1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΕΡΓΟ Άνθρωποι του Κάτω Κόσµου: ιδεολογίες και πολιτικές διακρίσεων, αποκλεισµού και διώξεων στη σύγχρονη εποχή. Ιστορικό ανθολόγιο και εκπαιδευτικός οδηγός. People of the Underworld: ideologies and policies of discrimination, exclusion and prosecution in modern world: Historical anthology and educational guide. Κωδικός Έργου σε Επιτροπή Ερευνών/ΕΛΚΕ του ΑΠΘ : 90714 ΤΕΛΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΠΡΟΟΔΟΥ Α. Στόχος του έργου/παραδοτέα Στόχος του παρόντος έργου ήταν η συγκρότηση ιστορικού ανθολογίου και εκπαιδευτικού οδηγού µέσα από το οποίο ο ερευνητής, ο διδάσκων ή το ευρύτερο, ακαδηµαϊκό και µη, κοινό θα µπορέσουν να προσεγγίσουν ακραίες ιδεολογίες και πολιτικές πρακτικές του κοντινού στην εποχή µας παρελθόντος ή και του σήµερα. Για την επίτευξη του στόχου αυτού δηµιουργήθηκαν δύο παραδοτέα έργα. (α) Εγχειρίδιο 260 σελίδων όπου παρατίθεται µε µορφή ενιαίας εξελικτικής αφήγησης η ανθολόγηση των υλικών. Το εγχειρίδιο έχει αρχικά εκπαιδευτικό χαρακτήρα αλλά ταυτόχρονα δηµιουργεί τις προϋποθέσεις για βαθύτερη επιστηµονική ενασχόληση µε το αντικείµενο. Είναι δηλαδή ταυτόχρονα: εγχειρίδιο, εισαγωγικός τόµος, εκπαιδευτικό εργαλείο, ερευνητικός οδηγός και εγκυκλοπαιδικό έργο αναφοράς. (β) Ψηφιακή πλατφόρµα (ιστότοπος) όπου παρουσιάζονται οργανωµένα και πάντοτε µε τη µορφή αφηγηµατικής ανάπτυξης τα υλικά της έρευνας δηλαδή 600 ως 800 στοιχεία. Τα στοιχεία εδώ εκτός από κείµενα και εικόνες περιλαµβάνουν οπτικοακουστικό υλικό. Έχουν διαµορφωθεί µηχανές αναζήτησης.
2 Η πλατφόρµα αυτή είναι εξελίξιµη, δηλαδή µπορεί να αποτελέσει αφετηρία για ευρύτερο εµπλουτισµό και ανάπτυξη. Β. Η ερευνητική οµάδα Για την υλοποίηση των παραπάνω στόχων εργάστηκαν τα ακόλουθα µέλη της οµάδας. Η συγκρότηση της οµάδας παρέµεινε σταθερή σε όλη τη διάρκεια του έργου. Επιστηµονικά Υπεύθυνος, Μαργαρίτης Γεώργιος Καθηγητής σύγχρονης πολιτικής και κοινωνικής ιστορίας Μέλη, Καβάλα Μαρία Μεταδιδακτορική ερευνήτρια/διδάσκουσα Μπουρούτης Ανδρέας Υποψήφιος Διδάκτωρ Τζαφλέρης Νίκος Μεταδιδακτορικός ερευνητής Φράγκου Μαρία Υποψήφια Διδάκτωρ Γ. Μεθοδολογία εργασιών Οι εργασίες επικεντρώθηκαν στην αναζήτηση και την αξιοποίηση / ανάδειξη / παρουσίαση υλικών που πλαισιώνουν µια γενική αφήγηση, όπως και στη µελέτη των σύγχρονων ιστορικών κυρίως προσεγγίσεων/ερµηνευτικών σχηµάτων των επιµέρους γεγονότων. Ως προς την έρευνα πραγµατοποιήθηκε συλλογή, επιλογή, ταξινόµηση και ιεράρχηση ενός αριθµού στοιχείων για τον καθέναν από τους κεντρικούς άξονες που µας ενδιαφέρουν. Οι άξονες αυτοί είναι οι πολιτικές εξελίξεις και πρακτικές, οι φυλετικές
3 θεωρίες που προέκυψαν από αυτές, ο αντισηµιτισµός, η ευγονική, ο φασισµός και προπαντός ο ναζισµός, οι αντανακλάσεις και τα κληροδοτήµατα του αποικιακού φαινοµένου και άλλες λιγότερο διάσηµες πολιτικές διακρίσεων σε βάρος ανθρώπων, µε γνώµονα πολιτιστικά, φυλετικά, θρησκευτικά ή άλλα χαρακτηριστικά. Τα στοιχεία αυτά, κείµενα και οπτικό υλικό, ταξινοµήθηκαν σε τρόπο ώστε να συνθέτουν αφήγηση σε δύο άξονες: Πρώτος, η ιστορική εξέλιξη του κάθε επιµέρους πολιτικού εργαλείου ή ιδέας, η προσαρµογή του σε κάθε νέο στάδιο της σύντοµης σύγχρονης ιστορίας. Δεύτερος, η διασύνδεση των φαινοµένων και η αλληλεπίδρασή τους στην ίδια χρονική εξέλιξη. Όλα τα επιµέρους στοιχεία κείµενα, αποσπάσµατα, εικόνες, σχήµατα συνοδεύονται από σχολιασµό και συνδέονται µεταξύ τους µε µικρά κείµενα. Η κεντρική ιδέα του εγχειρήµατος, δηλαδή το να αποτελέσει το παραδοτέο έργο ένα είδος πολυεπίπεδης αφήγησης, η οποία θα εντοπίζει σχέσεις, θα συγκρίνει καταστάσεις και θα κτίζει ερµηνευτικά σχήµατα, εξυπηρετήθηκε σε ικανοποιητικό βαθµό. Δ. Προβλήµατα κατά την εκπόνηση Το πρώτο επιµέρους πρόβληµα, όπως επισηµάνθηκε στην ενδιάµεση έκθεση, αφορούσε την καθυστέρηση στην έναρξη του προγράµµατος εξαιτίας δυσλειτουργιών και αγκυλώσεων της Επιτροπής Ερευνών του ΑΠΘ. Η τελική αποδοχή του προγράµµατος έγινε τον Μάιο µόλις του 2014. Η καθυστέρηση αυτή είχε µέτρια επίπτωση στα χρονοδιαγράµµατα του έργου καθώς η οµάδα των ερευνητών άρχισε τις εργασίες της εγκαίρως και χωρίς να περιµένει την τακτοποίηση των διοικητικών εκκρεµοτήτων. Πιο σοβαρά και ουσιαστικά ήταν τα προβλήµατα προσαρµογής του υλικού σε παιδαγωγικές διδακτικές παραµέτρους. Ο προβληµατισµός αφορούσε σε ένα πρώτο επίπεδο την επιλογή των θεµάτων και των συνοδευτικών υλικών (πινάκων, φωτογραφιών κλπ.). Το θέµα και το υλικό χρειάζεται να εντυπωσιάζουν, να γεννούν το ενδιαφέρον, να προκαλούν ερωτήµατα, χωρίς όµως να στερούνται παιδαγωγικού µέτρου. Επιπλέον, είναι απαραίτητο η πρόκληση συναισθηµατικών αντιδράσεων να
4 µην εµποδίζει την καλλιέργεια κριτικής/ιστορικής αντίληψης και ερµηνείας του κάθε γεγονότος. Οι χρήστες του έργου θα κρίνουν το κατά πόσο η οµάδα πέτυχε τους παραπάνω στόχους της. (α) Η σύνθεση του εγχειριδίου επιπλέον αντιµετώπισε τα παρακάτω προβλήµατα. -. Την ισοµερή ανάπτυξη παρουσίαση και «τυποποίηση» των κεφαλαίων, σε τρόπο ώστε να διευκολύνεται η διδακτική τους χρήση. -. Την οµογενοποίηση της γλώσσας, του ύφους και της µορφής και τη προσαρµογή τους σε παιδαγωγικά κριτήρια (απλοποίηση των όρων και των εκφράσεων, σε τρόπο ώστε να είναι προσλήψιµα από παιδιά εφηβικής τουλάχιστον ηλικίας). Επίσης τη γλωσσική επιµέλεια και διόρθωση κειµένων σε τρόπο ώστε να ξεπερνιούνται προβλήµατα που δηµιουργήθηκαν από τη συλλογική συγγραφή του έργου. -. Τη συµπλήρωση της βιβλιογραφίας αλλά και των ερευνητικών παραποµπών και συστάσεων σε τρόπο ώστε να είναι χρηστική και ρεαλιστική (αποφυγή δηλαδή δυσεύρετων βιβλίων ή πηγών). -. Τον παιδαγωγικό έλεγχο του υλικού εικονογράφησης σε τρόπο ώστε από τη µια πλευρά να δηµιουργεί έντονα συναισθήµατα, από την άλλη να ανταποκρίνεται στις εκπαιδευτικές προδιαγραφές. Να σηµειωθεί ότι σε αυτό το πεδίο η συντακτική οµάδα αντιµετώπισε πολλά προβλήµατα και πιθανολογούµε ότι θα χρειαστούν νέες παρεµβάσεις και βελτιώσεις πριν από τη δηµόσια παρουσίαση του έργου. -. Αποµένει να επιλυθούν επίσης τεχνικά προβλήµατα, η τελική αρχιτεκτονική των σελίδων, ενοτήτων, κεφαλαίων, ή η ποιότητα φωτογραφιών/πινάκων κ.ά., ώστε το έργο να είναι κατάλληλο για εκτύπωση. (β) Η προετοιµασία του ιστότοπου αντιµετώπισε επίσης προβλήµατα γραφειοκρατικής µορφής σε σχέση µε τις εµπλεκόµενες υπηρεσίες ηλεκτρονικής εξυπηρέτησης του Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου. Αυτά ξεπεράστηκαν και το τελικό αποτέλεσµα µας ικανοποιεί. Αυτή τη στιγµή λειτουργεί κλειστός πειραµατικός ιστότοπος επίδειξης όπου δοκιµάζονται λύσεις και χρηστικότητα.
5 Ο ιστότοπος επίδειξης βρίσκεται στην διεύθυνση: http://www.historyguide.gr/historyguide/ Οι ιστότοποι ανάρτησης στο ΑΠΘ / ΚΗΔ είναι: http://historyguide.web.auth.gr ή εναλλακτικά: www.historyguide.gr Σηµειώνουµε ότι για λόγους αντιστοίχισης και διαδραστικής χρήσης του ιστότοπου και του εγχειριδίου, ο πρώτος παραµένει κλειστός για το κοινό και προγραµµατίζεται να ανοίξει στα τέλη του µήνα, ταυτόχρονα µε την ολοκλήρωση του εγχειριδίου. Υπολογίζουµε ότι και µετά το άνοιγµα του ιστοτόπου θα χρειαστεί ίσως µια περίοδος «προσαρµογής», διόρθωσης τυχόν λαθών, αβλεψιών κλπ. Στο σηµείο που βρισκόµαστε επιλύονται προβλήµατα εσωτερικής αρχιτεκτονικής του ιστοτόπου, δηλαδή ο τρόπος ανάρτησης/αναζήτησης/µεταφοράς των στοιχείων σε κάθε ενότητα ξεχωριστά καθώς και η οργάνωση των συνδέσµων που θα οδηγούν σε περαιτέρω αναζητήσεις. Τα γενικά προβλήµατα που αντιµετώπισε η κατασκευή του ιστότοπου είναι σε γενικές γραµµές αντίστοιχα µε τα προβλήµατα που αντιµετώπισε η σύνθεση του εγχειριδίου. Ε. Διαδικασία παρουσίασης του έργου. Μια πρώτη δηµόσια παρουσίαση του έργου θα γίνει µε την ευκαιρία ειδικού σεµιναρίου που οργανώνει το Τµήµα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ για καθηγητές της Μέσης Εκπαίδευσης µε θέµα : Η διδασκαλία του Ολοκαυτώµατος (Θεσσαλονίκη, Φιλοσοφική Σχολή, 19 21 Δεκεµβρίου 2014). Η επίσηµη παρουσίαση µε τη µορφή µικρής ηµερίδας µε τη συµµετοχή των συντελεστών του έργου αλλά και 2-4 προσκεκληµένων, προγραµµατίστηκε να γίνει
6 την Παρασκευή 6 Φεβρουαρίου 2015 (σε περίπτωση πολιτικών εξελίξεων θα µεταφερθεί µια εβδοµάδα). Παραµένω στη διάθεσή σας για την όποια πρόσθετη πληροφορία ή διευκρίνηση χρειαστεί. Θεσσαλονίκη, 12 Δεκεµβρίου 2014 Με τιµή, Γιώργος Μαργαρίτης Γιώργος Μαργαρίτης Καθηγητής σύγχρονης πολιτικής και κοινωνικής ιστορίας gmargar@polsci.auth.gr τ. 2310 99 19 73