Γνωριµία µε τις ικανότητες του µωρού. Γι αυτό πολλά βρέφη δυσανασχετούν όταν η µητέρα αλλάζει δραστικά το χτένισµά της. Όταν το µωρό, αντικείµενο επιθυµίας των γονιών του, έρχεται στον κόσµο κι από πλάσµα της φαντασίας τους γίνεται πια υπαρκτό πρόσωπο, φέρνει στους γονείς του συγκίνηση, αγάπη, περηφάνια αλλά και αµηχανία, φόβο, αµφιβολία και αποθάρρυνση. Οι γονείς γνωρίζουν ότι ο πρώτος χρόνος της ζωής του παιδιού είναι θεµέλιο για τη µελλοντική του εξέλιξη και αγωνιούν αν όλα θα εξελιχθούν οµαλά. Συνέχεια ελέγχουν αν όλα είναι εντάξει µε το µωρό τους και τροµοκρατούνται µε το παραµικρό σηµάδι που θεωρούν µη φυσιολογικό. Η γνώση, µπορεί να τους βοηθήσει να µειώσουν το άγχος τους και να πάρουν µεγαλύτερη ευχαρίστηση από πρωτόγνωρες εµπειρίες που βιώνουν µε τα µωρά τους. Η επιστηµονική µελέτη για την ψυχοκινητική εξέλιξη του παιδιού κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής του και κατά τη δηµιουργία των πρώτων σχέσεων µε το περιβάλλον φέρνει στο φως ολοένα και καινούρια στοιχεία. Αυτά έχουν κυρίως ανατρέψει την εικόνα του µωρού σαν παθητικό πλάσµα, που είναι ικανό µόνο να δέχεται της µητρικές φροντίδες, που δεν αντιλαµβάνεται τον κόσµο γύρω του και που δεν αλληλεπιδρά µε αυτόν. Τώρα γνωρίζουµε για τις πρόωρες αισθητηριακές ικανότητες του µωρού, που του δίνουν τη δυνατότητα της ενεργητικής επικοινωνίας µε τη µητέρα. Επίσης, έχουν ανατραπεί και οι αντιλήψεις σχετικά µε τον ρόλο της µητέρας. Αυτός δεν περιορίζεται µόνο στην παροχή φροντίδας αλλά και στην ικανότητά της να αντιλαµβάνεται και να απαντά στα µηνύµατα του µωρού της. Η µητέρα καθρεφτίζει το µωρό της αλλά και καθρεφτίζεται σε αυτό. Αυτά τα νεότερα δεδοµένα θα αποπειραθώ στη συνέχεια να σκιαγραφήσω.
Όραση Υπάρχουν ενδείξεις ότι το έµβρυο αντιδρά όταν ρίξουµε δυνατό φως στην κοιλιά της µητέρας του. Τα νεογέννητα ελκύονται κυρίως από οπτικά ερεθίσµατα που µοιάζουν µε ανθρώπινο πρόσωπο. Οι µητέρες υποστηρίζουν συχνά ότι το νεογέννητο τις κοιτάει και έχουν δίκιο. Άλλωστε το κράτηµα και το χάϊδεµα του µωρού είναι ακριβώς τα ερεθίσµατα που προκαλούν το άνοιγµα των µατιών του νεογέννητου. Αυτή η ικανότητα για οπτική επαφή είναι κεφαλαιώδους σηµασίας για την ανάπτυξη συναισθηµατικού δεσµού µε τη µητέρα. Η µητέρα αισθάνεται πιο κοντά στο βρέφος της όταν την κοιτάει και επικοινωνεί πιο εύκολα µαζί του. Από νωρίς µπορεί ένα µωρό να παρακολουθεί ένα αντικείµενο, κυρίως όταν είναι ζωηρού χρώµατος, κινείται σε µικρή απόσταση, µε µικρή ταχύτητα και ακολουθεί απλή πορεία. Βέβαια στην αρχή αυτό το κατορθώνει για σύντοµο χρονικό διάστηµα. Επιπλέον το βρέφος από την τέταρτη κιόλας µέρα µπορεί να αναγνωρίσει τη µητέρα του, όµως βασίζεται κυρίως στο περίγραµµα του προσώπου κι όχι στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Γι αυτό πολλά βρέφη δυσανασχετούν όταν η µητέρα αλλάζει δραστικά το χτένισµά της. Στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της µητέρας εστιάζονται όταν φτάσουν την ηλικία περίπου των δύο µε τεσσάρων µηνών. Σε αυτή την περίοδο η σωµατική ωρίµανση και η ψυχική ανάπτυξη θα επιτρέψουν στο βρέφος να χαµογελά όχι αντανακλαστικά, αλλά σαν µία συναισθηµατική απάντηση, κυρίως στη µητέρα του. Το χαµόγελο έχει τεράστια σηµασία για την ψυχική εξέλιξη του παιδιού και για την ανάπτυξη επαφής και επικοινωνίας µε το περιβάλλον του. Ακοή Τα έµβρυα από την εικοστή έκτη κιόλας εβδοµάδα της κύησης όχι µόνο αντιδρούν στα ηχητικά ερεθίσµατα αλλά µπορούν να ξεχωρίζουν ήχους διαφορετικής συχνότητας. Το έµβρυο είναι εκτεθειµένο κυρίως στη φωνή της µητέρας του, αλλά και του πατέρα του και αυτό καθορίζει την αντίδραση των νεογέννητων στην ανθρώπινη φωνή. Οι νέες µητέρες θεωρούν ότι το µωρό αναγνωρίζει τη φωνή της από τις πρώτες µέρες της ζωής του καθώς σταµατά να κλαίει και γυρίζει το κεφάλι προς την κατεύθυνσή τους, όταν εκείνες µιλάνε. Αυτό έχει πια αποδειχτεί. Το µωρό δείχνει προτίµηση στην γυναικεία φωνή και προσελκύεται κυρίως από τα µελωδικά χαρακτηρίστηκα του λόγου, γι αυτό τα νανουρίσµατα το ηρεµούν. Το νεογέννητο τέλος στρέφει το κεφάλι του προς την κατεύθυνση µίας ηχητικής πηγής. Όταν πάει να κοιµηθεί, ένας ήχος προκαλεί το άνοιγµα των µατιών του και ένας συνεχής ήχος µπορεί να σταµατήσει το κλάµα του.
Όσφρηση Από την ηλικία των δύο ηµερών, τα νεογέννητα έχουν οσφρητικές ικανότητες που τους βοηθάνε στην αναζήτηση του µητρικού στήθους. Αυτό µας οδηγεί στο συµπέρασµα ότι η όσφρηση παίζει σηµαντικότερο ρόλο για το νεογέννητο απ ότι για το παιδί ή τον ενήλικα. Από τις πρώτες µέρες της ζωής µπορούν να ξεχωρίζουν δύο µυρωδιές, έστω κι αν µοιάζουν µεταξύ τους. Επιπλέον αντιλαµβάνονται δυσάρεστες µυρωδιές όπως ο ενήλικας και αντιδρούν σε αυτές µε ανάλογο τρόπο, κυρίως µε γκριµάτσες του προσώπου. Γεύση Φαίνεται ότι και το έµβρυο αντιλαµβάνεται τη γλυκιά γεύση, όπως φανερώνεται από την µεγαλύτερη ποσότητα του αµνιακού υγρού που καταπίνει όταν αυτό έχει γλυκιά γεύση. Επίσης το νεογέννητο αυξάνει το πιπίλισµα όταν του δίνεται ζαχαρόνερο σε σχέση µε το σκέτο νερό. Ακόµη, µέχρι την ηλικία των έξι µηνών, το µωρό αναπτύσσει µία αντανακλαστική αντίδραση των µυών της περιοχής του προσώπου, διαφορετική για κάθε γευστικό ερέθισµα, που είναι ίδια για όλα τα µωρά. Μετά τον έκτο µήνα η απάντηση αυτή αρχίζει να διαφοροποιείται και να µην είναι πια αυτόµατη. Το ίδιο συµβαίνει και εκ µέρους του περιβάλλοντος και έτσι αρχίζει µια σηµαντική αλληλεπίδραση ανάµεσα στο µωρό και στα πρόσωπα που το φροντίζουν, που παίζει σηµαντικό ρόλο, στη καθοριστική για τη ζωή, λειτουργία της διατροφής. Είναι ένα από τα παραδείγµατα, που µια αρχικά βιολογική αντίδραση γίνεται η βάση για την έκφραση των συναισθηµάτων και την ανάπτυξη συναισθηµατικής σχέσης και αλληλεπίδρασης µε τους άλλους. Κινητικές και φωνητικές ικανότητες Η φυσιολογική εξέλιξη χαρακτηρίζεται πάντα από την προοδευτική αντικατάσταση των στοιχείων του προηγούµενου σταδίου από τα νέα στοιχεία του επόµενου. Έτσι το πότε εµφανίζεται µια αντίδραση ή µια συµπεριφορά, είναι κρίσιµο για να µπορέσουµε να διαπιστώσουµε αν είναι φυσιολογική, όπως και το αν εξαφανίζεται στο χρόνο που πρέπει. Βέβαια κάθε παιδί αναπτύσσεται µε το δικό του τρόπο και αυτό σηµαίνει ότι τα χρονοδιαγράµµατα είναι σχετικά. Η ψυχοκινητική ανάπτυξη αποτελεί µια συνεχή µεταµόρφωση που συντελείται µπροστά στα µάτια µας. Σε καµιά άλλη περίοδο της ζωής δεν ακολουθεί τόσο γρήγορους ρυθµούς. Στους δυο µε τρεις πρώτους µήνες της ζωής εµφανίζονται αρχαϊκά αντανακλαστικά και µετά εξαφανίζονται. Ανάµεσα σε αυτά ξεχωρίζει για την σηµασία που έχει για την επιβίωση, το αντανακλαστικό του θηλασµού. Το µόνο στοιχειώδες συναίσθηµα που µπορούµε να παρατηρήσουµε αµέσως µετά την γέννηση και τις πρώτες µέρες της ζωής, είναι αυτό της δυσαρέσκειας. Το αντίθετό του δεν είναι η ευχαρίστηση αλλά η γαλήνη. Σε αυτήν τη κατάσταση βρίσκεται την περισσότερη ώρα και συνήθως κοιµάται 19 ώρες το 24ωρο. Μεταξύ του ύπνου και της πλήρους εγρήγορσης, που εκδηλώνεται µε κραυγές, διάχυτη κινητικότητα ή ζωηρό θηλασµό µπορεί να εµφανίζονται πλήθος ενδιάµεσων καταστάσεων. Η κραυγή του νεογέννητου πυροδοτεί τη µητρική αντίδραση µε άµεσο τρόπο, σαν βιολογική απάντηση. Η µητέρα είναι ικανή διαισθητικά να ξεχωρίσει και να αντιδράσει διαφορετικά στους διαφορετικούς τύπους κραυγών, όπως η κραυγή του
πόνου, που προκαλεί µια άµεση απάντηση από τη µητέρα, που τρέχει να βοηθήσει το παιδί της χωρίς καθυστέρηση. Μια µητέρα που είναι σε επαφή µε το παιδί της, µαθαίνει να αναγνωρίζει τις κραυγές του µέσα σε 48 ώρες. Επίσης από τη δεύτερη µε τρίτη εβδοµάδα της ζωής αρχίζουν να εµφανίζονται ήχοι και κινήσεις µίµησης, όπως όταν το µωρό βγάζει την γλώσσα µετά από παρότρυνση του ενήλικα. Αυτό φανερώνει ότι το µωρό έχει ήδη αρχίσει να αναπτύσσει καταπληκτικές αντιληπτικές και συνδυαστικές ικανότητες ώστε να µπορεί µέσω της όρασης κυρίως να ενσωµατώνει καινούριες συµπεριφορές. Ικανότητες επικοινωνίας Ένα µωρό δυο µε τριών εβδοµάδων αντιδρά διαφορετικά ανάλογα µε το αν παρουσιάζεται µπροστά του ένα οποιοδήποτε αντικείµενο, η µητέρα του ή ένας άγνωστος ενήλικος. Όταν πρόκειται για ένα αντικείµενο, το µωρό στρέφει την προσοχή του προς αυτό, συχνά και τα χέρια και τα πόδια του. Για ένα σύντοµο διάστηµα το εξερευνά και αντιλαµβάνεται, στο µέτρο των δυνατοτήτων του, την περιορισµένη ποσότητα πληροφοριών που το αντικείµενο περιέχει. Αυτή την κατάσταση έντονης προσοχής διαδέχεται µια απότοµη αποστροφή του βλέµµατος. Αντίθετα η πολυπλοκότητα της κοινωνικής επαφής, δεν µπορεί να γίνει αντιληπτή από το µωρό παρά µε ένα τρόπο κυκλικό που περιλαµβάνει φάσεις ηρεµίας. Στη σχέση µε τη µαµά του το µωρό δεν είναι απλώς δέκτης φροντίδων, αλλά συµµετέχει στην αλληλεπίδραση και σαν ρυθµιστής της σχέσης. Η µητέρα αντιλαµβάνεται διαισθητικά την ανάγκη του παιδιού της και αρχίζει ένας διάλογος µεταξύ τους, µε αγγίγµατα, κοιτάγµατα και φωνούλες, που βάζει τα θεµέλια των συναισθηµατικών δεσµών. Η δυσφορία του µωρού είναι µεγάλη όταν η µητέρα του δεν ανταποκρίνεται κατάλληλα, αλλά και οι µητέρες δεν αντέχουν για πολύ να µην το κάνουν. Όπως έδειξε ένα σχετικό πείραµα, δεν άντεχαν να παραµείνουν αδιάφορες στις προσπάθειες του µωρού τους να προκαλέσει την συνηθισµένη τους ανταπόκριση, πάνω από τρία λεπτά. Οι ανταλλαγές µε τα άλλα βρέφη αρχίζουν κιόλας από το µαιευτήριο. Παρατηρούµε ότι οι κραυγές του ενός δείχνουν να απαντούν στις κραυγές του άλλου. Από τον τρίτο µήνα δύο βρέφη που τοποθετούνται το ένα δίπλα στο άλλο δείχνουν να συντονίζονται µεταξύ τους. Οι κραυγές του ενός τραβούν την προσοχή του άλλου, το οποίο στην συνέχεια απαντά µε κραυγές ή αγγίγµατα. Όπως κατά την διάρκεια της εγκυµοσύνης δεν µπορούµε να σκεφτούµε ένα έµβρυο αυθύπαρκτο, παρά µόνο µαζί µε την γυναίκα που το έχει µέσα της και θα το φέρει στη ζωή, έτσι και όταν γεννιέται το µωρό µε κανένα τρόπο δεν µπορούµε να το δούµε ξεχωριστά από τη µητέρα του. Μέσα στην αγκαλιά της θα γεννηθεί το κοινωνικό ανθρώπινο ον, ικανό να αναπτύσσει συναισθηµατικούς δεσµούς. Το ίδιο το νεογέννητο δεν έχει κανένα λόγο να συνειδητοποιήσει ότι το γάλα δεν εµφανίζεται επειδή το επιθύµησε και ότι η µαµά δεν είναι ένα µαζί του, όπως ο πλακούντας που το έτρεφε. Θα καταλάβει ότι είναι ξεχωριστό σιγά-σιγά, επειδή η µαµά του όσο και να προσπαθεί δεν είναι δυνατόν να απαντά πάντα ακαριαία. εν θα ξυπνήσει αµέσως µόλις πεινάσει το µωρό, κάτι θα της αποσπάσει την προσοχή, όπως το κουδούνι της πόρτας και θα σταµατήσει για λίγο να ανταποκρίνεται. Έτσι το µωρό αρχίζει να την αντιλαµβάνεται σαν κάτι ξεχωριστό από αυτό γύρω στους έξι µήνες. Αυτή η συνειδητοποίηση συµβαδίζει µε την απαρχή των ικανοτήτων του µωρού για προσαρµογή στο περιβάλλον. Για αυτό δεν πρέπει να φοβόµαστε ότι µέχρι τότε είναι δυνατόν να κακοµάθουµε το παιδί µας, όταν στην αρχή της ζωής του, του
προσφέρουµε όσο περισσότερη ανακούφιση µπορούµε, µε το να το παίρνουµε στην αγκαλιά µας. Αντίθετα αυτό το αίσθηµα της σιγουριάς που έτσι θα ριζώσει µέσα του, θα είναι αυτό που µεγαλώνοντας θα του δώσει κουράγιο να εξερευνήσει τον κόσµο και να γίνει ανεξάρτητο. Πολύ σηµαντικό ρόλο στο µεγάλωµα του παιδιού, παίζει και ο πατέρας. Στις µέρες µας όλο και συχνότερα παίρνει από την αρχή ενεργό µέρος στην φροντίδα του µωρού άµεσα και όχι µόνο µέσω της συµπαράστασης και φροντίδας προς την γυναίκα του. Κάποιες φορές µπορεί ακόµη και να είναι αυτός το πρωταρχικό πρόσωπο φροντίδας για το µωρό του. Τα µωρά γνωρίζουν ήδη τη φωνή του µπαµπά τους και ηρεµούν στην αγκαλιά του. Βέβαια η συµµετοχή του γίνεται πιο ενεργή όσο το µωρό µεγαλώνει. Αποδεικνύεται ότι τα παιδιά που ο πατέρας τους συµµετείχε ενεργά στο µεγάλωµά τους είναι πιο σίγουρα µε τη σεξουαλική τους ταυτότητα και διαχειρίζονται καλύτερα τα δύσκολα συναισθήµατα όπως τον θυµό και τις σχέσεις µε συνοµηλίκους. Το µεγάλωµα ενός νέου ανθρώπου είναι σαν τα επικίνδυνα σπορ. Συχνά νιώθουµε ότι µας φτάνει στα όρια των δυνατοτήτων µας όµως και οι συγκινήσεις που µας χαρίζει είναι ασύγκριτες. Αρκεί να έχουµε καλή προετοιµασία και συνεργασία, κουράγιο να αναγνωρίζουµε τα λάθη και τις ελλείψεις µας και να µη φοβόµαστε το άγνωστο. Η αγάπη και το χιούµορ είναι οι πιο πολύτιµοι οδηγοί. Μπουρνιά Μάρθα, Παιδοψυχίατρος. Τηλ.: 2109632697 6937495272 Ιστοσελίδα: http://www.ppsy.gr email: bournia@ppsy.gr