Ο ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Έφη Πουλάκου-Ρεμπελάκου Αν. Καθηγήτρια Ιστορίας της Ιατρικής, ΕΚΠΑ
ΗΡΟΔΟΤΟΣ: Ο ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΗΣ ΑΤΟΣΣΑΣ, ΒΑΣΙΛΙΣΣΑΣ ΤΩΝ ΠΕΡΣΩΝ Ηροδότου Ιστορίαι, Γ : «Ατόσση, τη Κύρου μεν θυγατρί, Δαρείου δε γυναικί, επί του μαστού έφυ φύμα, μετά δε εκραγέν ενέμετο πρόσω. Όσον μεν δη χρόνον ην έλασσον, η δε κρύπτουσα και αισχυνομένη έφραζεν ουδενί. Επεί τε δη εν κακώ ην, μετεπέμψατο τον Δημοκήδην, και οι επέδειξιν Ως δε άρα μιν μετά ταύτα ιώμενος υγιέα απέδειξε»
Ο Καρκίνος της Άτοσσας και ο ρόλος του στην Ιστορία Ο Δημοκήδης ο Κροτωνιάτης, σκλάβος στην Περσία, για αμοιβή ζήτησε από τη βασίλισσα να στρέψει τη σχεδιαζόμενη εκστρατεία του Δαρείου αντί για τους Σκύθες προς το Βορρά, στους Έλληνες προς τη Δύση, για να επιστρέψει στην πατρίδα του
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΤΟΥ ΟΡΟΥ «ΚΑΡΚΙΝΟΣ» Πρώτος ο Ιπποκράτης παρατήρησε και κατέγραψε: «Γυναικί εν Αβδήροισι καρκίνωμα εγένετο περί το στήθος και δια της θηλής έρρεεν ιχώρ ύφαιμος, επιληφθείσης δε της ρύσιος απέθανεν». Το όνομα «καρκίνος» ή «καρκίνωμα» δόθηκε στη νόσο από την εξωτερική μορφή που θύμιζε καβούρι (και άλλες αρρώστιες βαπτίσθηκαν από ζώα πρβ. ελέφας, λύκος, πολύποδας). Η ομοιότητα εντοπίζεται στις παρακείμενες του καρκίνου φλέβες που προβάλλουν έντονα και θυμίζουν σώμα καβουριού που περιβάλλεται από τα πόδια του.
ΓΑΛΗΝΟΣ: ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ ΤΟΥ ΟΡΟΥ «ΟΓΚΟΣ» Ο Γαληνός είναι εισηγητής του όρου «όγκος» από τον οποίο αντλεί τη σύγχρονη ονομασία του ο επιστημονικός κλάδος της Ογκολογίας. Όγκος είναι ο ελληνικός όρος για τη μάζα, το φορτίο, το βάρος. Ο καρκίνος γίνεται αντιληπτός ως φορτίο που κουβαλά το σώμα. Στο αρχαιοελληνικό θέατρο ο όρος χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει το ψυχικό άχθος του τραγικού ήρωα που φορτώνεται και κουβαλά έναν μεγάλων διαστάσεων κώνο στο κεφάλι.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΟΡΟΛΟΓΙΑΣ «Από δε της προς το ζώον ομοιότητος ο καρκίνος»
ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΚΑΙ CANCER Ο Ρωμαίος ιατρός και εγκυκλοπαιδιστής Aurelius Cornelius Celsus (1ος αιώνας μ.χ.) χρησιμοποίησε τον ελληνικό όρο αλλά και τον όρο cancrum για να περιγράψει μια εξελισσόμενη εξέλκωση του πέους. Περιγράφει εντοπίσεις καρκίνου σε όργανα όπως μαστοί και γεννητικά όργανα, πρόσωπο, χείλη, αυτιά, μύτη (επιφανειακούς), όπως και ο Γαληνός
ΑΙΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΤΕΣΣΑΡΩΝ ΧΥΜΩΝ Ιπποκράτης: 4 χυμοί Αίμα Φλέγμα Κίτρινη χολή Μαύρη χολή Ισορροπία =Ευκρασία = Υγεία Διαταραχή της Ισορροπίας = Δυσκρασία = Ασθένεια
ΓΑΛΗΝΟΣ: 14 ΑΙΩΝΕΣ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΕ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΤΩΝ ΤΕΣΣΑΡΩΝ ΧΥΜΩΝ
ΟΙ 4 ΧΥΜΟΙ ΚΑΙ ΟΙ 4 ΙΔΙΟΣΥΓΚΡΑ ΣΙΕΣ
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ-ΓΑΛΗΝΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΑΙΝΑ ΧΟΛΗ «Ο Καρκίνος υπό μελαγχολικού γίνεται χυμού» «και οι καρκινώδεις όγκοι εν άπασι τοις μορίοις γίγνονται, μάλιστα δε τοις τιτθοίς των γυναικών έχουσι δε την γένεσιν εκ του μελαγχολικού περιττώματος»
ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ (= ΜΕΛΑΙΝΑ ΧΟΛΗ) ΑΝΙΑΤΗ ΟΠΩΣ Ο ΚΑΡΚΙΝΟΣ
ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΚΑΡΚΙΝΩΜΑΤΩΝ «Οι καρκινώδεις όγκοι εν άπασι τοις μορίοις γίνονται» Όλοι οι ιατροί της αρχαιότητας δέχονται τη ρήση αυτή του Γαληνού όχι μόνο για τους επιφανειακούς αλλά και για τους εν τω βάθει που επονομάζουν «κρυπτούς». Θεωρούν όμως συχνότερο τον καρκίνο του μαστού ερμηνεύοντας το φαινόμενο από τη θέση τους («χαύνους όντας») που τους εκθέτει σε κινδύνους εναπόθεσης της υπαίτιας της νόσου «παχυτάτης ύλης»
ΟΙ ΣΥΝΗΘΕΣΤΕΡΕΣ ΕΝΤΟΠΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ Κεφαλή Οφθαλμοί και βλέφαρα Χείλη, ώτα, ρις, φάρυγγας Τράχηλος και μασχάλη Θώρακας και νώτα Βουβώνες και περιεδρικά Αιδοία γυναικός και ανδρός Βάλανος και πόσθη Υστέρα Μαστός Λεπτό και παχύ έντερο
ΟΙ ΜΕΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΥΠΟΤΡΟΠΕΣ Το σύγχρονο όρο «μετάσταση» δεν αναφέρουν τα συγγράμματα. Ο Αρχιγένης υιοθετεί τη λέξη «σκιά πάθους» για να δηλώσει επινέμηση πέριξ ιστών Ο Σωρανός χρησιμοποιεί τον όρο «συμπάθεια» και «φυσική συμπάθεια» για την τάση μετάστασης του όγκου ενός οργάνου σε συγκεκριμένα όργανα (πχ μεταξύ μήτρας και μαστών) Ο Λεωνίδης συνδέει με «συμπάθεια» τον καρκίνο του μαστού με τους «εν μασχάλαις βουβώνας». Ονομάζει δε την υποτροπή «ανάμνησιν» («εις ανάμνησιν γαρ άγει το πάθος»)
ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ «Των μεν πραοτέρων φαρμάκων επιτιθεμένων καταφρονών, υπό δε των σφοδροτέρων παροξυνόμενος» είναι η επικρατούσα άποψη των περισσοτέρων ιατρών για τον καρκίνο. «Αγανακτεί προς την ποικιλωτέραν φαρμακείαν» (Αρεταίος) Ακαλύφη Ελλέβορος Ερίκη Αριστολοχία Ερύσιμον
ΟΙ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ Υπάρχει η επίγνωση των υποτροπών μετά από επέμβαση: «θεραπευόμενοι γαρ απόλλυνται ταχέως, μη θεραπευόμενοι δε πουλύν χρόνον διατελέουσι» (Ιπποκράτης) «Ου θεραπεύονται και η πείρα διδάσκει: πάντας γαρ οίδα τους επιχειρήσαντας ιάσθαι καρκίνους τοιούτους, παροξύναντας μάλλον αυτούς, εν τάχει δε τους ανθρώπους αποκτείναντας» (Γαληνός)
Η ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΚΑΡΚΙΝΩΜΑΤΩΝ ΕΚ ΤΩΝ ΛΕΩΝΙΔΟΥ (ΟΠΩΣ ΔΙΕΣΩΘΗ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΕΤΙΟΥ) Εγώ μεν ουν επί των μη συμπεφυκότων τω θώρακι καρκινωμάτων, είωθα χρήσθαι τη χειρουργία, έστι δε ο τρόπος τοιούτος: της πασχούσης υπτίας εσχηματισμένης, υπέρ το καρκίνωμα διαιρώ το μέρος του μαστού το υγιές, και το διηρημένον υποκαίω καυστηρίοις, έως ότου εσχαρωθέντων των σωμάτων επισχεθή η αιμορραγία. Είτα πάλιν τέμνω, περιχαράσσων άμα και βαθυτομών τον μαστόν και πάλιν τα τετμημένα καίω και πλειστάκις τούτο ποιώ τέμνων και μετά ταύτα καίων προς εποχήν της αιμορραγίας, και έστιν ακίνδυνος η αιμορραγία αύτη. Μετά δε την τελείαν αποκοπήν πάλιν επικαίω τα μέρη τα όλα έως αναξηρασμού, το μεν γαρ πρώτον και δεύτερον προς την της αιμορραγίας εποχήν, έσχατον δε μετά την τελείαν αποκοπήν τα καυτήρια προσάγειν προς την του πάθους όλου ανασκευήν. Είωθα δε ποτε και χωρίς καύσεως ενεργείν όταν όγκος γένηται περί τον μαστόν χοιρώδης, μελετών την του καρκινώματος γένεσιν. Τοιούτου τοίνυν όντος του πάθους, έξεστιν αρκεσθήναι τη από των υγιών μερών εκτομή του μαστού, ουδέ σφοδρά γίνεται επί των τοιούτων αιμορραγία
ΟΙ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ Υπάρχει η πεποίθηση ότι οι «κρυπτοί» καρκίνοι δεν πρέπει να χειρουργούνται, όπως υποστηρίζει ο Ιπποκράτης: «τους εν τω βάθει του σώματος ουκ αεί θεραπεύειν αγωνιστικώς» Η επέμβαση είναι επικίνδυνη όταν πλησίον των τομών και των καυτηριάσεων ευρίσκονται ζωτικά όργανα «κίνδυνος ου μικρός, όταν εγγύς καιρίων μορίων η καύσις γένηται» (Γαληνός) Είναι γνωστή η μέριμνα που πρέπει να καταβληθεί για ριζική εξαίρεση των επιφανειακών όγκων «μετά των ριζών εκτεμείν και καύσαι»
Η ΜΗ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΕΙΡΑΣ ΘΕΟΔΩΡΑΣ
Η ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΟΥΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΟΓΚΟΥ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΙΟΥΣΤΙΝΟΥ Β (565-578)
Από την ελληνική αρχαιότητα στη σύγχρονη αντιμετώπιση: πολλές απόψεις για τον καρκίνο επιβιώνουν μαζί με την ορολογία
Ευχαριστώ