MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.S
Στόχοι για την αντιμετώπιση του Γνώση Δεξιότητες Πηγές Υποστήριξη ΑΡΙΣΤΗ ΥΓΕΙΑ Σακχαρώδη Διαβήτη
Διατροφική Αντιμετώπιση Ποιότητα ζωής τόσο για τον ασθενή όσο και για την οικογένεια του Διατήρηση των επιπέδων της γλυκόζης και των λιπιδίων μέσα σε φυσιολογικά όρια Πρόληψη και αντιμετώπιση των επιπλοκών που δημιουργεί ο διαβήτης Η αναγνώριση ότι οι απαιτήσεις του διαβητικού ασθενούς σε μικρομοριακά και μακρομοριακά θρεπτικά στοιχεία είναι η ίδια όπως και αυτών του γενικού πληθυσμού
Γενικές Αρχές Πρόσληψη ποικιλίας τροφών Δίνεται έμφαση σε δημητριακά, ψωμιά, και άλλα προϊόντα δημητριακών και σιτηρών, σε λαχανικά και φρούτα Επιλογή σε προϊόντα με χαμηλότερα λιπαρά, άπαχο κρέας και τροφές οι οποίες ετοιμάζονται με λίγο ή καθόλου λίπος Διατήρηση του σωματικού βάρους μέσα στα φυσιολογικά επίπεδα, προσπαθώντας να επιτευχθεί αυτό διαμέσου της συχνής συμμετοχής σε φυσικές δραστηριότητες και υγιεινής διατροφής Περιορισμός στην πρόσληψη αλατιού, αλκοόλ, και καφεΐνης Ο ασθενής μπορεί να τρώει τις αγαπημένες του τροφές αρκεί αυτές να προσλαμβάνονται με μέτρο
Η διατροφική αντιμετώπιση του σακχαρώδη διαβήτη πρέπει να βασίζεται στην εξατομίκευση και να υπάρχει ισορροπία μεταξύ της πρόσληψης τροφής και ενδογενούς ή εξωγενούς ινσουλίνης
Υδατάνθρακες 50-60% των ενεργειακών απαιτήσεων Δημητριακά, ψωμί, άλλα προϊόντα δημητριακών και σιτηρών, όσπρια, λαχανικά, φρούτα, γαλακτοκομικά προϊόντα και επιπρόσθετα σάκχαρα Η ποσότητα και η ποιότητα των υδατανθράκων επηρεάζουν τα επίπεδα της ινσουλίνης και της γλυκόζης του αίματος Ο όρος «απλοί» και «σύνθετοι» υδατάνθρακες δεν πρέπει να χρησιμοποιείται επειδή δε δίνει τη δυνατότητα προσδιορισμού στην επίδραση που έχουν οι υδατάνθρακες στα επίπεδα της γλυκόζης Οι παράγοντες που επηρεάζουν τα επίπεδα της γλυκόζης του αίματος δε μπορούν να προβλεφθούν μόνο από τη χημική σύσταση της τροφής
Απορρόφηση υδατανθράκων από το λεπτό έντερο επηρεάζεται από: Δομή της τροφής Ποσότητα της μερίδας Δομή των υδατανθράκων Τρόπος μαγειρέματος
Γλυκαιμικός Δείκτης Αντιπροσωπεύει την ποσοστιαία αύξηση της γλυκόζης του αίματος όταν προσλαμβάνεται μια τροφή με υδατάνθρακες συγκριτικά με το τι θα συνέβαινε εάν προσλαμβανόταν η αντίστοιχη ποσότητα υδατανθράκων από λευκό ψωμί ή γλυκόζη Υψηλός γλυκαιμικός δείκτης υποδεικνύει απότομη αύξηση στα επίπεδα της γλυκόζης Χαμηλός γλυκαιμικός δείκτης υποδεικνύει μια πιο αργή και σταθερή αύξηση στα επίπεδα της γλυκόζης
Η αύξηση στην πρόσληψη τροφών με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση του ελέγχου των επιπέδων γλυκόζης και να αυξήσει την πρόσληψη των υδατανθράκων χωρίς να υπάρχει και παράλληλη αύξηση στα επίπεδα των τριγλυκεριδίων Υπάρχουν ενδείξεις ότι η εκπαίδευση των ατόμων που έχουν διαγνωσθεί πρόσφατα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ μπορεί να επιφέρει καλύτερα αποτελέσματα στον έλεγχο των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα όταν χρησιμοποιείται ο γλυκαιμικός δείκτης σαν σημείο αναφοράς για την επιλογή υδατανθρακούχων τροφών Μεγαλύτερη πρόσληψη υδατανθράκων, φυτικών ινών, και χαμηλότερη πρόσληψη λίπους Επιδημιολογικές μελέτες υποδεικνύουν πως η πρόσληψη τροφών με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη μειώνει την πιθανότητα για εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ
Σάκχαρα Η ζάχαρη, τόσο αυτή που βρίσκεται στις τροφές, δηλαδή φρούτα, λαχανικά και γαλακτοκομικά προϊόντα, όσο και στις τροφές σαν πρόσθετο στοιχείο, μπορεί να ληφθεί από διαβητικά άτομα τύπου Ι και τύπου ΙΙ σε ποσοστό μέχρι 10% της συνολικά ημερήσιας προσλαμβανόμενης ενέργειας χωρίς να υπάρχει πρόβλημα στον έλεγχο της γλυκόζης του αίματος
Φυτικές ίνες Συστήνεται η συνολική ημερήσια προσλαμβανόμενη ποσότητα για ενήλικες να είναι τουλάχιστον 25-35 γραμμάρια και να προέρχεται από μια ποικιλία τροφών Οι αδιάλυτες φυτικές ίνες μπορεί να μειώσουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών ασθενειών και διαβήτη τύπου ΙΙ μέχρι και 30% για κάθε 10 γραμμάρια αύξησης στην πρόσληψη των Η καθημερινή πρόσληψη 5-10 γραμμαρίων από βρώμη, κριθάρι και όσπρια ή από αγνές πηγές όπως, psyllium,, guar και πηκτίνη μπορεί να μειώσουν τα επίπεδα της χοληστερόλης κατά 5-10% Για τα παιδιά συνιστάται η πρόσληψη 5 γραμμαρίων συν 1 γραμμάριο/ημέρα
Πρωτεΐνη 0.86 γραμμάρια ανά κιλό σωματικού βάρους ανά ημέρα Αν και η πρωτεΐνη παίζει σημαντικό ρόλο στην έκκριση ινσουλίνης, η υπερβολική πρόσληψη μπορεί να οδηγήσει στην παθογένεια της διαβητικής νεφροπάθειας Πρωτεΐνη από φυτικές τροφές σε αντικατάσταση ζωικών τροφών που περιέχουν πρωτεΐνη μπορεί να μειώσει τα επίπεδα χοληστερίνης και να αντιμετωπιστεί η νεφροπάθεια
Λίπη Συνολική πρόσληψη λιπών <30% της συνολικά ημερήσιας προσλαμβανόμενης ενέργειας <10% της συνολικά ημερήσιας προσλαμβανόμενης ενέργειας από κορεσμένα λίπη και <10% από πολυακόρεστα με το υπόλοιπο από μονοακόρεστα <300 mg χοληστερόλης ανά ημέρα
Μονοακόρεστα λίπη (ελαιόλαδο, canola) μπορεί να βοηθήσουν στη μείωση των τριγλυκεριδίων και στον έλεγχο του σακχάρου Ω-3 λιπαρά οξέα (σολομός, σκουμπρί) μπορεί να μειώσουν τα τριγλυκερίδια χωρίς να επηρεάσουν τον έλεγχο του σακχάρου. Τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα Αποφυγή trans-λιπαρών οξέων (υδρογωνομένα λίπη)
Αλκοόλ Η πρόσληψη αλκοόλ από διαβητικά άτομα με ελεγχόμενα τα επίπεδα σακχάρου και των λιπιδίων είναι αποδεκτή <5% της συνολικά ημερήσιας προσλαμβανόμενης ενέργειας ή δύο ποτά την ημέρα. Εκείνο το οποίο είναι λιγότερο Αποφυγή από άτομα με δυσλιπιδαιμία, υπέρταση, ηπατικά προβλήματα Μπορεί να οδηγήσει στην αύξηση του σωματικού βάρους και υπογλυκαιμία και υπεργλυκαιμία Υπογλυκαιμία επειδή ελαττώνει την έκκριση ηπατικής γλυκόζης Αυξημένη φυσική δραστηριότητα και/ή μειωμένη πρόσληψη τροφής ενώ καταναλώνεται αλκοόλ μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα υπογλυκαιμίας Πρόσληψη αλκοόλ με ταυτόχρονη πρόσληψη υδατανθρακούχων τροφών Αποφυγή αλκοόλ κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και θηλασμού
Γλυκαντικές ουσίες Μέτρια πρόσληψη τροφών που περιέχουν γλυκαντικές ουσίες Nutritive: σουκρόζη, φρουκτόζη, sugar alcohols και απαρτάμη Non-Nutritive: Nutritive: acesulfame potassium, sucralose,, cyclamate, saccharin Δεν συνιστάται η πρόσληψη cyclamate, saccharin κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού
Άτομα με φενυλκετονουρία δεν πρέπει να προσλαμβάνουν ασπαρτάμη Προσοχή στην πρόσληψη τροφών με γλυκαντικές ουσίες επειδή περιέχουν μεγάλη ποσότητα λιπαρών και μπορεί να οδηγήσουν σε αύξηση του σωματικού βάρους και δυσλιπιδαιμίες.
Αποδεκτές τιμές γλυκαντικών ουσιών ανά ημέρα (mg/kg/day) Ασπαρτάμη 40 Αcesulfame potassium 15 Cyclamate 11 Saccharin 5 Sucralose 15
Mικρομοριακά Θρεπτικά Στοιχεία Τα διαβητικά άτομα πρέπει να προσλαμβάνουν τις βιταμίνες και τα ανόργανα στοιχεία από μια ισορροπημένη διατροφή Η συνεχής πρόσληψη συμπληρωμάτων με βιταμίνες και ανόργανα στοιχεία δεν συνιστάται, εκτός και εάν υπάρχει πρόβλημα στην πρόσληψη τροφής ή άλλων ειδικών περιπτώσεων Πιθανή πρόσληψη αντιοξειδωτικών ουσιών επειδή τα δαιβητικά άτομα έχουν χαμηλή αντιοξειδωτική ικανότητα και αυτός μπορεί να είναι παράγοντας για αυξημένη γλυκοζυλίωση πρωτεϊνών, αυξημένη αθηρογενή ιδιότητα της LDL και μεταβολές στη λειτουργία του ενδοθηλίου.
Υπέρταση Ο έλεγχος της υπέρτασης σε άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ μειώνει την πιθανότητα για θανάτους από επιπλοκές εξαιτίας του διαβήτη, αμφιβληστροειδοπάθεια Στόχος: : <130/85 mm Hg Μη-φαρμακολογική αντιμετώπιση όπως και στα φυσιολογικά άτομα Περιορισμός στην πρόσληψη αλατιού (2-4 γραμμάρια ανά ημέρα) και αλκοόλ Φαρμακολογική αντιμετώπιση όταν οι μεταβολές στον τρόπο ζωής δεν είναι αποτελεσματικές
Δυσλιπιδαιμία Τα διαβητικά άτομα έχουν δύο με τρεις φορές μεγαλύτερη θνησιμότητα εξαιτίας καρδιαγγειακών επιπλοκών Φυσιολογικά επίπεδα λιπιδίων Η δυσλιπιδαιμία αποτελεί χαρακτηριστικό του μη σωστού ελέγχου των επιπέδων του σακχάρου Πρώτο μέλημα είναι η βελτίωση του ελέγχου στα επίπεδα του σακχάρου
Δυσλιπιδαιμία Ίδια αντιμετώπιση όπως και ένα άτομο χωρίς διαβήτη Διατροφική προσέγγιση Άσκηση Μεταβολές στην πρόσληψη φαρμάκων για το διαβήτη Εάν δεν είναι εφικτό, τότε φάρμακα για μείωση των λιπιδίων για να βελτιωθούν τα επίπεδα της LDL και των τριγλυκεριδίων
Νεφροπάθεια Τα διαβητικά άτομα έχουν πολύ μεγαλύτερη πιθανότητα να πάθουν νεφροπάθεια απ ότι τα φυσιολογικά άτομα Περιορισμένη πρόσληψη πρωτεΐνης στα 0.86 γραμμάρια ανά κιλό σωματικού βάρους την ημέρα Πρωτεΐνη από φυτικές τροφές μπορεί να φανεί καλύτερη πηγή επειδή μειώνεται η σπειραματική διήθηση και συνδέεται με χαμηλότερη πρόσληψη φωσφόρου, με θετική επίδραση στην αρτηριακή πίεση, στο σωματικό βάρος, και στα λιπίδια του αίματος Η πρόσληψη του νατρίου, του καλίου και του φωσφόρου πρέπει να βασίζεται σε εργαστηριακά τεστ
Βιβλιογραφία Marion Nestle. Διατροφή στην κλινική πράξη, Εκδόσεις Παρισιάνου, Σελ. 230-236, 236, 1987. Guidelines For the Nutritional Management of Diabetes Mellitus in the New Millennium: A position statement by the Canadian Diabetes Association, Canadian Journal of Diabetes Care, 23(3): 56-69. 69.