Ομιλία του Ειδικού Γραμματέα για την Κοινωνία της Πληροφορίας Καθ. Β. Ασημακόπουλου στο συνέδριο «Δημόσιος Τομέας: Ανάπτυξη και Ανταγωνιστικότητα σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον» Θέμα ομιλίας: «Αρκεί η τεχνολογική καινοτομία για να εξασφαλισθεί η ανταγωνιστικότητα;» (20 ) Αγαπητοί σύνεδροι, φίλες και φίλοι Επιθυμώ κατ αρχάς να ευχαριστήσω τους διοργανωτές του συνεδρίου, για το υψηλό επίπεδο της συνάντησης και την ανάδειξη θεμάτων που έχουν ουσιαστικό ενδιαφέρον για το μέλλον της χώρας. Από την πλευρά της Ειδικής Γραμματείας για την Κοινωνία της Πληροφορίας, θα μπορούσα να ξεκινήσω την ομιλία μου αναφερόμενος σε έργα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, πληροφορικής, 1
για το σημαντικό ρόλο της τεχνολογίας στην ανάπτυξη και στο Δημόσιο Τομέα και ούτω καθ εξής. Ωστόσο, επέλεξα να εστιάσω σε δύο πολύ κρίσιμες παραμέτρους, που καθορίζουν τη σημερινή αλλά και τη μελλοντική θέση της χώρας στην παγκόσμια σκηνή: στην καινοτομία και στην ανταγωνιστικότητα. Η καινοτομία και ειδικά η τεχνολογική καινοτομία, ενδεχομένως να έχει αναδειχθεί ως η «λυδία λίθος» σε αρκετά συνέδρια και άρθρα που αναφέρονται στην ανάπτυξη. Άλλωστε, ούτε η Ελλάδα, ούτε η Ευρώπη αποτελούν τους μοναδικούς αναζητητές της. Η καινοτομία, ιδιαίτερα την τελευταία πενταετία, βρίσκεται στο επίκεντρο τόσο των επιχειρήσεων, όσο και των κυβερνήσεων διεθνώς. Αποτελεί ζητούμενο της ανάπτυξης των μεγαλύτερων διεθνοποιημένων εταιρειών, αλλά και προϋπόθεση για την επιβίωση 2
των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων όλων των κλάδων αλλά και όλων των οικονομιών παγκοσμίως. Πόσο καλά όμως μπορούμε να ορίσουμε την καινοτομία πριν προσπαθήσουμε να την αναζητήσουμε; Το παράδειγμα της WalMart, της μεγαλύτερης και περισσότερο επιτυχημένης παγκοσμίως αλυσίδας supermarket, φωτίζει αρκετές πτυχές σχετικά με το τι σημαίνει καινοτομία στην πράξη. Γνωρίζετε ίσως ότι η WalMart αποτελεί τη νούμερο ένα επιχείρηση λιανικού εμπορίου στον κόσμο, με περισσότερα από 4.800 supermarket διεθνώς και ετήσιο κύκλο εργασιών που αγγίζει τα 260 δισεκατομμύρια δολάρια Η επιτυχία της οφείλεται σε σημαντικές καινοτομίες που εισήγαγε σε όλο το φάσμα των λειτουργιών της. 3
Από τη στενή συνεργασία με τους προμηθευτές σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα, το διαμοιρασμό της ευθύνης μαζί τους για όλα τα διακινούμενα προϊόντα, την καινοτομική διαχείριση των αποθεμάτων της για μείωση του κόστους, μέχρι την καινοτομική μετατροπή των καταστημάτων της από χώρους αγορών σε χώρους «εμπειρίας» και «καταναλωτικής ψυχαγωγίας» όπως αναφέρει η ίδια, η WalMart απασχολεί σήμερα 1.500.000 εργαζομένους Καινοτομίες που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων και τεχνολογικά συστήματα που διασυνδέουν το δίκτυό της με τα δίκτυα των προμηθευτών της, συστήματα αυτοματοποιημένης διαχείρισης των 570 αποθηκών της, ηλεκτρονικές εφαρμογές για την ταχύτερη εξυπηρέτηση των πελατών και ούτω καθ εξής. Καινοτομίες, που αποτελούν το κύριο συστατικό διατήρησης υψηλής παραγωγικότητας, χαμηλών τιμών στους καταναλωτές και ρυθμών ανάπτυξης που αγγίζουν το 5% ετησίως παρά το τεράστιο μέγεθός της. Ακόμη όμως και αν στρέψουμε τη ματιά μας από μια εταιρία κολοσσό της «παλαιάς οικονομίας», όπως η WalMart, σε μια εταιρία της «ψηφιακής οικονομίας», όπως η ebay, τα συμπεράσματα αναφορικά με το ρόλο της καινοτομίας είναι παρόμοια. 4
Η ebay, ξεκινώντας από μια μικρή ηλεκτρονική σελίδα πώλησης μεταχειρισμένων ειδών, μεταμορφώνεται σε κάτι απροσδόκητα διαφορετικό: μια καινοτομική επιχείρηση μέσω της οποίας κανείς μπορεί να αγοράσει πρακτικά ο,τιδήποτε. Με 30 εκατομμύρια πελάτες το 2004 και αγοραπωλησίες 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων, η ebay αποτελεί το βασικό κανάλι πώλησης προϊόντων για περισσότερες από 150.000 μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις που πωλούν από αυτοκίνητα έως φακούς επαφής. Και η ebay αναπτύσσεται χάρη στις καινοτομίες που εισήγαγε, βασιζόμενη στο όραμα μιας ελεύθερης αγοράς, με παγκόσμια παρουσία, με το δικό της ηλεκτρονικό σύστημα πληρωμών (το γνωστό paypal), με συστήματα βαθμολόγησης των αγοραστών και πωλητών, συστήματα εντοπισμού απάτης (τη δική της δηλαδή ηλεκτρονική αστυνομία), επέκταση σε νέους τομείς προϊόντων με βάση τις απαιτήσεις των πελατών, μέχρι και εκπαίδευση των χρηστών στις ΗΠΑ, σε κλασικές «αίθουσες τάξεων». 5
Σε αυτές αλλά και σε χιλιάδες άλλες μικρές ή μεγάλες επιχειρήσεις της παλαιάς ή της ψηφιακής οικονομίας, οι καινοτομίες που εισάγονται αποτελούν τη βασική παράμετρο βελτίωσης της παραγωγικότητας. Οι καινοτομίες βελτιώνουν τον τρόπο εκτέλεσης εργασιών και ενδεχομένως αυτοματοποιούν σημαντικό μέρος τους, επιτυγχάνοντας χαμηλότερα κόστη, υψηλότερη ποιότητα προϊόντων, ταχύτερα αποτελέσματα. Αυτό που όμως είναι σημαντικό να διαπιστώσουμε, είναι ότι σε όλα αυτά τα επιτυχημένα παραδείγματα διεθνώς αλλά και σε όλες τις χώρες, μικρές ή μεγάλες, «καινοτομία» δεν σημαίνει απαραίτητα «τεχνολογική καινοτομία». Η υπόσταση της καινοτομίας είναι διττή: Αναφερόμαστε σε επιχειρηματική καινοτομία, η οποία αφορά σε νέες, αποδοτικότερες διαδικασίες της επιχείρησης, σε νέους 6
τρόπους εργασίας, σε νέες αγορές και σε νέες ιδέες και προσεγγίσεις σχετικά με τη συνεργασία με τους προμηθευτές, τους πελάτες και τα στελέχη. Και βεβαίως, αναφερόμαστε και στην τεχνολογική καινοτομία, στις νέες πρωτοποριακές τεχνολογίες κάθε μορφής, που ενισχύουν τις δυνατότητες των επιχειρήσεων.. Στο παράδειγμα της WalMart οι δύο διαστάσεις είναι σαφείς και αλληλοσυμπληρώνονται. Η τεχνολογική καινοτομία υποστηρίζει την επιχειρηματική καινοτομία. 7
Αλλά και στο παράδειγμα της ebay, οι δύο διαστάσεις της καινοτομίας είναι διακριτές. Η τεχνολογική καινοτομία βεβαίως αποτελεί συνιστώσα της επιτυχίας. Ωστόσο, η επιχειρηματική καινοτομία έχει την ίδια αν όχι μεγαλύτερη σημασία στην ανάπτυξη και την αποδοχή από τους πελάτες της ηλεκτρονικής αυτής αγοράς. Οι νέοι τρόποι προσέγγισης του πελάτη, το γεγονός ότι η επιχείρηση υιοθέτησε πρωτοποριακές ιδέες, όχι απαραίτητα τεχνολογικής κατεύθυνσης, έδωσαν αυτό το προβάδισμα. 8
Συνεπώς, στο αρχικό ερώτημα σχετικά με το αν «αρκεί η τεχνολογική καινοτομία για να εξασφαλισθεί η ανταγωνιστικότητα», η απάντηση είναι: όχι, η τεχνολογική καινοτομία δεν αρκεί. Η εταιρική ανταγωνιστικότητα επιτυγχάνεται τόσο μέσω της επιχειρηματικής καινοτομίας όσο και μέσω της τεχνολογικής καινοτομίας. 9
Αυτή τη διττή διάσταση της καινοτομίας, πρέπει να την συνειδητοποιήσουμε, καθώς ανεβαίνουμε επίπεδο και συζητούμε την εθνική ανταγωνιστικότητα. Σύμφωνα με τον ορισμό του ΟΟΣΑ, ανταγωνιστικότητα σε εθνικό επίπεδο είναι ο βαθμός στον οποίο ένα κράτος υπό δίκαιες συνθήκες ελεύθερου εμπορίου, μπορεί να παράξει προϊόντα τα οποία ικανοποιούν τις διεθνείς αγορές, ενώ ταυτόχρονα εξασφαλίζει τη μακροπρόθεσμη διατήρηση και αύξηση των πραγματικών εισοδημάτων των πολιτών του. Άρα, η εθνική ανταγωνιστικότητα εξαρτάται με ουσιαστικό τρόπο από την ανταγωνιστικότητα των επιμέρους κλάδων της οικονομίας. Ωστόσο, οι συνταγές που ακολουθήθηκαν διεθνώς από το 1945 και μετά, για την βελτίωση της θέσης των χωρών είχαν διαφορετική κατεύθυνση. 10
Ιδιαίτερα στις φτωχές χώρες, από το 1945 έως το 1990 το βασικό μέσο που χρησιμοποιήθηκε για την βελτίωση της θέσης τους ήταν η εξωτερική βοήθεια. Βοήθεια με τη μορφή επενδύσεων συνήθως σε υποδομές από διεθνείς οργανισμούς. Από το 1990 και μετά, ακολουθήθηκε στόχευση βασισμένη στην επίτευξη μακροοικονομικών δεικτών, δηλαδή χαμηλά ελλείμματα, χαμηλός πληθωρισμός, κλπ. Αυτό δηλαδή που ονομάστηκε «Washington consensus». Αν και αυτές οι πολιτικές ήταν στη σωστή κατεύθυνση, εντούτοις δεν έφεραν από μόνες τους την ανάπτυξη. Δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για εθνική ανταγωνιστικότητα, αλλά δεν έφεραν αυτή την ίδια την ανάπτυξη. Μετά από 50 σχεδόν έτη, οι επενδύσεις σε υποδομές και η μακροοικονομική στόχευση δεν κατόρθωσαν να ωθήσουν θεαματικά τους ρυθμούς ανάπτυξης των λιγότερο πλούσιων χωρών. Οι χώρες αυτές ωφελήθηκαν βέβαια, ξεφεύγοντας σε αρκετές περιπτώσεις από 11
τη φτώχεια, αλλά δεν κατόρθωσαν ποτέ να ανταγωνιστούν επί ίσοις όροις τις προηγμένες χώρες. Παρά τη βελτίωση της θέσης τους και με υπόθεση ανάπτυξης 7% ετησίως (που βεβαίως είναι εξωπραγματικό!) οι πιο φτωχές χώρες θα χρειαστούν 50 χρόνια για να φθάσουν τις περισσότερο πλούσιες παρά την εξωτερική βοήθεια. Με ρεαλιστικούς ρυθμούς ανάπτυξης, θα απαιτήσουν μερικούς αιώνες. Η βασική αιτία παραμένει η χαμηλή ανταγωνιστικότητα της οικονομίας τους. Ταχύτερους ρυθμούς ανάπτυξης έχουν οι ανταγωνιστικές οικονομίες, δηλαδή οι οικονομίες που απελευθέρωσαν τις αγορές τους και στις οποίες οι επιχειρήσεις είναι ανταγωνιστικές στο διεθνές περιβάλλον, έχοντας υιοθετήσει με πιο δυναμικό τρόπο καινοτομίες. Συνδέοντας τα συμπεράσματα αυτά, προκύπτουν ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις: 12
Πρώτη παρατήρηση: Η ανταγωνιστικότητα μιας χώρας, εξαρτάται από την παραγωγικότητα των κλάδων της οικονομίας της, ακόμη και αν πρόκειται για κλάδους της «παλαιάς» οικονομίας π.χ. στην Ιαπωνία οι ανταγωνιστικοί κλάδοι είναι η χαλυβουργία, η αυτοκινητοβιομηχανία, τα ηλεκτρονικά, όπου με υιοθέτηση καινοτομιών πρωτοστατούν παγκοσμίως σε παραγωγικότητα. στις ΗΠΑ ο κλάδος ατμομηχανή της προηγούμενης πενταετίας ήταν το Λιανικό εμπόριο, οδηγούμενο σε σημαντικό ποσοστό από τις καινοτομίες της Wal-Mart και των ανταγωνιστών της, το χονδρεμπόριο, και η βιομηχανία μικροεπεξεργαστών Δεύτερη παρατήρηση: Η μακρο-οικονομική σταθερότητα αποτελεί κυρίως προϋπόθεση Τρίτη παρατήρηση: Περιορισμοί που δυσχεραίνουν την παραγωγικότητα των επιχειρήσεων (όπως περιορισμοί εγκατάστασης, τεχνητοί περιορισμοί λειτουργίας κλπ.), μειώνουν την ανταγωνιστικότητα της χώρας Το σημαντικότερο όμως συμπέρασμα είναι ότι η Παραγωγικότητα των Επιχειρήσεων, ειδικά των μεγαλύτερων σε μέγεθος κλάδων της οικονομίας, είναι το κλειδί της Εθνικής Ανταγωνιστικότητας. 13
Αυτό το συμπέρασμα, πως δηλαδή η επιχειρηματική ανταγωνιστικότητα είναι αυτή που οδηγεί την εθνική ανταγωνιστικότητα και όχι το αντίστροφο, θα έχει βάση αν μπορεί να αποδειχθεί και πρακτικά. Σύμφωνα με στοιχεία τις τελευταίας τριετίας του World Economic Forum, στην παγκόσμια κατάταξη εθνικής ανταγωνιστικότητας προηγούνται εκείνες οι χώρες που έχουν εξαιρετικά ανταγωνιστικές επιχειρήσεις, και οι οποίες έγκαιρα υιοθέτησαν επιχειρηματικές και τεχνολογικές καινοτομίες. 14
Ο δρόμος συνεπώς για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της χώρας, περνά οπωσδήποτε μέσα από την καινοτομία και την προσπάθεια των επιχειρήσεων να βελτιώσουν την παραγωγικότητά τους. Αγαπητοί Σύνεδροι, Η σύντομη αυτή διερεύνηση, οδηγεί σε κάποιες διαπιστώσεις σχετικά με την ανταγωνιστική θέση της χώρας μας στην παγκόσμια σκηνή. 15
Πρώτη διαπίστωση: Το πλεονέκτημα του χαμηλού κόστους παραγωγής δεν υφίσταται πλέον και αυτό είναι σε όλους γνωστό. Δεύτερη διαπίστωση: Το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας της χώρας οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στην περιορισμένη επιχειρηματική και τεχνολογική καινοτομία, στο επίπεδο των επιχειρήσεων Τρίτη διαπίστωση, που συνδέεται με τα παραπάνω: Η ανάπτυξη της χώρας θα προέλθει μέσα από κοινή στόχευση ιδιωτικού και δημόσιου τομέα προς την κατεύθυνση της βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών επιχειρήσεων. Παράλληλα, πρέπει να αξιοποιηθεί η συμμετοχή της χώρας μας σε διεθνείς οργανισμούς, ώστε να ενισχύσουμε τις διεθνείς συνεργασίες και να επιτύχουμε ταχεία πληροφόρηση και κατ επέκταση ταχεία προσαρμογή των ελληνικών επιχειρήσεων στις εκάστοτε συνθήκες. Ποιος όμως είναι ο ρόλος του Δημόσιου Τομέα σε αυτήν την αναζήτηση της εθνικής ανταγωνιστικότητας; 16
Πριν αναφερθώ πολύ σύντομα στο ρόλο του δημόσιου τομέα, είναι απαραίτητο να διακρίνουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Ο δημόσιος τομέας δεν λειτουργεί υπό συνθήκες ανταγωνισμού: η πίεση συνεπώς για ταχεία προσαρμογή δεν είναι τόσο ισχυρή, και η έννοια της ανταγωνιστικότητας έχει δυστυχώς μειωμένη βαρύτητα Ο δημόσιος τομέας έχει πολύ συχνά κοινωνική στόχευση που αποτιμάται δυσκολότερα σε επίπεδο αποδοτικότητας, άρα οι όροι της παραγωγικότητας μετρώνται πολύ πιο δύσκολα. Η σχέση των στελεχών του δημόσιου τομέα με τις συνθήκες και τους ρυθμούς των διεθνών αγορών είναι περιορισμένη, με αποτέλεσμα να μην γίνεται άμεσα αντιληπτή η απαίτηση για ταχεία προσαρμογή στις εκάστοτε συνθήκες. 17
Δεδομένων αυτών των χαρακτηριστικών, η συμβολή του Δημόσιου Τομέα στην εθνική ανταγωνιστικότητα εντοπίζεται σε διαφορετικά επίπεδα: Ο Δημόσιος τομέας θα έχει βέλτιστο αποτέλεσμα αν αποκτήσει το ρόλο ευέλικτου στρατηγείου, που παρακολουθεί στενά και με εξειδικευμένα στελέχη τις διεθνείς εξελίξεις, χαράσσοντας κυρίως στρατηγική. Και η έννοια της ευελιξίας έχει προεκτάσεις τόσο για το μέγεθος όσο και για τους ρυθμούς απόκρισης. Και αυτή η διάσταση αποτελεί το ισοδύναμο της επιχειρηματικής καινοτομίας που πρέπει να εισαχθεί στο δημόσιο τομέα. Τα στελέχη του δημόσιου τομέα πρέπει να καταρτίζονται διαρκώς αλλά με τρόπο ουσιαστικό, ώστε να μπορούν να ανταποκρίνονται με δυναμικό τρόπο στις νέες προκλήσεις και στις νέες ταχύτητες. Η τεχνολογία πρέπει να αποτελέσει βασική παράμετρο για την υποστήριξη μιας νέας αποδοτικότερης και ταχύτερης σχέσης εξυπηρέτησης των πολιτών και των επιχειρήσεων, ώστε ο δημόσιος 18
τομέας να ενισχύει και να προάγει την επιχειρηματική ανταγωνιστικότητα, αντί να την καθυστερεί. Και αυτή η διάσταση είναι το ισοδύναμο της τεχνολογικής καινοτομίας που πρέπει να υιοθετήσει ο δημόσιος τομέας. Και βεβαίως, πρέπει να στοχεύσουμε σε μέτρα και πολιτικές που ενισχύουν την καινοτομία και την εταιρική ανταγωνιστικότητα. Ο νέος αναπτυξιακός νόμος που φέρνει η Κυβέρνηση, είναι μια σημαντική προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση. Φίλοι και Φίλες, αγαπητοί σύνεδροι Οι στόχοι του δημόσιου τομέα για την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα της χώρας στη διεθνή σκηνή, δεν διαφέρουν από τους στόχους του ιδιωτικού τομέα. Ο δρόμος για την βελτίωση της εθνικής ανταγωνιστικότητας, περνά μέσα από την καινοτομία και την επιχειρηματική παραγωγικότητα. 19
Η Εθνική Ανταγωνιστικότητα θα ενισχυθεί στο βαθμό που οι ελληνικές επιχειρήσεις στοχεύσουν στην επιχειρηματική και τεχνολογική καινοτομία, ώστε να βελτιώσουν την παραγωγικότητά τους. Σε αυτή την προσπάθεια, ο ρόλος του Δημόσιου Τομέα είναι σημαντικός ώστε να εξασφαλίσει κάποιες από τις προϋποθέσεις και να επιδιώξει τη μη-στρεβλή λειτουργία της αγοράς. Σας ευχαριστώ. 20