποιούμε διαφορετικές μορφές έρευνας, κατά περίπτωση και κατά το πώς κρίνεται σκόπιμο στις φάσεις εξέλιξής της. Α. Μέθοδοι Έρευνας 1) Μελέτη Περίπτωσης εστιασμένη στο άτομο, μη συμμετοχική, παρατηρείται η ομάδα και το άτομο και ο ερευνητής δεν αναμειγνύεται στις δραστηριότητές τους. Ο ερευνητής παραμένει στο πίσω μέρος της αίθουσας ή σε ενορατικό γι αυτόν σημείο του προαυλίου και καταγράφει τα επιδιωκόμενα. Σε πολλές περιπτώσεις όμως παρεμβαίνει, συμμετέχει ώστε η παρουσία του να μη θεωρηθεί «χονδροειδής και αυθαίρετη». 2) Έρευνα δράση. Διαδικασίες: 1.Διάγνωση προβλήματος 2.Συνεργατική συμμετοχική 3.Αυτοαξιολογική 4.Ειδικό πρόβλημα σε ειδικό περιβάλλον μαθήτρια σχολείο. Στόχοι: 1.Η θεραπεία προβλήματος 2.Να καταστεί ο εκπαιδευτικός γνώστης αντιμετώπισης του προβλήματος 3.Η εισαγωγή καινοτόμων προσεγγίσεων για την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων του τμήματος 4.Ο εμπλουτισμός φτωχής επικοινωνιακής προσέγγισης μαθήτριας και δασκάλας 5.Η εναλλακτική λύση στον υποκειμενισμό της διδακτικής καθημερινότητας. 3) Συνέντευξη. Επιδιώκεται να καταγραφεί πλήρης συλλογή πληροφοριών άμεσης σχέσης με το υποκείμενο έρευνας. Δηλαδή το τι γνωρίζει ή όχι, τις προτιμήσεις του και τις στάσεις ή πεποιθήσεις του για τα φαινόμενα και πρόσωπα του σχολείου. 4) Και οι τρεις μέθοδοι θα χρησιμοποιηθούν στο ανάλογο και κατά το πώς εξυπηρετεί τους σκοπούς τις έρευνας. 5) Σε μεγαλύτερη έκταση προτιμάται η δομημένη συνέντευξη λόγω του ότι προσφέρει περιθώρια καλής εκ των προτέρων οργάνωσης. Ο συνεντευκτής θα πρέπει να έχει καλή σχέση με αποδεκτό τρόπο, αμοιβαιότητα και ειλικρίνεια στην επαφή και τις ερωτήσεις και πνεύμα συνεργατικότητας, αναγνώρισης, φυσικότητας και αποδοχής. 6) Σχετικά με τη δομή των ερωτήσεων χρησιμοποιούμε τις «κλειστές ερωτήσεις» με την επιλογή «σωστό ή λάθος», ώστε να εξασφαλιστεί η αγόγγυστη και επικοινωνήσιμη συνεργασία γονέων και εκπαιδευτικών. 7) Η μορφή των ερωτήσεων θα είναι ανάλογα άμεσες ή έμμεσες. Επίσης θα 2 Στην παρούσα εργασία μας παραδειγματικά θα αναφερόμαστε σε μαθήτρια. 4
αναπτυχθούν σε σχήμα «χωνί», δηλαδή από το μη εξειδικευμένο στο πιο εξειδικευμένο. 8) Η συνέντευξη με τη μαθήτρια θα έχει δύο μορφές. Η πρώτη αφορά το συναισθηματικό τομέα όπου η συζήτηση θα είναι ανοιχτή, με στόχους όμως σαφείς που εκ των προτέρων ώστε να εξασφαλίζεται ο προσανατολισμός του συνεντευκτή και η εκμαίευση των ορθών παρατηρήσεων από την συνεντευξιαζόμενη. Τυπολογικά ορίζεται ως μη δομημένη συνέντευξη, που θα προσθέταμε ότι επεκτείνεται και στο χώρο της εστιασμένης. 3 Η δεύτερη θα είναι κλειστή, δηλαδή θα αναμένονται συγκεκριμένες απαντήσεις σε συγκεκριμένα γνωστικά αντικείμενα. 9) Σωστή θεωρείται η απάντηση που καλύπτει τουλάχιστον το 50% των απαιτήσεων της ερώτησης. 10) Το ερωτηματολόγιο προ δάσκαλο και γονείς, κυρίως προς τους πρώτους, είναι δομημένα στα εξής μέρη: Ερωτήσεις από 1 μέχρι και 9 απευθύνονται στη γενικότερη εικόνα του ατόμου. Ερωτήσεις από 9 μέχρι και 13 απευθύνονται στις μαθησιακές της δραστηριότητες. Ερωτήσεις από 14 μέχρι και 17 απευθύνονται στο συναισθηματικό της κόσμο και όπως αυτός δημιουργείται εξ αιτίας της εικόνας που εμφανίζει στην τάξη και της γενικότερης αντιμετώπισής της με οδό τη γνωστική επίδοση. Ερωτήσεις από 18, 19 και 20 εκμαιεύουν στοιχεία της αυτοεκτίμησή της. Ερωτήσεις από 21 μέχρι και 24 απευθύνεται στις ατομικές της αδυναμίες στο ψυχοκινητικό τομέα. Ερωτήσεις από 25 μέχρι και 31 απευθύνονται στον γνωστικό χώρο. Β. Διαδικασίες 1) Σκοπός Έρευνας: Η ανάδειξη των λόγων για τους οποίους η μαθήτρια εμφανίζει δυσκολίες μάθησης, η ανάλυσή τους, η ανάδειξη των ειδικών συνθηκών μάθησης που απαιτεί η συγκεκριμένη περίπτωση και η δόμηση πρότασης α- ντιμετώπισής της. 2) Το διάγραμμα της συνέντευξης εκτυλίσσεται κατά το πώς αναφέρεται για τον κάθε τομέα, δηλαδή συναισθηματικό, ψυχοκινητικό, γνωστικό και κινητικό. 3) Η μορφή των ερωτήσεων είναι ανοιχτός και κλειστός τύπος και των απαντήσεων ανάλογα. 4) Το είδος των πληροφοριών ορίστηκε γενικά για την έρευνα στον ψυχοκινητικό, γνωστικό, συναισθηματικό και κινητικό τομέα. Η συνέντευξη και οι ερωτήσεις της θα εστιαστούν κυρίως στο γνωστικό, συναισθηματικό και ψυχοκινητικό τομέα. 5) Ως προς τα είδη έρευνας, επιλέγεται η μελέτη περίπτωσης γιατί παρέχει ευκαιρίες ανακάλυψης της κατάστασης, η έρευνα δράση γιατί δίνει τη δυνατότητα συμμετοχής στις διαδικασίες και στις συνθήκες ύπαρξης του προβλήματος, η περιγραφή γιατί θα δώσει ολοκληρωμένη εικόνα και η συνέντευξη γιατί δίνει άμεση επαφή με το άτομο ή τα άτομα που εμπλέκονται και καλή οργάνωση για την ανάδειξη φαινομένων της συγκεκριμένης κατάστασης. 6) Η έρευνα θα λάβει χώρα στο άτομο, στο σχολείο, στο δάσκαλο, στην οικογένεια. Συγκεκριμένα: α) Θα πραγματοποιηθεί σύντομη συνέντευξη κατά τα προηγούμενα πρότυπα με τις δασκάλες της μαθήτριας. 3 Cohen, L., Manion, L., 1994, σελ. 376-377 5
β) Θα «παρακολουθηθεί» η μαθήτρια, θα περιγραφούν τα φαινόμενα γύρω απ αυτή και σε ό,τι θα δώσει σαφείς πληροφορίες. Αυτό θα είναι κατά το χρόνο των μαθησιακών διαδικασιών, των σχολικών δραστηριοτήτων και του αύλειου χώρου (διάλειμμα). γ) Θα οργανωθεί και θα υλοποιηθεί συνέντευξη με τη μαθήτρια. Η δομή των ερωτηματολογίων, οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις θα γίνουν καθώς ορίστηκαν προηγουμένως. Πρώτα θα κατευθυνθούμε προς το συναισθηματικό και ψυχοκινητικό τομέα, μετά στο γνωστικό και τέλος θα κληθεί να πραγματοποιήσει κάποιες κινητικές εντολές μας. δ) Τελευταία είναι η συνέντευξη που θα πάρουμε από το οικογενειακό της περιβάλλον. Σύντομη, πληροφοριακή με στόχο μεταξύ άλλων την δημιουργία επικοινωνιακής διάθεσης και διευκόλυνσης προσέγγισης της μαθήτριας. Η οικογένεια θα ενημερωθεί για το σκοπό της έρευνας, θα τονιστεί το γεγονός ότι η μαθήτρια, η οικογένεια και το σχολείο θα βοηθηθούν στην πορεία και το έργο τους, χωρίς κάποια από αυτές τις πλευρές να θιγεί ή να μειονεκτήσει. ε) Συνέντευξη - συζήτηση με τη μαθήτρια. Μελέτη περίπτωσης. στ) Συμπλήρωση ερωτηματολογίου από τη δασκάλα της τάξης της. ζ) Συμπλήρωση ερωτηματολογίου από τη δασκάλα της τάξης που φιλοξενείται. η) Συμπλήρωση ερωτηματολογίου από την οικογένειά της. θ) Διερευνητική συνέντευξη από τη μαθήτρια με έτοιμα πλάνα διαγνωστικού υλικού για τους τομείς: συναισθηματικό, ψυχοκινητικό, γνωστικό. ι) Οι παρατηρήσεις θα καταγράφονται σε απλό χαρτί, σε έτοιμα πλάνα και θα μαγνητοφωνούνται κατά περίπτωση. ια) Καταγραφή παρατηρήσεων πρώτα υποτομέα, μετά κατά τομέα και τελικά. ιβ) Εξαγωγή συμπερασμάτων πρώτα υποτομέα, μετά κατά τομέα και τελικά. ιγ) Τελική διάγνωση. ιδ) Οι ερωτήσεις απαιτούν απάντηση με επιλογή μιας περίπτωσης από τις τέσσερις που δίνονται. Αυτή η δυνατότητα παρέχεται για διευκόλυνση των ερωτώμενων, για να έχουν πλάτος απάντησης, αποστερώντας προφανείς ενδοιασμούς. Όμως για τον ερευνητή οι τέσσερις περιπτώσεις απαντήσεων θεωρούνται δύο με τη σειρά που εμφανίζονται. Έτσι οι δύο πρώτες αρνητική απάντηση και οι επόμενες δύο θετική απάντηση. Γ. Εξέταση 1. Θα λάβει υπόψη της τομείς που αναφέρονται στον: 1) Συναισθηματικό 2) Ψυχοκινητικό 3) Γνωστικό 4) Κινητικό τομέα 2. Το υλικό εξέτασης προέρχεται από τον: 1) πραγματικό υλικό - πρακτικό κόσμο 2) εικονικό συμβολικό 3) νοητικό λεκτικό έννοιες 3. Στόχοι: Για τον κάθε τομέα ερευνάται το επίπεδο ανάπτυξης που επέτυχε η μαθήτρια σε σχέση με το απαιτητικό για τη συγκεκριμένη σχολική βαθμίδα: Συναισθηματικό: 1) Ασφάλειας 2) Αναγνώρισης 3) Αποδοχής (αυτοαποδοχής και ετεροαποδοχής) 4) Φιλίες 5) Συμμετοχή (στο παιχνίδι, διαδικασίες δραστηριότητες σχολείου, παραγωγή μάθησης). 6
Ψυχοκινητικό: 1) Κατάκτηση εννοιών και ικανότητα χειρισμού ανάλογων απαιτήσεων σε κάθε κατάσταση. 2) Έννοιες που είναι απαραίτητες για συμμετοχή στις καθημερινές δραστηριότητες του ατόμου, της ομάδας, της οικογένειας, του Σχολείου. Γνωστικό: 1) Επίτευξη απαιτητικών στόχων του Α.Π. 2) Επίτευξη Διαγνωστικών στόχων υλικού διάγνωσης του γνωστικού τομέα (ειδικοί στόχοι). Κινητικό: Σταθερότητα στις κινήσεις: χεριών (με αντικείμενα) - ποδιών (με αντικείμενα) - σώματος (με σχήματα) - ματιών - ακοής - παιχνίδια με γράμματα 7
4. Σχέδιο Διάγνωσης Κατά τομέα: Α. Συναισθηματικός 1) Συνέντευξη και Ερωτηματολόγιο για τους δασκάλους, αναφορικά με τον τρόπο αντίδρασης της μαθήτριας σε φαινόμενα της καθημερινότητας εντός σχολείου. Ερευνάται: a. Η σχέση της με τους συμμαθητές της. b. Η συμμετοχή της στο ομαδικό παιχνίδι. c. Ο τρόπος σύναψης σχέσεων. d. Η αποδοχή της από την ομάδα. e. Η συμμετοχή της στην οργάνωση του τμήματος. f. Η συμμετοχή της στην οργάνωση εκδηλώσεων του τμήματος. g. Η συμμετοχή της στην οργάνωση της μάθησης. h. Η συμμετοχή της στις μαθησιακές διαδικασίες. i. Ο βαθμός ανταπόκρισης στις απαιτήσεις της μάθησης. j. Ο τρόπος αντίδρασης της μαθήτριας στις δυσκολίες μάθησης που συναντά. Το πώς αυτό γίνεται αποδεκτό ή λαμβάνεται υπ όψιν από την ίδια, το δάσκαλο, τους συμμαθητές, το οικογενειακό περιβάλλον. k. Εάν αναλαμβάνει πρωτοβουλίες ή ίδια για το παιχνίδι, για τη σχολική κοινωνική οικογενειακή ατομική ζωή, για τη μάθηση. l. Εάν είναι συνηθισμένη στην επιδοκιμασία ή την αποδοκιμασία. 2) Συνέντευξη και Ερωτηματολόγιο για τους γονείς ή τον γονέα σχετικά με τον οικογενειακό χρόνο και σε ό,τι αφορά τον τρόπο αντιμετώπισης των σχολικών εργασιών, για ανάλογες δραστηριότητες στο σπίτι, για το γενικότερο οικογενειακό περιβάλλον, για την αντίληψη που έχει για τη μαθήτρια η οικογένεια, για το σχολείο, τι έχει παρατηρήσει σχετικά μ αυτό και τον τρόπο που το αντιμετωπίζει. Συγκεκριμένα οι ερωτήσεις στρέφονται ως προς τα παρακάτω: a. Τι μπορεί να διαβάζει και να γράφει η μαθήτρια. b. Τι δεν μπορεί να διαβάζει και να γράφει η μαθήτρια. c. Με ποιον διαβάζει στο σπίτι, ποιες ώρες και πώς είναι οργανωμένο το περιβάλλον της. d. Λαμβάνεται υπ όψιν η πρότερη υγεία της και οι ενέργειες πάνω σ αυτό της οικογένειας. e. Ερευνάται η στάση της οικογένειας απέναντι στο σχολείο και τις δυνατότητές του να αντιμετωπίσει το συγκεκριμένο πρόβλημα. f. Ερευνάται στην οικογένεια το εάν έχει επισημάνει σημεία της σχολικής ζωής που λειτουργούν ανασταλτικά στην επίλυση και αντιμετώπιση των δυσκολιών μάθησης της μαθήτριας. 8
3) Συνέντευξη και Παρατήρηση της μαθήτριας Αρχικά παρατηρείται η συμμετοχή της μαθήτριας στη σχολική ζωή και οι δραστηριότητές της στην ομάδα. Μελετάται: a. Η ευκολία της να συμμετάσχει στην ομάδα. b. Ο τρόπος με τον οποίο συνάπτει σχέσεις. c. Η αντιμετώπισή της από την ομάδα. d. Η διάρκεια που συμμετέχει στην ομάδα. e. Η συμμετοχή της στη μάθηση και γενικά οι στάσεις της στο διδακτικό χρόνο. f. Η αντιμετώπισή της από το δάσκαλο, οι ευκαιρίες που της δίνει, η θέση της και ο χρόνος της στη διδακτική πράξη. g. Η αντιμετώπισή της από τους συμμαθητές στην τάξη. h. Οι πρωτοβουλίες που παίρνει, αν παίρνει, στην ώρα του μαθήματος και των μαθητικών δραστηριοτήτων. Με τη συνέντευξη για το συναισθηματικό τομέα ερευνάται: a. Η γνώμη και η αντίληψη που σχημάτισε για τον εαυτό της. b. Η γνώμη και η αντίληψη που θεωρεί ότι κατέχουν οι συμμαθητές της, ο δάσκαλός της και το οικείο της περιβάλλον για το άτομό της. c. Το εάν νομίζει ότι μπορεί να της προσφέρουν τα προηγούμενα πρόσωπα και εάν μπορεί και να προσφέρει κι αυτή τα ανάλογα σ αυτά. d. Η αυτοεκτίμησή της, γενικά. e. Η αντίληψη που σχημάτισε για τον εαυτό της. 9
Β. Ψυχοκινητικός Εδώ παρατηρείται: a. Ο τρόπος που χειρίζεται και πιάνει το μολύβι της. b. Η κατάσταση των βιβλίων και τετραδίων της. c. Ο τρόπος που κάθεται στο θρανίο της. d. Η «συγκέντρωση» που μπορεί να επιτύχει, σε βάθος χρόνου και έντασης. e. Το να επαναλαμβάνει, να αναφέρει, πράγματα που της δείξανε (από 1 μέχρι και 4 ή 5). f. Το να επαναλαμβάνει, να αναφέρει, εικόνες που της επιδείχθησαν (από 1 μέχρι το πολύ 4 ή 5). g. Το να επαναλαμβάνει λέξεις έννοιες που της αναφέρθηκαν, και εδώ ως έ- λεγχος μνήμης. h. Ελέγχεται η σχέση που έχει αποκτήσει σχετικά με το χρόνο. Αυτό επιτυγχάνεται με σχετικές καρτέλες που αποτυπώνουν διάφορες χρονικές στιγμές του εικοσιτετραώρου, θέσεις του ήλιου, εννοιών όπως σήμερα, αύριο, ή πριν, μετά και άλλα, και τέλος με τις ημέρες της εβδομάδας. i. Ελέγχονται έννοιες χρονικής αλληλουχίας πραγμάτων και πράξεων. Αυτό επιτυγχάνεται με την επίδειξη εικονικών στιγμιότυπων μιας μικρής ιστορίας, ό- που ζητείται να τοποθετηθούν με τη σειρά που τους αρμόζει και γίνονται στην πραγματικότητα. Η ιστορία αυτή μπορεί να αναφέρεται στην καθημερινότητα της μαθήτριας, στον κοινωνικό περίγυρο, στη σχολική ζωή και αλλού. j. Επίσης διαπραγμάτευση γίνεται με έννοιες ή μεγέθη χώρου (μέσα, έξω), θέσης (πάνω, κάτω), ύψους, βάρους, όγκου, ποσότητας, απόστασης. k. Ακόμα επιδιώκεται αναγνώριση και αντιστοίχηση γραμμάτων και άλλων θεμάτων. l. Ελέγχεται ο προφορικός της λόγος, το να μπορεί να αναδιηγηθεί ιστορίες, θέματα της καθημερινότητάς της και άλλα (εγγραμματισμός). 10
Γ. Γνωστικός (Δοκιμασία) a. Οπτική μνήμη 1) Αναγνώριση αντικειμένων επισήμανση των λέξεων για το κάθε αντικείμενο (1) 2) Αναγνώριση Αρχικών γραμμάτων. 3) Επισήμανση του αναγνωριζόμενου γράμματος από ομάδα γραμμάτων. 4) Αναγνώριση γράμματος από προφορική απαγγελία λέξεων. 5) Διάφορες επισημάνσεις γραμμάτων, υπενθύμιση από ποια λέξη ή μάθημα το μάθαμε και εάν ξέρει πώς θα το «κορόιδευε». 6) Επίδειξη σχετικής καρτέλας. Έλεγχος, απομνημόνευση γραμμάτων (με κρύψιμο και μετά φανερά (ένα, δύο, τρία, τέσσερα, πέντε, έξι) Ποια ήταν; - Ποια είναι αυτά; - Τι παρέλειψες; - Ποια είπες; b. Ανάγνωση αναγνώριση απομνημόνευση γραμμάτων 1) Γίνεται έλεγχος βασικής γνώσης του αλφαβητικού συστήματος. 2) Αναγνωρίζονται μικρά και κεφαλαία γράμματα. 3) Από εικόνες αναγνωρίζονται αρχικά γράμματα λέξεων. 4) Από λέξεις αναγνωρίζονται τα αρχικά γράμματά τους. c. Εγγραφή γράμματος 1) Γράψιμο γράμματος και γραμμάτων με υπαγόρευση. 2) Γράψιμο γράμματος και γραμμάτων με υπαγόρευση χρησιμοποιώντας υπαινιγμούς και νύξεις. 3) Γράψιμο γράμματος και γραμμάτων με υπαγόρευση χρησιμοποιώντας υπενθύμιση και επίδειξη λέξεων. 4) Γράψιμο γράμματος και γραμμάτων με υπαγόρευση χρησιμοποιώντας συμπλήρωση επέκταση προκαθορισμένου σχήματος ώστε να μορφοποιηθεί το καλούμενο γράμμα. d. Φωνολογικός έλεγχος 1) Με επίδειξη εικόνας καλείται η μαθήτρια να προφέρει το όνομα του εικονιζόμενου αντικειμένου, να χωρίσει την προφερόμενη λέξη σε συλλαβές προφορικά και να εκφράσει τα γράμματα από τα οποία αποτελείται η κάθε συλλαβή. 2) Γίνονται διάφοροι έλεγχοι προφέροντας τα φωνήματα γραμμάτων λέξεων και η μαθήτρια πρέπει να αναγγείλει τη λέξη που σχηματίζεται. Πρώτα υπάρχει προσανατολισμός σε απλή δισύλλαβη λέξη, μετά σε τρισύλλαβη, ακολούθως σε δισύλλαβη πάλι αλλά με σύμπλεγμα φωνηέντων ή και συμφώνων και ούτω καθεξής αυξάνοντας τη δυσκολία προοδευτικά. e. Ανάγνωση Λέξεων - συλλαβών 1) Από καρτέλες λέξεων της πρώτης ανάγνωσης που χρησιμοποιούνται στη βασική εκμάθηση της πρώτης ανάγνωσης και γραφής στην Α Δημοτικού χρησιμοποιείται η πρώτη συλλαβή, πράγμα που η μαθήτρια καλείται να την αναγνωρίσει. 2) Επίδειξη εικόνας αντικειμένου που στο κάτω μέρος αναφέρεται μια μόνο λέξη που μας πληροφορεί για το όνομά του. Καλείται το παιδί να πει τι λέει η λέξη. 3) Η μαθήτρια καλείται να αναφέρει την προφορά ενός συμφώνου και ενός φωνήεντος, απλού ή δίψηφου. Στη συνέχεια το ίδιο όταν αυτά είναι μαζί σε συλλαβή. Αυτό επαναλαμβάνεται και σ άλλες περιπτώσεις. 4) Ανάγνωση μονοσύλλαβων λέξεων. 11
5) Ανάγνωση δισύλλαβων λέξεων, απλών, χωρίς δίψηφα σύμφωνα ή φωνήεντα. Καλείται να τις συλλαβίσει αναλύσει. Επισημαίνεται εάν θυμάται τις συλλαβές, αν τις αναγνωρίζει ως ανεξάρτητες και εάν τις τοποθετεί σωστά για σύνθεση λέξεων. 6) Το ίδιο για τρισύλλαβες και ακολούθως για λέξεις περισσοτέρων συλλαβών. 7) Επαναλαμβάνονται τα στάδια 4 και 5 με δίψηφα σύμφωνα. 8) Επαναλαμβάνονται τα στάδια 4 και 5 με δίψηφα φωνήεντα. 9) Επαναλαμβάνονται τα στάδια 4 και 5 με δίψηφα φωνήεντα και σύμφωνα. 10) Επαναλαμβάνονται τα στάδια 4 και 5 με διαλυτικά, σίγμα τελικό, αποκοπή λέξεων, έκθλιψη κλπ. 11) Ανάγνωση μικρών προτάσεων ΥΡΑ ΥΡΚ. Επισημαίνεται το εάν θυμάται τις λέξεις. 12) Ανάγνωση σύνθετων προτάσεων των 5 και 6 λέξεων. 13) Ανάγνωση περισσότερο σύνθετων προτάσεων. 14) Ανάγνωση κειμένου με απλές προτάσεις. 15) Ανάγνωση κειμένου με σύνθετες προτάσεις 5 και 6 λέξεων. 16) Ανάγνωση κειμένου με περισσότερο σύνθετες προτάσεις. f. Γραφή λέξεων 1) Εμφανίζεται εικόνα με κενό στο κάτω μέρος για εγγραφή του ονόματος του αντικειμένου. Απαιτείται να είναι αρχικά μονοσύλλαβη, μετά απλή δισύλλαβη, πολυσύλλαβη με αποφυγή δίψηφων φωνηέντων ή συμφώνων και ακολούθως η ίδια διαδικασία με δίψηφα σύμφωνα ή φωνήεντα, συμπλέγματα αυτών και άλλες ιδιότητες του γραπτού λόγου. Εδώ δεν χρειάζεται για όλες τις λέξεις και μια εικόνα, μπορούν και μόνον να γράφονται με υπαγόρευση. Επίσης ζητείται να αναφέρονται οι συλλαβές των λέξεων και ελέγχεται αν η μαθήτρια μπορεί να τις θυμάται ή να τις ανακαλεί στη μνήμη της κατά τη διαδικασία της γραφής. 2) Η ίδια διαδικασία ακολουθείται με την υπαγόρευση προτάσεων. Αρχικά απλών, μικρών δύο ή τριών λέξεων και ακολούθως οι προτάσεις επεκτείνονται. Στην αρχή είναι οι ίδιες με περισσότερες λέξεις και συντακτικές δομές. 3) Υπαγόρευση κειμένου, συγκεκριμένων απαιτήσεων, σύνταξης και εγγραφής ανάλογα του επιπέδου της ηλικίας της μαθήτριας. Αρχικά μικρά κείμενα μικρότερων η- λικιών με αυξάνουσα δυσκολία. 12
Δ. Κινητικό τομέα Εδώ ελέγχονται: a. Σταθερό βάδισμα σε ευθεία γραμμή b. Βάδισμα σε κύκλο c. Η σταθερότητα τοπικών και στον αυτό χώρο μικρών πηδημάτων μεκάποιο σύνθημα d. Η εναλλαγή θέσεων με συνθηματικό τρόπο (παλαμάκια) e. Η πλευρίωση f. Ο τρόπος ελέγχου χεριών της και κινήσεών της 13
Α. Συναισθηματικός τομέας 1) Άτυπο ερωτηματολόγιο για τη δασκάλα της τάξης της Α/Α ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΧΕΔΟΝ ΠΟΤΕ 1 Δε συμμετέχει στο ομαδικό παιχνίδι 2 Οι συνομήλικοί της οργανώνουν το παιχνίδι τους χωρίς να τη λαμβάνουν υπόψη τους 3 Έχει δυσκολίες να συμμετέχει σε ομάδα συνομηλίκων για παιχνίδι 4 Δεν παίρνει πρωτοβουλίες 5 Στο διάλειμμα κάθεται μόνη της 6 Έξω από το μάθημα τρέχει αδιάλειπτα ή είναι συνεχώς σε κίνηση 7 Στο μάθημα διακόπτει και ενοχλεί τους άλλους 8 Την ώρα του μαθήματος κρύβει τα βιβλία της ή είναι καθυστερημένη σε θέματα οργάνωσής της για το μάθημα 9 Ξεχνά ή χάνει τετράδια, βιβλία ή εργασίες της 10 Αποφεύγει να συμμετέχει σε κοινές δραστηριότητες 11 Οι συμμαθητές της αποφεύγουν να την έχουν μέλος στην ομάδα μάθησης 12 Προσπαθεί με κάθε τρόπο να αποφύγει τη συμμετοχή της σε γνωστικές δραστηριότητες 13 Στις ομαδικές δραστηριότητες μάθησης έχει α- δυναμία να συμμετάσχει ως ισότιμο μέλος 14 Δυσανασχετεί όταν αλλάζει το τμήμα σας για να συνεχίσει την παρακολούθηση μαθημάτων στο επόμενο 15 Δείχνει μειωμένο ενδιαφέρον για το μάθημά της και δεν καταβάλλει την ανάλογη προσπάθεια να το εμπεδώσει 16 Αποθαρρύνεται εύκολα και δεν επιμένει σ αυτό που κάνει 17 Οι συμμαθητές της τη διορθώνουν ή τη συμπληρώνουν σε κάθε παράλειψή της σε δραστηριότητες των μαθημάτων 18 Έχει νιώσει μειονεκτικά για την επίδοσή της 19 Για να απαντήσει σε μια ερώτηση για το μάθημα ή να γράψει κάτι δεν έχει αρκετό χρόνο στη διάθεσή της 20 Θα μπορούσε να έχει επιτυχία σε ανεκτό βαθμό αν είχε περισσότερη στήριξη 21 Δυσκολεύεται να έχει σταθερή προσοχή σε κάτι 22 Αδυνατεί να επικοινωνήσει και να κατανοήσει το λόγο που της απευθύνουν ή φαίνεται να μην ακούει τι της λένε 23 Δεν μπορεί να αναφέρει δραστηριότητες που έγιναν ή πρόκειται να γίνουν με χρονική αλλη- ΣΠΑΝΙΑ ΑΡΚΕΤΕΣ ΔΟΡΕΣ ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ 14
λουχία 24 Αδυνατεί να επαναλαμβάνει μικρή προφορική πρόταση που της δόθηκε 25 Δεν γράφει ικανοποιητικά μικρό κείμενο με υ- παγόρευση 26 Έχει αδυναμία να αναπαράγει με την ίδια σειρά λέξεις που της προφέρθηκαν 27 Δεν μπορεί να διαβάζει μικρά κείμενα με απλές λέξεις 28 Έχει αδυναμία από μια εικόνα ή σειρά εικόνων να αποδώσει την ιστορία ή τα γεγονότα που συμβολίζονται 29 Δυσκολεύεται να γράφει και να διαβάζει μόνη της απλές λέξεις 30 Δεν έχει την ικανότητα να χωρίσει προφορικά σε συλλαβές τις λέξεις 31 Δεν αναγνωρίζει, γραπτά και προφορικά, τους φθόγγους ή τα γράμματα Παρατηρήσεις: Αναφέρονται παρατηρήσεις για τη μαθήτρια που εξάγονται από το ερωτηματολόγιο και τη συνέντευξη που έχουμε από τη δασκάλα, που θα μπορεί να είναι: a) Συμμετέχει κανονικά στην ομάδα. b) Γίνεται αποδεκτή από την ομάδα. c) Δε δείχνει εικόνα υπερκινητικότητας. d) Μειωμένο ενδιαφέρον για τα μαθήματα. e) Αδυναμία να συμμετέχει ως ισότιμο μέλος στις μαθησιακές δραστηριότητες της τάξης της. f) Απουσία εμπιστοσύνης συμμαθητών της για τις απαντήσεις της στο μάθημα. g) Αδυναμία οπτικής μνήμης. h) Ελλειμματική προσοχή. i) Έλλειψη ικανοτήτων για παραγωγή γραπτού λόγου και ανάγνωσης λέξεων, χωρίς αυτό να το ανάγει σε ακραία επίπεδα. j) Δε διακρίνει εικόνα έκφρασης αισθημάτων απογοήτευσης για τις γνωστικές της επιδόσεις. k) Αποχή πρωτοβουλιών και αυτοπεποίθησης. l) Ανάγκη ενθάρρυνσης. Συμπέρασμα: Γίνεται αναφορά για τις υποδείξεις της τάξης της σχετικά με τις αδυναμίες γνωστικής ανάπτυξης ή την ενδεχόμενη έλλειψη ευκαιριών για ανάληψη πρωτοβουλιών, ή και το επίπεδο αυτοπεποίθησης και θέλησης για συμμετοχή της στην ομάδα. 15
2) Ερωτηματολόγιο για τους γονείς Α/Α ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΧΕ- ΔΟΝ ΠΟΤΕ 1 Δεν της αρέσει να συμμετέχει σε ομαδικό παιχνίδι 2 Οι συνομήλικοί της στο σχολείο οργανώνουν το παιχνίδι τους χωρίς να τη λαμβάνουν υπόψη τους 3 Έχει δυσκολίες να συμμετέχει σε ομάδα συνομηλίκων για παιχνίδι 4 Οι πρωτοβουλίες της στον ελεύθερο χρόνο είναι από μηδαμινές ως ελάχιστες 5 Στο διάλειμμα κάθεται μόνη της 6 Όταν δεν ασχολείται με τα μαθήματά της τρέχει ασταμάτητα ή είναι συνεχώς σε κίνηση 7 Στο χρόνο της μελέτης της παραμελεί την εργασία που έχει και ασχολείται με κάτι άλλο 8 Μερικές φορές κρύβει τα βιβλία της ή είναι καθυστερημένη σε θέματα οργάνωσής της για το μάθημα 9 Ξεχνά ή χάνει τετράδια, βιβλία ή εργασίες της 10 Αποφεύγει να συμμετέχει σε κοινές οικογενειακές δραστηριότητες 11 Οι συμμαθητές της στο σχολείο αποφεύγουν τη συνεργασία μαζί της 12 Προσπαθεί με κάθε τρόπο να αποφύγει τις σχολικές εργασίες 13 Στις ομαδικές δραστηριότητες μάθησης έχει α- δυναμία να συμμετάσχει ως ισότιμο μέλος 14 Δυσανασχετεί όταν αλλάζει το τμήμα της για να παρακολουθήσει το μάθημα της γλώσσας 15 Δείχνει μειωμένο ενδιαφέρον για το μάθημά της και δεν καταβάλλει την ανάλογη προσπάθεια να το εμπεδώσει 16 Αποθαρρύνεται εύκολα και δεν επιμένει σ αυτό που κάνει 17 Οι συμμαθητές της τη διορθώνουν ή τη συμπληρώνουν σε κάθε παράλειψή της σε δραστηριότητες των μαθημάτων και αυτή νοιώθει μειονεκτικά 18 Νιώθει μειονεκτικά για την επίδοσή της 19 Από ό,τι αντιλαμβάνεστε στο σχολείο δεν έχει αρκετό χρόνο στη διάθεσή της για να απαντήσει σε μια ερώτηση για το μάθημα ή να γράψει κάτι 20 Θα μπορούσε να έχει επιτυχία σε ανεκτό βαθμό αν είχε περισσότερη στήριξη 21 Δεν κρατά την προσοχή της σταθερή σε κάτι 22 Συνήθως ο τρόπος που γίνεται το μάθημα και ο διάλογος στο σχολείο είναι δύσκολος για να τα καταλάβει 23 Δε θυμάται να διηγηθεί για ότι διδάχτηκε κατά την ώρα του μαθήματος ΣΠΑ- ΝΙΑ ΑΡΚΕΤΕΣ ΔΟΡΕΣ ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ 16
24 Αποφεύγει να μιλήσει για τις δραστηριότητές της στο χρόνο του σχολείου 25 Δεν μπορεί να γράψει ικανοποιητικά μικρό κείμενο μιας γραμμής όταν της το διαβάζουμε 26 Δε θυμάται λέξεις που διάβασε ή που της είπαμε να τις γράψει 27 Δεν μπορεί να διαβάζει μικρά κείμενα μιας γραμμής με απλές λέξεις 28 Όταν παρατηρεί ή της δείχνουμε μια εικόνα ή σειρά εικόνων δυσκολεύεται να πει την ιστορία που συμβαλίζουν 29 Δυσκολεύεται να γράφει και να διαβάζει μόνη της απλές λέξεις 30 Δεν μπορεί να συλλαβίσει προφορικά τις λέξεις 31 Δεν αναγνωρίζει γραπτά και προφορικά τα γράμματα Παρατηρήσεις: Αναφέρονται παρατηρήσεις που εξάγονται από το οικογενειακό της περιβάλλον, μέσω του ερωτηματολογίου και της συνέντευξης, όπως για παράδειγμα: a) Διαφοροποιείται από τις δασκάλες σχετικά με τη συμμετοχή της στην ομάδα, αφού διαπιστώνει απόσταση της μαθήτριες από τις δραστηριότητες που γίνονται στο σχολείο στο χρόνο τόσο των μαθημάτων όσο και του διαλείμματος. b) Αναγνωρίζει, όπως και οι δασκάλες, το πρόβλημα στο γνωστικό χώρο, σε μεγαλύτερο βαθμό. c) Σημειώνει ότι έχει μειωμένο ενδιαφέρον τόσο για τα μαθήματά της όσο και στις οικογενειακές δραστηριότητες. d) Διαπιστώνει βαθμό απογοήτευσης της μαθήτριας σε ό,τι αφορά τις μαθησιακές της δυσκολίες, αντίθετα με τις δασκάλες. e) Αντίθετα, κρίνει ότι έχει ενδιαφέρον για το σχολείο. Συμπέρασμα: Αναφέρονται οι απαντήσεις, οι επιλογές, η γνώμη και οι απόψεις του οικογενειακού της περιβάλλοντος, προσέχετε αν είναι πιο αυστηρές και με ενδεχόμενη εικόνα απογοήτευσης για τις ικανότητές της και για τις δυνατότητες του σχολείου. Αν διακρίνεται έλλειψη σωστού τρόπου ενθάρρυνσης και δημιουργίας ευκαιριών πρωτοβουλίας, και απορριπτική έκφραση για τις γνωστικές της επιδόσεις και άλλα. 17
4) Συνέντευξη και παρατήρηση μαθήτριας (ερευνητική) Η συνέντευξη με τη μαθήτρια γίνεται σε χώρο και χρόνο που μας εξασφαλίζει αδιάλειπτη προσοχή και αφοσίωση στο σκοπό μας, ησυχία από απρόσμενες ενοχλήσεις τρίτων και είναι σημείο συγκέντρωσης στο έργο μας. Περισσότερο εξασφαλίζει στη μαθήτρια αίσθημα ασφάλειας, ενθάρρυνσης, εμπιστοσύνης και κατανόησης. Αυτό έχει στόχο την όσο το δυνατόν ειλικρινή και αυθεντική έκφραση αισθημάτων και αποτύπωσης του επιπέδου γνωστικής ανάπτυξής της με αποτέλεσμα τα εξαγόμενα της έρευνας να τείνουν προς, ή και να είναι απολύτως, ορθά, ακριβή και έγκυρα. Αυτό, βέβαια, περαιτέρω δίνει τη δυνατότητα για ένα επιτυχές πρόγραμμα παρέμβασης και λύσης του προβλήματος που διαπραγματευόμαστε. Με έμμεσο τρόπο της ζητείται να απαντήσει για την παρέα της και τα παιχνίδια που τους αρέσει να παίζουν. Εδώ η ερώτηση εξειδικεύεται περισσότερο για το ποιο παιχνίδι αρέσει στο κάθε παιδί, ποιο παίζουν περισσότερο, γιατί και ποια διαδικασία επιλογής ακολουθούν. Αυτό δίνει ευκαιρία να εκφράσει πιο ειδικότερα θέματα για τον εαυτό της και μέσα από το αίσθημα ασφάλειας και εμπιστοσύνης που της ε- μπνεύσαμε, να εκμυστηρευτεί σκέψεις της, πόθους της και αισθήματά της που αποπνέουν από το κλίμα αποδοχής της και συμμετοχής της στην ομάδα. Εδώ δίνεται η ευκαιρία η συζήτηση να επεκταθεί στους χώρους και χρόνους του σπιτιού και του μαθήματος. Θα γίνει προσπάθεια να εκφράσει τις προτιμήσεις της για το τμήμα που θέλει να παρακολουθεί, τους συμμαθητές που επιθυμεί να συνεργάζεται περισσότερο, αυτούς που προσπαθεί να αποφύγει, αλλά και τους λόγους που υπαγορεύουν αυτές τις επιθυμίες της. Επίσης θα μιλήσει για τη δασκάλα της ή τις δασκάλες της, Θα εκφράσει την επιθυμία της για το πρόσωπο της επιλογής της και θα επιδιωχθεί να εξιχνιαστούν καταστάσεις και συνθήκες που είναι αποτρεπτικές για την πρόοδο του γνωστικού της χώρου. Τέλος τα ανάλογα θα επιδιωχθούν και για τον οικογενειακό της χωροχρόνο. Παρατηρήσεις: Εξωτερικοί χώροι σχολείου (Διάλειμμα Γυμναστική) Παρατηρείται το κατά πόσον παίρνει πρωτοβουλίες, αν ακολουθεί το παιχνίδι όπως το ορίζει η υπόλοιπη ομάδα. Αν έχει σαφή παρέα. Αν συμμετέχει με ορισμένη ομάδα συμμαθητριών της στο παιχνίδι. Η ενδεχόμενη έκφραση θέλησή της να προτείνει συγκεκριμένο παιχνίδι της προτίμησής της, αν αυτό λαμβάνεται υπόψη από την υπόλοιπη ομάδα. Ο χρόνος που χρειάζεται στη λήψη απόφασης. Επίσης κάτι ανάλογο παρατηρούμε και στο ρυθμό των κινήσεών της. Δηλαδή, για παράδειγμα, όταν απαιτείται να τρέξει, αν αργεί, αν κάποιες φορές αποσπάται η προσοχή της, ή δεν είναι ιδιαίτερα ζωηρή ή ζωτική και αν δίνει την εντύπωση ροπής στο ατύχημα ή της αδυναμίας συμμετρικής κίνησης. Εσωτερικούς χώρους σχολείου. Ώρες μαθήματος, Τμήμα 1 (Α τάξη) Παρατηρούμε πως συμμετέχει όταν πρόκειται για επεξεργασία εικονικών παραστάσεων. Αν ισχύει το ίδιο εν ώρα επεξεργασίας κειμένου ή γραπτών ασκήσεων. Αν δείχνει εκφράσεις άτονης προσοχής ή απόσπασης του ενδιαφέροντός της προς αφηρημένο χώρο, κατά πόσον θυμάται και αναγνωρίζει άμεσα τα γράμματα και γενικά αν η συμμετοχή της είναι καθ όλα ακέραιη σε όλες τις γνωστικές διαδικασίες. Πράγμα που η κάθε παρατήρησή μας αναφέρεται λεπτομερώς και αναλυτικά. 18
Β. Ψυχοκινητικός τομέας Εδώ παρατηρείται: a. Ο τρόπος που χειρίζεται και πιάνει το μολύβι της. b. η κατάσταση των βιβλίων και τετραδίων της. c. Ο τρόπος που κάθεται στο θρανίο της. d. Η «συγκέντρωση» που μπορεί να επιτύχει, σε βάθος χρόνου και έντασης (κατά την ώρα του μαθήματος). e. Το να επαναλαμβάνει, να αναφέρει, πράγματα που της δείξανε (από 1 μέχρι και 4 ή 5κατά αύξουσα σειρά). f. Επανέλαβε:..αντικείμενα g. Το να επαναλαμβάνει, να αναφέρει, εικόνες που της επιδείχθηκαν (από 1 μέχρι το πολύ 4 ή 5κατά αύξουσα σειρά). h. Επανέλαβε:..εικόνες i. Το να επαναλαμβάνει λέξεις έννοιες που της αναφέρθηκαν, και εδώ ως έ- λεγχος μνήμης (κατά αύξουσα σειρά). j. (μήλο, νερό, ήλιος, λύκος, γιορτή) k. Επανέλαβε: λέξεις l. Ελέγχεται η σχέση που έχει αποκτήσει σχετικά με το χρόνο. Αυτό επιτυγχάνεται με σχετικές καρτέλες που αποτυπώνουν διάφορες χρονικές στιγμές του εικοσιτετραώρου, θέσεις του ήλιου, εννοιών όπως σήμερα, αύριο, ή πριν, μετά και άλλα, και τέλος με τις ημέρες της εβδομάδας. m. Ελέγχονται έννοιες χρονικής αλληλουχίας πραγμάτων και πράξεων. Αυτό επιτυγχάνεται με την επίδειξη εικονικών στιγμιότυπων μιας μικρής ιστορίας, ό- που ζητείται να τοποθετηθούν με τη σειρά που τους αρμόζει και γίνονται στην πραγματικότητα. Η ιστορία αυτή μπορεί να αναφέρεται στην καθημερινότητα της μαθήτριας, στον κοινωνικό περίγυρο, στη σχολική ζωή και αλλού. n. Επίσης διαπραγμάτευση γίνεται με έννοιες ή μεγέθη χώρου (μέσα, έξω), θέσης (πάνω, κάτω), ύψους, βάρους, όγκου, ποσότητας, απόστασης. o. Ακόμα επιδιώκεται αναγνώριση και αντιστοίχηση γραμμάτων και άλλων θεμάτων (ποτήρι τραπέζι). p. Τέλος παρατηρείται η ικανότητα σταθερότητας ελέγχου του σώματος (π.χ. α- ριστερό χέρι με δεξί αυτί). q. Ελέγχεται ο προφορικός της λόγος, το να μπορεί να αναδιηγηθεί ιστορίες, θέματα της καθημερινότητάς της και άλλα (γγραμματισμός). Παρατηρήσεις: Αναφέρουμε λεπτομερώς και εξειδικευμένα τις παρατηρήσεις μας που αποκομίσαμε από τη συνέντευξη. Παραδειγματικά αναφέρουμε το παρακάτω: Κατά τη συνέντευξη Στη συνέντευξη η μαθήτρια αφού ενθαρρύνθηκε και αφού ένιωσε αποδοχή και υποστήριξη συγκεντρώθηκε στις διαδικασίες και αυτό μέχρι περίπου 40 λεπτά της ώρας, αφού έδειξε κάποια σημεία κούρασης. Στις ενέργειες που κλήθηκε να κάνει όταν ή- ταν για διάβασμα έσκυβε υπερβολικά πάνω στο γραπτό, ενώ όταν ήταν για κρίση ή επιλογή εικόνας στην αρχή έστρεφε το βλέμμα της σε ασαφή σημεία. Ύστερα συγκεντρώνονταν στην προσπάθειά της, που όμως δεν είχε σημεία έντονης προσήλωσης και βάθος χρόνου. Ενώ έδειχνε προσπάθεια επίλυσης ή διευθέτησης της διαδικασίας που της δίνονταν με περιορισμό στην ένταση της προσοχής της και στο χρόνο. Δηλαδή παρά τις απαιτήσεις μιας σχετικώς μεγαλύτερου βαθμού δυσκολίας άσκησης, πρώτον θα έκανε πιο γρήγορα την πρώτη επιλογή της χωρίς να εξετάσει όλο το μήκος 19
και πλάτος επιλογών της. Δεύτερον η όλη διαδικασία είχε σαφή χρονικά όρια και τελικά η επιλογή της λάμβανε και το χαρακτήρα του τυχαίου. e. Αναγνώριζε τις εικόνες ή τα πράγματα που της δείξαμε και τα επαναλάμβανε επιτυχώς όταν αυτά ήταν μέχρι τρία (3). Με δυσκολία επιτύγχανε το σύνολο τεσσάρων (4) και με λάθος το σύνολο των πέντε (5) αντικειμένων. f. ισχύει ότι και στην προηγούμενη. g. Επανέλαβε επιτυχώς τις τρεις λέξεις, με δεύτερη προσπάθεια τις τέσσερις λέξεις και ανεπιτυχώς με πέντε. h. Σχετικά με το χρόνο ανέφερε με τη σειρά πρωί μεσημέρι απόγευμα βράδυ, ενώ είχε κάποια ασάφεια με την πρόσθεση της έννοιας βράδυ. Εδώ της ζητήθηκε να αναφέρει πρώτα το σημείο του εικοσιτετραώρου που βρισκόμασταν την ώρα της συνέντευξης (μεσημέρι) και να προσθέσει όπως ταιριάζουν οι υπόλοιπες, Αυτές θα τις έβρισκε η ίδια. Επίσης της δόθηκαν να σειροθετήσει εικόνες ιστοριών αυξανόμενης δυσκολίας από 4 μέχρι -. Σε όλες τις μικρές ιστορίες είχε επιτυχή τοποθέτηση, ενώ στις μεγάλες ήταν σχετικώς ακανόνιστη η σειρά και μόνον μερικά στιγμιότυπα είχαν ορθή επιλογή. Αυτό βέβαια και λόγω αδυναμίας της μεγάλης διάρκειας συγκέντρωσής της και προσοχής, όπως παρατηρήθηκε προηγουμένως. i. Οι έννοιες που αναφέρονται σε μεγέθη χώρου, θέσης κλπ. Έχουν κατακτηθεί επιτυχώς από τη μαθήτρια, αφού είχε την ικανότητα να τα διακρίνει. Αυτό για την εξέταση αποτυπώθηκε μέσα από τη συζήτηση και με τα ερωτήματα ή τους προβληματισμούς που της θέτονταν. Η συζήτηση βέβαια είχε θέμα και περιεχόμενο της καθημερινότητάς της από το σχολείο και τον οικογενειακό της χώρο. Συμπεράσματα: Η μαθήτρια 1. Αδυνατεί να προφέρει τα φωνήματα ξ,φ,λ,δ. 2. Δεν έχει σταθερή προσοχή. 3. Κουράζεται εύκολα. 4. Δεν θυμάται περισσότερες από δύο συλλαβές ή 4 εικόνες ή δύο λέξεις. 5. Για να διαβάσει μια απλή πρόταση πρέπει ταυτόχρονα να τη γράφει. 6. Απαιτείται να υπάρξει προγραμματισμός για ενθάρρυνσή της και παροχής ευκαιριών επιτυχίας. 7. Πολλές λέξεις τις αναγνωρίζει φωτογραφικά (ολική ανάγνωση). 20