ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΧΑΛΑΡΩΣΗ= ΧΡΗΜΑ ΣΤΟΥΣ ΠΛΟΥΣΙΟΥΣ Κατά τα τελευταία χρόνια αρκετές φορές κυβερνήσεις, αναλυτές και μέσα μαζικής ενημέρωσης προσπαθούν να προπαγανδίσουν και να διασπείρουν διάφορα σενάρια και ενέργειες των κυρίαρχων καπιταλιστικών κύκλων για την απαρχή διαδικασιών που θα φέρουν την ανάπτυξη και την ευημερία. Μεταξύ αυτών μπορούμε να θυμηθούμε τα προγράμματα «Ήλιος», τους υδρογονάνθρακες, την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών και αρκετά άλλα. Το τελευταίο σενάριο είναι η ποσοτική χαλάρωση που αποφάσισε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. «Δεν πρέπει με τίποτα να χάσουμε το πρόγραμμα τις ποσοτικής χαλάρωσης που θα βγάλει την οικονομία μας από το τέλμα. Που θα φέρει ανάπτυξη και θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας» διατυμπάνιζαν οι καλοθελητές του συστήματος. Μετά τις εκλογές στην Ελλάδα και την επικράτηση του ΣΥΡΙΖΑ οι προτεραιότητες άλλαξαν και το σενάριο μπήκε στην άκρη. Για λίγο. Καθώς περνά ο καιρός θα χρειάζονται πάλι τα ίδια προπαγανδιστικά όπλα για να καθησυχάζεται η λαϊκή ανησυχία για την οικονομική κατάσταση. Και τότε η ποσοτική χαλάρωση της ΕΚΤ «που με κάθε θυσία δεν πρέπει να χάσουμε» θα ξανάλθει στο προσκήνιο. Κι από διάφορους. Στα παρακάτω θα προσπαθήσουμε να δούμε τι πραγματικά είναι αυτή και ποιοι κερδίζουν. Ξεκινώντας ας δούμε τι είναι αυτή η ποσοτική χαλάρωση όπως ανακοινώθηκε από την ΕΚΤ: Την έναρξη του προγράμματος Ποσοτικής Χαλάρωσης ανακοίνωσε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Το πρόγραμμα θα ξεκινήσει από το Μάρτιο του 2015 και θα ισχύσει μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου του 2016 και θα έχει συνολικό ύψος 60 δισ. ευρώ ανά μήνα. Το ύψος των αγορών θα είναι ανάλογο της συμμετοχής της κάθε χώρας στον ισολογισμό της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, θα αφορά τίτλους που βρίσκονται σε επενδυτική βαθμίδα (investment grade), ενώ θα υπάρξουν επιπλέον κριτήρια για χώρες που βρίσκονται σε πρόγραμμα, όπως η Ελλάδα. Συνολικά το ύψος του προγράμματος ανέρχεται σε 1,1 τρισ. ευρώ ενώ τα ομόλογα θα έχουν διάρκεια από δύο έως 30 χρόνια. Θα υπάρχουν όρια 33% ανά εκδότη χρέους και 25% ανά έκδοση, ενώ το πρόγραμμα προβλέπει καταμερισμό κινδύνου στο 20% για την ΕΚΤ και κατά 80% για τις Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες που θα πραγματοποιήσουν τις αγορές. Το πρόγραμμα αφορά συνδυασμένες αγορές δημόσιου και ιδιωτικού χρέους, ενώ τον κεντρικό συντονισμό θα πραγματοποιήσει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Τα χρήματα που θα πάρουν οι τράπεζες από τις αγορές ομολόγων θα μπορούν είτε να χρηματοδοτήσουν τον ιδιωτικό τομέα είτε να κατατεθούν στην ΕΚΤ, με αρνητικό όμως επιτόκιο. Έτσι, όπως ανέφερε ο Μάριο Ντράγκι, δίνεται κίνητρο για τη χρηματοδότηση της ιδιωτικής οικονομίας http://news.in.gr/economy/article/?aid=1231379536 (Τα πλήρη κείμενα της ΕΚΤ στους δύο συνδέσμους που ακολουθούν: https://www.ecb.europa.eu/press/pressconf/2015/html/is150122.en.html https://www.ecb.europa.eu/press/pr/date/2015/html/pr150122_1.en.html) 1
Ας περάσουμε τώρα να δούμε την πολιτική της νομισματικής χαλάρωσης όπως αυτή εφαρμόστηκε από μετά το ξέσπασμα της τελευταίας καπιταλιστικής κρίσης. κρίσης Αμέσως σχεδόν με το ξέσπασμα της κρίσης του 2008 οι Κεντρικές τράπεζες των ΗΠΑ, της Βρετανίας και της ευρωζώνης άρχισαν να εφαρμόζουν μια πολιτική που είχε ονομαστεί «ποσοτική χαλάρωση» (Quantitative Easing). Η πρακτική αυτή δεν είναι τίποτα άλλο από αγορά από την Κεντρική Τράπεζα χρεογράφων (κρατικά και ιδιωτικά ομόλογα, μετοχές εταιρειών, στεγαστικά δάνεια κλπ) που βρίσκονται στην κατοχή τραπεζών και μεγάλων επιχειρήσεων. Η πολιτική αυτή πρωτοεφαρμόστηκε στην Ιαπωνία κατά τη διάρκεια της βαθειάς και παρατεταμένης κρίσης που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1990. Η διαδικασία αυτή, αν και δεν είναι άμεσο τύπωμα χρήματος, έχει σαν αποτέλεσμα να απαλλάσσει τους κατόχους των τίτλων αυτών από χρεόγραφα που δεν έχουν κάποια αξία. Η απαλλαγή αυτή γίνεται φυσικά με το αζημίωτο. Οι κάτοχοι των τίτλων παίρνουν φυσικά χρήμα με αντάλλαγμα τη μεταβίβαση των χρεογράφων τα οποία είναι φυσικά, το λιγότερο, προβληματικά. Από το 2009 η FED, καθώς καταστατικά ενεργεί ως δανειστής έσχατης ανάγκη, μέσω διαφόρων προγραμμάτων άσκησης πολιτικής δημιούργησε μια τεραστίων διαστάσεων ρευστότητα. Τα προγράμματα ρευστότητας της FED διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: 1) προγράμματα παροχής βραχυπρόθεσμης ρευστότητας, 2) απευθείας αγορά περιουσιακών στοιχείων, 3) πρόγραμμα αγοράς μακροχρόνιων τίτλων. Ουσιαστικά η FED αγόραζε κάθε είδος χρεογράφου. Τόσο κρατικών όσο και ιδιωτικών. Το συνολικό ύψος αυτών των αγορών ανέρχονται στο ιλιγγιώδες ποσό των 2,5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Το 2013 η FED ανακοίνωσε ένα νέο πρόγραμμα επαναγοράς τίτλων του αμερικάνικου δημοσίου ύψους 1 τρισεκατομμυρίου. Στο διάγραμμα που ακολουθεί βλέπουμε το συνολικό ύψος των παρεμβάσεων της FED μέσω των διαφόρων προγραμμάτων. Διάγραμμα 1 2
Παράλληλα με την παραπάνω κύρια διαδικασία στις ΗΠΑ αυξανόταν κι ο όγκος του σε κυκλοφορία νομίσματος φτάνοντας τον Ιούνιο του 2013, σε υψηλό όλων των εποχών στα 1,19 τρισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με την Federal Reserve (Διάγραμμα 2). Διάγραμμα 2 http://www.washingtonpost.com/blogs/wonkblog/wp/2013/07/08/were-an-increasingly-cashless-society-so-why-is-theremore-cash-than-ever/ Οι ρυθμοί αύξησης του σε κυκλοφορία νομίσματος στις ΗΠΑ δεν συνδέεται με το ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ αλλά ταυτόχρονα οφείλεται κυρίως στο τύπωμα χαρτονομισμάτων μεγάλης αξίας (διάγραμμα 3) Διάγραμμα 3 http://www.zerohedge.com/sites/default/files/images/user3303/imageroot/2013/04/20130409_5001.jpg 3
Η αύξηση επομένως του πραγματικού σε κυκλοφορία χρήματος στις ΗΠΑ ήταν εξαιρετικά μικρότερη της αύξησης του τυπώματος μέσω της ποσοτικής χαλάρωσης. Αυτό αποτελεί κι ένα δείκτη του κατά πόσο η ποσοτική χαλάρωση δημιούργησε φρεσκοτυπωμένο χρήμα που πέρασε στην πραγματική οικονομία και τους εργαζόμενους. Το Μάρτιο του 2013 η FED ανακοίνωσε το σταδιακό σταμάτημα της ποσοτικής χαλάρωσης (tapering). Από 85 δισεκατομμύρια δολάρια το μήνα που ανερχόταν η χρηματοδότηση του τραπεζικού συστήματος θα μειώνεται κατά 10 δισεκατομμύρια το μήνα. Την ίδια τακτική ακολούθησε και η Τράπεζα της Αγγλίας η οποία μεταξύ του Σεπτεμβρίου του 2009 και του Φεβρουαρίου του 2012 αγόρασε χαρτοφυλάκια συνολικού ύψους 390 δισεκατομμυρίων στερλινών. Τον Ιούλιο του 2012 η Τράπεζα της Αγγλίας ανακοίνωσε πως πρόκειται να συνεχίσει την αγορά και άλλων χρεογράφων συνολικού ύψους 350 δισεκατομμυρίων στερλινών ακόμη. Από κάθε έκδοση δε κρατικών ομολόγων η Τράπεζα της Αγγλίας θα αγοράζει το 70%. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έλαβε επίσης παρόμοια μέτρα. Αρχικά διεύρυνε τα αποδεχόμενα από αυτή ομόλογα, αποφάσισε την έναρξη προγράμματος απευθείας αγοράς καλυμμένων ομολόγων και έδωσε στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα επενδύσεων το δικαίωμα συμμετοχής στην παροχή ρευστότητας στο ευρωσύστημα. Στο επόμενο διάγραμμα βλέπουμε τους ρυθμούς μεταβολής του χρήματος στην ευρωζώνη την αύξησή του κατά το ξέσπασμα της κρίσης και τη μείωσή τους από το 2010. (διάγραμμα 4) Διάγραμμα 4 http://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/circulation/html/index.en.html Στο επόμενο διάγραμμα βλέπουμε τη νομισματική πολιτική της ποσοτικής χαλάρωσης που περιγράψαμε στις ΗΠΑ και την ευρωζώνη μέχρι τις αρχές του 2015. 4
Διάγραμμα 5 Balance sheet FED and ECB (2004-2014) http://www.voxeu.org/article/quantitative-easing-eurozone-its-possible-without-fiscaltransfers Αυτά το 2009 αλλά καθώς η κρίση βάθαινε με το ξέσπασμα της κρίσης του δημοσίου χρέους η ΕΚΤ αποφάσισε νέα μέτρα το 2011. Μεταξύ αυτών και την επανεκκίνηση της αγοράς ιδιωτικών και κρατικών ομολογιών, την μη απορρόφηση της υπερβάλλουσας ρευστότητας και το κυριότερο την μακροχρόνια, τριετούς διάρκειας, χρηματοδότηση των τραπεζών. Το ύψος της τελευταίας πράξης ήταν ενός τρισεκατομμυρίου ευρώ και έγινε σε δύο φάσεις. Το Δεκέμβρη του 2011 και τον Ιανουάριο του 2012. Καθώς τα προβλήματα των τραπεζών δεν είχαν τέλος η ΕΚΤ επανήλθε το Σεπτέμβριο του 2012 με νέα μέτρα: αγορά από τη δευτερογενή αγορά απεριόριστου αριθμού κρατικών ομολόγων των χωρών μελών της ευρωζώνης υπό την προϋπόθεση της ένταξης του ωφελούμενου κράτους σε καθεστώς επιτήρησης μέσω μνημονίων, απόσυρση από την αγορά τόσου χρήματος όσο δημιουργείται μέσω των ανωτέρω πράξεων. Στο επόμενο διάγραμμα βλέπουμε πως κατανεμήθηκαν ανά χώρα οι «διευκολύνσεις» τις ΕΚΤ προς τις τράπεζες. 5
Διάγραμμα 6 http://www.forexpromos.com/wp-content/uploads/2012/02/ltro-ecb-lending.png Και πάλι, μέσω του επόμενου διαγράμματος, βλέπουμε πως το σε κυκλοφορία χρήμα στην ευρωζώνη δεν επηρεάστηκε καθόλου από την ποσοτική χαλάρωση. Διάγραμμα 7 http://ieconomics.com/euro-area-money-supply-m1 6
Το ότι η δημιουργούμενη μέσω των παραπάνω διαδικασιών ρευστότητα δεν κατευθύνεται προς την οικονομία αλλά χρησιμοποιείται για τους σκοπούς της κερδοφορίας του μεγάλου κεφαλαίου έχει και συγκεκριμένα αποτελέσματα Η οικονομική λογική που βρίσκεται, υποτίθεται, πίσω από την πρακτική αυτή είναι πως οι τράπεζες και οι επιχειρήσεις θα μεταφέρουν την ρευστότητα που τους παρέχεται από την Κεντρική Τράπεζα στην οικονομία είτε μέσω δανεισμού είτε μέσω επενδύσεων. Η έτσι δημιουργούμενη ρευστότητα δεν ασκεί πληθωριστικές πιέσεις διότι για να συμβεί αυτό θα πρέπει πραγματικό χρήμα να τυπωθεί και να κυκλοφορήσει στην οικονομία. Μόνο, επομένως, αν οι πιστώσεις στους λογαριασμούς των τραπεζών και των επιχειρήσεων διατεθούν σε δανεισμό ή επενδύσεις θα τυπωθεί πραγματικό χρήμα. Αυτό όμως δεν συμβαίνει. Η παρεχόμενη με την ποσοτική χαλάρωση ρευστότητα δεν κατευθύνεται ούτε στο δανεισμό ούτε στις επενδύσεις. Ο λόγος είναι απλός. Καθώς εκείνο που καθορίζει την σημερινή πραγματικότητα στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες είναι η υπερσυσσώρευση, η αδυναμία ανάπτυξης, και η παραγωγική δυνατότητα πάνω από τις δυνατότητες της κατανάλωσης οι παραγωγικές επενδύσεις είναι αδύνατες. Για το λόγο αυτό η παρεχόμενη ρευστότητα κατευθύνεται στις χρηματαγορές, στο χρηματιστήριο εμπορευμάτων στα χρηματιστήρια ή σε επενδύσεις στις αναπτυσσόμενες χώρες. Στους τομείς αυτούς οι τράπεζες και οι μεγάλες επιχειρήσεις προσδοκούν το μέγιστο κέρδος μέσω των χρημάτων που αντλούν από την Κεντρική Τράπεζα. Στα επόμενα διαγράμματα διαπιστώνουμε την αλήθεια της παραπάνω θέσης για τις ΗΠΑ. Στο διάγραμμα 8 βλέπουμε τη διακύμανση του δείκτη εμπορευμάτων οι οποίες ακολουθούν τα στάδια της ποσοτικής χαλάρωσης ενώ στο διάγραμμα 9 τη διακύμανση του χρηματιστηριακού δείκτη S&P σε συνάρτηση με τα στάδια της ποσοτικής χαλάρωσης στις ΗΠΑ. Διάγραμμα 8 http://cdn.static-economist.com/sites/default/files/imagecache/fullwidth/images/2012/11/articles/main/20121103_inc383.png 7
Διάγραμμα 9 http://www.pimco.com/en/insights/pages/is-the-fed-driving-or-along-for-the-ride.aspx Το μεγάλο χρηματικό ποσό της πρώτης ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ δεν είχε κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα στην οικονομία. Απλά, οι τράπεζες κυρίως, πήραν τα χρήματα και τα κατέθεσαν πάλι στην ΕΚΤ για να καλύπτουν τις τεράστιες δικές τους υποχρεώσεις (διάγραμμα 10) Διάγραμμα 10 ECB deposits http://www.transform-network.net/en/blog/blog-2014/news/detail/blog/europe-acontinent-between-stagnation-and-a-geopolitical-turning-point-1.html 8
Σύμφωνα με την τριετή έκθεση της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών (https://www.bis.org/publ/rpfx13fx.pdf) που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2013 ο όγκος των συναλλαγών στην παγκόσμια αγορά συναλλάγματος ανήλθε τον Απρίλιο του 2013 σε 5,3 τρις δολάρια ημερησίως. Για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης το 2010 ο όγκος των συναλλαγών ανερχόταν στα 4 τρις δολάρια ημερησίως ενώ το 2007 στα 3,3 τρις. Κατά την τριετία 2010-2013 ο όγκος των συναλλαγών στην αγορά συναλλάγματος αυξήθηκε κατά 35% (διάγραμμα 11). Διάγραμμα 11 http://www.bis.org/publ/rpfx13fx.pdf Τα μεγαλύτερα χρηματοοικονομικά κέντρα στον κόσμο είναι στη Μεγάλη Βρετανία, τις ΗΠΑ, στη Σιγκαπούρη και την Ιαπωνία. Στα κέντρα αυτά διενεργήθηκε τον Απρίλιο του 2013 το 71% των συναλλαγών. Το ειδικό βάρος των κέντρων αυτών αυξήθηκε κατά το διάστημα 2010-2013 καθώς το 2010 στα κέντρα αυτά είχε διενεργηθεί το 66% των συναλλαγών. Αποτέλεσμα και της παραπάνω πολιτικής ήταν η αύξηση του πλούτου στις ΗΠΑ όπως βλέπουμε στο επόμενο διάγραμμα. Μετά την πτώση του 2008 ο πλούτος αυξήθηκε ταχύτατα μετά το 2009 φτάνοντας σε νέα υψηλά. 9
Διάγραμμα 12 http://www.federalreserve.gov/releases/z1/current/z1.pdf Η νομισματική πολιτική της ποσοτικής χαλάρωσης δεν είχε, ή είχε πολύ μικρά, θετικά αποτελέσματα στο εισόδημα της συντριπτικής πλειοψηφίας των εργαζόμενων στις ΗΠΑ όπως διαπιστώνουμε από τα δύο επόμενα διαγράμματα όπου βλέπουμε τη διάμεσο του οικογενειακού εισοδήματος και τις μεταβολές της. Διάγραμμα 13 http://www.census.gov/prod/2013pubs/acsbr12-02.pdf 10
Διάγραμμα 14 Η συντριπτική επομένως πλειονότητα των αμερικάνων δεν κέρδισε απολύτως τίποτα από την τεράστια ποσοτική χαλάρωση στις ΗΠΑ. Απλά ήσαν χρήματα που δοθήκαν στους πλούσιους για να αυξήσουν κι άλλο τον πλούτο τους. Συχνά, κι από μερικούς καλοπροαίρετα, τα σημερινά προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης συγκρίνονται με το new deal της δεκαετίας του 1930 στις ΗΠΑ και τα θετικά αποτελέσματά του στην αμερικάνικη οικονομία. Ιδιαίτερη επιμονή παρουσιάζουν στις αναφορές αυτές οι λεγόμενοι νεοκεϋνσιανοί. Είναι θεμιτό επομένως να δούμε πρώτα την ουσία του προγράμματος εκείνου για να διακρίνουμε τις τυχόν ομοιότητες ή διαφορές του από τα σημερινά προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη ή την Ιαπωνία. Στο επόμενο διάγραμμα βλέπουμε την τεράστια αύξηση του χρήματος σε κυκλοφορία, του Μ1 δηλαδή, από το 1934 και μετά. Μια σύγκριση με το διάγραμμα 16 που ακολουθεί είναι εξαιρετικά αποκαλυπτική για την τεράστια διαφορά μεταξύ των κεϋνσιανών πολιτικών του 1930 και της τωρινής ποσοτικής χαλάρωσης 11
Διάγραμμα 15 http://www2.warwick.ac.uk/fac/soc/economics/research/centres/cage/events/conferences/lessons/papers/us_moneta ry_and_fiscal_policy_fishback.pdf Στο επόμενο διάγραμμα βλέπουμε τις διαφορετικές νομισματικές πολιτικές της FED και της ΕΚΤ. Ενώ από το 2002 ως την έναρξη της κρίσης του 2008 οι ρυθμοί αύξησης των σε κυκλοφορία ευρώ ήταν μεγαλύτερη από αυτή των δολαρίων οι ρυθμοί αντιστρέφονται μετά την εκδήλωση της κρίσης. Οι ρυθμοί έκδοσης δολαρίων αυξάνονται ενώ μειώνονται οι ρυθμοί έκδοσης ευρώ. Διάγραμμα 16 http://mdbriefing.com/euro-usd.png 12
Καθώς η ανεργία ήταν τεράστια οι τιμές παρέμεναν σταθερές παρά την αύξηση του χρήματος. Φυσικά, όσον αφορά τις τιμές, υπήρξε σημαντικότατη διαφοροποίηση μεταξύ των μεταβολών των τιμών των αγροτικών και των βιομηχανικών αγαθών αλλά αυτό δεν θα μας απασχολήσει εδώ. Το φρεσκοτυπωμένο χρήμα κατευθυνόταν στο κράτος το οποίο αύξανε τις δαπάνες του (διάγραμμα 17) Διάγραμμα 17 http://www.irle.berkeley.edu/workingpapers/220-10.pdf Το κράτος χρηματοδοτούσε προγράμματα (πίνακας ) τα οποία εξασφάλιζαν την τεράστια δημιουργία θέσεων εργασίας για την ανακούφιση των εργαζόμενων «Οι δαπάνες έκτακτης ανάγκης συμπλήρωναν τις πιστώσεις για τα υπάρχοντα ομοσπονδιακά προγράμματα, πολλά από τα η οποία επεκτάθηκαν σημαντικά κατά τη διάρκεια του New Deal. Αυτή η πτυχή των ομοσπονδιακών δαπανών συχνά παραβλέπεται, αλλά περιλαμβάνονται πράγματα όπως κατασκευή δημοσίων δρόμων, στρατιωτικές δαπάνες, και ομοσπονδιακά κτίρια. Σε γενικές γραμμές, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δαπάνησε περισσότερα από 16 δισεκατομμύρια δολάρια σε επιχορηγήσεις και πληρωμές στο διάστημα 1933-1939 και πάνω από 10 δισεκατομμύρια δολάρια σε δάνεια για τα δημόσια έργα, και για τη στήριξη των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και τη στέγαση» αναφέρει η μελέτη The Living New Deal: The Unsung Benefits of the New Deal for the United States and California των Richard A. Walker and Gray Brechin (http://www.irle.berkeley.edu/workingpapers/220-10.pdf) 13
Πίνακας 1 http://www.irle.berkeley.edu/workingpapers/220-10.pdf Στο επόμενο διάγραμμα βλέπουμε τις δημόσιες δαπάνες για την κατασκευή δρόμων και την κατακόρυφη αύξησή τους κατά τη δεκαετία του 1930. Διάγραμμα 18 http://www.irle.berkeley.edu/workingpapers/220-10.pdf 14
Μέσω των παραπάνω προγραμμάτων εκατομμύρια άνεργοι δούλευαν στα ομοσπονδιακά έργα όπως βλέπουμε στο διάγραμμα που ακολουθεί. Διάγραμμα 19 http://www.irle.berkeley.edu/workingpapers/220-10.pdf Σε αντίθεση με τη δεκαετία του 1930 οι εργαζόμενοι στο δημόσιο αντί να αυξηθούν μειώνονταν δραματικά όπως βλέπουμε στο διάγραμμα που ακολουθεί. Διάγραμμα 20 http://www.foreconomicjustice.org/2510/private-sector-doing-fine-romney-pounceson-obama-remark-2 15
Οι παραπάνω τεράστιες διαφορές μεταξύ των δύο περιόδων αποτυπώνεται πολύ καθαρά στην επίδραση του τυπώματος χρήματος στην οικονομία. Στα δύο επόμενα διαγράμματα βλέπουμε τη μεταβολή του Μ! σε συνάρτηση με τη μεταβολή του πραγματικού ΑΕΠ για τις περιόδους 1930-1940 και 1958-2014. Διάγραμμα 21 http://www2.warwick.ac.uk/fac/soc/economics/research/centres/cage/events/confere nces/lessons/papers/us_monetary_and_fiscal_policy_fishback.pdf Διάγραμμα 22 http://globaleconomicanalysis.blogspot.gr/2013/09/m1-money-supply-vs-realgdp.html?utm_source=feedburner&utm_medium=feed&utm_campaign=feed:+mishsglobaleconomictrendanalysis+ %28Mish%27s+Global+Economic+Trend+Analysis%29 16
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 1. Τα δεδομένα δείχνουν πως από την αρχή του ξεσπάσματος της κρίσης του 2008 οι ΗΠΑ αρχικά και η ευρωζώνη αργότερα ξεκίνησαν προγράμματα αγοράς χρεογράφων τραπεζών και εταιρειών τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Η αρχή είχε γίνει από τη δεκαετία του 1990 στην Ιαπωνία. 2. Με τη διαδικασία αυτή οι κυβερνήσεις, μέσω των κεντρικών τραπεζών, αγόραζαν ουσιαστικά προβληματικά χρεόγραφα εταιρειών απαλλάσσοντάς τες από αυτά. 3. Η διαδικασία της ποσοτικής χαλάρωσης, όπως ονομάζεται, δεν έφερε ανάκαμψη στην οικονομία της Ιαπωνίας, μικρά αποτελέσματα είχε στη οικονομία των ΗΠΑ, ενώ τα αποτελέσματά της στην οικονομία της ευρωζώνης ήσαν μηδενικά. 4. Μέσω της διαδικασίας της ποσοτικής χαλάρωσης τεράστια χρηματικά ποσά χαρίστηκαν στο κεφάλαιο στο όνομα της χρηματοδότησης της οικονομίας. Το σύνολο σχεδόν των τεραστίων αυτών ποσών κατευθύνθηκαν στις μεν ΗΠΑ στις χρηματαγορές και τα χρηματιστήρια, ώστε να αποκομιστούν τα μεγαλύτερα κέρδη, στην δε ευρωζώνη κατευθύνθηκαν πάλι στην ΕΚΤ ώστε να καλύψουν οι τράπεζες της ευρωζώνης τις τεράστιες τρύπες τους. 5. Η προσπάθεια για ανάκαμψη των προηγμένων καπιταλιστικών οικονομιών μέσω της ποσοτικής χαλάρωσης, το χάρισμα δηλαδή τεράστιων χρηματικών ποσών στο κεφάλαιο, έχει ως μοναδικό σχεδόν αποτέλεσμα τη δημιουργία φουσκών και ελάχιστη ή καθόλου επίδραση στην οικονομία. 6. Η προσπάθεια να στηριχτεί η διαδικασία αυτή στα θετικά αποτελέσματα παρόμοιων πρακτικών κατά τη δεκαετία του 1930 στις ΗΠΑ είναι τελείως αβάσιμη. Οι δύο αυτές εποχές έχουν ένα θεμελιωδώς διαφορετικό χαρακτηριστικό που κάνει παντελώς ατελέσφορη την ποσοτική χαλάρωση ως μέτρο ανάκαμψης της οικονομίας. Το χαρακτηριστικό αυτό είναι η παγκοσμιοποίηση. Το πρώτο μεγάλο κύμα παγκοσμιοποίησης κορυφώθηκα το 1914 υπό την ηγεμονία της Βρετανίας. Από το τέλος του 1 ου παγκοσμίου πολέμου και ως και το 2 ο οι χώρες κλείστηκαν στον εαυτό τους και οι παγκόσμιες ροές κεφαλαίων μειώθηκαν δραματικά. Υπό τις συνθήκες αυτές η κοπή χρήματος και η διάθεσή του στους εργαζόμενους οδηγούσε άμεσα στην αύξηση της ενεργού ζήτησης και την αύξηση της παραγωγής καθώς οι οικονομίες ήσαν κλειστές. Υπό τις σημερινές συνθήκες της απόλυτης ελευθερίας στο εμπόριο και το κεφάλαιο η όποια αύξηση της καταναλωτικής ζήτησης θα οδηγήσει στη μεταφορά των επιπλέον χρημάτων στο εξωτερικό των χωρών και συγκεκριμένα στις χώρες παραγωγής των αγαθών. Το αποτέλεσμα επομένως στην οικονομία της χώρας που προχωρά στη λήψη νεοκεϋνσιανών μέτρων θα είναι από μηδενικά έως ασήμαντα. Η σημαντικότατη αυτή διαφορά μεταξύ της δεκαετίας του 1930 και του σήμερα καθιστά απολύτως αδύνατη την ανάκαμψη των οικονομιών των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών μέσω της διοχέτευσης χρήματος στις τάξεις και τα στρώματα των χαμηλότερων εισοδηματικών κλιμακίων. Η μόνη επομένως ελπίδα είναι πως το μπούκωμα του κεφαλαίου με χρήμα μπορεί να επιτρέψει σε κάποια ψίχουλα να 17
πέσουν και στην πραγματική οικονομία με κάποια, ελάχιστα, θετικά αποτελέσματα και για τους εργαζόμενους. Οι ελπίδες επομένως που καλλιεργούνται, και θα καλλιεργηθούν ακόμη περισσότερο, πως η ποσοτική χαλάρωση που έχει εξαγγείλει η ΕΚΤ θα έχει θετικά αποτελέσματα επί των οικονομιών των χωρών της ευρωζώνης είναι απολύτως παραπλανητικές. Θα πλασαριστούν φυσικά ως η μεγάλη σωτηρία από τη λιτότητα, την ανεργία και τη φτώχεια αλλά δεν θα είναι τίποτα άλλο από χάρισμα και νέου χρήματος στο μεγάλο κεφάλαιο που θα το χρησιμοποιήσει για να φουσκώσει το ενεργητικό του αλλά και για να αγοράσει περιουσιακά στοιχεία τόσο του μικρότερου κεφαλαίου όσο και των εργαζόμενων. Με τσάμπα χρήμα. Η ποσοτική χαλάρωση τελικά τίποτα καλό δεν προμηνύει για τους εργαζόμενους. Οι ισχυρισμοί περί του αντιθέτου είναι απολύτως έωλοι. Η σημερινή φάση του καπιταλισμού και οι συνθήκες που έχει δημιουργήσει αντικειμενικά δεν επιτρέπουν όμως τίποτα άλλο. Γ. Π. Τριανταφυλλόπουλος http://eparistera.blogspot.gr/ 18