ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΚΤΠΡΟΤ ΥΟΛΗ ΔΦΑΡΜΟΜΔΝΧΝ ΣΔΥΝΧΝ ΚΑΙ ΔΠΙΚΟΙΝΧΝΙΑ. Πηςσιακή διαηπιβή ΜΔΛΔΣΗ ΔΠΙΠΛΧΗ ΣΗ ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΠΑΡΑΓΟΙΑΚΗ ΚΑΣΟΙΚΙΑ

ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΚΤΠΡΟΤ ΥΟΛΗ ΔΦΑΡΜΟΜΔΝΧΝ ΣΔΥΝΧΝ ΚΑΙ ΔΠΙΚΟΙΝΧΝΙΑ Πηςσιακή διαηπιβή ΜΔΛΔΣΗ ΔΠΙΠΛΧΗ ΣΗ ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΠΑΡΑΓΟΙΑΚΗ ΚΑΣΟΙΚΙΑ Αγγειηθή Παύινπ Λεκεζόο 2012

ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΚΤΠΡΟΤ ΥΟΛΗ ΔΦΑΡΜΟΜΔΝΧΝ ΣΔΥΝΧΝ ΚΑΙ ΔΠΙΚΟΙΝΧΝΙΑ ΣΜΗΜΑ ΠΟΛΤΜΔΧΝ ΚΑΙ ΓΡΑΦΙΚΧΝ ΣΔΥΝΧΝ Πηςσιακή διαηπιβή ΜΔΛΔΣΗ ΔΠΙΠΛΧΗ ΣΗ ΠΑΡΑΓΟΙΑΚΗ ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΚΑΣΟΙΚΙΑ Αγγειηθή Παύινπ Δπηβιέπνπζα θαζεγήηξηα Δύα Κνξαή Λεκεζόο 2012

Πνεςμαηικά δικαιώμαηα Copyright Αγγειηθή Παύινπ, 2012 Με επηθύιαμε παληόο δηθαηώκαηνο. All rights reserved. Η έγθξηζε ηεο πηπρηαθήο δηαηξηβήο από ην Σκήκα Δθαξκνζκέλσλ Σερλώλ θαη Δπηθνηλσλίαο ηνπ Σερλνινγηθνύ Παλεπηζηεκίνπ Κύπξνπ δελ ππνδειώλεη απαξαηηήησο θαη απνδνρή ησλ απόςεσλ ηνπ ζπγγξαθέα εθ κέξνπο ηνπ Σκήκαηνο. ii

Θα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηδηαίηεξα ηελ θαζεγήηξηα κνπ Δύα Κνξαή γηα ηηο ζπδεηήζεηο καο, ηηο παξαηεξήζεηο, ηηο ζπκβνπιέο θαη ηελ ακέξηζηε ζπκπαξάζηαζε ηεο. Απηά κνπ έδσζαλ δύλακε θαη θίλεηξα γηα λα θηάζσ κέρξη εδώ. Θα ήζεια επίζεο λα επραξηζηήζσ ηνλ παηέξα κνπ ηέιην, γηα ηε ζεκαληηθή βνήζεηα ηνπ ζην πξαθηηθό κέξνο ηεο Πηπρηαθήο κνπ εξγαζίαο θαη ηελ αδειθή κνπ Αλαζηαζία γηα ηελ ππνζηήξημε θαη ηε ζπληξνθηά ηεο θαζ' νιε ηε δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο κνπ... iii

ΠΕΡΙΛΗΦΗ ηε πηπρηαθή κνπ εξγαζία εξεύλεζα θαη αλάιπζα ηε κειέηε ζρεδηαζκνύ θαη ηξόπνπ θαηαζθεπήο ηεο επίπισζεο ηεο παξαδνζηαθήο Κππξηαθήο θαηνηθίαο. Βαζίζηεθα θπξίσο ζηηο παξαδνζηαθέο Κππξηαθέο θαζέιεο ηνπ 19νπ θαη 20νπ αηώλα. ηε ζπλέρεηα δεκηνπξγήζα έλα λέν design επίπινπ, πνπ έρεη πξνθύςεη από ηε ζπγθεθξηκέλε κειέηε θαη ηελ θαζεαπηή παξαγσγή ηνπ. ε πξώην ζηάδην, ε έξεπλα έγηλε κέζα από επηζθέςεηο ζε πεξηνρέο ηεο Κύπξνπ όπνπ θσηνγξαθήζεθαλ θαη ζπιιέρζεθαλ πιεξνθνξίεο γηα ηελ Κππξηαθή παξαδνζηαθή επίπισζε. Σαπηόρξνλα πήξα πεξαηηέξσ πιεξνθνξίεο απν άηνκα πνπ αζρνινύληαη κε ηελ ηζηνξία ησλ Κππξηαθώλ επίπισλ, θαζώο επίζεο θαη δεδνκέλα από βηβιηνγξαθία ηεο Κππξηαθήο ιατθήο ηέρλεο ηεο επνρήο θαη θπξίσο ηεο ηέρλεο ηνπ μύινπ, απ' ην νπνίν θαηαζθεπάζηεθαλ ηα πιείζηα παξαδνζηαθά έπηπια θαη αληηθείκελα 19νπ θαη 20νπ αηώλα. ηε ζπλέρεηα, έρνληαο εηο γλώζηλ ζηνηρεία από ηε κειέηε ηεο Κππξηαθήο παξαδνζηαθήο επίπισζεο, εξεύλεζα ην κνληέξλν ζηπι πνπ επηθξαηεί ζηηο ζεκεξηλέο θαηνηθίεο θαη πξνρώξεζα ζηνλ δηθό κνπ ζρεδηαζκό ελόο θαηλνύξγηνπ πξντόληνο επίπινπ, ην νπνίν είλαη ιεηηνπξγηθό ζην ρώξν, πξνζαξκόδεηαη ζηηο αλάγθεο ελόο ζύγρξνλνπ θόζκνπ θαη ζηε δηαθόζκεζε κηαο ζύγρξνλεο θαηνηθίαο. iv

ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΥΟΜΕΝΧΝ ΠΔΡΙΛΗΦΗ...iv ΠΙΝΑΚΑ ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΧΝ...v ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΔΙΚΟΝΧΝ.. vii ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΙΔ...ix ΑΠΟΓΟΗ ΟΡΧΝ.. x 1 ΔΙΑΓΧΓΗ....xi 2 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΟΙΥΔΙΑ 1 2.1 ΔΙΑΓΧΓΗ.....1 2.2 ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΚΑΣΟΙΚΙΑ ΙΣΟΡΙΚΗ ΑΝΑΓΡΟΜΗ...1 2.3 ΚΤΠΡΙΑΚΑ ΠΑΡΑΓΟΙΑΚΑ ΔΠΙΠΛΑ...2 3 ΔΡΔΤΝΗΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΤΠΡΙΑΚΔ ΠΑΡΑΓΟΙΑΚΔ ΚΑΔΛΔ..6 3.1 ΔΙΑΓΧΓΗ...6 3.2 ΚΑΔΛΔ ΣΙ ΠΔΡΙΟΥΔ ΣΗ ΚΤΠΡΟΤ. 7 3.3 ΤΜΒΟΛΑ, ΥΔΓΙΑ ΚΑΙ ΜΟΣΙΒΑ 13 3.4 ΠΑΡΑΓΓΔΛΙΑ ΓΙΑ ΣΗΝ ΚΑΣΑΚΔΤΗ ΣΗ ΚΑΔΛΑ..15 3.5 ΤΛΙΚΟ ΚΑΣΑΚΔΤΗ ΣΗ ΚΑΔΛΑ: ΞΤΛΔΙΑ ΣΗ ΚΤΠΡΟΤ..16 3.6 Η ΑΝΣΙΚΑΣΑΣΑΗ 16 v

4 ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΙΑ ΔΡΔΤΝΑ 19 5 ΚΑΣΑΚΔΤΗ.....20 5.1 ΔΙΑΓΧΓΗ.....20 5.2 ΠΔΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΣΑΚΔΤΗ ΣΟΤ ΝΔΟΤ ΔΠΙΠΛΟΤ 20 6 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ/ ΔΠΙΛΟΓΟ 23 7 ΠΡΟΟΠΣΙΚΔ ΔΞΔΛΙΞΗ...25 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...26 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑΣΑ.....27 vi

ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΕΙΚΟΝΧΝ Δηθόλα 1: Πνπξό 19νπ αηώλα 1 Δηθόλα 2: Ξύιηλα θαινύπηα γηα ηύπσκα ζε ςσκηά 2 Δηθόλα 3: Καζέια κεγάινπ κεγέζνπο 3 Δηθόλα 4: Γίθπιιν εξκαξάθη ηνίρνπ..3 Δηθόλα 5: Βνπππνζάληδν γηα ηνπνζέηεζε ησλ ςσκηώλ. 4 Δηθόλα 6: Ξύιηλν θξεβάηη θαη θαξέθια ηνπ ηόξλνπ...4 Δηθόλα 7: Καζέια απινύ ηύπνπ.. 6 Δηθόλα 8: Πξόζνςε θαζέιαο κε αλάθιπθα κνηίβα 7 Δηθόλα 9: Δξγαιεία θαηαζθεπήο ηεο θαζέιαο 7 Δηθόλα 10: Καζέια πξσηόηππνπ ραξαθηήξα..8 Δηθόλα 11: Πξόζνςε θαζέιαο κε πιαίζην από κνηίβα...8 Δηθόλα 12: Δζσηεξηθό θαζέιαο παξαζέληνπθν..9 Δηθόλα 13: Καζέια κε έληνλα ρξώκαηα θαη θαζαξά πεξηγξάκκαηα..10 Δηθόλα 14: Καζέηα, κηθξνύ κεγέζνπο θαζέια 10 Δηθόλα 15: Καζέια δηαθνζκεκέλε κε δηθέθαιν αεηό 11 Δηθόλα 16: Κνκκάηη θαζέιαο κε ην ζύκβνιν ηνπ ηαπξνύ 12 Δηθόλα 17: Μηθξή θαζέια από λαηνπξαιηζηηθά ζύκβνια..13 Δηθόλα 18: Πξόζνςε θαζέιαο κε γεσκεηξηθά ζύκβνια 13 vii

Δηθόλα 19: Καζέια δηαθνζκεκέλε από αξρηηεθηνληθό κνηίβν..14 Δηθόλα 20: θακπ-αλέβαζκα ην λέν έπηπιν 20 viii

ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΙΕ ΣΔΠΑΚ.: Ιδηνθη. : Σερλνινγηθό Παλεπηζηήκην Κύπξνπ Ιδηνθηεζία ix

ΑΠΟΓΟΗ ΟΡΧΝ Design Βνπππνζάληδν Ρόδαθεο εληνύηδη Σαιηαδώξνο ρεδηαζκόο αλίδα κε ηηο θνηιόηεηεο γηα ηνπνζέηεζε ςσκηώλ ύκβνιν από ζρεκαηνπνηεκέλα ηξηαληάθπιια Παξαδνζηαθή θαζέια, κπανύιν (ξόδα) Καηαζθεπαζηήο θαη ζθαιηζηήο παξαδνζηαθώλ θαζειώλ x

1 Ειζαγωγή Η παξνύζα κειέηε επηθεληξώλεηαη ζηα έπηπια ηεο Παξαδνζηαθήο Κππξηαθήο θαηνηθίαο θαηά ηνλ 19 ν θαη 20 ν αηώλα. πγθεθξηκέλα,ζηόρνο είλαη ε ελεκέξσζε θαη δηεξεύλεζε ηνπ παιαηνύ παξαδνζηαθνύ ζρεδηαζκνύ ησλ επίπισλ θαη ηεο ρξήζεο ηνπο, ζε ζύγθξηζε κε ηα ζεκεξηλά δεδνκέλα κηαο κνληέξλαο θαηνηθίαο θαη πσο κπνξνύκε λα εηζάγνπκε παξαδνζηαθά ζηνηρεία ζε έλα λέν ζρεδηαζκό επίπινπ. Απώηεξνο ζθνπόο είλαη λα παξαηεξεζεί εηο βάζνο έλα ζπγθεθξηκέλν παξαδνζηαθό έπηπιν ώζηε λα δνζνύλ ζηνηρεία ηα νπνία ζα εληαρζνύλ ζην επόκελν ζηάδην ηεο κειέηεο, ηνλ ζρεδηαζκό θαη θαηαζθεπή επίπινπ. Σα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα ζπλνςίδνληαη σο εμήο: Πνηά ήηαλ ηα ζεκαληηθόηεξα έπηπια ηεο Κππξηαθήο θαηνηθίαο; Πώο απηά ρξεζηκνπνηνύληαλ; Πνην ήηαλ ην ζηπι πνπ επηθξαηνύζε ζην λεζί; Πνηό ήηαλ ην πιηθό πξνέιεπζεο; Πώο έρνπλ εμειηρζεί; Πώο κπνξνύλ λα εληαρζνύλ ζε κηα ζύγρξνλε κνληέξλα θαηνηθία; Πνηέο αιιαγέο ζα γίλνπλ; Σα πεξηζζόηεξα παξαδνζηαθά έπηπια έρνπλ πιένλ ζηακαηήζεη λα παξάγνληαη θαη κπνξνύλ λα βξεζνύλ κόλν ζε θαηνηθίεο ρσξηώλ ηεο Κύπξνπ, πεξηζζόηεξν σο δηαθνζκεηηθά. Έλα βαζηθό δήηεκα, είλαη λα δηαπηζησζεί κε πνην ηξόπν κπνξνύκε λα εληάμνπκε ζηνηρεία ηεο παξάδνζεο, ζην ζύγρξνλν θόζκν θαη ηξόπν δσήο, κέζα από ηα έπηπια θαη ηε ρξεζηκόηεηα ηνπο. Οη ιόγνη γηα ηνπο νπνίνπο γίλεηαη ε ζπγθεθξηκέλε κειέηε είλαη ηόζν πξνζσπηθνί, όζν θαη επηζηεκνληθνί. Οη πξνζσπηθνί ιόγνη ηεο κειέηεο ζηα παξαδνζηαθά Κππξηαθά έπηπια είλαη νη εμήο: α) κέζα απ απηά ε θνηηήηξηα κπνξεί λα κάζεη πεξηζζόηεξα γηα ηελ παξάδνζε ηεο Κύπξνπ θαη ηελ εμειηθηηθή πνξεία ζην ρώξν ηνπ design ησλ Κππξηαθώλ ζπηηηώλ γηαηί ε Κύπξνο είλαη ν ηόπνο θαηαγσγήο ηεο θαη β) ζα ηελ ελδηέθεξε ηδηαίηεξα λα αζρνιεζεί κε ηελ ζρεδηαζηηθή εμέιημε θαη δηακόξθσζε ρώξνπ ησλ θαηνηθηώλ. Οη επηζηεκνληθνί ιόγνη αθνξνύλ ζηε κειέηε θαη ζηελ αλάιπζε δεδνκέλσλ ηνπ ηξόπνπ κε ηνλ νπνίν θαηαζθεπάζηεθε θαη εμειίρζεθε ην παξαδνζηαθό έπηπιν ζηελ Κύπξν. Οη επόκελεο παξαγξάθνη αλαθέξνληαη ζηε δνκή θαη ζην πεξηερόκελν ηεο παξνύζαο έξεπλαο. ην πξώην θεθάιαην παξνπζηάζηεθε ην ζέκα ηεο παξνύζαο εξγαζίαο θαη ηέζεθαλ ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα πνπ πξόθεηηαη λα απαληεζνύλ αθνύ πξαγκαηνπνηεζεί ε έξεπλα. ηε xi

ζπλέρεηα, ε θνηηήηξηα επεμεγεί ηνπο επηζηεκνληθνύο θαη πξνζσπηθνύο ιόγνπο πνπ ηελ νδήγεζαλ ζηελ πινπνίεζε απηήο ηεο εξγαζίαο. ην δεύηεξν θεθάιαην παξνπζηάδνληαη βηβιηνγξαθηθά ζηνηρεία πνπ αθνξνύλ ζηε θαηαζθεπή θαη ρξήζε ησλ επίπισλ ηεο Κππξηαθήο παξαδνζηαθήο θαηνηθίαο. Σν ηξίην θεθάιαην αλαθέξεηαη ζηελ έξεπλα ηεο παξαδνζηαθήο Κππξηαθήο θαζέιαο, ην έπηπιν ην νπνίν επηιέρζεθε γηα εηο βάζνο έξεπλα θαη βάζε γηα ηνλ κεηέπεηηα ζρεδηαζκό θαη θαηαζθεπή. ην ηέηαξην θεθάιαην πεξηγξάθεηαη ε κεζνδνινγία πνπ εθαξκόζηεθε γηα ηελ πινπνίεζε ηεο έξεπλαο θαη ηα εξγαιεία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηε ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ. ηε ζπλέρεηα, αθνινπζεί πεξηγξαθή ησλ απνηειεζκάησλ, βαζηζκέλε ζηα δεδνκέλα πνπ ζπιιέρζεθαλ κε βάζε δύν εξεπλεηηθνύο άμνλεο: α) ηνλ ηόπν πξνέιεπζεο θάζε θαζέιαο θαη β) ηνλ ηξόπν θαηαζθεπήο θαη δηαθόζκεζεο ηεο. Αθνινπζεί ην θεθάιαην ηεο ζπδήηεζεο, ην νπνίν αλαδεηθλύεη ηηο βαζηθόηεξεο ζεκαηηθέο ελόηεηεο πνπ αθνξνύλ ζην λέν ζρεδηαζηηθό πξντόλ, ζπλδένληαο δεδνκέλα από ηε βηβιηνγξαθηθή θαη εξεπλεηηθή αλαζθόπεζε. ην θεθάιαην απηό γίλεηαη κηα γεληθεπκέλε ζεώξεζε ησλ εξεπλεηηθώλ εξσηεκάησλ πνπ ηέζεθαλ εμαξρήο. ην έθην θεθάιαην εμάγνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο θαη παξνπζηάδεηαη ην ζρεδηαζηηθό πξνηεηλόκελν έπηπιν πνπ ζα θαηαζθεπαζηεί γηα παξαγσγή. Σέινο, ην έβδνκν θεθάιαην αλαθέξεηαη ζηηο παξαηεξήζεηο ηεο ηειηθήο πξσηόηππεο θαηαζθεπήο θαη ηηο αιιαγέο πνπ ρξεηάδεηαη λα πξαγκαηνπνηεζνύλ γηα ηελ κεηέπεηηα εμέιηθηηθή πνξεία. xii

2 Βιβλιογπαθικά ζηοισεία 2.1 Ειζαγωγή Σν θεθάιαην απηό απνηειείηαη από κηα ελόηεηα, κε ζθνπό ηελ αλάιπζε ησλ βαζηθώλ κεξώλ πνπ απαξηίδνπλ ην ζέκα ηεο παξνύζαο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο. Η ελόηεηα αλαθέξεηαη ζηε θαηαζθεπή θαη ρξήζε ησλ παξαδνζηαθώλ επίπισλ ηεο Κππξηαθήο θαηνηθίαο θαη παξνπζηάδεη ζπλνπηηθά ηα είδε επίπισλ πνπ θπξηαξρνύζαλ ζην ρώξν ηεο θαηνηθίαο θαη ηα θέληξα παξαγσγήο πνπ ππήξραλ ζηε Κύπξν. 2.2 Κςππιακή καηοικία Ιζηοπική αναδπομή Γύξσ ζην 1930, θύξην ραξαθηεξηζηηθό ηεο Κύπξνπ, ήηαλ ε πηνζέηεζε λενθιαζηθώλ ζηνηρείσλ. (βι. Δηθ. 1) Νένη ηύπνη επίπισλ εηζήρζεθαλ ζηηο Κππξηαθέο θαηνηθίεο, όπσο πην επεμεξγαζκέλα κπανύια, ηξαπέδηα κε γπξηζηά πόδηα, πνπξό (κπνπθέο όπνπ δηαθνζκνύζαλ θαη θύιαγαλ ζθεύε ηεο θαηνηθίαο), ζηδεξέληα θξεβάηηα. (Mavrommatis, ζει. 13) Αξγόηεξα, ε Σνύξθηθε εηζβνιή θαη ε θαηνρή ηνπ βόξεηνπ ηκήκαηνο ηεο Κύπξνπ ήηαλ έλα πιήγκα πνπ αλέηξεςε βίαηα ηελ Κύπξν. Κνληά ζην αλζξώπηλν δξάκα, ζθιεξόο ήηαλ θαη ν απνινγηζκόο ηεο θαηαζηξνθήο ηεο πνιηηηζηηθήο καο θιεξνλνκηάο. (Παπαδεκεηξίνπ, ζει. 11) Οη θάηνηθνη ηεο Κύπξνπ, θηηάρλνληαο μαλά ηα ζπίηηα ηνπο, ρξεζηκνπνηνύζαλ κηα απιή δνκή αξρηηεθηνληθήο, ην «καθξηλάξη», πνπ αξγόηεξα νλνκάζηεθε θαη «δίρσξν». Απηόο ν ηύπνο ζπηηηνύ, ήηαλ δηακνξθσκέλνο ώζηε λα ιεηηνπξγεί ζαλ ζηάβινο γηα ηα δώα αιιά θαη γηα λα δεί κηα νηθνγέλεηα. Μέζα ππήξρε ηδάθη, θνύξλνο γηα καγείξεκα, έλα ξάθη ζηνλ ηνίρν πνπ ιεγόηαλ «ζνπβάληδα», θξεβάηη, κπανύιν όπνπ θπιάγνληαλ ηα ξνύρα θαη ηξαπέδη κε θαξέθιεο. Δηθ. 1 Πνπξό 19 νπ αηώλα. Νενθιαζζηθό ζηπι κε δηαθνζκεηηθά ζρέδηα. Ιδιοκη. : Ειπήνηρ Λιμνάηη Λιμνάηηρ - Λεμεζόρ 1

Καηά ην πέξαζκα ησλ ρξόλσλ, ν ρώξνο ηνπ ζπηηηνύ έγηλε πην επξύρσξνο, αθνύ ν ζηάβινο κεηαθηλεζήθε έμσ από ην ζπίηη θαη δεκηνπξγήζεθε αθόκε έλα κηθξό θηίξην δίπια από ην ζπίηη, ην «ζόζπηην», όπνπ βξηζθόηαλ ην κπάλην θαη ε απνζήθε. Οη αιιαγέο ύθνπο αθνινπζνύλ ηηο ηζηνξηθέο πεξηπέηεηεο ηνπ λεζηνύ, παξόιν όηη ππάξρνπλ νη ηνπηθέο πξνηηκήζεηο, δηακνξθσκέλεο από ηελ παξάδνζε θαη ην πνιηηηζηηθό επίπεδν. Η αγξνηηθή ηέρλε, όπσο θαη νιόθιεξε ε δσή ησλ γεσξγηθώλ θαη θηελνηξνθηθώλ πιεζπζκώλ, αθνινπζεί βξαδύηεξνπο ξπζκνύο θαη βαζίδεηαη πεξηζζόηεξν ζηελ ηνπηθή παξάδνζε θαη ηα πιηθά. (Mavrommatis, ζει. 13) 2.3 Κςππιακά παπαδοζιακά έπιπλα Οη θνλζόιεο, ηα εξκάξηα, ηα θξεβάηηα, ηα ηξαπέδηα, νη θαξέθιεο, ηα πνπξό, νη θνξλίδεο, νη θαζέιεο θαη άιια θηλεηά αληηθείκελα απνηεινύλ ηελ επίπισζε θαη ηνλ εμνπιηζκό ηνπ ζπηηηνύ. Αζηηθά έπηπια έγηλαλ επηηόπνπ από ηνπο ηαιηαδώξνπο, νη νπνηνί θαηαζθεύαδαλ θαη ζθάιηδαλ παξαδνζηαθέο θαζέιεο, θπξίσο θαηά ην ηέινο ηνπ 19 νπ θαη ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηώλα. ην παδάξη ηεο Λεπθσζίαο ην ηέινο ηνπ 19 νπ αηώλα, αλάκεζα ζηα άιια, ππήξρε θαη ην παδάξη ησλ επηπινπνηώλ. Δθεί είραλ ηα εξγαζηήξηα ηνπο, ζηα νπνία πσινύζαλ ηα εξκάξηα πνπ θαηαζθεύαδαλ. (Παπαδεκεηξίνπ, ζει. 22) Οη επηπινπνηνί απηνί ήηαλ νλνκαζηνί γηα ηηο θαζέιεο πνπ έθηηαρλαλ από μύιν πεύθνπ: ζηελ πξόζνςε ηνπο ήηαλ δηαθνζκεκέλεο κε αλζνθόξεο γιάζηξεο θαη θαληαζηηθά θπηά, θακσκέλα κε ςειό αλάγιπθν. ηελ αζηηθή μπινγιππηηθή πεξηιακβάλνληαη θαη ηα μύιηλα θαινύπηα (βι. Δηθ. 2), κε ηα νπνία γηλόηαλ ην ηύπσκα, ζηακπάξηζκα, ησλ βακβαθεξώλ πθαζκάησλ από ηνπο παζκαηδήδεο. Σα θαινύπηα απηά ήηαλ κεγάια, θακσκέλα από εηζαγόκελν μύιν θιακνπξηάο. Σα ζθαιηζηά ζρέδηα ήηαλ θπξίσο θπηηθά, ηνπιίπεο, γαξίθαια, γιάζηξεο κε ινπινύδηα, πνπιηά ή δώα θαη ειηθσηά θιαδηά ζηηο άθξεο. Σα αγξνηηθά μπιόγιππηα έρνπλ κηα λατβ έθθξαζε δεκηνπξγίαο. ηνηρεία όπσο ε αθέιεηα, έιιεηςε αλαινγηώλ, γλήζηα αηζζαληηθόηεηα ρσξίο θαλόλεο, κε έκθπηε ηε γλώζε ζρεδίνπ, πεγαίνο εξεζηζκόο Δηθ. 2 Ξύιηλα θαινύπηα γηα ηύπσκα ζε ςσκηά. ύκβνια από ηε ζξεζθεία πνπ ζεκαίλνπλ «Ιεζνύο Υξηζηόο Νηθά» Λιμνάηηρ - Λεμεζορ δεκηνπξγίαο, ρσξίο επηδξάζεηο ηερλνηξνπηώλ. (βι. Δηθ. 3) Αθόκα θαη ζηελ πεξίπησζε πνπ ν 2

ιατθόο ζθαιηζηήο ηερλίηεο έρεη θάπνην πξόηππν, είλαη αδύλαην λα κνξθνπνηήζεη ηνλ νπηηθό εξεζηζκό ξεαιηζηηθά. (Φαξκαθάο, ζει. 119) Δηθ. 3 Καζέια κεγάινπ κεγέζνπο, ζθαιηζκέλε κε ζρεκαηνπνηεκέλνπο ξόδαθεο θαη πιαίζην από δηθ - δαθ θακππιόκνξθε γξακκή. Ιδιοκη.: Κώζηα Κοςζάλη. Αγιοι Τπιμςθιάρ - Λεςκωζία. Σα ιατθά μπιόγιππηα δηαθνζκνύλ θαζέιεο, θξεβάηηα, ηάβιεο, θαξέθιεο, εξκάξηα, ξάθηα, ζνπβάληδεο, θαινύπηα γηα ηηο γύςηλεο ζνπβάληηδεο, θαζξέθηεο, πέηαια ησλ αξγαιεηώλ, πόξηεο, παξάζπξα, θιεηδαξηέο, θνινθύζεο, θνιόηδηα, κνπζηθά όξγαλα, γνπδηά, αιαηηέξεο, ζήθεο γηα πηξνπλνκάραηξα, αθόκε θαη γηα εξγαιεία, όπσο ηα ρέξηα ησλ δξεπαληώλ, εξγαιεία πθαληηθήο θ.α. Σα θπξηόηεξα θέληξα αγξνηηθήο μπινγιππηηθήο ζηελ Κύπξν ήηαλ ε πεξηνρή Λαπήζνπ Καξαβά θαη ε Αθαλζνύ ζηε βόξεηα παξαζαιάζζηα δώλε θαη Άισλα ζηελ νξνζεηξά ηνπ Σξνόδνπο. (Παπαδεκεηξίνπ, ζει. 24) Οη ίδηνη νη ηερλίηεο ή θαη άιινη, ιηγόηεξν εμεηδηθεπκέλνη μπινπξγνί, θαηαζθεύαδαλ από μύιν πεύθνπ ή θππαξηζζηνύ ηα δίθπιια εξκαξάθηα (βι. Δηθ. 4) ηνπ ηνίρνπ θαη ηα ξάθηα δίπια από ην ηδάθη ηεο θνπδίλαο. Η δηαθόζκεζε ηνπο γηλόηαλ κε θαηζαβίδη. Απνηειείηαη από ραξαθσηέο δηαγώληεο γξακκέο πνπ δηαζηαπξώλνληαη ζε ξόκβνπο ή ηεηξάγσλα. ηελ έλσζε ησλ δύν ζπξόθπιισλ ππάξρεη θαηαθόξπθν πιαίζην, ν ηνπξάο, (όπνπ Δηθ.4 Γίθπιιν εξκαξάθη ηνίρνπ από ηελ πεξηνρή Αθαλζνύ. ύκβνια αγγέισλ, δώσλ θαη γιάζηξεο από καξγαξίηεο, βακκέλα κε ιαδνκπνγηά. Μοςζείο Λαϊκήρ Τέσνηρ - Λεςκωζία 3

εθαξκόδνπλ ηα δύν ζπξόθπιια), πνπ δηαθνζκείηαη κε ιεπηέο δηαγώληεο γξακκέο. Σα ηνηράξκαξα θαη ηα ξάθηα έρνπλ πνηθίιν νδνλησηό άλσ πιαίζην, ην πεξηβάδη. ηα ξάθηα ηνπνζεηνύληαλ καγείξηζζεο, πηάηα, θνιόηδηα θαη άιια είδε νηθνζθεπήο. ηα εξκαξάθηα ηνπ ηνίρνπ θπιάγνληαλ ηα θνπδηληθά θαη ηα ηξόθηκα. ηα πνξηνπαξάζπξα, ε ζπλαξκνιόγεζε ησλ ζαλίδσλ γηλόηαλ κε κεγάια θσκνδξνκίζηκα θαξθηά, πνπ απνηεινύζαλ επηπξόζζεην ζηνηρείν δηαθόζκεζεο ζηνπο ξόκβνπο ή ηα ηεηξάγσλα πνπ ράξαζζαλ νη μπινπξγνί. Η πόξηα έθιεηλε θαη αζθαιηδόηαλ από κέζα κε ζηδεξέλην ζύξηε. Άιια έπηπια ηνπ ζπηηηνύ ήηαλ ην ηξαπέδη, ην θξεβάηη, θαη νη θαξέθιεο. Απαξαίηεηε ήηαλ, αθόκε, ε μύιηλε νηθνζθεπή, όπσο ε κεγάιε γνύξλα θαη ην δύκσκα ηνπ ςσκηνύ θαη ε ζαλίδα κε ηηο θνηιόηεηεο όπνπ ηνπνζεηνύζαλ ηα ςσκηά πξνηνύ ςεζνύλ ζηνλ θνύξλν, ην βνπππνζάληδν (βι. Δηθ. 5). Απηά θαηαζθεπάδνληαλ ζην ρσξηό Μνπηνπιιάο ζηελ νξνζεηξά ηνπ Σξνόδνπο. Σν ηξαπέδη, ε ηάβια, ήηαλ ζηελόκαθξν κε ηέζζεξα πόδηα θαη ζπξηάξη, όπνπ νη μπινπξγνί ράξαζζαλ απιά γεσκεηξηθά ζρέδηα. ε κεξηθέο πεξηπηώζεηο, σζηόζν, νη ηερλίηεο ζθάιηδαλ αλάγιπθα θπηηθά κνηίβα. Δηθ. 5 Βνπππνζάληδν κε δέθα θνηιόηεηεο, όπνπ ηνπνζεηνύζαλ ηα ςσκηά Ιδιοκη. : Ειπήνηρ Λιμνάηη Λιμνάηηρ Λεμεζόρ Σν κεγάιν μύιηλν θξεβάηη κε ην θάγθειν, ην ηάβιαδν, έκπαηλε ζηε γσληά ηνπ δσκαηίνπ θαη ρσξνύζε πνιιά άηνκα ηεο νηθνγέλεηαο. Η θαξθόια ήηαλ ην λπθηθό θξεβάηη. Δίρε ηέζζεξηο ζηύινπο, πνπ ζπλήζσο δηαθνζκνύζαλ κε ραξαθηά ή αλάγιπθα κνηίβα. (βι. Δηθ. 6) Δηθ. 6 Ξύιηλν θξεβάηη κε ηέζζεξηο ζηύινπο δηαθνζκεκέλνπο κε ραξαθηά κνηίβα θαη θαξέθια ηνπ ηόξλνπ κε ζξεζθεπηηθά θαη δηαθνζκεηηθά ζύκβνια βακκέλα ζε έληνλα ρξώκαηα. 19νο αηώλαο. Μοςζείο Λαϊκήρ Τέσνηρ - Λεςκωζία 4

Σν πην επίζεκν, σζηόζν, ήηαλ ην θξεβάηη κε ηηο ιείεο επηθάλεηεο, θακσκέλν ζηνλ ηόξλν (κεραλή ε νπνία ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηε κνξθνπνίεζε θνκκαηηώλ μύινπ θαη κεηάιινπ κε ηε ζύζθημή, ζπγθξάηεζε θαη πεξηζηξνθή) από ηνπο ληόπηνπο ηερλίηεο, ηνπο ηνξλαδόξνπο. Δίρε ζθειεηό θαη ηέζζεξηο ζηύινπο από ηνξλεκέλα μύια ζηξνγγπιήο δηαηνκήο κε ιείεο επηθάλεηεο θαη νιόγιπθεο ζθαηξηθέο απνιήμεηο, ηα «κήια». Οη ηνξλαδόξνη έθηηαρλαλ, επίζεο, ηηο θαξέθιεο «ηνπ ηόξλνπ». (Παπαδεκεηξίνπ, ζει. 38) 5

3 Επεςνηηική βιβλιογπαθία Κςππιακέρ Παπαδοζιακέρ καζέλερ 3.1 Ειζαγωγή Σν θεθάιαην απηό απνηειείηαη από 5 ελόηεηεο, κε ζθνπό ηελ αλάιπζε ησλ βαζηθώλ κεξώλ πνπ απαξηίδνπλ ην ζέκα ηεο παξνύζαο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο. Αξρηθά ε πξώηε ελόηεηα αλαθέξεηαη ζηηο πεξηνρέο/ρσξηά ηεο Κύπξνπ, πνπ έπαημαλ ζεκαληηθό ξόιν ζηε παξαγσγή παξαδνζηαθώλ θαζειώλ θαη ηηο δηαθνξεηηθέο ηερληθέο δηαθόζκεζεο ηνπο από ρσξηό ζε ρσξηό, εθόζνλ ε εξγαζία αθνξά ζπγθεθξηκέλα ηηο θαζέιεο ηεο Κύπξνπ, θαζώο επίζεο, επεμεγεί ην ιόγν πνπ απνηειεί ην ζεκαληηθόηεξν έπηπιν ηεο επνρήο. Η δεύηεξε ελόηεηα παξνπζηάδεη ηα δηαθνζκεηηθά κνηίβα πνπ απνηππώλνληαλ πάλσ ζηηο θαζέιεο, θαζώο θαη ην ζπκβνιηζκό ηνπο, πσο απηά έπαημαλ ξόιν ζηε ζεκαζία ηνπ επίπινπ θαη ηελ παξάδνζε. ηε ζπλέρεηα, ε ηξίηε ελόηεηα επεμεγεί ηνλ ηξόπν παξαγγειίαο ηεο θαζέιαο, ηηο δπζθνιίεο ηεο επνρήο θαη ηελ επηθνηλσλία κεηαμύ ηνπ πειάηε κε ηνλ ηερλίηε πνπ αλαιάκβαλε απηή ηε δηαδηθαζία. ηε ηέηαξηε ελόηεηα αλαθέξνληαη ηα πιηθά θαηαζθεπήο, δειαδή ηα είδε μύινπ πνπ ρξεζηκνπνηνύληαλ ζπρλόηεξα θαη ηηο ζπλζήθεο ζηηο νπνίεο έπξεπε λα βξίζθνληαη ώζηε λα θνπνύλ θαη λα ρξεζηκνπνηεζνύλ από ηνπο ηερλίηεο. Απηό ζεσξήζεθε αλαγθαίν αθνύ ε παξνύζα εξγαζία απνηειεί θαη θαζνδήγεζε γηα ην κεηέπεηηα θαηαζθεπαζηηθό κέξνο ηεο κειέηεο. Σν πιηθό θαηαζθεπήο είλαη έλα ζεκαληηθό ζηνηρείν γηα ηε ζσζηή ζρεδηαζηηθή εμέιημε ηνπ ζρεδηαζκνύ επίπινπ. Σέινο, ε πέκπηε ελόηεηα παξνπζηάδεη ζπλνπηηθά ηελ εμέιημε ηνπ επίπινπ θαη ηελ αληηθαηάζηαζε ηνπ, πνπ ήξζε κε ηελ πάξνδν ησλ ρξόλσλ. Απηή ε ελόηεηα νδήγεζε ζε πξνβιεκαηηζκό θαη ζθέςε γηα ηνλ ηξόπν επαλαπξνζέγγηζεο θαη ρξεζηκόηεηαο ελόο ηέηνηνπ επίπινπ, αθνύ απνηειεί πιένλ θνκκάηη πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. 6

3.2 Καζέλερ ζηιρ πεπιοσέρ ηηρ Κύππος Η απόδνζε όξνπ ηεο ιέμεο «θαζέια» κπνξεί λα βξεζεί θαη σο «κπανύιν» ή «ζεληνύθη» από δηαθνξεηηθέο πεγέο. Σν θπξηόηεξν έπηπιν ηνπ αγξνηηθνύ ζπηηηνύ θάζε λένπ δεπγαξηνύ ήηαλ ε θαζέια, ην ζεληνύηδη, όπνπ θπιάγνληαλ ηα πξνηθηά ηεο λύθεο (βι. Δηθ. 7). Σν «ζεληνύθη» (θαζέια) είρε κήθνο πεξίπνπ 190 εθ. πιάηνο 50 εθ. θαη ύςνο 50 εθ. ηεξηδόηαλ ζε ηέζζεξα πόδηα πνπ ζηελ αξρή είραλ κνξθή πνδηνύ ιηνληαξηνύ θαη κεηά πήξαλ πην απιή κνξθή. (Κάλζνο, ζει.69) Η Δηθ. 7 Καζέια κεζαίνπ κεγέζνπο, ζθαιηζκέλε κε ζύκβνια από ζρεκαηνπνηεκέλνπο ξόδαθεο θαη πιαίζην δηθ - δαθ γξακκώλ. Σα κπξνζηηλά πόδηα έρνπλ ζρήκα πνδηώλ ιηνληαξηνύ, έλαο απιόο θαη ζπλεζηζκέλνο ηύπνο θαζέιαο πνπ επηθξάηνπζε θαηα ηνλ 19ν θαη 20ν αηώλα. Βςζανηινό Μοςζείο Λεςκωζία πξόζνςε, ην πξόζσπν, ήηαλ ζθαιηζκέλε κε γεσκεηξηθά κνηίβα: ξόδαθεο, ζρεκαηνπνηεκέλα θπηά, πνπιηά, θππαξίζζηα, δώα, ζπκβνιηθά ζέκαηα, όπσο ν ζηαπξόο, ζρεκαηνπνηεκέλα αξρηηεθηνλήκαηα, ε «εθθιεζία» ή ην «παιάηη» θαη ζπαληόηεξα αλζξώπηλεο κνξθέο. Ο μπινγιύπηεο θαηαζθεύαδε θαη ζθάιηδε ζην καγαδί ηνπ, ην πειεθαληό, θαζέιεο γηα ηνπο θαηνίθνπο ησλ ρσξηώλ ηεο πεξηνρήο ηνπ. Οη πην γλσζηέο πεξηνρέο πνπ θαηαζθεπάδνληαλ ζθαιηζηέο θαζέιεο, ήηαλ ε Λάπεζνο, ε Αθαλζνύ, ην Λεπθόλνηθν, ε Πηηζηιηά θαη ε Λεπθσζία. Οη θαζέιεο ηεο πεξηνρήο Λαπήζνπ θαηαζθεπάδνληαλ από θνξκνύο δέληξσλ ηεο νξνζεηξάο ηνπ Πεληαδαθηύινπ, θαηά πξνηίκεζε θππαξηζζηώλ. Σα έθνβαλ θαηά ηνπο ρεηκεξηλνύο κήλεο κε παλζέιελν, ζην ηέινο ηνπ ζειεληαθνύ θύθινπ πνπ θαηέβαηλαλ νη ρπκνί, θαινθεληδηήηηθα, γηαηί ήηαλ ζηεξεόηεξα. Η μπιεία παξέκελε γηα αξθεηό δηάζηεκα, πξνηνύ ρξεζηκνπνηεζεί, γηα λα απνβάιεη ηνπο ρπκνύο ηεο θαη λα μεξαζεί εληειώο. Σα θαιύηεξα, σζηόζν, μύια ήηαλ νη ιαηάδεο, θνξκνί από θέδξν πνπ έθεξλε ε ζάιαζζα από ηηο απέλαληη αθηέο ηεο Μηθξάο Αζίαο. 7

Οη μπινπξγνί έζρηδαλ ηνπο μεξνύο θνξκνύο ζε ζαλίδεο κε κεγάια πξηόληα, ηνπο θαηαξξάθηεο. Με απηέο θαηαζθεύαδαλ ην θάζε ηκήκα ηεο θαζέιαο μερσξηζηά. Σελ πξόζνςε, ην πξόζσπν, ηα δύν πιατλά, ην πίζσ κέξνο, ην ζθέπαζκα θαη ηα ηέζζεξα πόδηα. ηε πξόζνςε ζθάιηδαλ ηε δηαθόζκεζε, πνπ ηελ θάιππηε νιόθιεξε, αθνύ πξώηα ζρεδίαδαλ κε κνιύβη ή θάξβνπλν. Σν αλάγιπθν είλαη ρακειό ζθαιηζκέλν κε κεγάιε δεμηνηερλία (βι. Δηθ. 8). Δίλαη θαλεξό όηη ρξεζηκνπνηήζεθαλ πνηθίια εξγαιεία θνπήο (ηζεθνύξηα, ζθεπάξληα, πξηόληα), γιπθήο (μπινζθύξηα, ηξππάληα, ξάζπεο θ.α.) θαη βνεζεηηθά (ζθπξηά, ηαλάιηεο, ζθηγθηήξεο, αθόληα θ.α. ). (βι. Δηθ. 9) Δηθ. 8 Πξόζνςε θαζέιαο κε ζπκκεηξηθά ζρέδηα. Ρόδαθεο θαη θύθινη, ζθαιηζκέλα κε ρακειό αλάγιπθν, ελώ νη καξγαξίηεο έγηλαλ κε βαζύηεξε ράξαμε. Βςζανηινό Μοςζείο - Λεςκωζία Δηθ. 9 Μεξηθά από ηα εξγαιεία πνπ ρξεζηκνπνηνύζε ν «ηαιηαδώξνο» (μπινγιύπηεο) γηα ηελ θαηαζθεπή θαη ην ζθάιηζκα ηεο θαζέιαο. Λαϊκοί ηεσνίηερ ηηρ Κύππος 8

Κεληξηθό κνηίβν ηεο δηαθόζκεζεο είλαη, ζπλήζσο, ην παιάηη, ε εθθιεζία, ν ήιηνο, νη ξόδαθεο (δειαδή ηα ζρεκαηνπνηεκέλα ξόδα - ηξηαληάθπιια), ηα αληηκέησπα δώα ή πνπιηά, ε γιάζηξα κε ινπινύδηα (βι. Δηθ. 10). Πιαηζηώλεηαη κε ζπκκεηξηθά δηαρσξίζκαηα, πνπ νξίδνληαη από θππαξίζζηα ή θαηαθόξπθεο ζηήιεο κε ξόδαθεο ή γεσκεηξηθά ζρήκαηα, κέζα ζηα νπνία βξίζθνληαη πνηθίινη ξόδαθεο, γιάζηξεο, θπηά. (Παπαδεκεηξίνπ, ζει. 32) Δηθ. 10 Καζέια κε έλα πξσηόηππν ζηπι δηαθόζκεζεο. Λεπηνκεξή ζθαιίζκαηα παιαηηώλ κε θππαξίζζηα λα ηα πιαηζηώλνπλ θαη έληνλεο θόθθηλεο καξγαξίηεο ζην θέληξν. Μοςζείο Λαϊκήρ Τέσνηρ - Λεςκωζία Οιόθιεξε ε παξαιιειόγξακκε ζύλζεζε πιαηζηώλεηαη γύξσ γύξσ κε ζηελή ηαηλία από θιαδί ακπέινπ ή γεσκεηξηθό κνηίβν (βι. Δηθ. 11). Παξόιν, όηη ηα κνηίβα είλαη παξόκνηα, ππάξρεη κηα κεγάιε πνηθηιία ζηε ζύλζεζε θαη ζηηο παξαιιαγέο ηνπο. ηελ πεξηνρή Λαπήζνπ θαη Καξαβά ππήξραλ πνιιέο θαζέιεο ηεο ηερλνηξνπίαο απηήο ζε δηάθνξα κεγέζε, κεγάιεο γηα ην ξνπρηζκό θαη κηθξόηεξεο γηα ηα πνιύηηκα ζθεύε ηνπ ζπηηηνύ. Η θαζέια ήηαλ έλα από ηα πην ζεκαληηθά είδε ηεο πξνίθαο θάζε θνπέιαο, καδί κε ην ξνπρηζκό ηνπ ζπηηηνύ. Δπηζεκαίλεηαη όηη, κέρξη ηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηώλα, ν γακπξόο έθηηδε ην ζπίηη, ελώ ε λύθε εηνίκαδε ηελ θηλεηή πξνίθα (ηα έπηπια θαη ηα πθαληά ηνπ αξγαιεηνύ ηεο). Δηθ. 11 Πξόζνςε θαζέιαο ζθαιηζκέλε κε γιάζηξεο από ινπινύδηα θαη πιαίζην από δηθ - δαθ κνηίβν. Φπζηθό ρξώκα μύινπ. Βςζανηινό Μοςζείο - Λεςκωζία 9

Η ηύρε πνιιώλ θαζειώλ αγλνείηαη κεηά ηελ ηνύξθηθε Δηζβνιή. Δπηπρώο όκσο έρεη δηαζσζεί έλαο κεγάινο αξηζκόο από ηηο θαζέιεο ζε κνπζεία θαη ζπιινγέο ζηηο ειεύζεξεο πεξηνρέο ηεο Κύπξνπ, νη νπνίεο απνηεινύλ πνιύηηκα ηεθκήξηα ηεο μπινγιππηηθήο πνπ άλζεζε ζηε πεξηνρή ηεο Λαπήζνπ. Οη ζαλίδεο ηεο θαζέιαο ζπλαξκνινγνύληαη κε δηπιά θαξθηά, δηπιόξηδα, θακσκέλα από ηνπο ληόπηνπο ζηδεξνπξγνύο. Σν ζθέπαζκα, θαππάηδη, κε ηνλ ηξόπν απηό αλνηγνθιείλεη. Σν δηαθνζκεκέλν πξόζσπν έρεη νδνλησηά ηειεηώκαηα, πνπ εθαξκόδνπλ ζηα ππόινηπα ηκήκαηα ηεο θαζέιαο θαη θνιινύλ κε θόιια, πεηζόθνιια ( δεκηνπξγόηαλ απν δέξκα δσώλ θαη ήηαλ αξθεηά αλζεθηηθή). Σα ηέζζεξα πόδηα έρνπλ απιή γξακκηθή δηαθόζκεζε θαη θαξθώλνληαη ζην πάησκα ηεο θαζέιαο. Σν εζσηεξηθό ρσξίδεηαη ζε δύν ρώξνπο κε θαηαθόξπθε ζαλίδα: ην κεγάιν κέξνο θπιάγνληαη δηπισκέλα ηα ζεληόληα θαη ν ξνπρηζκόο ηεο πξνίθαο. Ο κηθξόηεξνο ρώξνο, ην παξαζέληνπθν, πνπ έρεη ζθέπαζκα, πξννξίδεηαη γηα ηε θύιαμε ησλ πνιύηηκσλ αληηθεηκέλσλ ηνπ ζπηηηνύ (βι. Δηθ 12) Δηθ. 12 Δζσηεξηθό θαζέιαο ρσξηζκέλν ζε δύν κέξε. ην κεγάιν κέξνο θπιάγνηαλ ν ξνπρηζκόο, ελώ ζην κηθξό, ην παξαζέληνπθν, γηλόηαλ ε θύιαμε πνιύηηκσλ αληηθεηκέλσλ. ιδιοκη. : Κώζηα Κοςζάλη Αγιοί Τπιμςθιάρ Λεςκωζία Η θιεηδαξηά θαηαζθεπαδόηαλ από ηνπο ζηδεξάδεο, ηνπο θσκνδξόκνπο. Σν θιεηδί, ζπρλά, έρεη εμαίξεηε δηάηξεηε δηαθόζκεζε. Οη θαζέιεο βάθνληαλ, ζπλήζσο, κε θαηόρξσκα (ηέξξα όκπξα) δηαιπκέλν ζε αξαηή δηάιπζε ςαξόθνιιαο (θόιια πνπ δεκηνπξγόηαλ από ζπκπύθλσζε κεβξάλεο ςαξηώλ θαη όηαλ δεζηαηλόηαλ έδηλε έλα ξεπζηό κε εμαηξεηηθέο ζπγθνιιεηηθέο ηδηόηεηεο) ή έκελαλ ζην θπζηθό ρξώκα ηνπ μύινπ. Οη μπινγιύπηεο ζρεδίαδαλ ηρλνγξαθηθά ηα κνηίβα ζην κπξνζηηλό κέξνο ηεο θαζέιαο κε θάξβνπλν ή κνιύβη θαη, ζηε ζπλέρεηα, αθαηξνύζαλ ην θόλην, έηζη ώζηε ηα ζρέδηα έκελαλ αλάγιπθα. Γη απηό, νη θαζέιεο ηεο Λαπήζνπ ήηαλ αθξηβόηεξεο από εθείλεο ησλ άιισλ πεξηνρώλ, όπνπ ην ζρέδην γηλόηαλ, ζπλήζσο, κε ράξαμε. ηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηώλα ε ηηκή κηαο θαιήο θαζέιαο θπκαηλόηαλ από 15 κέρξη 20 ιίξεο, πνζό ζεκαληηθό γηα ηελ επνρή. Σν είδνο ηνπ ζθαιίζκαηνο απηνύ γηλόηαλ κε δηάθνξα εξγαιεία, ηα νπνία θαηαζθεύαδαλ νη επηδέμηνη ζηδεξάδεο ηεο πεξηνρήο. (Παπαδεκεηξίνπ, ζει. 32) 10

ην θεθαινρώξη ηεο Αθαλζνύο αλαπηύρζεθε έλαο ηδηόηππνο ζπλδπαζκόο μπινγιππηηθήο θαη ρξσκαηηζηήο δηαθόζκεζεο ζε θαζέιεο (βι. Δηθ. 13), εξκαξάθηα ηνπ ηνίρνπ, ηνηράξκαξα, ξάθηα, ζνπβάληδεο θαη, ζπαληόηεξα, θαξέθιεο. Η ηέρλε απηή, πνπ βξηζθόηαλ ζηελ σξηκόηεηα ηεο γύξσ ζηα κέζα ηνπ 19 νπ αηώλα, ζύκθσλα κε ηηο πιεξνθνξίεο ησλ ληόπησλ, είρε επίδξαζε από Διαδίηε μπινγιύπηε πνπ εγθαηαζηάζεθε ζηελ πεξηνρή. Σν ζρέδην είλαη αλάγιπθν, πην ρακειό από εθείλν ησλ μπινγιύπησλ ηεο Λαπήζνπ. Σα θπηηθά θαη ζπκβνιηθά ζέκαηα πιαηζηώλνληαη από αγγέινπο, κπζηθά πνπιηά θαη δώα, δεζκεπκέλα ιηνληάξηα, γνξγόλεο, ζθελέο θπλεγηνύ κε γεξάθηα θαη ζθύινπο, πνπ απνδίδνληαη κε αδξά θαη θαζαξά πεξηγξάκκαηα. Σν θόλην κέλεη ζην θπζηθό ρξώκα ηνπ μύινπ θαη, ζε κεξηθέο πεξηπηώζεηο, έρεη κηθξή επαλαιακβαλόκελε ραξαθηή δηαθόζκεζε. Σα αλάγιπθα ζρέδηα ρξσκαηίδνληαη κε ιαδνκπνγηά ζε θόθθηλν, θίηξηλν, πνξηνθαιί, πξάζηλν, ζαιαζζί ρξώκα. Σα ηδηόηππα ζέκαηα απνδίδνληαη ζην μύιν κε αθέιεηα, δπλαηή γξακκή θαη ρξώκαηα ιακπεξά. Σα μπιόγιππηα ηεο Αθαλζνύο, όπσο θαη εθείλα ηεο Λαπήζνπ (γηα ηελ άςνγε ηερληθή ηνπο) θαηέρνπλ κηα ζεκαληηθή ζέζε ζηελ θππξηαθή θαη θαη επέθηαζε ζηελ ειιαδηθή μπινγιππηηθή. (Παπαδεκεηξίνπ, ζει. 49) Δηθ. 13 Καζέια βακκέλε ζε έληνλα ρξώκαηα κε θαζαξά πεξηγξάκκαηα ζην ζθάιηζκα ηεο. Μνηίβα από θακπύιεο γξακκέο θαη πνηθίια κεγέζε από καξγαξίηεο. Μοςζείο Λαϊκηρ Τέσνηρ - Λεςκωζία Δηθ.14 Καζέηηα (κηθξνύ κεγέζνπο θαζέια) βακκέλε κε καύξν ρξώκα, ρσξίο ζθαιίζκαηα. ιδιοκη. : Ειπήνη Λιμνάηη Λιμνάηηρ - Λεμεζόρ Οη θαζέιεο ηνπ Λεπθνλνίθνπ ήηαλ κεγαιύηεξεο από ηηο ζπλεζηζκέλεο. Η δηαθόζκεζε ηνπο, γηλόηαλ κε βαζηά ράξαμε. ε αδξή γξακκή κε θαζαξά πεξηγξάκκαηα ήηαλ ρξσκαηηζκέλε ζε έληνλα ρξώκαηα. Σα ζρέδηα ήηαλ απιά, όπσο γιάζηξεο κε καξγαξίηεο θαη πνπιηά, πνπ επαλαιακβάλνληαλ ζην πξόζσπν ηεο θαζέιαο κε αθέιεηα, πιαζηηθόηεηα θαη ειεύζεξε έθθξαζε. (Παπαδεκεηξίνπ, ζει.72) 11

ηε Πηηζηιηά ππάξρνπλ πνιιέο θαζέιεο κε αδξά θπηηθά ζρέδηα, ραξαθηά θαη αλάγιπθα, πνπ θαιύπηνπλ όιε ηελ επηθάλεηα ηνπ πξνζώπνπ ηεο. Σν πην ζπλεζηζκέλν κνηίβν είλαη ε ζρεκαηνπνηεκέλε γιάζηξα κε καξγαξίηεο, πνπ επαλαιακβάλεηαη. Οη θαζέιεο είλαη κεγάιεο, ρνληξνθακσκέλεο θαη βάθνληαη κε καύξν ρξώκα. Τπάξρνπλ θαη νη κηθξέο θαζέιεο, νη θαζέηεο (βι. Δηθ 14) Οη αζηηθέο θαζέιεο, ηεο Λεπθσζίαο, ηνπ 18 νπ, 19 νπ θαη ησλ αξρώλ ηνπ 20 νπ αηώλα πνπ έρνπλ δηαζσζεί, έρνπλ ην ίδην ζρήκα θαη ηε ρξήζε κε ηηο θαζέιεο ησλ αγξνηηθώλ πεξηνρώλ. Σν θύξην κνηίβν, πνπ επαλαιακβάλεηαη, είλαη ε γιάζηξα κε άλζε, απνδνζκέλε πην λαηνπξαιηζηηθά ζε ζύγθξηζε κε ηε ζρεκαηνπνηεκέλε ησλ αγξνηηθώλ μπινγιύπησλ. πλαληνύκε επίζεο, ην δηθέθαιν αεηό, έλα ζπλεζηζκέλν ζπκβνιηθό κνηίβν ησλ εθθιεζηαζηηθώλ μπινγιύπησλ (βι. Δηθ. 15). Σν αλάγιπθν είλαη βαζύ, πεξίηερλν, πνιύ θνληηλό ζην ζθάιηζκα ησλ εθθιεζηαζηηθώλ μπινγιύπησλ. Δίλαη γλσζηό όηη ηα αζηηθά μπιόγιππηα δαλείδνληαη επθνιόηεξα μέλα ζηνηρεία από άιιεο πεξηνρέο. Με ηελ ίδηα επθνιία πξνζαξκόδνληαη ζηελ εθάζηνηε «κόδα». (Παπαδεκεηξίνπ, ζει. 99) Δηθ. 15 Καζέια ζε θπζηθό ρξώκα μύινπ κε πιαίζην από αλάγιπθα θιαδηά άκπεινπ θαη ζην θέληξν ην δηθέθαιν αεηό. Σέηνηνπ είδνπο θαζέιεο ηνπνζεηνύληαλ θπξίσο ζηηο εθθιεζίεο. Μοςζείο Λαϊκήρ Τέσνηρ - Λεςκωζία 12

3.3 ύμβολα, ζσέδια και μοηίβα Σα δηαθνξεηηθά ζρέδηα, κνηίβα θαη ζηνιίδηα πνπ βξέζεθαλ ζηα Κππξηαθά κπανύια έρνπλ ζρέζε κε ηελ πίζηε ησλ αλζξώπσλ ζηνλ Υξηζηηαληζκό. Υσξίδνληαη ζε ζξεζθεπηηθά λαηνπξαιηζηηθά θαη γεσκεηξηθά κνηίβα. Θπηζκεςηικά μοηίβα Ο ηαπξόο: ην πην ζεκαληηθό ζύκβνιν ηνπ Υξηζηηαληζκνύ πνπ παξνπζηάδεηαη, όρη κόλν πάλσ ζε κπανύια, αιιά θαη ζε εηζόδνπο ζπηηηώλ θ.α. πκβνιίδεη ην πάζνο γηα ηνλ Υξηζηό θαη πηζηεύεηαη όηη δηώρλεη ην θαθό καθξηά. Δπίζεο, θέξλεη ηελ επινγία ηνπ ζενύ, ζηνπο αλζξώπνπο. Ο ηαπξόο ζπλήζσο ηνπνζεηείηαη ζην θέληξν (βι. Δηθ. 16) Η άκπεινο: είλαη επίζεο έλα από ηα πην ζεκαληηθά κνηίβα πνπ βξέζεθε ζε πνιιέο δνπιεηέο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Υξηζηηαληθήο πεξηόδνπ. Η άκπεινο θαηά ηνλ Υξηζηηαληζκό, ζπκβνιίδεη ηνλ Υξηζηό. Σα πνπιηά: όπσο πεξηζηέξηα, ν δηθέθαινο αεηόο, ην παγώλη είλαη ζπρλά ραξαγκέλα πάλσ ζηα κπανύια. πλήζσο θάζνληαη πάλσ ζε ακπέιηα θαη ηξώλε ζηαθύιη. Απηό ζπκβνιίδεη ηνπο αιεζηλνύο πηζηνύο ηνπ ζενύ. Σα πεξηζηέξηα είλαη έλα αξραίν ζύκβνιν θαη ζπκβνιίδεη ηελ εηξήλε θαη ην Άγην πλεύκα. Ο δηθέθαινο αεηόο: ζπκβνιίδεη ηε δύλακε θαη ηελ εμνπζία. Δίλαη ην επίζεκν ζύκβνιν ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο θαη εθθξάδεη ηε ζέιεζε ηνπ ιανύ γηα απειεπζέξσζε ηνπ έζλνπο από ηνπο θαηαθηεηέο, όπσο θαη λα δηαδώζεη ηε δύλακε ηεο Δθθιεζίαο. Σν παγώλη: ζπκβνιίδεη ηελ αησληόηεηα ηεο ςπρήο. Δηθ. 16 Κνκκάηη από θαζέια κε θύξην ραξαθηεξηζηηθό ηνλ ηαπξό. (1867) Μοςζείο Λαϊκήρ Τέσνηρ - Λεςκωζία 13

Ναηοςπαλιζηικά ζύμβολα Σα δνρεία ή βάδαθηα από καξγαξίηεο: Απηή ε δηαθόζκεζε παξαπέκπεη ζην «δέληξν ηεο δσήο» θαη ζπκβνιίδνπλ ηελ αλζνθνξία ηεο δσήο (βι. Δηθ. 17). Σν θππαξίζζη: Έίλαη γλσζηό από ηελ Διιεληθή κπζνινγία, σο «ηεξό δέληξν». Δίλαη ζύκβνιν ζαλάηνπ θαη ζπκίδεη όηη ε δσή είλαη κηθξή. Οη ξόδαθεο: Δίλαη θαη ηα πην ζπρλά ζρέδηα πάλσ ζηα κπανύια. πκβνιίδνπλ ηνλ ήιην θαη ηε δσή γεληθόηεξα. Σα θίδηα: Γελ είλαη ηόζν ζπρλά αιιά όπνπ παξνπζηάδνληαη, ζπλδένληαη κε ην δηάβνιν θαη ηνλ πεηξαζκό. Πηζαλόλ, γηα λα πξνεηδνπνηήζνπλ ηνπο αλζξώπνπο από ηνπο πεηξαζκνύο ηεο δσήο. Δηθ. 17 Καζέια κηθξνύ κεγέζνπο κε ιεπηνκεξή δηαθόζκεζε από καξγαξίηεο, ξόδαθεο θαη θππαξίζζηα αλάκεζα ηνπο. Πιαηζηώλεηαη κε δηθ - δαθ κνηίβν θαη έρεη ςήια πόδηα πνπ ζπκίδνπλ πόδηα ιηνληαξηνύ. Μοςζείο Λαϊκήρ Τέσνηρ Λεςκωζία Οη πέξδηθεο: πκβνιίδνπλ ηελ πξόβιεςε ηνπ ζαλάηνπ. θαιίδνληαη ζπλήζσο ζε θάζε γσληά ηνπ δέληξνπ ηεο δσήο. (Mavrommatis, ζει. 106) Γεωμεηπικά μοηίβα Δηθ. 18 Πξόζνςε θαζέιαο κε γεσκεηξηθά κνηίβα όπσο ε δηθ-δαθ γξακκέο θαη νη θύθινη. πλδηάδεη λαηνπξαιηζηηθά ζύκβνια θππαξηζζηώλ θαη ζρεκαηνπνηεκέλνπο ξόδαθεο. ηδηνθη.: θεύεο Λιμνάηηρ - Λεμεζόρ Οη δηθ δαθ γξακκέο : πκβνιίδνπλ ηα ζθακπαλεβάζκαηα ηεο δσήο. Οη ζπλερόκελε ζθαιηζηή γξακκή, αληηπξνζσπεύεη ην άπεηξν θαη ην άγλσζην. Σέηνηεο γξακκέο ρξεζηκνπνηνύληαη ζαλ πεξηγξάκκαηα ησλ ζρεδίσλ ζην κπξνζηηλό κέξνο ηνπ κπανύινπ (βι. Δηθ. 18). Οη θύθινη πνπ ζπλδένληαη κεηαμύ ηνπο: ε κεξηθά κπανύια ζπκβνιίδνπλ ηα ηξία ηδαληθά ηεο δσήο, ζρεκαηίδνληαο έλα ηξίγσλν. 14

Η αξηζηεξή πιεπξά ηνπ ηξηγώλνπ ζπκβνιίδεη ηελ αιήζεηα, ε δεμηά πιεπξά ηελ νκνξθηά θαη ε ηξίηε πνπ ηηο ελώλεη, ηελ αξκνλία. Οη Δθθιεζίεο ή ηα παιάηηα: Απηά ηα αξρηηεθηνληθά κνηίβα, είλαη πνιύ παξόκνηα κε απηά ηεο Ρσκαληθήο πεξηόδνπ θαηά ηνλ 10 ν θαη 12 ν αηώλα (βι. Δηθ. 19) Σα δύν ελσκέλα ηξίγσλα: Πνιιέο θνξέο παξνπζηάδνληαη ελσκέλα θαη γίλνληαη ξόκβνο ή δηακάληη, ηα νπνία αληηπξνζσπεύνπλ ηελ αζπίδα ηνπ Γαπίδ, ην ζύκβνιν ηνπ εβξατθνύ έζλνπο. Σέηνηα κνηίβα βξέζεθαλ θπξίσο ζηε πεξηνρή Λαπήζνπ θαη Καξαβά. Σν αζηέξη ηνπ Γαπίδ: Αθόκε έλα εβξατθό ζύκβνιν πνπ βξέζεθε ζε δηαθνξεηηθά κπανύια. Η ρξήζε ηέηνησλ ζπκβόισλ πνπ δηαθέξνπλ από ηνλ Κππξηαθό πνιηηηζκό, κπνξεί λα απνδίδεηαη από μέλνπο θαηαθηεηέο πνπ πέξαζαλ από ην λεζί. (Mavrommatis, ζει. 106) Δηθ. 19 Καζέια κε ιεπηνκέξηεο ζην ζθάιηζκά ηεο, ζε θπζηθό ρξώκα μύινπ. Παξνπζηάδεηαη θεληξηθό ζέκα ην παιάηη κε λαηνπξαιηζηηθά ζπκκεηξηθά ζύκβνια γύξσ ηνπ. Θπκίδεη αξθεηά αξρηηεθηνληθά κνηίβα. Μοςζείο Λαϊκήρ Τέσνηρ - Λεςκωζία 3.4 Παπαγγελία για ηην καηαζκεςή ηηρ καζέλαρ Η θαζέια, πνπ ήηαλ θαη ην ζεκαληηθόηεξν έπηπιν ηνπ ζπηηηνύ γηα ηελ γπλαίθα, ρξεηαδόηαλ λα θαηαζθεπαζηεί από λσξίο όηαλ ε γπλαίθα ήηαλ αθόκα ζε λεαξή ειηθία. Η παξαγγειία ηεο θαζέιαο γηλόηαλ από ηνλ παηέξα ηεο ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ ηερλίηε, όπνπ ζπδεηνύζαλ ην θόζηνο, ην είδνο μύινπ, ηα δηαθνζκεηηθά κνηίβα θαη ηηο δηαζηάζεηο. (Mavrommatis, ζει. 71) Η κεηαθνξά ηεο θαζέιαο ήηαλ κηα δπζθνιία, θπξίσο γηα ηνλ ηερλίηε. Μεξηθέο θνξέο, ν ηερλίηεο ρξεηαδόηαλ λα ηαμηδέςεη κέρξη ην ρσξηό πνπ έκελε ν πειάηεο, ώζηε λα θηηάμεη ηελ θαζέια ζην ζπίηη ηνπ. Κάπνηεο κεηαθνξέο γίλνληαλ κε ηε βνήζεηα γατδνπξηώλ. πλήζσο έπαηξλε 3 εξγάζηκεο κέξεο γηα λα ηειεηώζεη κηα θαζέια. Απηή ε ζπλήζεηα πνπ μεθίλεζε από ηνπο Κύπξηνπο ηερλίηεο, βνήζεζε ζηελ αληαιιαγή ηδεώλ, ηερληθώλ θαη ζρεδηαζκώλ κεηαμύ ησλ αλζξώπσλ από δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο θαη πνιύ ζύληνκα δηαδόζεθε ζε όιν ην λεζί ηεο Κύπξνπ. (Mavrommatis, ζει. 75) 15