ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΗΣ ΕΓΝΑΤΙΑΣ Ο ΟΥ Τσέλια Ζ. 1,2 και Νικολάου Κ. 1,3 1 Σχολή Θετικών Επιστηµών και Τεχνολογίας, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο 26335 Πάτρα 2 Αγγελικής Μεταλληνού 6, 54248 Θεσσαλονίκη, E-mail: zoitselia@yahoo.gr 3 Οργανισµός Ρυθµιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης, Βασ. Όλγας 105, 54643 Θεσσαλονίκη, E-mail: kinikola@hol.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Κατά την κατασκευή έργων οδοποιίας απαιτείται η εκτέλεση εργασιών, που έχουν σαν αποτέλεσµα την διατάραξη και την υποβάθµιση του περιβάλλοντος. Θέτοντας ως στόχο την αειφορία και την προστασία του περιβάλλοντος από τις αρνητικές επιπτώσεις των κατασκευών, αποτελεί ευθύνη όλων η θέσπιση και τήρηση κανόνων περιβαλλοντικής προστασίας. Η «Εγνατία Οδός» είναι ίσως το σηµαντικότερο οδικό έργο για τη χώρα, µια και αποτελεί τον οριζόντιο, βασικό οδικό της άξονα. Το συνολικό µήκος του αυτοκινητοδρόµου θα είναι µε την ολοκλήρωσή του περίπου 680 χλµ. Για την ΣΜΠΕ αρχικά αποτυπώθηκε η υφιστάµενη κατάσταση του περιβάλλοντος παρουσιάζοντας στοιχεία για: Ατµοσφαιρικό περιβάλλον, Κλιµατολογικά στοιχεία, Ακουστικό Περιβάλλον, Υδατικό Περιβάλλον, Τοπιολογικά-Εδαφολογικά-Γεωλογικά Χαρακτηριστικά, Φυσικό Περιβάλλον, Πληθυσµό, Κοινωνικο-οικονοµικό Περιβάλλον, Πολιτιστική κληρονοµιά. Στη συνέχεια έγινε προσπάθεια εκτίµησης των πιθανών σηµαντικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων ενώ παράλληλα, προτάθηκαν συµπληρωµατικά µέτρα αντιµετώπισης αφού λήφθησαν υπόψη τα τρέχοντα µέτρα αντιµετώπισης από την «ΕΓΝΑΤΙΑ Ο Ο Α.Ε.». STRATEGIC ENVIROMENTAL ASSESSMENT OF THE EGNATIA MOTORWAY Τselia Ζ. 1,2 and Νikolaou Κ. 1,3 1 School of Sciences & Technology, Hellenic Open University, 26335 Patra, Greece 2 Αggelikis Μetallinou 6, 54248 Thessaloniki, E-mail: zoitselia@yahoo.gr 3 Organization for the Master Plan and Environmental Protection of Thessaloniki, 105 Vas. Olgas St., 54643 Thessaloniki, Greece, E-mail: kinikola@hol.gr ABSTRACT The construction of a new road requires the upheaval of an area, which inevitably results in some downgrading of the environment. While aiming the viability and the protection of the environment from the negative impacts of all works, we are all committed to establish and observe all the necessary rules for environmental protection and restoration. The Egnatia Motorway is the most important road structure for Greece as it is the basic horizontal motorway. The overall constructed length of the Egnatia Motorway is going to be near 680 km. For the SEA at the beginning, the existing environment has been described, presenting data for: Atmospheric environment, Climatic elements, Acoustic environment, Water environment, Landscape-Soil-Geological criteria, Natural environment, Population, Social- Economical environment, Cultural heritage. Then, we tried to predict the impacts of the constructed motorway on those environmental factors that are being described to the protocol on Strategic Environmental Assessment. At the same time, additional measures were proposed while taking into consideration those that are already taken by EGNATIA ODOS S.A..
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύµφωνα µε το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς, οι βασικές προτεραιότητες της αναπτυξιακής στρατηγικής της χώρας είναι η περιφερειακή ανάπτυξη, η ενίσχυση της διασυνοριακής διακρατικής διαπεριφερειακής συνεργασίας, η προστασία του περιβάλλοντος και η αειφόρος ανάπτυξη, η βελτίωση της προσπελασιµότητας και οι υπηρεσίες γενικού οικονοµικού ενδιαφέροντος, η ενίσχυση της επιχειρηµατικότητας και της εξωστρέφειας της Ελληνικής Οικονοµίας, η ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναµικού και η ψηφιακή σύγκλιση και αναβάθµιση της δηµόσιας διοίκησης. Πλέον των διαφόρων επιχειρησιακών προγραµµάτων που έχουν ως στόχο όλα τα παραπάνω, προς τη συγκεκριµένη κατεύθυνση συµβάλλει και η κατασκευή ενός µεγάλου έργου οδοποιίας, αυτό της «Εγνατίας Οδού». Πρόκειται για µια κατασκευή η οποία είναι ολοκληρωµένη σε πολύ µεγάλο ποσοστό ως προς τον κύριο άξονα της, ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται η κατασκευή των κάθετων οδικών αξόνων που συµπληρώνουν το νέο δίκτυο. Στην παρούσα εργασία όµως, η «Εγνατία Οδός» αντιµετωπίζεται ως ένα σχέδιο/πρόγραµµα το οποίο πρόκειται να κατασκευαστεί. Η σύνταξη της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την «Εγνατία Οδό», έγινε µε βάση τη διαδικασία της Οδηγίας 2001/42/ΕΚ και της Κ.Υ.Α. οικ.107017/2006. Για τον συγκεκριµένο αυτοκινητόδροµο δεν έχει γίνει παρόµοια µελέτη καθώς η έναρξη της κατασκευής του έγινε το 1997. Στην διάρκεια κατασκευής βέβαια των επιµέρους τµηµάτων του αυτοκινητόδροµου, έγιναν όλες οι απαραίτητες Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.) όπως προβλεπόταν σύµφωνα µε το Νόµο 3010/2002 και σύµφωνα µε την εναρµόνιση στις Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Λόγω της πολυπλοκότητας του έργου, απαιτείται µια ολοκληρωµένη προσέγγιση µε τη γνώση κατασκευαστικών, οικονοµικών, περιβαλλοντικών και πολιτιστικών παραµέτρων ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την κατασκευή της «Εγνατίας Οδού». Με µια προσπάθεια λοιπόν ανάλυσης της υφιστάµενης κατάστασης του περιβάλλοντος όσο αφορά στους περιβαλλοντικούς παράγοντες κατάστασης και στη συνέχεια µε προσδιορισµό και αξιολόγηση των πιθανών σηµαντικών επιπτώσεων σε αυτούς, θα µπορέσουµε να προσδιορίσουµε ποσοτικά και ποιοτικά τα µέτρα πρόληψης που απαιτούνται για την «Εγνατία Οδό». Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες προσδιορίζονται στη βιοποικιλότηταπανίδα-χλωρίδα, στον πληθυσµό, στην υγεία των ανθρώπων, στις προστατευόµενες περιοχές, στους εδαφικούς πόρους, στα ύδατα, στην ποιότητα του αέρα, στην κοινωνικο-οικονοµική ευηµερία, στο πολιτιστικό περιβάλλον και στο τοπίο. Η ΕΓΝΑΤΙΑ Ο ΟΣ Α.Ε., που είναι και η υπεύθυνη εταιρεία για την επίβλεψη κατασκευής, έχει ήδη καθιερώσει ένα σύστηµα δεικτών παρακολούθησης των επιπτώσεων για τα τµήµατα που είναι σε κυκλοφορία. Παράλληλα µε τα µέτρα που λαµβάνονται ήδη, στην παρούσα εργασία γίνεται η παράθεση επιπλέον προτάσεων πρόληψης περιβαλλοντικών επιπτώσεων µε στόχο την αρτιότερη αντιµετώπιση ενός σπουδαίου και κρίσιµου για την Ελλάδα κατασκευαστικού έργου. 2. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Η παρούσα Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Σ.Μ.Π.Ε.) αφορά στην εκτίµηση και αξιολόγηση των πιθανών περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την κατασκευή της «Εγνατίας Οδού», η οποία και είναι ενταγµένη στα έργα προτεραιότητας των ιευρωπαϊκών ικτύων Μεταφοράς. ιαδικασία Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίµησης. Συνοπτικά, η ιαδικασία Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίµησης (Σ.Π.Ε.) είναι µια διαδικασία εκτίµησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισµένων σχεδίων και
προγραµµάτων, η οποία έχει θεσµοθετηθεί στην χώρα µας µε την ΚΥΑ 107017/28.8.2006 (ΦΕΚ 1225/Β/5-9-2006), στα πλαίσια εναρµόνισης της Οδηγίας 2001/42/ΕΕ. Στόχος της Οδηγίας 2001/42/ΕΚ είναι η προώθηση της Αειφόρου Ανάπτυξης µε την υψηλού επιπέδου προστασία του περιβάλλοντος και την ενσωµάτωση περιβαλλοντικών ζητηµάτων στην προετοιµασία και θέσπιση σχεδίων και προγραµµάτων. Η εκπόνηση της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Σ.Μ.Π.Ε.) αποτελεί τον πυρήνα της διαδικασίας Σ.Π.Ε. [1],[2],[3],[4],[5],[6],[7]. 2.1. Σύντοµη Περιγραφή της «Εγνατίας Οδού». Η σηµασία του έργου για την επικοινωνία της Ελλάδας, µε τις χώρες της Βαλκανικής και την υπόλοιπη Ευρώπη είναι προφανής. Το συνολικό µήκος του αυτοκινητοδρόµου θα είναι µε την ολοκλήρωσή του περίπου 680 χλµ και θα εκτείνεται από το λιµάνι της Ηγουµενίτσας του Νοµού Θεσπρωτίας µέχρι τους Κήπους του Νοµού Έβρου. Αποτελεί ένα από τα πιο δύσκολα οδικά έργα στην Ευρώπη λόγω των δυσµενών συνθηκών του εδάφους, κυρίως στο δυτικό τµήµα της χώρας. Η «Εγνατία Οδός» αποτελεί τη σύγχρονη υλοποίηση της παλαιάς ρωµαϊκής διαδροµής του 2ου αι. π.χ., εξυπηρετώντας τον ίδιο βασικό στόχο: τη σύνδεση της υτικής και Νότιας Ευρώπης µε την Ανατολή. Η σύγχρονη «Εγνατία Οδός», είναι ένας αυτοκινητόδροµος υψηλών τεχνικών προδιαγραφών, συνεχούς ροής και ταχείας κυκλοφορίας. 2.2. Περιγραφή Εναλλακτικών υνατοτήτων. Μηδενικό Σενάριο (do nothing scenario) : Το Μηδενικό Σενάριο διαµορφώνεται µε την υλοποίηση µόνο τοπικής σηµασίας τεχνικών έργων και έργων οδοποιίας χωρίς την υλοποίηση κανενός µέρους της «Εγνατίας Οδού». εδοµένου του µεγάλου κόστους του έργου και ότι περιλαµβάνει σηµαντικά έργα βελτιώσεων τόσο του Εθνικού οδικού δικτύου όσο και νέες συνδέσεις µε αυτό του ιευρωπαϊκού, το Μηδενικό Σενάριο απλά ενισχύει την υφιστάµενη κατάσταση µεταφοράς χωρίς καινοτόµες παρεµβάσεις. Βασικό Σενάριο : Το Βασικό Σενάριο στρατηγικής της «Εγνατίας Οδού» διαµορφώνεται µε βάση τις διαπιστωµένες ανάγκες και κενά στον τοµέα των οδικών µεταφορών. Η διαµορφωµένη στρατηγική βασίζεται στους παρακάτω στόχους: Ολοκλήρωση τοπικών έργων οδοποιίας και αντίστοιχων τεχνικών έργων. Υλοποίηση σύνδεσης µε το ιευρωπαϊκό οδικό δίκτυο. Ολοκλήρωση του οδικού άξονα Π.Α.Θ.Ε. Ολοκλήρωση έργων σε κύριους λιµένες της χώρας και ειδικότερα αυτών της Βόρειας Ελλάδας. Υλοποίηση των οδικών ή/και των σιδηροδροµικών συνδέσεων των κύριων λιµένων και αεροδροµίων της χώρας και των διασυνοριακών συνδέσεων, Υλοποίηση των συνδέσεων του κύριου περιφερειακού δικτύου µε το ιευρωπαϊκό Οδικό ίκτυο για ενίσχυση της προσπελασιµότητας των ηπειρωτικών περιοχών της χώρας Εναλλακτικό Σενάριο : Ως εναλλακτικό σενάριο µπορεί να διαµορφωθεί η στρατηγική, που θα βασίζεται στους ίδιους στόχους µε το βασικό σενάριο, µε τη διαφοροποίηση της µη ολοκλήρωσης των κάθετων αξόνων της «Εγνατίας Οδού» και συνεπώς τη µη υλοποίηση των συνδέσεων του κύριου περιφερειακού δικτύου µε το ιευρωπαϊκό Οδικό ίκτυο.
2.3. Περιγραφή Υφιστάµενης Κατάστασης Περιβάλλοντος. Ως περιοχή µελέτης και κατασκευής της «Εγνατίας Οδού» ορίζεται γεωγραφικά η περιοχή της Ηπείρου, υτικής, Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Στις συγκεκριµένες περιοχές αναµένονται και οι κυριότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την κατασκευή και λειτουργία της οδού. Γενικότερα όµως η «Εγνατία Οδός» είναι ένα έργο όπου µαζί µε την ολοκλήρωση της κατασκευής και των συνοδών κάθετων αξόνων της αναµένεται να επηρεάσει τον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο της Ελλάδας. Για το λόγο αυτό η ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης του περιβάλλοντος γίνεται σε επίπεδο που αφορά στο γεωγραφικό σύνολο της Ελλάδας και όχι µόνο την περιοχή της Βόρειας Ελλάδας και συγκεκριµένα για: Ατµοσφαιρικό Περιβάλλον, Κλιµατολογικά Χαρακτηριστικά, Ακουστικό Περιβάλλον, Υδατικό Περιβάλλον, Τοπιολογικά Χαρακτηριστικά, Εδαφολογικά-Γεωλογικά Χαρακτηριστικά, Φυσικό Περιβάλλον, Πληθυσµός, Κοινωνικο-Οικονοµικό Περιβάλλον, Πολιτιστική Κληρονοµιά. Εκτός από τα παραπάνω η εκπόνηση της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Σ.Μ.Π.Ε.) ολοκληρώνεται µε την εκτίµηση, αξιολόγηση και αντιµετώπιση των επιπτώσεων της «Εγνατίας Οδού» στο περιβάλλον ενώ τέλος προτείνεται πρόγραµµα παρακολούθησης µε ενιαία βάση δεδοµένων επί της υφιστάµενης κατάστασης του περιβάλλοντος στην Ελλάδα. 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ 3.1. Εκτίµηση, Αξιολόγηση και Αντιµετώπιση των Επιπτώσεων της «Εγνατίας Οδού» στο Περιβάλλον. Κατά το στάδιο της σύνταξης της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων λαµβάνονται υπόψη οι αδυναµίες που µπορεί να υπάρξουν λόγω της µη απόδοσης, σωστής βαρύτητας σε κάθε περιβαλλοντική παράµετρο που αφορά στη συγκεκριµένη κατασκευή. Μπορεί η κατασκευή της «Εγνατίας Οδού» να τοποθετείται χωροταξικά στην υτική, Κεντρική, Ανατολική Μακεδονία και Θράκη αλλά όπως προαναφέρθηκε, ο συνδυασµός του έργου µαζί µε αυτό του αυτοκινητοδρόµου Π.Α.Θ.Ε. και όλων των υπολοίπων υπό κατασκευή οδικών, και όχι µόνο έργων, έχει ευρύτερες επιπτώσεις. Για να πραγµατοποιηθεί η εκτίµηση των πιθανών σηµαντικών επιπτώσεων, εφαρµόζεται η µέθοδος των κρίσιµων ερωτήσεων του «Handbook on SEA for Cohesion Policy 2007-2013» µε στρατηγικά ερωτήµατα, που αντιπροσωπεύουν όλους τους τοµείς ενδιαφέροντος και που καλύπτουν τους περιβαλλοντικούς στόχους της «Εγνατίας Οδού». Κατά την εφαρµογή της µεθόδου αυτής το έργο υποβάλλεται σε ένα «κόσκινο» (screen) ερωτήσεων ώστε να εκτιµηθεί η πιθανότητα και η κατεύθυνση µεταβολής σε σχέση µε έναν περιβαλλοντικό στόχο. Οι πιθανές σηµαντικές επιπτώσεις που προκύπτουν από την κατασκευή της «Εγνατίας Οδού» αξιολογούνται: Εφόσον έχει έντονο θετικό, θετικό, έντονο αρνητικό, αρνητικό, ουδέτερο, αµφισβητούµενο αντίκτυπο σε καθένα από τους εξεταζόµενους παράγοντες. Ανάλογα µε την κατεύθυνση, σε θετική ή αρνητική, µε την έκταση-γεωγραφική εξάπλωση, µε την ένταση, σε µικρή, µέση ή µεγάλη, µε τον µηχανισµό εµφάνισης, σε πρωτογενή ή δευτερογενή, µε τον χρονικό ορίζοντα, σε βραχυ-, µεσο- ή µακροπρόθεσµη αλλαγή, µε την συνέργεια που µπορεί να εµφανίσει µε άλλες επιπτώσεις του έργου, µε την δυνατότητα πρόληψης, µε την εκ των υστέρων αντιµετώπιση. Για τον προσδιορισµό των πιθανών επιπτώσεων ως εξεταζόµενο δείγµα είναι το σύνολο της «Εγνατίας Οδού» και οι ερωτήσεις που απαντήθηκαν βάση των οποίων εντοπίστηκαν οι παράµετροι που προβλέπονται να επηρεαστούν είναι συνοπτικά:
Ερώτηση Ερώτηση 1. Η κατασκευή της «Εγνατίας Οδού» προστατεύει ή και προάγει τη βιοποικιλότητα, τη χλωρίδα και τη πανίδα της χώρας; 2. Οι προστατευόµενες περιοχές σε εθνικό επίπεδο µπορεί να επηρεαστούν από την κατασκευή της «Εγνατίας Οδού»; 3. Η κατασκευή της «Εγνατίας Οδού» µπορεί να συµβάλλει στην αποτελεσµατική προστασία του πληθυσµού και της κοινωνικής συνοχής; 4. Η κατασκευή της «Εγνατίας Οδού» προστατεύει και προάγει την ανθρώπινη υγεία; 5. Η κατασκευή της «Εγνατίας Οδού» µπορεί να επηρεάσει την ποιότητα των εδαφικών πόρων; 6. Η κατασκευή της «Εγνατίας Οδού» προστατεύει και προάγει την ποιότητα των υδάτων και βοηθά την ορθολογική διαχείριση της; 7. Η κατασκευή της «Εγνατίας Οδού» βοηθά τη µείωση της αέριας ρύπανσης ή των αέριων εκποµπών και προστατεύει την ποιότητα του αέρα; 8. Η κατασκευή της «Εγνατίας Οδού» βοηθά στον περιορισµό των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου και κατ επέκταση των κλιµατικών αλλαγών; 9. Η κατασκευή της «Εγνατίας Οδού» βοηθά τη µείωση παραγωγής αστικών στερεών ή υγρών αποβλήτων ή/και την ανακύκλωση των απορριµµάτων; 10. Η κατασκευή της «Εγνατίας Οδού» προωθεί την ενεργειακή αποδοτικότητα και τη χρήση των εναλλακτικών µορφών; 11. Η «Εγνατία Οδός» προάγει την κοινωνική οικονοµική ευηµερία; 12. Η κατασκευή της «Εγνατίας Οδού» προστατεύει ή/και αναδεικνύει το πολιτιστικό άϋλο και δοµηµένο ανθρωπογενές περιβάλλον; 13. Η «Εγνατία Οδός» σέβεται και προστατεύει τα χαρακτηριστικά και την ποικιλία του ελληνικού τοπίου; Παράµετρος Παράγοντες που επηρεάζουν την βιοποικιλότητα, χλωρίδα, πανίδα Παράγοντες που επηρεάζουν τις προστατευόµενες περιοχές Παράγοντες που επηρεάζουν τον πληθυσµό Παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία Παράγοντες που επηρεάζουν τους εδαφικούς πόρους Παράγοντες που επηρεάζουν τα ύδατα Παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα του αέρα Παράγοντες που επηρεάζουν την κοινωνικο-οικονοµική ευηµερία Παράγοντες που επηρεάζουν το πολιτιστικό περιβάλλον Παράγοντες που επηρεάζουν το τοπίο
3.2. Προτάσεις Μέτρων για την Αντιµετώπιση των Πιθανών Επιπτώσεων. Συµπεραίνοντας από όλα τα παραπάνω τα µέτρα που µπορούν να προταθούν για την αντιµετώπιση αλλά και την πρόληψη όλων των πιθανών επιπτώσεων µπορούν να συνοψιστούν στα εξής: Κατασκευή συνοδών τεχνικών έργων ή ακόµη και νέων κάθετων αξόνων, που βοηθούν ακόµη περισσότερο την ασφαλέστερη και ανετότερη κυκλοφορία των οχηµάτων. Κατασκευή Σταθµών Εξυπηρέτησης Αυτοκινήτων (Σ.Ε.Α.) σε συγκεκριµένες αποστάσεις µεταξύ τους, παράλληλα του οδικού άξονα. Κατασκευή νέου σιδηροδροµικού άξονα, παράλληλης κατεύθυνσης µε την «Εγνατία Οδό» για την µεταφορά του εµπορευµατικού φορτίου και συνεπώς εξασφάλιση ακόµη µεγαλύτερης άνεσης µεταφορών στον οδικό άξονα. Καθιέρωση συστήµατος παρακολούθησης αέριας ρύπανσης. Λειτουργία µετεωρολογικών σταθµών, µε δυνατότητα συλλογής δεδοµένων όπως, ένταση και φορά ανέµου, θερµοκρασίες περιβάλλοντος, ενδείξεις παγετού, κ.α. Κατασκευή τεχνικών έργων, όπως ηχοπετασµάτων για την µείωση της όχλησης των παρακείµενων οικισµών από το θόρυβο του οδικού άξονα. Η κατάλληλη φύτευση επίσης φέρει επιθυµητά αποτελέσµατα. Εξασφάλιση ικανής απόστασης της «Εγνατίας Οδού» και των υπολοίπων οδικών αξόνων από οικισµούς για αποφυγή οχλήσεων. Εφαρµογή προγράµµατος παρακολούθησης επιβάρυνσης των επιφανειακών υδάτων µε τακτικές µετρήσεις. Σύνταξη ολοκληρωµένων και τεκµηριωµένων Περιβαλλοντικών Μελετών. Σύνταξη Μελετών Αποκατάστασης Τοπίου. Προστασία βιοποικιλότητας-χλωρίδας-πανίδας των οικοτόπων είτε µε αποφυγή της διέλευσης από αυτούς (αλλαγή ενδεχόµενης χάραξης) είτε µε κατάλληλα µέτρα προστασίας (περιφράξεις, διαβάσεις Πανίδας). Πρόβλεψη εξοπλισµού διαχείρισης απορριµµάτων κατά µήκος του οδικού άξονα. (Κάδοι απλοί αλλά και ανακύκλωσης). Τοποθέτηση κατάλληλης σήµανσης για την ανάδειξη των νέων τόπων αλλά και των τουριστικών και πολιτιστικών τοποθεσιών. 3.3. Σύστηµα παρακολούθησης (δείκτες) των σηµαντικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την κατασκευή της «Εγνατίας Οδού». Τόσο η οδηγία 2001/42/ΕΚ όσο και η ΥΠΕΧΩ Ε/ΕΥΠΕ/ οικ.107017/28.08.2006, απαιτούν την παρακολούθηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον κατά την υλοποίηση ενός έργου, ώστε να εξασφαλίζεται η δυνατότητα έγκαιρου εντοπισµού και αντιµετώπισης. Οι επιπτώσεις αυτές µπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής: Επιπτώσεις που έχουν υποστεί εκτίµηση και για τις οποίες έχουν ληφθεί κατάλληλα µέτρα µε την έγκριση του σχεδιασµού: για τις επιπτώσεις αυτές η παρακολούθηση οφείλει να καταγράφει τη διατήρησή τους ή µη. Επιπτώσεις που έχουν διαφύγει της εκτίµησης και για αυτές απαιτείται ο έγκαιρος εντοπισµός τους και η ανάληψη πρωτοβουλίας για την αντιµετώπισή τους. Το σύστηµα παρακολούθησης θα πρέπει να καλύπτει και τις δύο παραπάνω κατηγορίες επιπτώσεων. Για το λόγο αυτό, η παρακολούθηση οφείλει να είναι σφαιρικού χαρακτήρα. Στη συγκεκριµένη περίπτωση η εταιρεία «ΕΓΝΑΤΙΑ Ο ΟΣ Α.Ε.» εφαρµόζει σύστηµα Παρακολούθησης µε είκτες. Όσον αφορά στην Ελλάδα είναι δεδοµένη η έλλειψη µιας ενιαίας βάσεως δεδοµένων επί της υφιστάµενης κατάστασης του περιβάλλοντος. Έτσι κάθε Στρατηγική Μελέτη
Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που συντάσσεται, περιέχει και διαφορετικούς δείκτες παρακολούθησης οι οποίοι προέρχονται από την υποκειµενικότητα του κάθε µελετητή. Θα ήταν σκόπιµο λοιπόν να µελετηθεί και να εφαρµοστεί ένα ενιαίο σύστηµα δεδοµένων µε συγκεκριµένο αριθµό και είδος δεικτών του οποίου θα γίνεται χρήση και ανάλυση σε κάθε Σ.Μ.Π.Ε. Με αυτό τον τρόπο θα προκύψει µία οµαδοποίηση των στοιχείων αλλά και µεγαλύτερη ευκολία στη σύγκριση µεταξύ µελετών. Ένα τέτοιο σύστηµα δεικτών θα µπορούσε να είναι αυτό του Σχεδίου Έκθεσης εικτών Αειφορίας από το «Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος & Αειφόρου Ανάπτυξης» που προτάθηκε το έτος 2003 και αφορά στους παρακάτω δείκτες: 1) Kλιµατική Μεταβολή. 1.1. Εξέλιξη των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου και απόκλιση από το στόχο του Κυότο. 1.2. Πορεία αποσύνδεσης οικονοµίας και αερίων του θερµοκηπίου κ.α. 2) Ατµοσφαιρική Ρύπανση. 2.1. Εξέλιξη των εκποµπών αερίων ρύπων και απόκλιση από τους στόχους της οδηγίας 2001/81. 2.2. Πορεία αποσύνδεσης οικονοµίας και αερίων ρύπων, κα. 3) Υδατικοί πόροι και θαλάσσιο περιβάλλον. 3.1. Απολήψεις νερού. 3.2. Κατά κεφαλή ζήτηση νερού, κ.α. 4) Στερεά απορρίµµατα. 4.1. Εξέλιξη της παραγωγής αστικών απορριµµάτων. 4.2. Κατά κεφαλή παραγωγή αστικών απορριµµάτων, κ.α. 5) Φύση και βιοποικιλότητα. 5.1. Σύνολο ειδών χλωρίδας και πανίδας. 5.2. Ενδηµικότητα ειδών χλωρίδας και πανίδας, κ.α. 6) Ενεργειακός Τοµέας. 6.1. Εξέλιξη πρωτογενούς ενεργειακής ζήτησης. 6.2. Εξέλιξη τελικής ενεργειακής κατανάλωσης, κ.α. 7) Μεταφορές. 7.1. Εξέλιξη µεταφορικού έργου. 7.2. Ποσοστιαία συµµετοχή µεταφορικών µέσων, κ.α. 8) Γεωργία Κτηνοτροφία Αλιεία. 8.1. Βαθµός εκµηχάνισης γεωργικών εκµεταλλεύσεων. 8.2. Χρήση λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων / Ισοζύγιο αζώτου, κ.α. 9) Βιοµηχανία. 9.1. Αριθµός και µέσο µέγεθος βιοµηχανικών καταστηµάτων. 9.2. Συγκέντρωση βιοµηχανικών µονάδων στην πρωτεύουσα, κ.α. 10) Τουρισµός. 10.1. Αφίξεις αλλοδαπών τουριστών. 10.2. Ανάλυση αφίξεων ανά µέσο µεταφοράς. [1],[2],[3],[4],[5],[6],[7],[8]. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα µεγάλα έργα οδοποιίας όπως αυτό της «Εγνατίας Οδού» είναι αρκετά σύνθετα και ιδιαίτερης σηµασίας τόσο σε τοπικό και υπερτοπικό επίπεδο όσο και σε διεθνές, µε άµεσα οφέλη για όλους. Στην προσπάθεια σύνταξης της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για τη συγκεκριµένη κατασκευή η οποία και βρίσκεται σε εξέλιξη, ακολουθήθηκε η διαδικασία της Οδηγίας 2001/42/ΕΚ και της ΚΥΑ οικ.107017/2006.
Aπό την ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης του περιβάλλοντος διαπιστώθηκε λοιπόν πως υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις σχετικά µε µία ολοκληρωµένη βάση δεδοµένων που αφορούν σε δείκτες παρακολούθησης επί της υφιστάµενης κατάστασης του περιβάλλοντος. Προκειµένου λοιπόν κάθε Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που συντάσσεται, να µπορεί να είναι συγκρίσιµη και γενικότερα περισσότερη αντικειµενική στο µέρος της υφιστάµενης κατάστασης του περιβάλλοντος προτείνεται η καθιέρωση ενός ενιαίου συστήµατος δεικτών Η εκτίµηση των πιθανών σηµαντικών επιπτώσεων στους δεκατρείς περιβαλλοντικούς παράγοντες, δηλαδή στη βιοποικιλότητα-πανίδα-χλωρίδα, στον πληθυσµό, στην υγεία των ανθρώπων, στις προστατευόµενες περιοχές, στον πληθυσµό, στην υγεία, στους εδαφικούς πόρους, στα ύδατα, στην ποιότητα του αέρα, στην κοινωνικο-οικονοµική ευηµερία, στο πολιτιστικό περιβάλλον και στο τοπίο, συνηγορεί στην σπουδαιότητα της κατασκευής της «Εγνατίας Οδού». Βέβαια η λήψη κατάλληλων µέτρων για την αντιµετώπιση όλων των επιπτώσεων στο περιβάλλον είναι επιτακτική πριν αυτές διογκωθούν και γίνουν µη αναστρέψιµες. εδοµένου λοιπόν των πλεονεκτηµάτων που προκύπτουν από την κατασκευή τέτοιου είδους έργων για το σύνολο της χώρας, όπως η µείωση του χρόνου διαδροµών, η ασφάλεια στις µετακινήσεις, η αύξηση της αξίας της γης και των δραστηριοτήτων, επιβάλλεται πως η αντιµετώπιση όλων των προκαταρκτικών µελετών και ελέγχων θα πρέπει να γίνεται µε σωστή οργάνωση, σύνεση και µεθοδικότητα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [1]Address of Land Planning, Ministry of Environment, Land Planning and Public Work (2007), STRATEGIC ENVIRONMENTAL ASSESSMENT of Application of special frame of Land-planning Planning and Sustainable Growth for the Tourism. [2]Community directive 2001/42/ΕΚ (2001), about the Estimate of Environmental Repercussions of certain Programs. [3]ENVECO SA, Paraskevopoulos-Georgiadis (2007), STRATEGIC ENVIRONMENTAL ASSESSMENT of the Operational program «Aid of Accessability». [4]ENVECO SA, Paraskevopoulos-Georgiadis (2007), STRATEGIC ENVIRONMENTAL ASSESSMENT of the Operational program «Competitiveness and Business dexterity 2007-2013». [5]ENVIROPLAN STUDY COMPANY (2007), STRATEGIC ENVIRONMENTAL ASSESSMENT «The special Frame of Land-planning Planning and Sustainable Growth for the Renewable Sources of Energy». [6] ENVIROPLAN STUDY COMPANY (2007), STRATEGIC ENVIRONMENTAL ASSESSMENT «The operational Program of Region of Eastern Macedonia - Thrace for Programmatic period 2007-2013». [7]Greening Regional Development Programmes Network (2006), Handbook on SEA for Cohesion Policy 2007-2013, 2006. [8]Diakoulaki D., Glikogianni A., Deligiannis Α. (2003), National Centre of Environment and Sustainable Growth, Report for Indicators of Viability.