CITY [Type the document subtitle] ADIKAIOU [Pick the date] [Type the abstract of the document here. The abstract is typically a short summary of the contents of the document. Type the abstract of the document here. The abstract is typically a short summary of the contents of the document.]
ΕΣΥ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙΣ Η Προώθηση της Αποτελεσµατικής Συµµετοχής Νέων µε Εµπειρίες Βίας Σε Προγράµµατα Ένας Οδηγός Καλών Πρακτικών µέσω Εκπαίδευσης και Αυτοανάπτυξης 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή στον οδηγό...6 Πώς να χρησιµοποιήσετε το εκπαιδευτικό υλικό...15 Πρώτη ενότητα: Η φύση και οι προκλήσεις της συµµετοχής...31 Κατανοώντας τη συµµετοχή - Ευρήµατα από τη σχετική βιβλιογραφία...33 - Οι απόψεις και οι εµπειρίες των νέων...48 - Κύρια συµπεράσµατα...52 - Ασκήσεις...54 Γιατί είναι απαραίτητη η συµµετοχή; - Ευρήµατα από τη σχετική βιβλιογραφία...64 - Οι απόψεις και οι εµπειρίες των νέων...74 - Κύρια συµπεράσµατα...76 - Ασκήσεις...77 Οι προκλήσεις για µια αποτελεσµατική συµµετοχή - Ευρήµατα από τη σχετική βιβλιογραφία...84 - Οι απόψεις και οι εµπειρίες των νέων...86 - Κύρια συµπεράσµατα...89 - Ασκήσεις...90 Βιβλιογραφικές αναφορές...98 2
εύτερη ενότητα: Ο αποτελεσµατικός διευκολυντής...107 Ο αποτελεσµατικός διευκολυντής - Ευρήµατα από τη σχετική βιβλιογραφία...108 - Οι απόψεις και οι εµπειρίες των νέων...119 - Κύρια συµπεράσµατα...126 - Ασκήσεις...127 Βιβλιογραφικές αναφορές...131 Τρίτη ενότητα: Προετοιµάζοντας το έδαφος για αποτελεσµατική συµµετοχή...134 Ζητήµατα δεοντολογίας - Ευρήµατα από τη σχετική βιβλιογραφία...136 - Οι απόψεις και οι εµπειρίες των νέων...139 - Κύρια συµπεράσµατα...140 - Ασκήσεις...141 Εντοπίζοντας παιδιά και νέους για να λάβουν µέρος σε συµµετοχικές δραστηριότητες - Ευρήµατα από τη σχετική βιβλιογραφία...144 - Οι απόψεις και οι εµπειρίες των νέων...148 - Κύρια συµπεράσµατα...149 - Ασκήσεις...150 Εξασφαλίζοντας συναίνεση - Ευρήµατα από τη σχετική βιβλιογραφία...154 - Οι απόψεις και οι εµπειρίες των νέων...160 - Κύρια συµπεράσµατα...161 - Ασκήσεις...162 Εντοπίζοντας τις ατοµικές ανάγκες για την προώθηση της ενεργούς και αποτελεσµατικής συµµετοχής - Ευρήµατα από τη σχετική βιβλιογραφία...165 - Οι απόψεις και οι εµπειρίες των νέων...175 - Κύρια συµπεράσµατα...176 3
- Ασκήσεις...177 Βιβλιογραφικές αναφορές...183 Τέταρτη ενότητα: ουλεύοντας µε παιδιά και νέους σε προγράµµατα συµµετοχής...188 υναµική της οµάδας - Ευρήµατα από τη σχετική βιβλιογραφία...190 - Οι απόψεις και οι εµπειρίες των νέων...199 - Κύρια συµπεράσµατα...202 - Ασκήσεις...204 Μέθοδοι για την προώθηση της συµµετοχής - Ευρήµατα από τη σχετική βιβλιογραφία...214 - Οι απόψεις και οι εµπειρίες των νέων...238 - Κύρια συµπεράσµατα...239 - Ασκήσεις...240 Συµπεράσµατα και ανατροφοδότηση - Ευρήµατα...247 - Οι απόψεις και οι εµπειρίες των νέων...250 - Κύρια συµπεράσµατα...251 - Ασκήσεις...252 Βιβλιογραφικές αναφορές...255 Παράρτηµα...260 4
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Οι συντονιστές του προγράµµατος, Jan Horwath, Dan Hodgkiss, Ευφροσύνη Καλύβα και Σπύρος Σπύρου, θα ήθελαν να ευχαριστήσουν για τη συµβολή τους τούς: Shain Akhtar, Walsall Youth Services Χρυσάνθη ικαίου, Κέντρο Ερευνών Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης (SEERC) Ειρήνη Φερέτη, Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού Μαρία Καλλή, Ευρωπαϊκό Πανεπιστήµιο Κύπρου Milena Nikolova, Social Reforms for Development and Integration Foundation καθώς και τους νέους από: το Walsall, Ηνωµένο Βασίλειο την Αθήνα, Ελλάδα τη Λευκωσία και τη Λάρνακα, Κύπρος τη Σόφια, Βουλγαρία Το πρόγραµµα YOU RESPOND χρηµατοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η ευθύνη για το περιεχόµενο του Οδηγού εκφράζει τις απόψεις των συγγραφέων και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δε φέρει καµία ευθύνη για την οποιαδήποτε χρήση του περιεχοµένου του Οδηγού. Τα πνευµατικά δικαιώµατα του Οδηγού ανήκουν στους συνεργάτες του προγράµµατος. Ωστόσο, στοιχεία του Οδηγού µπορούν να χρησιµοποιηθούν και να προσαρµοσθούν εφόσον αναγνωρίζεται η πηγή τους. 5
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ Ο ΗΓΟ 6
Το Iστορικό του Προγράµµατος ΥOU RESPOND Η προαγωγή της συµµετοχής ευάλωτων νέων που έχουν πέσει θύµατα βίας απαιτεί επαγγελµατικές δεξιότητες. Οι δεξιότητες αυτές πρέπει να περιλαµβάνουν την άρτια θεωρητική γνώση της έννοιας της συµµετοχής, καθώς επίσης ερευνητική και πρακτική εµπειρία. Τα τελευταία είκοσι χρόνια έχει γίνει σηµαντική πρόοδος όσον αφορά τις γνώσεις µας και την κατανόηση του ζητήµατος της συµµετοχής των νέων και στο πλαίσιο αυτό διατυπώθηκαν χρήσιµα θεωρητικά µοντέλα (για περισσότερες λεπτοµέρειες βλ. Ενότητα 1). Οι γνώσεις µας είναι λιγότερες όµως όσον αφορά τον τρόπο µε τον οποίο οι εµπειρίες βίας, είτε στο σπίτι και στην κοινότητα είτε ως αποτέλεσµα κάποιου πολέµου ή εθνικής σύγκρουσης, επηρεάζουν αφενός την προσέγγιση της συµµετοχής από έναν νέο και αφετέρου τις ανάγκες του όταν λαµβάνει µέρος σε συµµετοχικά προγράµµατα. Η οµάδα του προγράµµατος που είχε την ευθύνη σύνταξης του παρόντος Οδηγού επεχείρησε να καλύψει αυτό το κενό γνώσης µέσα από τη συνεργασία µε νέους µε ιστορικό βίας, προκειµένου να ανιχνεύσει σηµαντικά προβλήµατα και να διερευνήσει τρόπους αντιµετώπισής τους µέσα από την εκπαίδευση και την εξέλιξη του προσωπικού και µε στόχο την προαγωγή του δικαιώµατος των νέων στη συµµετοχή. Η χρηµατοδότηση προήλθε από το ευρωπαϊκό πρόγραµµα Daphne III. Συγκροτήθηκε µία οµάδα ακαδηµαϊκών και µελών µη κυβερνητικών οργανώσεων και κρατικών υπηρεσιών, τα µέλη της οποίας είχαν ενεργό επαφή µε νέους που είχαν πέσει θύµατα βίας και επιθυµούσαν να συµµετάσχουν σε αυτό το πρόγραµµα. Φροντίσαµε επίσης οι νέοι που θα συµµετείχαν στο πρόγραµµα να έχουν γνώσεις και εµπειρίες από µια µεγάλη γκάµα πρακτικών και θεσµών τόσο των παλαιών όσο και των νεότερων κρατών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το πρόγραµµα ονοµάστηκε ΕΣΥ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙΣ (YOU RESPOND). 7
Στόχοι Ο Οδηγός αυτός έχει δύο στόχους: να ενηµερώσει και να προσφέρει εκπαιδευτικό υλικό σε άτοµα και οµάδες που εργάζονται σε κρατικούς φορείς και µη κυβερνητικές οργανώσεις, προκειµένου να τους βοηθήσει στο έργο της προώθησης της συµµετοχής των νέων που έχουν πέσει θύµατα βίας, καθώς και να βοηθήσει τα στελέχη αυτών των φορέων και οργανισµών να καταρτίσουν συµµετοχικά προγράµµατα και να καταπολεµήσουν την κακοποίηση των παιδιών. Οι στόχοι επετεύχθησαν µέσω: 1. Της επισκόπησης της τρέχουσας έρευνας και πρακτικών σε επίπεδο Ε.Ε. και κρατών µελών όσον αφορά την κατανόηση της φύσης της συµµετοχής και τους παράγοντες που προάγουν και υπονοµεύουν την ουσιαστική συµµετοχή. 2. Του εντοπισµού των καλύτερων πρακτικών τόσο µε βάση τη σχετική βιβλιογραφία όσο και µε βάση τις απόψεις των ίδιων των νέων που συµµετείχαν στο πρόγραµµα YOU RESPOND. 3. Της κατάρτισης εκπαιδευτικού υλικού που βασίζεται στη σχετική βιβλιογραφία και στις απόψεις και εµπειρίες των νέων, µε στόχο την ενίσχυση και ανάπτυξη αποτελεσµατικών πρακτικών. Σε ποιους απευθύνεται ο Οδηγός; Τα περιεχόµενα του Οδηγού απευθύνονται σε: Επαγγελµατίες του χώρου, οι οποίοι ενδιαφέρονται για την ενίσχυση της συµµετοχής των νέων που έχουν πέσει θύµατα βίας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που αφορούν τη ζωή τους. ιευθυντικά στελέχη που θέλουν να αξιολογήσουν τις υπηρεσίες που παρέχει ο φορέας τους, λαµβάνοντας υπόψη τις απόψεις των ίδιων των νέων. 8
ιευθυντικά στελέχη που ζητούν από νέους που έχουν πέσει θύµατα βίας να συµµετέχουν στο σχεδιασµό και τη λειτουργία των παρεχόµενων υπηρεσιών και την στην κατανοµή των πόρων. Ερευνητές που εκπονούν µελέτες οι οποίες απαιτούν τη συµµετοχή νέων µε ιστορικό βίας. Αρχές και Aξίες Οι αρχές που διέπουν την εκπαιδευτική προσέγγιση του Οδηγού βασίζονται στη Σύµβαση των Ηνωµένων Εθνών για τα ικαιώµατα του Παιδιού. Το Ιστορικό της Ανάπτυξης του Οδηγού Η ανάπτυξη του Οδηγού ολοκληρώθηκε στα ακόλουθα στάδια: Πρώτο Στάδιο Έγινε µία αρχική σύνοψη της βιβλιογραφίας που αφορά το θέµα της συµµετοχής, η οποία επέτρεψε στην οµάδα του προγράµµατος να εντοπίσει τα κύρια ζητήµατα που προκύπτουν από τη σχετική βιβλιογραφία όσον αφορά τη συµµετοχή, τα διαφορετικά επίπεδα συµµετοχής, τους παράγοντες που προάγουν και εµποδίζουν τη συµµετοχή στα διαφορετικά επίπεδα, το ρόλο του διευκολυντή και τις ανάγκες των ίδιων των νέων. εύτερο Στάδιο Τα ζητήµατα αυτά εξετάστηκαν στη συνέχεια µε τη συµµετοχή οµάδων νέων, γνωστών στις σχετικές υπηρεσίες, στο Ηνωµένο Βασίλειο, την Ελλάδα, τη Βουλγαρία και την Κύπρο. Στόχος αυτών των συζητήσεων ήταν να διαπιστωθεί το κατά πόσον τα ζητήµατα που θίγει η βιβλιογραφία κρίνονται ως σηµαντικά και από τους ίδιους τους νέους που έχουν πέσει θύµατα βίας και να εµπλουτιστεί η λίστα των ζητηµάτων και των προκλήσεων που σχετίζονται µε το δικαίωµα των νέων στη συµµετοχή. Λαµβάνοντας υπόψη το διαφορετικό τοµέα δραστηριότητας των µη κυβερνητικών οργανώσεων, το δείγµα των νέων που επιλέχθηκαν χαρακτηρίζεται 9
από ποικιλοµορφία όσοn αφορά το φύλο, την ηλικία, την ικανότητα, τον πολιτισµό και την κοινωνικοοικονοµική τάξη. Όλοι οι νέοι που συµµετείχαν είχαν είτε τα ίδια εµπειρία από κάποια µορφή βίας είτε είχαν συµµετάσχει σε προγράµµατα που σχετίζονται µε τη βία (για παράδειγµα σε προγράµµατα αποτροπής των τραµπουκισµών και των αναγκαστικών γάµων). Τρίτο Στάδιο Οι πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν από τους νέους ταξινοµήθηκαν και αναλύθηκαν από τους ακαδηµαϊκούς του προγράµµατος και από µέλη των εµπλεκοµένων φορέων. Με βάση τις πληροφορίες αυτές, εκπονήθηκε ο Οδηγός από κοινού µε τους νέους και την οµάδα του προγράµµατος, µε τους νέους να παίζουν καθοριστικό ρόλο στον εµπλουτισµό και τη διαµόρφωση του περιεχοµένου του. Τέταρτο Στάδιο Στο στάδιο αυτό εξετάστηκε το κατά πόσον το υλικό του Οδηγού είναι όντως κατάλληλο για το στοχευόµενο ακροατήριο. Στο πλαίσιο αυτό διοργανώθηκαν σεµινάρια στις τέσσερις χώρες που συµµετείχαν στο πρόγραµµα. Στα σεµινάρια αυτά συµµετείχαν έµπειρα και άπειρα στελέχη πρώτης γραµµής, διευθυντικά στελέχη υπηρεσιών και ερευνητικό προσωπικό. Τα σεµινάρια περιλάµβαναν παρουσιάσεις της σχετικής βιβλιογραφίας και των απόψεων και εµπειριών των νέων ατόµων, καθώς και τις ασκήσεις που περιλαµβάνονται στον Οδηγό. Περιορισµένες αλλαγές έγιναν στον Οδηγό µε βάση την ανατροφοδότηση των εκπαιδευτών και των συµµετεχόντων. 10
Περιεχόµενα και οµή Ο οδηγός έχει την εξής δοµή: Εισαγωγή και συµβουλές για τη χρήση των εκπαιδευτικών υλικών Ενότητα 1. Η φύση και οι προκλήσεις της συµµετοχής Η ενότητα αυτή: Εξετάζει την έννοια της συµµετοχής σε σχέση µε τα παιδιά και τους νέους. Εξηγεί γιατί η συµµετοχή είναι χρήσιµη. Εξετάζει το ρόλο του διευκολυντή σε συµµετοχικές δραστηριότητες. Παρουσιάζει τις προκλήσεις που συνοδεύουν τη συµµετοχή αφενός των παιδιών και των νέων, αφετέρου των ενηλίκων. Εξετάζονται τα παρακάτω ζητήµατα: Συµµετοχή Τι είναι συµµετοχή; Τρόποι κατανόησης της συµµετοχής: Σύντοµη επισκόπηση ορισµένων γνωστών µοντέλων συµµετοχής Γιατί είναι σηµαντική η συµµετοχή; Η συµµετοχή των παιδιών ως δικαίωµα Το δικαίωµα των παιδιών στη συµµετοχή και η καταπολέµηση της βίας Τα οφέλη της συµµετοχής για τα παιδιά και τους νέους Τα οφέλη της συµµετοχής των παιδιών για τις οργανώσεις, τις δράσεις και τις παρεχόµενες υπηρεσίες Τα οφέλη της συµµετοχής για την κοινωνία και τη χάραξη πολιτικής Οι προκλήσεις της συµµετοχής Οι προκλήσεις της συµµετοχής για τα παιδιά και τους νέους Οι προκλήσεις της υµµετοχής για τους ενηλίκους 11
Ενότητα 2. Ο αποτελεσµατικός διευκολυντής Η ενότητα αυτή εξετάζει: Το ρόλο του διευκολυντή Την εποικοδοµητική διαµεσολάβηση Την προετοιµασία για συµµετοχή: ο ρόλος του διευκολυντή Συνεργασία στο έργο του διευκολυντή Εξετάζονται τα παρακάτω ζητήµατα: Υπάρχει «ιδανικός» διευκολυντής; Γιατί είναι σηµαντικός ο εποικοδοµητικός συντονισµός; Επικοινωνία: λεκτική και µη λεκτική Ενότητα 3. Προετοιµάζοντας το έδαφος για αποτελεσµατική συµµετοχή Η ενότητα αυτή φιλοδοξεί να απαντήσει στις ερωτήσεις που έθεσε ένα αγόρι 17 χρονών από την Ελλάδα, το οποίο συµµετείχε στο πρόγραµµα YOU RESPOND: «Γιατί θέλετε να µας µιλήσετε; Πώς µας επιλέξατε; Ποιες είναι οι προσδοκίες σας από εµάς; Τι θα κάνετε εάν σας πω ότι δεν θέλω να συµµετάσχω; Πώς νοµίζατε ότι θα ήµασταν; Θα ξαναέρθετε;» Η ενότητα αυτή εστιάζει: Στους διαφορετικούς παράγοντες που πρέπει να εξετάζουν οι επαγγελµατίες και οι ακαδηµαϊκοί που θέλουν να προωθήσουν την εποικοδοµητική συµµετοχή των νέων ατόµων σε προγράµµατα. Στον εντοπισµό των παιδιών και των νέων που θα συµµετέχουν στο πρόγραµµα. Στην προσέλκυση και επιλογή. Στο πώς θα είναι χρήσιµη η συνεργασία µε µέλη οργανισµών. 12
Γίνεται πραγµάτευση των παρακάτω ζητηµάτων: Η εξασφάλιση της εν γνώσει συναίνεσης των νέων, των γονέων και των κηδεµόνων τους. Η προετοιµασία των παιδιών και νέων για τη συµµετοχή. Η σύναψη µιας σύµβασης και το ξεκαθάρισµα των αµοιβαίων απαιτήσεων. Η αναγνώριση των ατοµικών αναγκών και η µέριµνα για την κάλυψή τους, προκειµένου να διασφαλίζεται η ενεργός και ουσιαστική συµµετοχή. Η αντιµετώπιση ζητηµάτων ηθικής και δεοντολογίας. Η επιλογή του κατάλληλου τόπου. Ενότητα 4. ουλεύοντας µε παιδιά και νέους σε προγράµµατα συµµετοχής Στην ενότητα αυτή δόθηκε προσοχή στη σύµπραξη των νέων σε όλα τα στάδια της συµµετοχικής διαδικασίας - κατά προτίµηση από την αρχή µέχρι και το στάδιο της αξιολόγησης. Η ενότητα αυτή εξετάζει: Τα πρώτα στάδια. Την οικοδόµηση σχέσεων αµοιβαίας συµπάθειας. Τις τεχνικές εξοικείωσης. Τη θέσπιση βασικών κανόνων συµπεριφοράς. Την εργασία µε οµάδες. Τη µεθοδολογία. Τα τελευταία στάδια και το ζήτηµα της ανατροφοδότησης. Γίνεται πραγµάτευση των εξής ζητηµάτων: Απαιτούνται διαφορετικές µέθοδοι ανάλογα µε το είδος της συµµετοχής. Η δυναµική των οµάδων και οι πρακτικές συνέπειές της. Έλεγχος και αξιολόγηση της διαδικασίας. 13
Σε ολόκληρο τον οδηγό γίνεται χρήση συµβόλων για να βοηθηθεί ο αναγνώστης. Το σύµβολο αυτό συνοδεύει τις ενότητες όπου γίνεται εξέταση της βιβλιογραφίας, των θεωριών, των εννοιολογικών πλαισιών και της έρευνας που µας βοηθούν να κατανοήσουµε τις επιµέρους πτυχές του ζητήµατος της παιδικής συµµετοχής. Το σύµβολο αυτό συνοδεύει ενότητες όπου καταγράφονται οι απόψεις και οι εµπειρίες των νέων που συµµετείχαν στα εργαστήρια YOU RESPOND. Στόχος είναι να παρουσιαστεί η οπτική γωνία και οι σκέψεις των ίδιων των νέων πάνω στις επιµέρους πτυχές του ζητήµατος της συµµετοχής. Οι ενότητες µε αυτό το σύµβολο δίνουν µία σύνθεση των κύριων συµπερασµάτων που προκύπτον από τη βιβλιογραφία και τις απόψεις των νέων. Το σύµβολο αυτό τίθεται στην αρχή ατοµικών ασκήσεων, που δεν χρειάζονται την παρουσία εκπαιδευτή. Σηµείωση: Οι ασκήσεις αυτές µπορούν εύκολα να προσαρµοστούν για να χρησιµοποιηθούν σε οµάδες. Μπορούν επίσης να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο προγραµµάτων διάρκειας αρκετών εβδοµάδων. Το σύµβολο αυτό τίθεται στην αρχή ασκήσεων που είναι ειδικά σχεδιασµένες για οµάδες. 14
ΠΩΣ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΕΤΕ ΤΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 15
(Προσαρµογή από την εισαγωγή στο βοήθηµα «Child s World» του NSPCC, της Horwath, 2000) Ο οδηγός εκπαιδευτή έχει σχεδιαστεί για να προσφέρει συµβουλές και προτάσεις που αφορούν τον προγραµµατισµό και τον σχεδιασµό δράσεων κατάρτισης για τις οµάδες - στόχους που προαναφέρθηκαν µε θέµα τη συµµετοχή των νέων ανθρώπων. Παρότι ο οδηγός εστιάζει στην προαγωγή της συµµετοχής των νέων που έχουν πέσει θύµατα βίας και στη συµµετοχή των νέων σε προγράµµατα σχετικά µε τη βία, δεν εντάσσεται στους σκοπούς του η αξιολόγηση των επιπτώσεων των διαφορετικών µορφών βίας στα παιδιά και τους νέους. Θα σας παραπέµπαµε συνεπώς στα πολυάριθµα κείµενα και στο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό που υπάρχουν γι αυτό το ζήτηµα. Ωστόσο, θα συνιστούσαµε η χρήση του οδηγού να µην γίνεται από εκπαιδευτές που δεν γνωρίζουν καλά το θέµα του αντίκτυπου των διαφορετικών µορφών βίας στους νέους ανθρώπους. Προγραµµατισµός Είναι σηµαντικό οι εκπαιδευτές, αφού πρώτα εξοικειωθούν µε το περιεχόµενο του Οδηγού, να σκεφτούν πάνω στα κάτωθι ερωτήµατα: Σε ποιον απευθύνεται το πρόγραµµα κατάρτισης; Ποιες είναι οι ανάγκες κατάρτισης όσον αφορά τη συµµετοχή; Υπάρχουν συµµετέχοντες µε ειδικές απαιτήσεις; Τι χρονικό περιθώριο έχω για τον σχεδιασµό και την υλοποίηση του σεµιναρίου; Θα έχω κάποιον συνεργάτη και εάν ναι, ποιος θα είναι αυτός; Ποια είναι η γενική δοµή του προτεινόµενου προγράµµατος κατάρτισης; Για παράδειγµα, πόσο θα διαρκέσει; Υπάρχουν περιορισµοί που θέτει ο χώρος φιλοξενίας; 16
Θα πρέπει να προετοιµαστείτε προσεκτικά για να ικανοποιήσετε µε σειρά προγραµµάτων τις ανάγκες διαφορετικών κοινών, συνειδητοποιώντας τη δουλειά και το χρόνο που πρέπει να αφιερώσετε στην ικανοποίηση διαφορετικών αναγκών. Θα χρειαστείτε χρόνο για να: Συµφωνήσετε συνολικά το πρόγραµµα. Εξοικειωθείτε µε τον παρόντα Οδηγό. Συζητήσετε το πρόγραµµα µε τον συνεργάτη σας. Προγραµµατίσετε ηµεροµηνίες, χώρους φιλοξενίας και άλλα πρακτικά ζητήµατα. Σχεδιάσετε τα συγκεκριµένα στοιχεία του εκπαιδευτικού προγράµµατος για τις διαφορετικές οµάδες ακροατηρίων µε το συνεργάτη σας. Συµφωνήσετε µε τον συνεργάτη σας για τον ιδανικό τρόπο συνεργασίας. Τα παρακάτω ερωτήµατα θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη κατά τον σχεδιασµό ενός προγράµµατος κατάρτισης: Ποιοι είναι οι στόχοι και τα επιδιωκόµενα αποτελέσµατα του σεµιναρίου; Πόσο χρόνο έχω στη διάθεσή µου για να διδάξω; Πώς επηρεάζουν οι χρονικοί περιορισµοί το περιεχόµενο του σεµιναρίου; Πόσοι θα είναι οι συµµετέχοντες; Πώς επηρεάζει το µέγεθος του ακροατηρίου τις ασκήσεις που θα επιλέξω και το χρόνο κάθε άσκησης; Επηρεάζεται το περιεχόµενο του σεµιναρίου από τον τόπο διεξαγωγής του σεµιναρίου; Για παράδειγµα υπάρχει χώρος για ασκήσεις µικρών οµάδων; Σηµείωση: Παρότι ο Οδηγός αυτός περιλαµβάνει προτεινόµενα προγράµµατα κατάρτισης, οι εκπαιδευτές καλούνται να επιλέγουν και να προσαρµόζουν τις ασκήσεις ανάλογα µε τις ανάγκες του ακροατηρίου τους. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην προσαρµογή των σεναρίων και των παραδειγµάτων που θα χρησιµοποιηθούν µε βάση το πολιτισµικό πλαίσιο, τη νοµοθεσία και πολιτική και τις 17
συγκεκριµένες οµάδες. Τα παραδείγµατα και τα σενάρια µπορούν επίσης να προσαρµόζονται µε βάση τις γνώσεις και δεξιότητες των συµµετεχόντων. Για παράδειγµα, οι πιο έµπειροι συµµετέχοντες µπορεί να επιθυµούν πιο δύσκολα σενάρια. Επιλογή Εκπαιδευτών Πρέπει να διαθέτουν τα εξής χαρακτηριστικά: Γνώση, κατανόηση και εµπειρία από τη συµµετοχή παιδιών. Γνώση και κατανόηση της συγκεκριµένης οµάδας στόχου. Εξοικείωση µε το εκπαιδευτικό υλικό. Ικανότητα αντιµετώπισης ζητηµάτων που µπορεί να προκύψουν και σχετίζονται µε αναπηρίες, την εθνική ταυτότητα, τη σεξουαλικότητα, το φύλο, τη θρησκεία, τον πολιτισµό και την κοινωνική τάξη. Εµπειρία στον προγραµµατισµό και σχεδιασµό σεµιναρίων (µε ρεαλιστικά χρονοδιαγράµµατα). Ικανότητα εύληπτης παρουσίασης του υλικού. Να είναι καλοί ακροατές και να διαθέτουν ικανότητες ανάλυσης και συντονισµού. Η Εκπαιδευτική ιαδικασία Ξεκινώντας Η πλέον εποικοδοµητική προσέγγιση σε κάθε είδους σεµινάριο είναι αυτή που αναγνωρίζει και χρησιµοποιεί ως αφετηρία τα υφιστάµενα επίπεδα γνώσεων και δεξιοτήτων και παράλληλα αξιοποιεί διαφορετικά είδη µάθησης. Επίσης, η συµµετοχική προσέγγιση της συνεργατικής κατάρτισης έχει µεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας και αντανακλά τις δέουσες πρακτικές όσον αφορά την προώθηση της συµµετοχής. Είναι µια προσέγγιση που αναγνωρίζει ότι τα άτοµα µαθαίνουν καλύτερα όταν µετέχουν ενεργά στη διαδικασία. ίνει τη δυνατότητα στους 18
συµµετέχοντες να αξιολογήσουν, να αµφισβητήσουν, να µοιραστούν εµπειρίες και να καταθέσουν χρήσιµες προτάσεις. Οι συµµετέχοντες µπορεί να αισθάνονται ανήσυχοι σχετικά µε το θέµα της συµµετοχής νέων σε προγράµµατα. Η αναγνώριση και κατανόηση αυτών των συναισθηµάτων στην αρχή του προγράµµατος θα βοηθήσει στο να υπάρχει ένα χρήσιµο για την εκπαιδευτική διαδικασία κοινό σηµείο αναφοράς. Η συµφωνία πάνω σε γενικές αρχές κατά την έναρξη των εκπαιδευτικών σεµιναρίων βοηθά στη δηµιουργία ασφαλούς περιβάλλοντος µάθησης. Οι γενικές αρχές µπορούν να περιλαµβάνουν, για παράδειγµα, τη δέσµευση ότι όλοι θα είναι συνεπείς και ότι οι κακές πρακτικές δεν θα αγνοούνται. Πρέπει επίσης να υπάρξει µέριµνα να δοθεί χρόνος για να παρουσιάσουν τον εαυτό τους οι συµµετέχοντες. Μέθοδοι Σε κάθε οµάδα αναπόφευκτα υπάρχουν πολλές διαφορετικές απόψεις σχετικά µε την καλύτερη µέθοδο διδασκαλίας. Πρέπει λοιπόν το πρόγραµµά σας να επιτρέπει σε όλους να νιώσουν ότι η προσέγγιση που εκείνοι προτιµούν έχει συµπεριληφθεί. Αυτό σηµαίνει ότι πρέπει να δίνετε στους συµµετέχοντες τη δυνατότητα να µαθαίνουν µέσα από: Εµπειρία: για παράδειγµα, να αποκτούν συναίσθηση του τι σηµαίνει να είσαι ένας νέος άνθρωπος, που έχει την πρώτη του εµπειρία συµµετοχής. Συλλογισµός: δυνατότητα αξιολόγησης και εµπέδωσης της χρησιµότητας µιας παρουσίασης ή άσκησης όσον αφορά τόσο τους ίδιους τους συµµετέχοντες όσο και τη δουλειά τους. Αντίληψη εννοιών: εξέταση της θεωρίας και της έρευνας που υποστηρίζουν την πρακτική. Ενεργός πειραµατισµός Εξέταση της πρακτικής χρησιµότητας των όσων έµαθαν από τις ασκήσεις και τις άλλες δραστηριότητες για τη δική τους δουλειά. 19
Άλλα ζητήµατα Μεγάλη προσοχή πρέπει να δοθεί στις οργανωτικές λεπτοµέρειες και την υλικοτεχνική υποδοµή, καθώς και στις µεθόδους κατάρτισης. Καλό είναι επίσης ο εκπαιδευτής να είναι προετοιµασµένος να αντιµετωπίσει τις ενστάσεις του ακροατηρίου είτε όσον αφορά το ίδιο το σεµινάριο είτε άλλα ζητήµατα που σχετίζονται µε τη συµµετοχή. ιευκρίνιση των όρων Είναι σηµαντικό οι εκπαιδευτές να διευκρινίζουν εξ αρχής τους όρους που θα χρησιµοποιήσουν. Έτσι θα διασφαλίζουν ότι όλοι οι συµµετέχοντες έχουν την ίδια αντίληψη για τους όρους. Παρακάτω αναφέρουµε ορισµένα παραδείγµατα όρων που θα πρέπει να διευκρινίζονται και άπτονται του αντικειµένου του Οδηγού. Ο τελικός κατάλογος των όρων που χρήζουν διευκρίνισης θα εξαρτηθεί από το επίκεντρο του σεµιναρίου και το ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται: Βία σε βάρος των παιδιών και των νέων Ευάλωτοι νέοι Συµµετοχικά προγράµµατα Συµµετοχή (εάν δεν περιλαµβάνεται κάποια άσκηση µε αυτό το αντικείµενο) Ο διευκολυντής 20
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΟΜΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΗΜΕΙΩΣΗ: ΚΑΘΕ ΕΝΟΤΗΤΑ ΦΕΡΕΙ ΤΟΝ ΤΙΤΛΟ ΤΗΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ Η παρακάτω δοµή προγράµµατος λαµβάνει υπόψη τις διαφορετικές προσεγγίσεις και είναι σχεδιασµένη ώστε να καλύπτει τις µαθησιακές ανάγκες διαφόρων οµάδων στόχου. Έχει κεφαλαιώδη σηµασία όµως, οι ασκήσεις να είναι σχετικές µε τους συµµετέχοντες. Μπορεί συνεπώς να χρειαστεί να προσαρµοστούν οι ασκήσεις, λαµβάνοντας υπόψη το εκάστοτε πλαίσιο (πολιτισµικό πλαίσιο, νοµοθεσία και πολιτικές, πρακτικές εργασίας, οµάδες που χρησιµοποιούν υπηρεσίες, κλπ). Αυτό έχει ακόµα µεγαλύτερη σηµασία όσον αφορά ασκήσεις που περιλαµβάνουν παραδείγµατα και/ή σενάρια και θα πρέπει να συνάδουν µε το εκάστοτε πλαίσιο. Έναρξη και ολοκλήρωση του προγράµµατος Κάθε σχετικό πρόγραµµα πρέπει να ξεκινά µε µια εισαγωγική συνεδρία, που θα περιλαµβάνει: Παρουσίαση του γενικού περιγράµµατος του προγράµµατος, των στόχων, κλπ. Τη δυνατότητα να παρουσιάσουν τον εαυτό τους οι συµµετέχοντες. Τη δυνατότητα να παρουσιάσει τον εαυτό του ο διευκολυντής (-ες) και να τεθούν οι βασικοί κανόνες. Μπορείτε ενδεχοµένως να χρησιµοποιήσετε µία άσκηση εξοικείωσης (βλ. τη σχετική ενότητα του Οδηγού). Το πρόγραµµα θα πρέπει να ολοκληρωθεί µε µία συνεδρία όπου θα είναι όλοι παρόντες και θα δώσει στους συµµετέχοντες τη δυνατότητα: Να θέσουν ερωτήµατα και να ζητήσουν διευκρινίσεις. 21
Να καταθέσουν τις σκέψεις τους για την εκπαίδευση που έλαβαν και να προσδιορίσουν τι έµαθαν. Να προσδιορίσουν πρόσθετες µαθησιακές ανάγκες. Να εισηγηθούν τρόπους βελτίωσης του προγράµµατος. Παρουσιάσεις Οι περισσότερες ασκήσεις ξεκινούν µε µια παρουσίαση του σχετικού θέµατος (τα θέµατα αναφέρονται στις οδηγίες της άσκησης). Ο εκπαιδευτής πρέπει να είναι σε θέση να προετοιµάσει την παρουσίαση χρησιµοποιώντας τις πληροφορίες που περιλαµβάνονται σε αυτόν τον οδηγό κάτω από τους τίτλους «ευρήµατα από τη σχετική βιβλιογραφία» και «οι απόψεις και οι εµπειρίες των νέων». Είναι σηµαντικό ο εκπαιδευτής να έχει πλήρη επίγνωση των δεδοµένων. Αυτό σηµαίνει ότι πρέπει να είναι εξοικειωµένος όχι µόνο µε τα περιεχόµενα αυτού του οδηγού αλλά και να κατανοεί το πλαίσιο εντός του οποίου λειτουργούν τα µέλη του εκπαιδευτικού προγράµµατος ώστε να µπορούν να εφαρµόσουν τη θεωρία στην τοπική πρακτική. Εισηγούµαστε την προετοιµασία παρουσιάσεων µε Power Point που µπορούν εν συνεχεία να διανεµηθούν. Είναι χρήσιµο επίσης να χρησιµοποιηθεί µια παρουσίαση Power Point που θα καταγράφει ορισµένα σηµεία κλειδιά. 22
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 1: ΑΠΕΥΘΥΝΕΤΑΙ ΣΕ ΠΡΟΣΩΠΑ ΠΟΥ ΧΑΡΑΣΣΟΥΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ / Ή ΑΝΩΤΕΡΟ ΙΕΥΘΥΝΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ Στόχος: Να γίνουν αντιληπτά τα οφέλη της συµµετοχής ευάλωτων νέων για τη χάραξη πολιτικής και την παροχή υπηρεσιών. ιάρκεια: Τρίωρο σεµινάριο Προτεινόµενη δοµή: Εισαγωγή Τα οφέλη της συµµετοχής Τι έχουν να αποκοµίσουν οι ευάλωτοι νέοι; Σχέσεις ισχύος και εµπόδια Ολοκληρώστε µε µια ενότητα που θα εξετάζει τα συµπεράσµατα και τις επιπτώσεις όσον αφορά την ανάπτυξη συµµετοχικών προσεγγίσεων µε τη συµµετοχή ευάλωτων νέων στο πλαίσιο των οργανισµών και φορέων όπου εργάζονται. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 2: ΑΠΕΥΘΥΝΕΤΑΙ ΣΕ ΟΣΟΥΣ ΕΠΙΘΥΜΟΥΝ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΞΟΥΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ Στόχοι: Να γίνουν αντιληπτά τα οφέλη της συµµετοχής ευάλωτων νέων για τη χάραξη πολιτικής και την παροχή υπηρεσιών. Να αρχίσουν να αναγνωρίζουν τι απαιτείται από τους επαγγελµατίες του χώρου για να προωθηθεί η ουσιαστική συµµετοχή Να σκεφτούν πώς µπορούν να εφαρµόσουν τη θεωρία στην πράξη Να εντοπίσουν µεθόδους προαγωγής της οµαδικής συµµετοχής ιάρκεια: ύο ηµέρες 23
Προτεινόµενη δοµή: Πρώτη ηµέρα: από τη θεωρία στην πράξη Εισαγωγή Κατανοώντας τους διαφορετικούς τύπους συµµετοχής. Ερµηνεύοντας τη βιβλιογραφία και τις απόψεις των νέων. Είναι σωστό να προωθείται η συµµετοχή νέων, ευάλωτων ανθρώπων που έχουν πέσει θύµατα βίας; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του αποτελεσµατικού διευκολυντή; εύτερη ηµέρα: δουλεύοντας µε νέους ανθρώπους Ανάλυση των προκλήσεων που αντιµετωπίζει ο διευκολυντής όταν δουλεύει µε δυσπρόσιτες οµάδες. ηµιουργία ασφαλούς περιβάλλοντος ιερεύνηση των κατάλληλων µεθόδων, λαµβάνοντας υπόψη τη δυναµική των οµάδων Μπαίνοντας στη θέση τους: η σηµασία της ανατροφοδότησης ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 3: ΑΠΕΥΘΥΝΕΤΑΙ ΣΕ ΟΣΟΥΣ ΕΠΙΘΥΜΟΥΝ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΞΟΥΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ Στόχοι: Να γίνουν αντιληπτά τα οφέλη της συµµετοχής ευάλωτων νέων για τη χάραξη πολιτικής και την παροχή υπηρεσιών. Να αρχίσουν να αναγνωρίζουν τι απαιτείται από τους επαγγελµατίες του χώρου για να προωθηθεί η ουσιαστική συµµετοχή. Να σκεφτούν πώς µπορούν να εφαρµόσουν τη θεωρία στην πράξη. 24
Να εντοπίσουν µεθόδους προαγωγής της οµαδικής συµµετοχής ιάρκεια: Μία ηµέρα Προτεινόµενη δοµή: Τι έχουν να κερδίσουν οι νέοι; Ερµηνεύοντας τη βιβλιογραφία µε έµφαση στο ρόλο του διευκολυντή Ξεκινώντας ιερεύνηση µεθόδων που προάγουν τη συµµετοχή ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 4: ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΓΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ Η Η ΑΣΧΟΛΟΥΝΤΑΙ ΜΕ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΟΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΕΥΑΛΩΤΟΙ ΝΕΟΙ Στόχος: Να δοθούν οι ευκαιρίες για την εξέταση των προκλήσεων της προώθησης της συµµετοχής νέων ανθρώπων ιάρκεια: Μία ηµέρα Προτεινόµενη δοµή: Εµπειρίες συµµετοχής Είναι σωστό να προωθείται η συµµετοχή νέων, ευάλωτων ανθρώπων που έχουν πέσει θύµατα βίας; Η σχετική συζήτηση. Αναγνώριση των ζητηµάτων δεοντολογίας και ανάπτυξη στρατηγικών διαχείρισής τους. ιερεύνηση µεθόδων που λαµβάνουν υπόψη τη δυναµική των οµάδων. 25
Σηµείωση: Τα παραπάνω προγράµµατα είναι µόνο προτάσεις. Εσείς µπορεί κάλλιστα να εντοπίσετε πιο κατάλληλες ασκήσεις στον οδηγό, ανάλογα µε τις ειδικές ανάγκες κατάρτισης των συµµετεχόντων. Ίσως θα ήταν χρήσιµο να διαβάσετε τις ατοµικές ασκήσεις στοχασµού προκειµένου να τις προσαρµόσετε στις ανάγκες οµαδικών προγραµµάτων. Οι οµαδικές ασκήσεις Πρώτη Ενότητα Εµπειρίες συµµετοχής Κατανοώντας τις διαφορετικές µορφές συµµετοχής Κατανοώντας τη βιβλιογραφία και τις απόψεις των νέων για τη συµµετοχή Τα οφέλη της συµµετοχής Τι έχουν να κερδίσουν οι νέοι; ιερεύνηση των λόγων που κάνουν τους ενηλίκους να θεωρούν δύσκολη την ιδέα της συµµετοχής Σχέσεις ισχύος και φραγµοί Είναι σωστό να προωθείται η συµµετοχή νέων, ευάλωτων ανθρώπων που έχουν πέσει θύµατα βίας; εύτερη Ενότητα Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του αποτελεσµατικού διευκολυντή; Τρίτη Ενότητα Αναγνώριση των ζητηµάτων δεοντολογίας και ανάπτυξη στρατηγικών διαχείρισής τους 26
Εντοπισµός συµµετεχόντων Εξασφάλιση εν γνώσει συναίνεσης Αναγνωρίζοντας και δουλεύοντας µε τη διαφορά Αντιµετώπιση των προκλήσεων που αντιµετωπίζει ο διευκολυντής, όταν δουλεύει µε δυσπρόσιτες οµάδες ηµιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος που προάγει τη συµµετοχή Τέταρτη Ενότητα Ξεκινώντας: η χρήση τεχνικών εξοικείωσης Η αξία των βασικών κανόνων Ξεκινώντας ιερεύνηση µεθόδων που προάγουν τη συµµετοχή Λαµβάνοντας υπόψη τη «φάση σύγκρουσης» και προσαρµογή µεθόδων µε βάση τις ανάγκες της οµάδας ιερεύνηση µεθόδων που λαµβάνουν υπόψη τη δυναµική των οµάδων Μπαίνοντας στη θέση τους: η σηµασία της ανατροφοδότησης 27
ΑΤΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ Ο οδηγός δεν περιλαµβάνει αποκλειστικά ασκήσεις για οµαδική εκµάθηση, αλλά και δραστηριότητες που επιτρέπουν σε µεµονωµένα άτοµα να δουλέψουν µόνα τους. Οι ασκήσεις αυτές έχουν σχεδιαστεί ειδικά για να διευρύνουν τις γνώσεις και την κατανόηση των ατόµων περί συµµετοχής και να αναπτύξουν τις σχετικές δεξιότητες. Προκειµένου να µεγιστοποιηθούν τα αποτελέσµατα από την αυτοδιδασκαλία έχει µεγάλη σηµασία τα άτοµα να έχουν διαβάσει την απαραίτητη ύλη προτού ξεκινήσουν να αναλάβουν κάποια σχετική δραστηριότητα. Οι δραστηριότητες αυτές είναι ιδιαιτέρως αποδοτικές εάν µετά την ολοκλήρωση της άσκησης το άτοµο έχει την ευκαιρία να διερευνήσει όσα έµαθε περαιτέρω µέσω, για παράδειγµα, συζητήσεων µε συναδέλφους και/ή τον επικεφαλής ή επιβλέποντα της οµάδας στην οποία ανήκει. Εάν αυτό δεν είναι δυνατόν, τότε είναι χρήσιµο να καταβληθεί προσπάθεια παρακολούθησης της προόδου µέσω, για παράδειγµα, της αξιολόγησης των γνώσεων και δεξιοτήτων κατά την έναρξη της δραστηριότητας, αµέσως µετά την ολοκλήρωσή της, και λίγες εβδοµάδες αργότερα, οπότε θα έχει δοθεί ενδεχοµένως η δυνατότητα να εφαρµόσουν στην πράξη τις νέες γνώσεις που απέκτησαν. Ασκήσεις Ατοµικής Μελέτης Πρώτη Ενότητα Εµπειρίες συµµετοχής Κατανοώντας τη βιβλιογραφία και τις απόψεις των νέων Κατανοώντας τους διαφορετικούς τύπους συµµετοχής Τι έχουν να κερδίσουν οι νέοι; Τι έχουν να κερδίσουν οι ενήλικοι και οι οργανισµοί; 28
Προσδιορίζοντας την αξία της συµµετοχής Παράγοντες που εµποδίζουν τη συµµετοχή των νέων Παράγοντες που εµποδίζουν και προάγουν την ουσιαστική συµµετοχή των νέων Αντιµετωπίζοντας τους φραγµούς στη συµµετοχή εύτερη Ενότητα Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του αποτελεσµατικού διευκολυντή; Αναγνωρίζοντας τα είδη ηγεσίας Τρίτη Ενότητα ιαφύλαξη της εχεµύθειας Αναγνώριση ζητηµάτων δεοντολογίας και ανάπτυξη στρατηγικών για τη διαχείρισή τους Εντοπισµός συµµετεχόντων σε ένα ερευνητικό πρόγραµµα Εντοπισµός συµµετεχόντων σε προγράµµατα που αφορούν υπηρεσίες Τι πρέπει να γνωρίζουν οι νέοι προτού δώσουν την εν γνώσει συναίνεσή τους; Παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη για να εξασφαλιστεί η συναίνεση Εξασφάλιση εν γνώσει συναίνεσης Ανάπτυξη της δυνατότητας αναγνώρισης της διαφορετικότητας Παράγοντες που επηρεάζουν Λαµβάνοντας υπόψη την ποικιλοµορφία Αντιµετώπιση των προκλήσεων που αντιµετωπίζει ο διευκολυντής, όταν δουλεύει µε δυσπρόσιτες οµάδες Τέταρτη Ενότητα Οικοδοµώντας σχέσεις αµοιβαίας συµπάθειας Επεξήγηση της δραστηριότητας και του προγράµµατος: η οπτική του διευκολυντή 29