Ο HIV ΚΑΙ ΤΑ ΛΙΠΙΔΙΑ Πολλοί παράγοντες επηρεάζουν τον τρόπο που ο οργανισμός μας χρησιμοποιεί και αποθηκεύει το λίπος. Ο HIV είναι ένας από αυτούς.
Ποια είναι η Σύνθεση Είμαστε μια ομάδα ακτιβιστών, άλλοι οροθετικοί άλλοι όχι. Ένας από τους βασικούς στόχους μας είναι να αποκτήσουν όσοι έχουν διαγνωστεί θετικοί στον HIV τα απαραίτητα εφόδια για να συμμετέχουν ενεργά στις αποφάσεις που αφορούν την υγεία τους, ώστε να εξασφαλίσουν την καλύτερη δυνατή ποιότητα ζωής και να αντιμετωπίσουν τον κοινωνικό αποκλεισμό. Όλοι μπορούμε να κάνουμε κάτι ενάντια στο AIDS, είτε είμαστε οροθετικοί είτε όχι. Το AIDS δεν είναι καταδίκη. Είναι πρόκληση για να προχωρήσουμε. Το www.hiv.gr είναι ο πληρέστερος δικτυακός χώρος στα ελληνικά για θέματα που αφορούν τον HIV και τη σεξουαλική υγεία, από τη σκοπιά των ασθενών. Το www.hiv.gr είναι έργο του μη κερδοσκοπικού σωματείου Σύνθεση. Στόχος της Σύνθεσης είναι να προσφέρει έγκυρη ενημέρωση με τρόπο κατανοητό αλλά συγχρόνως αποτελεσματικό και δυναμικό. Η Σύνθεση εκδίδει ενημερωτικά φυλλάδια και το περιοδικό 10%. www.10percent.gr Στις στήλες υγείας του 10% θα ενημερωθείτε για πολλά θέματα υγείας όπως: πρωκτικό και στοματικό σεξ, κονδυλώματα, σύφιλη, ηπατίτιδες κ.ά. 2
O HIV και το σώμα μας Τα φυλλάδια αυτής της σειράς συγγράφτηκαν από ανεξάρτητους θεραπευτές και εκπαιδευτές σε συνεργασία με τους εθελοντές της Σύνθεσης. Τα φυλλάδια έχουν σχεδιαστεί για να σας βοηθήσουν να κατανοήσετε τον τρόπο που ο HIV και οι αντιρετροϊικές θεραπείες επιδρούν στην υγεία σας. Στόχος τους είναι να σας βοηθήσουν πρώτον να συζητήσετε τα θέματα που σας απασχολούν με τον/τη γιατρό που σας παρακολουθεί και δεύτερον να σας παράσχουν πληροφορίες που θα σας βοηθήσουν να κάνετε ενημερωμένες επιλογές για το ποιες θεραπείες μπορείτε να πάρετε. Αν έχετε οποιαδήποτε απορία σχετικά με την υγεία σας λόγω αυξημένων λιπιδίων και τριγλυκεριδίων ή αν ανησυχείτε για τις επιπτώσεις της αντιρετροϊικής θεραπείας στο σώμα σας, πάντα να συμβουλεύεστε τον/τη γιατρό σας. Υπάρχουν λύσεις. Οι συμβουλές που παρέχονται σε αυτό το φυλλάδιο δεν επιδιώκουν να αντικαταστήσουν τις συζητήσεις σας με τον/τη γιατρό σας. 3
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Τα λιπίδια είναι πηγή ενέργειας Τριγλυκερίδια και χοληστερίνη 2. Τι είδη χοληστερίνης υπάρχουν; «Καλή» χοληστερίνη (HDL) «Κακή» χοληστερίνη (LDL) 3. Οροθετικοί και χοληστερίνη 4. Παράγοντες κινδύνου Πράγματα που μπορούμε να αλλάξουμε και πράγματα που δεν μπορούμε να αλλάξουμε 5. Τι μπορούμε να κανουμε; Επίπεδα τριγλυκεριδίων HDL («καλή») χοληστερίνη LDL («κακή») χοληστερίνη Άλλοι παράγοντες Οι εξετάσεις μας στη ΜΕΛ Αντιρετροϊικά φάρμακα 6. Ο HIV μεταβάλλει τα επίπεδα των λιπιδίων Αλλαγές στα επίπεδα λιπιδίων που προκαλούνται από τον HIV 7. Φάρμακα εναντίον των λιπιδίων 8. Τα αντιρετροϊικά επηρεάζουν τα λιπίδια 4
Τα λιπίδια είναι πηγή ενέργειας Τα λιπίδια ταξιδεύουν σε ολόκληρο το σώμα μας, φτάνοντας στα κύτταρα και τους ιστούς που χρειάζονται ενέργεια. Τα δύο βασικά είδη λιπιδίων είναι: Τριγλυκερίδια Χοληστερίνη Ο οργανισμός μας παράγει χοληστερίνη και τριγλυκερίδια από τα λίπη των τροφών που καταναλώνουμε. Τα τριγλυκερίδια είναι ένα είδος λίπους που βρίσκεται στο αίμα. Αν έχουμε υψηλά τριγλυκερίδια αυξάνεται ο κίνδυνος να πάθουμε καρδιοπάθεια, διαβήτη και παγκρεατίτιδα. Η χοληστερίνη είναι ένα είδος λίπους που παράγεται φυσιολογικά από τον οργανισμό μας και είναι πολύ σημαντική για αρκετές λειτουργίες του οργανισμού, όπως η λειτουργία των πνευμόνων, η πέψη και το χτίσιμο γερών οστών και μυών. 5
Τι είδη χοληστερίνης υπάρχουν; Οι λιποπρωτεΐνες μεταφέρουν τη χοληστερίνη και τα τριγλυκερίδια. Η χοληστερίνη συνδέεται με τις λιποπρωτεΐνες και κυκλοφορεί στο αίμα μας με δύο διαφορετικές μορφές: Υψηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνη + χοληστερίνη (HDL): «καλή» χοληστερίνη Χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνη + χοληστερίνη (LDL): «κακή» χοληστερίνη Ολική χοληστερίνη ονομάζουμε την HDL και την LDL χοληστερίνη μαζί. Αν έχουμε υψηλή LDL (κακή) χοληστερίνη στο αίμα μας, αυξάνεται ο κίνδυνος καρδιοπάθειας. Ο κίνδυνος επίσης αυξάνεται αν έχουμε υψηλή ολική χοληστερίνη (δηλαδή, υψηλή HDL και υψηλή LDL χοληστερίνη). Όταν έχουμε πολλή χοληστερίνη στο αίμα μας, κολλάει στα τοιχώματα των αρτηριών μας και τα κάνει ανώμαλα. Με την πάροδο του χρόνου εκεί πάνω μπορεί να προστεθούν και άλλες ποσότητες χοληστερίνης, ερυθρών αιμοσφαιρίων και ινώδους ιστού και να προκαλέσουν τελικά απόφραξη. Αυτό λέγεται αρτηριοσκλήρωση. Η HDL (καλή) χοληστερίνη μπορεί να «σκουπίσει» ορισμένα από αυτά τα υπολείμματα και να περιορίσει την προκαλούμενη βλάβη. Τριγλυκερίδια Τα τριγλυκερίδια είναι άλλη μια λιπαρή ουσία που βρίσκεται στο αίμα. Τα υψηλά τριγλυκερίδια αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιοπάθειας. Το επίπεδο των τριγλυκεριδίων στο αίμα πρέπει να διατηρείται κάτω από 180 mg/dl. 6
Η HDL βοηθά στην απομάκρυνση της χοληστερίνης από τον οργανισμό μας Η «καλή» χοληστερίνη είναι μια υψηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνη, η οποία επιστρέφει το περίσσευμα χοληστερίνης στο συκώτι. Αφαιρεί δηλαδή το περίσσευμα λίπους από τον οργανισμό μας, αποτρέποντας την απόφραξη των αρτηριών και των φλεβών. Είναι καλό να έχουμε υψηλή καλή χοληστερίνη. Τα επίπεδα της HDL χοληστερίνης στο αίμα πρέπει να διατηρούνται πάνω από 40 mg/dl. Η LDL μεταφέρει χοληστερίνη στα κύτταρα του οργανισμού μας. Η «κακή» χοληστερίνη είναι μια χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνη, η οποία μεταφέρει τη χοληστερίνη από το συκώτι στα κύτταρα του σώματος. Τα επίπεδα της LDL χοληστερίνης στο αίμα πρέπει να διατηρούνται κάτω από 115 mg/dl. 7
Οροθετικοί και χοληστερίνη 8 Οι οροθετικοί πρέπει οπωσδήποτε να παρακολουθούμε με μεγάλη προσοχή πόσο κινδυνεύουμε να πάθουμε καρδιοπάθεια, για συγκεκριμένους λόγους. Είναι γνωστό εδώ και καιρό ότι οι άνθρωποι με HIV ενδέχεται να έχουν παθολογικά επίπεδα λιπιδίων στο αίμα. Δύο από αυτά τα λιπίδια, η χοληστερίνη και τα τριγλυκερίδια, παίζουν ρόλο στο να εμφανίσουμε καρδιοπάθεια. Χάρη στη συνδυαστική θεραπεία (HAART ή θεραπεία κοκτέιλ), οι οροθετικοί ζούμε πολύ περισσότερο. Ωστόσο έχουν αυξηθεί τα κρούσματα καρδιοπάθειας. Αυτό οφείλεται στην αλληλεπίδραση τριών βασικών παραγόντων: Οι σύγχρονες θεραπείες κατά του HIV έχουν παρατείνει τη ζωή, με αποτέλεσμα τα προβλήματα που οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν μεγαλώνοντας (όπως η καρδιοπάθεια), να εμφανίζονται συχνότερα σε οροθετικούς. Οι παράγοντες κινδύνου για καρδιοπάθεια είναι πιο συχνοί σε οροθετικούς σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Είναι αποδεδειγμένο ότι ορισμένες αντιρετροϊικές θεραπείες προκαλούν αύξηση των λιπιδίων στο αίμα, άρα αυξάνουν τον κίνδυνο για αρτηριοσκλήρωση. Διάφορες επιστημονικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι οι αντιρετροϊικές θεραπείες αυξάνουν τον κίνδυνο για καρδιοπάθεια. Ωστόσο, το να μην πάρουμε φάρμακα κατά του HIV είναι σαφώς πολύ πιο επικίνδυνο για την υγεία μας. Εξάλλου, ο κίνδυνος να πάθουμε καρδιοπάθεια εξαιτίας των αντιρετροϊικών φαρμάκων μπορεί να μειωθεί και με άλλες παρεμβάσεις. Αντιθέτως, τα αντιρετροϊικά φάρμακα τα χρειαζόμαστε οπωσδήποτε, αλλιώς κινδυνεύουμε σοβαρά να εμφανίσουμε AIDS, να αρρωστήσουμε βαριά και να πεθάνουμε.
Παράγοντες κινδύνου Ο οργανισμός μας χρειάζεται τη χοληστερίνη και τα τριγλυκερίδια. Εάν όμως ανέβουν σε υψηλά επίπεδα, βλάπτουν την υγεία μας και αυξάνουν τον κίνδυνο να πάθουμε καρδιακή προσβολή ή/και εγκεφαλικό επεισόδιο. Αν σε συνεχόμενες εξετάσεις αίματος, βλέπουμε ότι τα λιπίδια, η χοληστερίνη και τα τριγλυκερίδιά μας παραμένουν συνεχώς υψηλά, πρέπει οπωσδήποτε να συζητήσουμε με τον/τη γιατρό μας για το πώς μπορούμε να τα κατεβάσουμε. Υπάρχουν πράγματα που μπορούμε να αλλάξουμε για να τα κατεβάσουμε και κάποια που δεν μπορούμε να τα αλλάξουμε. ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΙΜΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Τι μπορούμε να αλλάξουμε Κάπνισμα: το κόψιμο ή έστω η μείωση του καπνίσματος είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος να μειώσουμε τον κίνδυνο καρδιοπάθειας. Διαβήτης: οι διαβητικοί διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο καρδιοπάθειας, αλλά υπάρχουν θεραπείες για να ελέγξουμε το ζάχαρό μας. Παχυσαρκία: αν είμαστε υπέρβαροι, αυξάνεται ο κίνδυνος καρδιοπάθειας. Γυμναστική: η γυμναστική βοηθάει στην αύξηση της HDL (καλής) χοληστερίνης και βελτιώνει την κατάσταση της καρδιάς. Το γρήγορο περπάτημα ή το να κατεβαίνουμε από το λεωφορείο μία ή δύο στάσεις πιο πριν είναι μορφές γυμναστικής εξίσου χρήσιμες με την ποδηλασία, την κολύμβηση ή το γυμναστήριο. Υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση): πρέπει να ελέγχουμε την αρτηριακή μας πίεση. Η υπέρταση μπορεί να θεραπευτεί. Διατροφή: οι τροφές που καταναλώνουμε επηρεάζουν τα επίπεδα των λιπιδίων στο αίμα μας. Η κακή διατροφή ανεβάζει την LDL (κακή) χοληστερίνη και τα τριγλυκερίδια 9
ΜΗ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΙΜΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Τι ΔΕΝ μπορούμε να αλλάξουμε Οικογενειακό ιστορικό: τυχόν οικογενειακό ιστορικό καρδιοπάθειας αυξάνει τον κίνδυνο που διατρέχουμε. Γενετική: ορισμένοι άνθρωποι έχουν από την κατασκευή τους γενετική προδιάθεση για καρδιοπάθεια. Ηλικία: όσο αυξάνεται η ηλικία, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος καρδιοπάθειας. Φύλo: οι άντρες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο καρδιοπάθειας σε σχέση με τις γυναίκες. 10
Τι μπορούμε να κάνουμε; Επίπεδα τριγλυκεριδίων Το να περιορίσουμε την κατανάλωση ζάχαρης, γλυκών και αλκοόλ και να αυξήσουμε την κατανάλωση τροφών πλούσιων σε έλαια ψαριών θα βοηθήσει στη διατήρηση των τριγλυκεριδίων σε φυσιολογικά επίπεδα. HDL (καλή) χοληστερίνη Μπορούμε να αυξήσουμε τα επίπεδα της HDL (καλής) χοληστερίνης μειώνοντας την κατανάλωση λίπους, κάνοντας τακτικά γυμναστική, ελαττώνοντας την κατανάλωση αλκοόλ, διατηρώντας φυσιολογικό σωματικό βάρος και απέχοντας από το κάπνισμα. LDL (κακή) χοληστερίνη Αν μειώσουμε το συνολικό λίπος και ειδικά το κορεσμένο λίπος που καταναλώνουμε, θα μειώσουμε και την LDL (κακή) χοληστερίνη και την ολική χοληστερίνη στο αίμα μας. Άλλοι παράγοντες Τα φρούτα και τα λαχανικά περιέχουν βιταμίνες που αποτρέπουν τη βλάβη στις αρτηρίες, καθώς και ίνες που βοηθούν στη μείωση της χοληστερίνης. Αν τρώμε πέντε φρούτα και λαχανικά κάθε ημέρα μειώνουμε τον κίνδυνο να πάθουμε καρδιοπάθεια. Μια διατροφή με χαμηλότερη περιεκτικότητα σε λίπη επίσης μειώνει τις θερμίδες που καταναλώνουμε: εάν δεν χρειάζεται να χάσουμε βάρος, μπορούμε να συμπληρώσουμε αυτό το θερμιδικό έλλειμμα καταναλώνοντας περισσότερους υδατάνθρακες όπως ψωμί, ζυμαρικά, ρύζι και δημητριακά. Το ιδανικό είναι να συμβουλευόμαστε ένα διατροφολόγο προτού αλλάξουμε τη διατροφή μας. 11
Οι εξετάσεις μας στη ΜΕΛ Πρέπει να πηγαίνουμε σε όλα τα ραντεβού μας για εξετάσεις, ώστε ο γιατρός να παρακολουθεί τα επίπεδα των λιπιδίων και το βάρος μας, οπότε εάν υπάρχει πρόβλημα να το αντιμετωπίσουμε εγκαίρως. Αντιρετροϊικά φάρμακα Εάν διατρέχουμε αυξημένο κίνδυνο καρδιοπάθειας, πρέπει σε συνεργασία με τη/τον γιατρό μας να εξετάσουμε προσεκτικά τι αντιρετροϊικό συνδυασμό παίρνουμε. Ποιος είναι ο καταλληλότερος, ώστε και το ιικό φορτίο να κρατάει υπό έλεγχο και να μην αυξάνει πολύ τον κίνδυνο για καρδιοπάθεια; Ανάλογα με την κάθε περίπτωση, ο/η γιατρός μπορεί να μας συστήσει να αλλάξουμε ένα ή περισσότερα φάρμακα. 12
Ο HIV μεταβάλλει τα επίπεδα των λιπιδίων Ο HIV μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τον τρόπο με τον οποίο ο οργανισμός μας μεταχειρίζεται τα λιπίδια. Ο ιός μπορεί να προκαλέσει αύξηση των επιπέδων των τριγλυκεριδίων και μείωση των επιπέδων της HDL, της LDL και της ολικής χοληστερίνης. Προκειμένου να ελαχιστοποιήσουμε τον κίνδυνο καρδιοπάθειας, πρέπει να γνωρίζουμε τα επίπεδα των λιπιδίων μας. Γι αυτό είναι σημαντικό να κάνουμε εξετάσεις τακτικά. Επίσης είναι πάρα πολύ σημαντικό να μην έχουμε φάει 12 ώρες πριν από τις εξετάσεις, αλλιώς τα αποτελέσματα που θα πάρουμε δεν θα είναι αξιόπιστα και δεν θα ξέρουμε αν έχουμε αυξημένα λιπίδια λόγω προβλήματος υγείας ή επειδή φάγαμε κάτι λιπαρό το βράδυ πριν από τις εξετάσεις! Επιθυμητά επίπεδα λιπιδίων Επιδράσεις του HIV Τριγλυκερίδια <180 mg/dl Τα ανεβάζει (κακό!) HDL χοληστερίνη <40 mg/dl Την κατεβάζει (κακό!) LDL χοληστερίνη <115 mg/dl Την κατεβάζει (καλό!) Ολική χοληστερίνη <190 mg/dl Την κατεβάζει (καλό!) < = λιγότερο από > = περισσότερο από 13
Φάρμακα εναντίον των λιπιδίων Τα επίπεδα των λιπιδίων δεν επηρεάζονται μόνο από τον ιό αλλά και από τη φαρμακευτική αγωγή που παίρνουμε για τη θεραπεία του HIV. Κάθε κατηγορία φαρμάκων επηρεάζει διαφορετικά τα επίπεδα λιπιδίων. Ορισμένα φάρμακα της ίδιας κατηγορίας μπορεί να προκαλέσουν περισσότερα προβλήματα από άλλα. Αν εξακολουθούμε να έχουμε υψηλά τριγλυκερίδια και χοληστερίνη, παρότι έχουμε βελτιώσει τη διατροφή μας και κάνουμε γυμναστική, η/ο γιατρός θα μας συστήσει να πάρουμε ειδικά φάρμακα (φιμπράτες και στατίνες), που μειώνουν τα λιπίδια, τα τριγλυκερίδια και τη χοληστερίνη. Δεν είναι ακόμα γνωστό πώς επιδρούν μακροχρόνια οι στατίνες και οι φιμπράτες στους οροθετικούς. Οι έρευνες δείχνουν ότι ακόμα και με λήψη αυτών των φαρμάκων δεν πετυχαίνεται πάντα μείωση των τριγλυκεριδίων, των λιπιδίων και της χοληστερίνης σε όλους τους οροθετικούς. Επίσης, οι οροθετικοί δεν μπορούν να πάρουν ορισμένες στατίνες ταυτόχρονα με τα αντιρετροϊικά φάρμακα εξαιτίας των επιβλαβών αλληλεπιδράσεων μεταξύ αυτών των φαρμάκων. Η πραβαστατίνη και η ατορβαστατίνη θεωρούνται ασφαλέστερες επιλογές για τα άτομα που λαμβάνουν αντιρετροϊική θεραπεία. Η λοβαστατίνη και η σιμβαστατίνη, που πλέον διατίθενται χωρίς ιατρική συνταγή, ΔΕΝ πρέπει να λαμβάνονται μαζί με φάρμακα για τον HIV. 14
Τα αντιρετροϊικά επηρεάζουν τα λιπίδια Αν ούτε αυτά τα φάρμακα (φιμπράτες ή στατίνες) μειώσουν τα τριγλυκερίδια και τη χοληστερίνη, θα χρειαστεί να αλλάξουμε αντιρετροϊική αγωγή. Ο κάθε οροθετικός είναι διαφορετικός. Το να αλλάξουμε αντιρετροϊική αγωγή δεν είναι το ίδιο απλό για όλους τους οροθετικούς. Αν παίρνουμε την πρώτη μας συνδυαστική θεραπεία και έχουμε καταφέρει να θέσουμε τον HIV υπό έλεγχο (δηλαδή έχουμε αρνητικό ιικό φορτίο), τότε μπορούμε σχετικά εύκολα να αλλάξουμε ένα ή περισσότερα από τα φάρμακα του συνδυασμού που παίρνουμε, αντικαθιστώντας το φάρμακο που αυξάνει τα λιπίδια. Αντιθέτως, για άλλους οροθετικούς αυτό μπορεί να μην είναι τόσο εύκολο. Αν έχουμε ήδη πάρει αρκετούς συνδυασμούς φαρμάκων και ειδικά αν κάποιοι έχουν αποτύχει (δηλαδή, έχει εμφανιστεί ανθεκτικότητα), τότε η αλλαγή φαρμάκων είναι πιο πολύπλοκο ζήτημα. Σε κάθε περίπτωση, ο κίνδυνος για καρδιοπάθεια είναι σοβαρός και πρέπει να τον συνυπολογίζουμε όταν συζητάμε με τον/τη γιατρό μας για το ποια αντιρετροϊικά φάρμακα θα πάρουμε. Πρέπει δηλαδή να ζυγίσουμε τον κίνδυνο καρδιοπάθειας έναντι του κινδύνου να καταστρέψει ο HIV το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Για ορισμένους οροθετικούς, ο κίνδυνος του HIV είναι σοβαρότερος από το ενδεχόμενο εμφάνισης καρδιοπάθειας. 15
ΠΟΥ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΒΡΩ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ; Στα φυλλάδια της Σύνθεσης Τήρηση Τ4 & Ιικό Φορτίο Αντιρετροϊική Αγωγή Ο HIV και το σώμα μας Ο HIV και η καρδιά μας Στο www.hiv.gr Το φυλλάδιο εκδόθηκε στην Ελλάδα με εθελοντική εργασία των μελών της Σύνθεσης.