Ελληνικό Στατιστικό Ινστιτούτο Πρακτικά 17 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Στατιστικής (24), σελ. 359-366 ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΚΥΚΛΑ ΩΝ - ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΙΓΜΑΤΟΣ Ε. Παφίλη, Μ. Παπαδάκης και Σ. Μπερσίµης Τµήµα Στατιστικής και Ασφαλιστικής Επιστήµης, Παν/µιο Πειραιώς ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα δύο τελευταία χρόνια στο Νοµό Κυκλάδων, της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου λαµβάνει χώρα µια συστηµατική ερευνητική προσπάθεια, η οποία ως κύριο στόχο έχει να µελετήσει δηµογραφικά φαινόµενα αποκλειστικά για τη συγκεκριµένη γεωγραφική περιοχή, και να ορίσει όσο αυτό είναι δυνατό δηµογραφικά µοντέλα, τα οποία να περιγράφουν τα κοινωνικά αυτά φαινόµενα. Το ενδιαφέρον της έρευνας εστιάζεται στη µελέτη της εκπαίδευσης και τη σχέση αυτής µε την επιλογή του επαγγέλµατος. Στην παρούσα εργασία περιγράφεται η µεθοδολογία που εφαρµόσθηκε καθώς και τα εργαλεία που χρησιµοποιήθηκαν στην έρευνα που πραγµατοποιήθηκε στα Γυµνάσια του Νοµού. Επίσης, παρουσιάζονται συνοπτικά η τεχνική δειγµατοληψίας καθώς και τα κύρια χαρακτηριστικά του δείγµατος. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα δύο τελευταία χρόνια στο Νοµό Κυκλάδων λαµβάνει χώρα µια συστηµατική ερευνητική προσπάθεια, η οποία ως κύριο στόχο έχει να ορίσει δηµογραφικά µοντέλα, τα οποία να περιγράφουν βασικά κοινωνικά φαινόµενα, αποκλειστικά για τη συγκεκριµένη γεωγραφική περιοχή (Παπαδάκης και Τσίµπος (1998), Παπαδάκης (1993)). Το ενδιαφέρον της έρευνας κύρια εστιάζεται στη µελέτη της εκπαιδευτικής δραστηριότητας των εφήβων στον συγκεκριµένο Νοµό και τη συσχέτιση αυτής µε την επαγγελµατική τους σταδιοδροµία. Προκειµένου να διερευνήσουµε το υπό µελέτη θέµα χρησιµοποιήσαµε στοιχεία των γονέων των εφήβων καθώς και στοιχεία µια γενιάς ακόµη πίσω. Ο στόχος δηλαδή της ερευνητικής προσπάθειας είναι να 359
µοντελοποιήσουµε τα στοιχεία του παρελθόντος και να εξετάσουµε κάτω από κάποιες συνθήκες θα τα εφαρµόσουµε προς επιβεβαίωση στους εφήβους. Στην παρούσα εργασία περιγράφεται η µεθοδολογία που εφαρµόσθηκε καθώς και τα εργαλεία που χρησιµοποιήθηκαν στην έρευνα αυτή. Κύριος στόχος, δηλαδή, της εργασίας είναι να δοθούν τα πρώτα ευρήµατα της έρευνας σε επίπεδο περιγραφής των χαρακτηριστικών του δείγµατος, και της µεθοδολογίας που χρησιµοποιήθηκε σε αυτή. 2. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Το κύριο εργαλείο της µελέτης αποτέλεσε ένα σύνθετο ερωτηµατολόγιο το οποίο σαν κύριο στόχο είχε να διερευνήσει διαχρονικά δηµογραφικά χαρακτηριστικά και παράγοντες που καθορίζουν τον επαγγελµατικό προσανατολισµό του ατόµου. Το ερωτηµατολόγιο αυτό µοιράστηκε σε εφήβους του Νοµού Κυκλάδων και στη συνέχεια συµπληρώθηκε τόσο από τους ίδιους όσο και από τους γονείς τους καθώς και τους γονείς αυτών (δύο γενιές πίσω). ηλαδή, ενώ ως δειγµατοληπτική µονάδα θεωρήθηκε ο έφηβος, µέσω εκείνου συλλέξαµε στοιχεία και για τους γονείς αυτών. Για τον υπολογισµό του δείγµατος της έρευνας χρησιµοποιήθηκε µια τεκµηριωµένη δειγµατοληπτική τεχνική. Ως υπό εξέταση πληθυσµός θεωρείται το σύνολο των µαθητών του Νοµού, ενώ ως δειγµατοληπτική µονάδα ορίζεται ο έφηβος. Η δειγµατοληπτική τεχνική που εφαρµόσθηκε είναι η στρωµατοποιηµένη δειγµατοληψία (stratified sampling) µε αναλογική κατανοµή του δείγµατος. Σύµφωνα µε αυτήν την τεχνική το δείγµα καταµερίστηκε ανάλογα µε τα χαρακτηριστικά του πληθυσµού σε στρώµατα ( ήµοι του Νοµού) και στη συνέχεια µέσα σε κάθε στρώµα επιλέχθηκαν µε τυχαίο τρόπο µαθητές. Η τεχνική αυτή γενικά, οδηγεί σε εκτιµήσεις µε υψηλό επίπεδο ακρίβειας και διευκολύνει σε σηµαντικό βαθµό τη διαδικασία προσέγγισης των ερωτώµενων. Η κατανοµή του δείγµατος παρουσιάζεται στον Πίνακα 1. Ζητήσαµε 82 ερωτηµατολόγια µέσω ταχυδροµικής αποστολής των ερωτηµατολογίων σε δασκάλους των σχολείων στα οποία άνηκαν οι έφηβοι και τελικώς απαντήθηκαν 472 ερωτηµατολόγια, δηλαδή ποσοστό απόκρισης περίπου 6%. 3. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Σύµφωνα µε τον Νοµπελίστα Gary Becker του Πανεπιστηµίου του Σικάγου, ο οικονοµολόγος της εκπαίδευσης προσθέτει νέες διαστάσεις σε κάτι που θα ήταν µόνο υπόθεση για έναν παιδαγωγό. Η εκπαίδευση που θα έχει ένα άτοµο, παίζει σηµαντικό ρόλο στην επιλογή του επαγγέλµατός του, γεγονός πολύ σηµαντικό, αν λάβουµε υπόψη µας ότι η κατάσταση της απασχόλησης σε όλες τις κοινωνίες και σε όλες τις εποχές, ήταν το κεντρικό σηµείο των κοινωνικών διαρθρώσεων. Με τη σπουδαιότητα λοιπόν που έχει η 36
εκπαίδευση για τον άνθρωπο, αφού σε µεγάλο βαθµό µε τη βοήθεια αυτής και µέσα από αυτή διαµορφώνει την προσωπικότητά του και ολοκληρώνει την ταυτότητά του, συνεπάγεται ότι η εκπαίδευση είναι όχι µόνο ανάγκη για τον άνθρωπο, αλλά και δικαίωµά του για να υπάρξει κοινωνικά και οικονοµικά. ήµος / Κοινότητα Βάρος ήµου στον Πληθυσµό Πίνακας 1: Κατανοµή του είγµατος Σύνολο Ζητούµενου είγµατος ήµου Έλληνες είγµατος ήµου που Ελήφθη Αλλοδαποί είγµατος ήµου που Ελήφθη Σύνολο είγµατος ήµου που Ελήφθη Αµοργού 1,638% 13 7 7 Άνδρου 3,618% 29 14 4 18 Άνω Σύρου 2,974% 24 13 1 14 ρυµαλίας 5,372% 43 25 25 Εξωµβούργου 2,371% 19 11 11 Ερµουπόλεως 11,84% 94 54 2 56 Θήρας 1,958% 88 43 14 57 Ιητών 1,619% 13 6 1 7 Κέας 2,129% 17 8 1 9 Κορθίου 2,217% 18 1 1 Κύθνου 2,244% 18 1 1 Μήλου 4,23% 34 19 19 Μυκόνου 8,21% 66 31 11 42 Νάξου 1,649% 85 47 5 52 Πάρου 11,322% 91 5 6 56 Ποσειδωνίας 2,648% 21 12 12 Σερίφου 1,246% 1 5 5 Σίφνου 2,151% 17 9 1 1 Τήνου 4,583% 37 19 3 22 Υδρούσα 2,955% 24 13 1 14 Ανάφη,24% 2 1 1 Αντίπαρος,913% 7 3 3 ονούσα,144% 1 Ηρακλειά,133% 1 Κίµωλος,677% 5 2 2 Κουφονήσια,322% 3 1 1 Οία 1,83% 9 4 1 5 Πανόρµου,598% 5 2 2 Σικίνου,21% 2 Σχοινούσσης,181% 1 Φολεγάνδρου,588% 5 2 2 Σύνολο Νοµού 1,% 82 421 51 472 Αναφερόµενοι στο Νοµό Κυκλάδων που αποτελείται από Νησιά του Αιγαίου Πελάγους, αξίζει να σηµειωθεί ότι οι γεωγράφοι τα ονοµάζουν «Αιγαιοπελαγίτικη Πολυνησία». Το όνοµα «Κυκλάδες» το πήραν από τα παλιά χρόνια, επειδή σχηµατίζουν κύκλο, γύρω από το ιερό νησί ήλος («κύκλω της ήλου αναδύουσιν»). 361
Χαρακτηριστικά του Νοµού Κυκλάδων είναι ο πολυδιάσπαστος γεωγραφικός και διοικητικός του χώρος σε µικρά και µεσαίου µεγέθους νησιά, οι συχνά επαναλαµβανόµενες συνθήκες έως και πλήρης αποκλεισµός των νησιών και το περιορισµένο ανθρώπινο δυναµικό. Η γεωγραφική αποµόνωση, προσδίδει στις τοπικές κοινωνίες κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: υπάρχουν ισχυροί δεσµοί, αλλά και τείχος προστασίας απέναντι στον «εκτός της µικρής κοινωνίας» κόσµο, επακόλουθο της ανάγκης για συσπείρωση µε στόχο την επιβίωση. Αποτέλεσµα αυτού είναι η δυσπιστία απέναντι σε οποιαδήποτε «εξωγενή» παρέµβαση και ιδιαίτερα όταν είναι ένας µεγάλος αριθµός µεταναστών. Toν Ιούλιο του 24, σύµφωνα µε στοιχεία της ιεύθυνσης Μετανάστευσης της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, ο αριθµός των νόµιµων µεταναστών στο Νοµό Κυκλάδων, ανέρχεται σε ποσοστό 1,8%. Οι ανωτέρω συνθήκες υπαγορεύουν την ανάγκη διαµόρφωσης µιας ιδιαίτερα ευαισθητοποιηµένης και προσαρµοσµένης προς τις συνθήκες µελέτη, του ανθρώπινου δυναµικού. 4. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΙΓΜΑΤΟΣ Όπως αναφέραµε και στην παράγραφο 2, το κύριο εργαλείο της έρευνας αποτέλεσε ένα σύνθετο ερωτηµατολόγιο το οποίο ως κύριο στόχο είχε να διερευνήσει διαχρονικά δηµογραφικά χαρακτηριστικά και παράγοντες που καθορίζουν τον επαγγελµατικό προσανατολισµό του ατόµου, το οποίο συµπληρώθηκε τόσο από τους εφήβους όσο και από τους γονείς τους. Στην παράγραφο αυτή παρουσιάζουµε τα κύρια χαρακτηριστικά του δείγµατος µε βάση τον έφηβο, χωρίς να προβαίνουµε σε στατιστικούς ελέγχους για την πιθανή ύπαρξη εξαρτήσεων και διαφορών ανάµεσα στα χαρακτηριστικά αυτά. Για την παρουσίαση τέτοιων ελέγχων κάποιος µπορεί να ανατρέξει στις εργασίες των Παφίλη και Παπαδάκη (24α, 24β). 4.1. ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ Η κατανοµή του δείγµατος ως προς το «φύλο» του ερωτώµενου δίνεται στο ιάγραµµα 1. Παρατηρούµε ότι άνδρες και γυναίκες παρουσιάζονται σχεδόν µε το ίδιο ποσοστό στο δείγµα µας (56,4% και 43,6% για γυναίκες και άνδρες αντίστοιχα). Η κατανοµή του δείγµατος ως προς την «εθνικότητα» δίνεται στο ιάγραµµα 2. Παρατηρούµε ότι η πλειονότητα του δείγµατος (89,2%) αποτελείται από Έλληνες. Άµεσο αποτέλεσµα της κατανοµής του δείγµατος ως προς την «εθνικότητα» του ερωτώµενου είναι και η κατανοµή του δείγµατος ως προς το «θρήσκευµα» ( ιάγραµµα 3). Το 98,3% του δείγµατος είναι Χριστιανοί. Η κατανοµή του δείγµατος ως προς την «ηλικία» δίνεται στο ιάγραµµα 4. Η µέση ηλικία στο δείγµα είναι τα 14.5 έτη, και το εύρος ηλικιών είναι 13 έως 2 έτη. 362
ΦΥΛΟ ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ ΑΛΛΟ ΑΠΟΙ 1.8% ΑΝ ΡΕΣ 43.6% ΓΥΝΑΙΚΕΣ 56.4% ΕΛΛΗΝΕΣ 89.2% ιάγραµµα 1: Η Κατανοµή του είγµατος ως προς το Φύλο ιάγραµµα 2: Η Κατανοµή του είγµατος ως προς την Εθνικότητα ΜΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ 1.7% ΘΡΗΣΚΕΥΜΑ 55 5 45 4 35 3 25 2 15 ΗΛΙΚΙΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ 98.3% Percent 1 5 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 2. ιάγραµµα 3: Η Κατανοµή του είγµατος ως προς το Θρήσκευµα A4 ιάγραµµα 4: Η Κατανοµή του είγµατος ως προς την Ηλικία Η «οικογενειακή κατάσταση» παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην έρευνα και αυτό διότι αποτελεί έναν κλασσικό δηµογραφικό παράγοντα. Όπως προκύπτει ( ιάγραµµα 5) το 63,4% των εφήβων ανήκει σε µια πλήρη οικογένεια µε δύο γονείς ενώ το υπόλοιπο 36,6% των εφήβων προέρχεται από οικογένειες µε ένα γονέα είτε λόγω διαζυγίου (8,3%) είτε λόγω θανάτου (28,3%). 4.2. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ Στη συνέχεια λοιπόν παρουσιάζουµε ένα σύνολο χαρακτηριστικών των εφήβων που σχετίζονται µε την εκπαίδευση. 363
7 6 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 25 2 5 4 15 3 1 2 Percent 1 ύο Γονείς Ένας Γονέας λόγω Θαν Ένας Γονέας λόγω ια 5 1, 12, 14, 16, 18, 2, Std. Dev = 1,67 Mean = 15,4 N = 472, ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ιάγραµµα 5: Η Κατανοµή του είγµατος ως προς την Οικογενειακή Κατάσταση ΘΕΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ιάγραµµα 6: Κατανοµή της µέσης επίδοσης στα µαθήµατα θετικής / τεχνολογικής κατεύθυνσης 2 4 3 1 2 1 Std. Dev = 2,1 Mean = 15,9 Std. Dev = 1,8 Mean = 1,9 12, 14, 16, 18, 2, N = 472,, 2, 4, 6, 8, 1, N = 471, ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ιάγραµµα 7: Κατανοµή της µέσης επίδοσης στα µαθήµατα θεωρητικής κατ. ΜΕΣΗ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΠΑΝΗ ιάγραµµα 8: Η Κατανοµή της µέσης ηµερήσιας δαπάνης Το πρώτο χαρακτηριστικό που µελετάµε είναι η επίδοση του εφήβου (σε επιλεγµένα µαθήµατα) µέσα από την οποία αναδύεται η κλίση του εφήβου. Για τις ανάγκες της µελέτης χρησιµοποιήθηκαν δύο κλίµακες µέτρησης της µέσης επίδοσης οι οποίες χαρακτηρίζουν τον έφηβο ως προς τα µαθήµατα θετικής και θεωρητικής κατεύθυνσης. Όπως προκύπτει από την µελέτη των δύο κλιµάκων µέτρησης, οι έφηβοι παρουσιάζουν µικροδιαφορές στην επίδοση τους στα µαθήµατα θεωρητικής και θετικής κατεύθυνσης. Μια σειρά από έλεγχους και συγκρίσεις για τις επιδόσεις των εφήβων σε σχέση µε τα δηµογραφικά χαρακτηριστικά δίνονται στις εργασίες των Παφίλη και Παπαδάκη (24β, 24γ, 24δ). 364
Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό είναι οι σπουδές στις ξένες γλώσσες (το 98,7% σπουδάζει) και ένα τρίτο οι σπουδές στις νέες τεχνολογίες (το 88,6% σπουδάζει). Η συµµετοχή σε πολιτιστικές (το 25,6% συµµετέχει) αλλά και αθλητικές δραστηριότητες (το 38,8% συµµετέχει) αποτελούν άλλα δύο χαρακτηριστικά που µελετώνται ενώ ένα έκτο χαρακτηριστικό είναι το διάβασµα εξωσχολικών βιβλίων ή / και εφηµερίδων (το 92,4% διαβάζει). 4.3. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ ΣΥΝ ΕΟΜΕΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΙΑΒΙΩΣΗ Η κατανοµή του χαρακτηριστικού «µέση ηµερήσια δαπάνη» του εφήβου δίνεται στο ιάγραµµα 8. Όπως φαίνεται η µέση ηµερήσια δαπάνη είναι περίπου 2 ευρώ µε τυπική απόκλιση περίπου ίση µε 1 ευρώ. 5. ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στην παράγραφο 4, παρουσιάστηκαν τα κύρια χαρακτηριστικά του δείγµατος µε βάση τον έφηβο, ως προς α) το Φύλο (56,4% και 43,6% για γυναίκες και άντρες αντίστοιχα), β) Την εθνικότητα, όπου η πλειονότητα του δείγµατος (89,2%) αποτελείται από Έλληνες, γ) Το θρήσκευµα, όπου το 98,3% του δείγµατος είναι Χριστιανοί, δ) Την ηλικία, όπου η µέση ηλικία στο δείγµα είναι τα 14,5 έτη και το εύρος ηλικιών είναι 13 έως 2 έτη, ε) Την οικογενειακή κατάσταση, όπου το 63,4% των εφήβων ανήκει σε µια πλήρη οικογένεια µε δύο γονείς ενώ το υπόλοιπο 36,6% των εφήβων προέρχεται από οικογένειες µε ένα γονέα, είτε λόγων διαζυγίου (8,3%) είτε λόγω θανάτου του ενός γονέα (28,3%), στ) Την εκπαίδευση, όπου οι έφηβοι παρουσιάζουν µικρή απόκλιση στην επίδοσή τους στα µαθήµατα θεωρητικής και θετικής κατεύθυνσης, σπουδάζουν ξένες γλώσσες σε ποσοστό 98,7%, νέες τεχνολογίες σε ποσοστό 88,6%, συµµετέχουν σε πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες σε ποσοστό 25,6% και 38,8% αντίστοιχα και διαβάζουν εξωσχολικά βιβλία σε ποσοστό 92,4%, ζ) Το επίπεδο διαβίωσής τους, όπου φαίνεται η ηµερήσια δαπάνη είναι περίπου 2 ευρώ µε τυπική απόκλιση περίπου ίση µε 1 ευρώ. Αναφερόµαστε σε όλα τα ανωτέρω, µελετώντας το µορφωτικό επίπεδο των ατόµων του Νοµού Κυκλάδων, γιατί οι στόχοι της παιδείας είναι ένα κράµα αξιών, παραδόσεων και ιδεολογιών ενός λαού, όπως αυτές διαµορφώνονται από ιστορικούς, κοινωνικοοικονοµικούς, πολιτικούς και πολιτιστικούς παράγοντες κατά το πέρασµα των διάφορων ιστορικών περιόδων. Για περισσότερες πληροφορίες για την 365
συγκεκριµένη µελέτη κάποιος µπορεί να ανατρέξει στις εργασίες των Παφίλη και Παπαδάκη (24β, 24γ, 24δ). SUMMARY The last two years, in the Aegean Islands district, a systematic research has taken place, which as a main aim has to study demographical phenomena exclusively for this particular geographic area, and to define if this is possible, demographic models, which will explain those social phenomena. The research is mainly focused on education and the choice of the profession. In this article, the applied methodology is being described, as well as, the tools, which have been employed in order to complete this particular research. In addition, the technique, which has been used to take the sample, as well as, the key characteristics of the sample are been depicted. Lastly, the initial results of the research are been presented. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Μ. Ηλιού (1988). «Εκπαιδευτική και κοινωνική δυναµική». Πορεία. Αθήνα. 2. Κ. Κασιµάτη (1991). «Επιλογή επαγγέλµατος Πραγµατικότητα ή Μύθος». Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Αθήνα. 3. Μ. Παπαδάκης και Κ. Τσίµπος (1998). ηµογραφική ανάλυση. Σταµούλης, Αθήνα. 4. Μ. Παπαδάκης (1993). Τεχνικές Ανάλυσης της Κοινωνικής Κινητικότητας. ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις, Αθήνα. 5. Ε. Παφίλη, και Μ. Παπαδάκης (24α). «Εκπαιδευτικά Χαρακτηριστικά στον Νοµό Κυκλάδων Συγκριτική Μελέτη Ελλήνων και Αλλοδαπών για τον Νοµό Κυκλάδων». Εργασία σε Προετοιµασία. 6. Ε. Παφίλη, και Μ. Παπαδάκης (24β). «Σχέση ηµογραφικών Χαρακτηριστικών του Πατέρα και Εκπαιδευτικών Χαρακτηριστικών των Εφήβων για τον Νοµό Κυκλάδων». Εργασία σε Προετοιµασία. 366