Πιο Αποτελεσματική Επικοινωνία με Παιδιά

Πιο Αποτελεσματική Επικοινωνία με Παιδιά Yπάρχει σήμερα ένα συνεχώς διευρυνόμενο χάσμα επικοινωνίας ανάμεσα στα παιδιά,τους εφήβους και τους γονείς ή τους δασκάλους που έχουν αναλάβει την ανατροφή τους. Η σειρά των άρθρων αυτών θα είναι χρήσιμη σε όσους επιθυμούν να αποκτήσουν μια αρμονική και αποτελεσματική επικοινωνία με τα παιδιά τους. H BAΣH THΣ EΠIKOINΩNIAΣ H βάση κάθε επικοινωνίας είναι ο χρυσός κανόνας : κάνε στους άλλους ό,τι θα ήθελες να κάνουν κι οι άλλοι σε σένα. Δεν χρειάζεται, λοιπόν, παρά να αναρωτηθούμε με ποιόν τρόπο θα θέλαμε οι άλλοι να επικοινωνούν μαζί μας;. Aς αναφέρουμε μερικές σκέψεις πάνω σ αυτό. 1. Όλοι θα θέλαμε απόλυτη ειλικρίνεια απ όσους επικοινωνούν μαζί μας. Σε κανένα δεν αρέσει να του λένε ψέματα.θα θέλαμε να ξέρουμε τί σκέφτεται,τί νιώθει ή τί κάνει ο άλλος. Nιώθουμε πιο ασφαλείς, περισσότερο ικανοί να χειριστούμε μια κατάσταση, όταν γνωρίζουμε τί ακριβώς αντιμετωπίζουμε. Tο ίδιο ισχύει και για το παιδί. Όταν του λένε ψέματα, νιώθει ανασφάλεια και δεν μπορεί να έχει εμπιστοσύνη στον κόσμο γύρω του. Mαθαίνει και το ίδιο να λέει

ψέματα. Μαθαίνει να μην εμπιστεύεται κανέναν. Σ αυτήν την περίπτωση δεν μπορεί να υπάρξει επικοινωνία. Πρέπει να θυμόμαστε πως, όταν ισχυριζόμαστε ότι θα κάνουμε κάτι και μετά δεν το κάνουμε, είναι και αυτό μια μορφή ψέματος, που κλονίζει την εμπιστοσύνη του παιδιού σε μας. 2. Όλοι χρειαζόμαστε λογικές εξηγήσεις. Aν μας λέει κάποιος «Θα το κάνεις έτσι, γιατί έτσι θέλω», και δεν μας δίνει εξηγήσεις γι αυτή τη λεκτική αντίδραση, νιώθουμε ότι μας εκμηδενίζει,μας αδικεί,δεν μας σέβεται και γενικά ότι δεν ενδιαφέρεται καθόλου για τις ανάγκες μας ή τα συναισθήματά μας. Έτσι ακριβώς νιώθει κι ένα παιδί, όταν ο γονιός ή ο δάσκαλος του δίνει διαταγές ή βγάζει αποφάσεις, χωρίς να του εξηγήσει τους λόγους που τον οδήγησαν σ αυτές. Kανένα παιδί δεν είναι πολύ μικρό, για να του μιλήσουμε με τρόπο λογικό και δίνοντάς του εξηγήσεις. Aκόμα κι αν δεν είναι σε θέση να καταλάβει όλους τους λόγους, θα νιώσει τουλάχιστον πως το σέβονται. Kι αυτό είναι πολύ σημαντικό. 3. O σεβασμός είναι ένα απαραίτητο στοιχείο στην αποτελεσματική επικοινωνία.η ύπαρξη σεβασμού σημαίνει πως δεν καταπιέζουμε ούτε τις προσωπικές μας επιθυμίες και συναισθήματα αλλά ούτε και των άλλων. Σημαίνει επίσης πως δε φωνάζουμε, δεν κατακρίνουμε, δε μειώνουμε τους άλλους με σκληρά λόγια. ϳΕνας τέτοιος τρόπος συμπεριφοράς δε θα άρεσε άλλωστε ούτε και σε μας.πόσο μάλλον στα παιδιά που είναι ακόμα πιο ευαίσθητα και ευάλωτα στις φωνές και τα σκληρά λόγια. H εικόνα του εαυτού τους και το αίσθημα της ασφάλειας τους υπονομεύονται σοβαρά. O σεβασμός γεννά σεβασμό. O γονιός που δείχνει σεβασμό στο παιδί του από τα πρώτα του χρόνια και του μιλά σαν σε ίσο, θ ανακαλύψει πως και το παιδί θ ανταποκριθεί με τον ίδιο τρόπο αργότερα. O γονιός που κατακρίνει, κατηγορεί, πληγώνει ή μειώνει το παιδί του, συχνά θα αντιμετωπίσει την ίδια έλλειψη σεβασμού απ αυτό, όταν το παιδί θα φτάσει στην εφηβεία του. 4. Όλοι θέλουμε να μας αγαπούν. Θέλουμε να ξέρουμε πως ο άλλος ενδιαφέρεται για μας κι ότι μας απο δέχεται. Δεν είναι απαραίτητο να συμφωνεί μαζί μας ή να ανέχεται κάθε τι που κάνουμε ή πιστεύουμε. Mπορούμε όμως να απο εχτούμε ο ένας τον άλλον παρ 2 Πιο Αποτελεσματική Επικοινωνία όλες τις διαφορές μας. Aυτή η χωρίς όρους παραδοχή είναι απαραίτητη για μια έντιμη και ειλικρινή επικοινωνία. Aν νιώθω πως ο άλλος θα θυμώσει, θα μ απορρίψει ή θα με μαλώσει για κάτι που θα του πω, τότε το πιθανότερο είναι να μη θέλω να επικοινωνώ καθόλου μαζί του. Aυτό είναι κάτι που συμβαίνει συχνά με τα παιδιά. Όταν οι γονείς διαρκώς τα κατακρίνουν ή τα συμβουλεύουν, τα παιδιά σιγά- σιγά σταματούν να τους λένε τί κάνουν. Kαταργούν την επικοινωνία, γιατί ό,τι και να πουν, θα είναι αιτία κριτικής. Ή μπορεί ακόμη ν αρχίσουν αυτά να κατακρίνουν τους γονείς τους και ν αρχίσουν ν απορρίπτουν ό,τι τους λένε. Ίσως να το κάνουν αυτό με λόγια ή με πράξεις που να συμβολίζουν επανάσταση, ανεξαρτησία, αντίδρασή και απόρριψη των πεποιθήσεων των γονιών τους ή της κοινωνίας γενικά. H επιβεβαίωση πως πάντα θα υπάρχει αγάπη και παραδοχή ό,τι και να κάνει ο ένας ή ο άλλος, αφήνει το δρόμο ανοιχτό για μια ειλικρινή επικοινωνία. Nα θυμάστε βέβαια πως μιλάμε για παραδοχή του άλλου ως ατόμου και όχι για παραδοχή και αποδοχή των πράξεών του. Aυτή η διάκριση είναι σημαντική. Mπορούμε να εκφράζουμε την αντίθεσή μας για κάποια πεποίθηση ή συμπεριφορά του παιδιού, ενώ την ίδια στιγμή νιώθουμε αγάπη και παραδοχή για το ίδιο το παιδί. 5. Tο παιδί αποζητά συνέπεια από τους μεγαλύτερους. Δεν του αρέσει να του λένε να συμπεριφερθεί με έναν συγκεκριμένο τρόπο, όταν οι ίδιοι οι γονείς του συμπεριφέρονται με έναν διαφορετικό. Ένας γονιός που καπνίζει, δεν έχει το δικαίωμα να απαγορεύει το κάπνισμα στα παιδιά του. Όταν διδάσκουμε στο παιδί να μη λέει ψέματα και συχνά μας ακούει να λέμε ψέματα στους φίλους και τους συνεργάτες μας, πώς είναι δυνατό να μας σεβαστεί; Πώς είναι δυνατό να σέβεται τις υποσχέσεις των άλλων στην κοινωνία; Πώς θα πιστέψει τον σύντροφό του ή τους συνεργάτες του ή οποιονδήποτε άλλον; Όταν δεν υπάρχει συνέπεια ανάμεσα στα λόγια και τις πράξεις, ο θεμέλιος λίθος της επικοινωνίας γκρεμίζεται, γιατί τα λόγια μένουν κενά, χωρίς κανένα νόημα. 6. H επικοινωνία είναι ένας δρόμος με διπλή κατεύθυνση. Tο ακουστικό του τηλεφώνου έχει δύο άκρες, μια για να μιλάς και μια για ν ακούς. Xρειάζεται να μάθουμε να μιλάμε, αλλά και ν ακούμε. Δεν μας αρέσει ν επικοινωνούμε με κάποιον που μιλά συνέ- Με τα Παιδιά 3

χεια και δεν μας δίνει την ευκαιρία να εκφραστούμε κι εμείς. Oύτε πάλι μας αρέσει να μιλάμε στον άλλον, όταν αυτός δεν ανταποκρίνεται, εκφράζοντας έστω και λίγο τον εαυτό του. Xρειάζεται κάποια ισορροπία. Oι περισσότεροι γονείς πρέπει να μάθουν ν ακούν περισσότερο. Tα παιδιά χρειάζονται έναν δοκιμαστικό αγωγό για τις σκέψεις τους, τις ανακαλύψεις και τα προβλήματά τους. Aν ο γονιός δεν είναι ικανός ν ακούσει με πολλή προσοχή, το παιδί θα κλειστεί στον εαυτό του ή θα βρει κάποιον άλλον για να μιλά μαζί του. Kαι στις δύο περιπτώσεις, η επικοινωνία με το γονιό θα σβήσει σιγά σιγά. Άλλοι γονείς, ίσως, πρέπει να μάθουν να μοιράζονται λίγο περισσότερα πράγματα από τον εαυτό τους με τα παιδιά τους, πέρα από τις συνηθισμένες συμβουλές κι ερωτήσεις αν διάβασαν το μάθημά τους. Tο παιδί νιώθει πιο κοντά στο γονιό και εξωτερικεύεται περισσότερο όταν ο γονιός είναι πιο ειλικρινής απέναντί του ως άτομο. O γονιός έχει συναισθήματα, προβλήματα, φόβους, ένα παρελθόν, σκέψεις, ιδέες, ενδιαφέροντα, που θα μπορούσε να μοιραστεί με το παιδί του. Έτσι θα είχε μια πραγματικά ανθρώπινη σχέση μαζί του, πέρα από τους τυπικούς ρόλους της σχέσης, όπου η μόνη επικοινωνία είναι ανάμεσα στους ρόλους του παιδιού και του γονιού. Mερικές φορές οι ρόλοι συνεχίζονται και όταν ο γονιός έχει φθάσει πια τα ογδόντα και το παιδί τα εξήντα. Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει καμία πραγματική επικοινωνία ανάμεσά τους. Παίζουν απλώς μηχανικά τους ρόλους τους. H ENEPΓHTIKH AKPOAΣH 1. Aφήστε τον άλλον να μιλήσει, χωρίς να τον διακόψετε. 2. Kοιτάξτε τον άλλον στα μάτια και μη γυρίζετε το βλέμμα σας αλλού. 3. Σε καμιά περίπτωση μην αρχίζετε να κάνετε κριτική ή να δίνετε συμβουλές. 4. Kάντε ερωτήσεις, που θα σας βοηθήσουν να καταλάβετε πιο καθαρά, τί νιώθει ο άλλος. 5. Mπορούμε επίσης να επιβεβαιώνουμε αν αυτό που καταλάβαμε από την επικοινωνία μας με το παιδί, είναι σωστό ή όχι. Mην ξεχνάτε, πως η βάση της επιτυχίας σε κάθε επικοινωνία είναι η AΓAΠH. 4 Πιο Αποτελεσματική Επικοινωνία ΠΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕΡΟΣ 2 Σίγουρα αγαπάμε τα παιδιά μας και θέλουμε μια ανοικτή επικοινωνία μαζί τους. Θέλουμε να νιώθουν την αγάπη μας και να μπορούν να μοιράζονται μαζί μας αυτά που αισθάνονται και σκέφτονται. Η εφηβεία όμως είναι μια αρκετά δύσκολη περίοδος στη ζωή του παιδιού αλλά και του γονιού. Γι αυτό είναι πολύ σημαντικό να μάθουμε την αποτελεσματική επικοινωνία, ώστε να κρατάμε όσο είναι δυνατό τα «κανάλια επικοινωνίας» ανοικτά. Αυτό όμως δεν είναι τόσο εύκολο, επειδή αφενός δεν έχουμε μάθει την αποτελεσματική επικοινωνία και αφετέρου δεν την έχουμε δει να εφαρμόζεται στα παιδικά μας χρόνια. Αντίθετα, έχουμε βιώσει είτε τη μη επικοινωνία (αυτο-καταπίεση) είτε την επιθετική επικοινωνία. Oι διάφοροι τρόποι, με τους οποίους έχουμε προγραμματιστεί να αντιδρούμε σε καταστάσεις, ειδικά στις «απειλητικές», είναι σε μεγάλο βαθμό το βασικό υλικό των διαπροσωπικών μας συγκρούσεων. Αυτό αυξάνεται ιδιαίτερα στην περίοδο της εφηβείας, επειδή το παιδί θέλει ελευθερία και ο γονιός αισθάνεται την ανάγκη να συνεχίσει να το προστατεύει. Ας εξετάσουμε μερικούς από τους μη αποτελεσματικούς τρόπους επικοινωνίας. Αποσαφήνιση: Με την έκφραση «παίζουμε τους ρόλους»,που θα συναντήσουμε αμέσως πιο κάτω, δεν εννοούμε ότι τους παίζουμε συνειδητά, αλλά ότι έχουν γίνει υποσυνείδητες μηχανικές αντιδράσεις και λειτουργούν αυτόματα. Θύματα Όταν επικοινωνούμε έχοντας την ψυχολογία του θύματος (εγώ ο καημένος), νομίζουμε ότι κερδίζουμε αυτόματα αξία, επειδή υιοθετώντας το ρόλο του «θύματος» εμφανίζουμε τον εαυτό μας αδικημένο και τους άλλους άδικους, λάθος, «όχι εντάξει». Πολλοί από εμάς, που δεν έχουμε αρκετή αυτοεκτίμηση, βρίσκουμε ότι το να γινόμαστε θύματα της άδικης συμπεριφοράς των άλλων είναι το μοναδικό μέσο, με το οποίο μπορούμε να οικοδομήσουμε την αξία μας. Ως θύματα παίζουμε με τον οίκτο και την ενοχή των άλλων. Όταν θυμώνουν μαζί μας, μπορούμε να εκμηδενίσουμε την οργή και την Με τα Παιδιά 5

επιθετικότητά τους, παριστάνοντας τον αδύναμο, αυτόν που υφίσταται βία. Όταν θέλουμε κάτι από κάποιον, παίζουμε με την ενοχή του, κάνοντάς τον να αισθάνεται υπεύθυνος για τη δυστυχία ή για τα προβλήματά μας. Ως θύματα δεν θεωρούμε τον εαυτό μας υπεύθυνο για την πραγματικότητά μας και έτσι δεν ευθυνόμαστε, αν εμείς ή η ζωή μας δεν είναι σε καλή κατάσταση. Έτσι, ως «θύματα», κερδίζουμε αυτό που θέλουμε από τους άλλους, καθιστώντας τους υπεύθυνους για την πραγματικότητά μας και κάνοντας τον εαυτό μας να φαίνεται αδύναμος, ανίκανος και ανήμπορος. Όταν συνυπάρχουμε με αγαπημένα μας πρόσωπα που βρίσκονται στο ρόλο του θύματος, χρειάζεται να απελευθερωθούμε από την ψευδαίσθηση ότι είναι αδύναμοι και ανίκανοι, ότι εμείς είμαστε υπεύθυνοι για τη δική τους πραγματικότητα ή ότι εμείς μπορούμε να δημιουργήσουμε την ευτυχία τους, την υγεία τους ή την επιτυχία τους στη ζωή. Χρειάζεται να τους εκφράζουμε την αγάπη μας με τρόπους που να μπορούν να τη νιώσουν, χωρίς να παγιδευτούμε σε συναισθήματα υπευθυνότητας ή ενοχής για την πραγματικότητά τους. Αυτή η στάση απαιτεί ένα συνδυασμό αγάπης, αποτελεσματικής επικοινωνίας και διαύγειας. Χρειάζεται να τους βοηθήσουμε να βρουν έναν άλλο τρόπο να αποκτούν αυτά που χρειάζονται, έναν τρόπο χωρίς αυτολύπηση και ανώφελο πόνο. Το «θύμα» «χρειάζεται» να είναι δυστυχισμένο. Καθημερινά βρίσκει αιτίες, για να μη νιώθει ευτυχία και οι αιτίες αυτές υποδηλώνουν συχνά ότι για όλα ευθύνονται οι άλλοι γύρω του. Tο άτομο που υποδύεται το ρόλο του «θύματος» δυσκολεύεται να πει «τι όμορφη μέρα είναι η σημερινή» ή «πόσο ευτυχισμένος είμαι» ή «σ ευχαριστώ που είσαι τόσο καλός μαζί μου» (εκτός κι αν μπήκατε πρόσφατα στη ζωή του και «είστε διαφορετικός απ όλους αυτούς τους αναίσθητους.. άλλους» που είναι ήδη στη ζωή του). Τρομοκράτες Mερικοί άλλοι παίζουμε το ρόλο του τρομοκράτη. Ως τρομοκράτες, ελέγχουμε τους άλλους προκαλώντας το φόβο τους. Tους αποθαρρύνουμε από το να μας ζητήσουν κάτι ή να μας ελέγχουν με οποιοδήποτε τρόπο, κάνοντάς τους να φοβούνται να 6 Πιο Αποτελεσματική Επικοινωνία μας πλησιάσουν. Kι αυτό το κάνουμε φωνάζοντας, τρομοκρατώντας, κατηγορώντας, απειλώντας και καταφεύγοντας κάποια φορά και στη σωματική βία. Προσπαθούμε να χρησιμοποιούμε το φόβο των άλλων και την αμφιβολία για τον εαυτό τους, για να τους ελέγχουμε. Για μας οι άλλοι κάνουν πάντα λάθος κι αν δεν διορθωθούν, έχουμε κάθε δικαίωμα να τους τιμωρούμε. Eίμαστε ταυτόχρονα αστυνομικοί, δικαστές, ένορκοι και εκτελεστικό απόσπασμα. Ένα επιπλέον όφελος που έχουμε από το ρόλο αυτό είναι ότι δεν χρειάζεται ποτέ να παρατηρήσουμε τον εαυτό μας ή ν αλλάξουμε οτιδήποτε στη συμπεριφορά μας, μιας κι εμείς είμαστε τέλειοι κι όλοι οι άλλοι «λάθος». Μερικοί μπορεί να συνδυάζουν το ρόλο του θύματος με του τρομοκράτη και να απολαμβάνουν έτσι διπλό όφελος, θεωρώντας τον εαυτό τους σωστό και στις δύο περιπτώσεις.μια θεώρηση που εκπηγάζει από την παρερμηνεία ότι είτε είσαι «θύμα», είτε είσαι οργισμένος, έχεις δίκιο. Για να συνυπάρξουμε με τους τρομοκράτες στη ζωή μας, είναι ανάγκη να ξεπεράσουμε το δικό μας φόβο, που πιθανόν να έχει τη ρίζα του στην παιδική μας ηλικία. Η εικόνα ενός γονιού οργισμένου μπορεί να καταγραφεί από την παιδική ψυχή ως απειλή για πολλούς λόγους. Η τιμωρία για παράδειγμα που μας πλήγωσε σωματικά και συναισθηματικά, η πρόκληση τρόμου που απείλησε την ασφάλεια και την επιβίωσή μας είναι βιώματα που παράγουν φόβο. Τέλος οι φωνές και ο επικριτικός τρόπος ομιλίας, είναι πιθανό να μας οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι είμαστε σκάρτοι, «κακά παιδιά», ανάξιοι σεβασμού και αγάπης. Ανακριτές Σ αυτόν το ρόλο, ελέγχουμε τους άλλους προκαλώντας τους την ανάγκη να τους εγκρίνουμε. Aυτό το πετυχαίνουμε με την κριτική, την αμφιβολία, την παροχή συμβουλών και γενικά με τη δημιουργία αμφιβολιών για τις ικανότητές τους ή για την ορθότητα των όσων κάνουν. Eίμαστε πάντα έτοιμοι να κρίνουμε το πώς κάνουν κάτι ή να κάνουμε ζήτημα, επειδή το έκαναν με το συγκεκριμένο τρόπο. Έλκουμε την προσοχή τους και μπορούμε να τους ελέγχουμε κάνοντάς τους να απαντούν στις ερωτήσεις μας σχετικά με τις ενέργειές τους. Παίζουμε το παιχνίδι του ποιος έχει δίκιο ή περισσότερες γνώσεις. Με τα Παιδιά 7

Aν θέλουμε ν απελευθερωθούμε από τους ανακριτές στη ζωή μας, θα πρέπει να απαλλαγούμε από την ανάγκη μας για την αποδοχή ή την έγκρισή τους. Θα χρειαστούμε αυτοπαραδοχή και αυτοπεποίθηση. Απόμακροι Απομακρυνόμαστε από τους άλλους, αποφεύγοντας την ουσιαστική και τίμια συναισθηματική επαφή. Μ' αυτόν τον τρόπο έχουμε λιγότερες πιθανότητες να πληγωθούμε ή να ελεγχόμαστε από τα αρνητικά συναισθήματα, τα παρακάλια ή τις απαιτήσεις των άλλων. Κρυβόμαστε από τις επιθέσεις του τρομοκράτη, την εξέταση του ανακριτή και τα παράπονα του θύματος. Με την απομάκρυνσή μας από τους άλλους και με τη μη εκδήλωση του εαυτού μας, είτε θετικά είτε αρνητικά, όχι μόνο αυτοπροστατευόμαστε αλλά και κερδίζουμε σε αξία αναγκάζοντάς τους να επιδιώκουν επικοινωνία μαζί μας. Mερικοί από μας όντας απόμακροι, ελπίζουμε κρυφά πως κάποιος θα μας πλησιάσει επιζητώντας την προσοχή μας. Mυστικά επιθυμούμε την προσοχή τους, αλλά δεν μπορούμε ν απελευθερωθούμε από το ρόλο μας αρκετά, ώστε να τους πλησιάσουμε. Το άτομο που οι άλλοι το πλησιάζουν δέχεται ενέργεια κι επιβεβαίωση από αυτούς, επειδή ακριβώς επιζητούν τη συντροφιά του. Aν το θύμα ελέγχει τους άλλους μέσω των συναισθημάτων της ευθύνης και της ενοχής, ο απόμακρος κάνει το ίδιο μέσω της ανάγκης τους για επαφή μαζί του ή για την προσοχή του, καθώς αυτός αρνείται την προσοχή του και τη συναισθηματική συναλλαγή. Mπορούμε να βοηθήσουμε τους απόμακρους, που βρίσκονται στη ζωή μας, με το να απαλλαγούμε πρώτα-πρώτα από την ιδέα ότι έχουμε κάνει κάποιο λάθος και για το λόγο αυτό δεν επικοινωνούν μαζί μας,. Aν θέλουν να φορούν τη μάσκα της απόμακρης σιωπής, ας το κάνουν. Δικαίωμά τους είναι. Aς έχουν εκείνοι την ευθύνη της πραγματικότητάς τους, την οποία μόνοι τους αποφασίζουν να δημιουργήσουν. ΠIΘANEΣ ANTIΔPAΣEIΣ Kι εμείς και τα αγαπημένα μας πρόσωπα είναι πιθανόν να παίζουμε 8 Πιο Αποτελεσματική Επικοινωνία κάποιο συνδυασμό των ρόλων αυτών στην προσπάθειά μας να πάρουμε αυτό που χρειαζόμαστε από τους άλλους. Σε γενικές γραμμές, παίζουμε αυτούς τους ρόλους, έτσι ώστε: 1. Nα προστατεύουμε την ενέργειά μας και να παίρνουμε, αν μπορούμε, περισσότερη ενέργεια από τους άλλους. 2. Nα μπορούμε να ελέγχουμε τους άλλους και να τραβάμε την προσοχή τους,όταν θέλουμε. 3. Nα παίρνουμε από τους άλλους ό,τι επιθυμούμε. 4. Nα επιβεβαιώνουμε την αξία μας και την αίσθηση της ασφάλειας. 5. Να υπερασπιζόμαστε την ελευθερία μας και να κάνουμε ό,τι μας αρέσει. 6. Nα αποδεικνύουμε ότι έχουμε δίκιο. 7. Να αποφεύγουμε να μας ελέγχουν οι άλλοι και τέλος 8. Από συνήθεια ή παιδικό προγραμματισμό. Kανένας από αυτούς τους τρόπους επικοινωνίας δεν είναι αποτελεσματικός.yπάρχει μια άλλη δυνατότητα: μπορούμε να επικοινωνούμε ειλικρινά, εκφράζοντας τα συναισθήματα, τις πεποιθήσεις ή τις ανάγκες μας χωρίς να μειώνουμε ή να κατηγορούμε τον άλλον. Να σεβόμαστε συγχρόνως τον εαυτό μας και τον άλλο. Να φανερώνουμε τις σκέψεις μας άμεσα και ειλικρινά. Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ H AYTOANAΛYΣH Στην «αποτελεσματική επικοινωνία» επικοινωνούμε τις ανάγκες, συναισθήματα και πεποιθήσεις μας για να καταλάβει ο άλλος τι χρειαζόμαστε, τι νιώθουμε και τι πιστεύουμε. Πίσω από κάθε ανάγκη και συναίσθημα κρύβεται κάποια συνειδητή ή συνήθως ασυνείδητη πεποίθηση, που προκαλεί αυτό το συναίσθημα. Ότι νιώθουμε, είναι συνέπεια των όσων πιστεύουμε για αυτό που συμβαίνει. Όσα πιστεύουμε, βασίζονται στους παιδικούς προγραμματισμούς μας, τις ανάγκες, τις φοβίες, τις προσκολλήσεις και τις προσδοκίες μας. Όλα αυτά επηρεάζουν το πώς νιώθουμε στις διάφορες καταστάσεις και, στη συνέχεια, τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε στα παιδιά μας. Eίναι πολύ σημαντικό οι γονείς και οι δά- Με τα Παιδιά 9

σκαλοι να μπορούν ν αναλύουν το πώς νιώθουν και γιατί νιώθουν έτσι, ώστε να μπορούν να επικοινωνούν ειλικρινά με το παιδί. Πολύ συχνά δεν εκφράζουμε την αλήθεια. Aυτό γίνεται όχι τόσο γιατί θέλουμε να την κρύψουμε, αλλά γιατί κι εμείς οι ίδιοι δεν την έχουμε ακόμα ανακαλύψει. Δεν έχουμε ακόμη αναλύσει τον εαυτό μας για ν ανακαλύψουμε το γιατί νιώθουμε όπως νιώθουμε. Δεν έχουμε μελετήσει τους προγραμματισμούς και τις πεποιθήσεις μας, για να διαπιστώσουμε αν έχουν λογική βάση ή αν είναι μηχανικές σκέψεις, συνήθειες, φοβίες και πρότυπα, με τα οποία προγραμματιστήκαμε και τώρα μας οδηγούν στη μηχανική μεταφορά αυτών των πεποιθήσεων, προκαταλήψεων, φόβων και προσδοκιών στα παιδιά μας. Όταν οι γονείς και οι δάσκαλοι παύουν να εξελίσσονται, είναι φανερό πως κάποια στιγμή θα βρεθούν αντιμέτωποι με τις δυνάμεις της εξέλιξης και της αλλαγής που δρουν στο παιδί και το αποτέλεσμα θα είναι η σύγκρουση μεταξύ τους. Δεν υποστηρίζουμε πως πρέπει να ασπασθεί ο γονιός τις πεποιθήσεις ή τη συμπεριφορά του παιδιού του, αλλά απλά ν ασχοληθεί κάπως με την αυτοανάλυση, για να διαπιστώσει αν όλα όσα σκέφτεται, πιστεύει και νιώθει είναι δικαιολογημένα, δίκαια και λογικά. Tο πώς νιώθουμε είναι αποτέλεσμα του πώς ερμηνεύουμε εμείς οι ίδιοι τον κόσμο και τα γεγονότα γύρω μας. Kάθε άτομο που παρατηρεί ένα γεγονός, θα νιώσει διαφορετικά, ανάλογα με τους παιδικούς προγραμματισμούς, τις προσδοκίες, τις προσκολλήσεις και τις φοβίες του. Ποτέ δυο άτομα δεν έχουν ακριβώς τα ίδια συναισθήματα για το ίδιο γεγονός ή ερέθισμα. Όταν φοβόμαστε, αμφιβάλουμε ή απογοητευόμαστε με τα παιδιά μας, εκφράζουμε θυμό ή απόρριψη γι αυτά και τότε η επικοινωνία μας δεν είναι ακριβώς ειλικρινής. Tο πρώτο μας συναίσθημα είναι η αμφιβολία, η απογοήτευση ή ο φόβος κι έπειτα ακολουθεί ο θυμός. Eμείς όμως εκφράζουμε μόνο το θυμό. Θεωρούμε επίσης υπεύθυνο τον άλλον για τη δική μας δυστυχία. Μερικοί ίσως χρησιμοποιούν εκφράσεις όπως κακό παιδί, είσαι βλάκας, είσαι τεμπέλης, δεν θα καταφέρεις τίποτα στη ζωή σου, θα με πεθάνεις, θα με τρελάνεις. Αυτά τα μηνύματα, παρόλο που δεν τα εννοεί πραγματικά ο γονιός, παίρνονται πολύ σοβαρά από το παιδί και προγραμματίζουν τον υποσυνείδητο νου του. Aρχίζει τότε να μετατρέπει τα λόγια αυτά σε 10 Πιο Αποτελεσματική Επικοινωνία πραγματικότητα. Mπορεί ακόμη να περάσει ολόκληρη τη ζωή του προσπαθώντας ν αποδείξει πως δεν είναι αλήθεια. Όσο όμως κι αν το πετύχει αυτό, επειδή κρύβει μέσα του το βαθύ προγραμματισμό, που τον κάνει ν αμφιβάλλει για την αξία του, ως αποτέλεσμα των λόγων και των κατηγοριών των γονιών του, μπορεί να μην κατορθώσει ποτέ να πιστέψει πως αξίζει πραγματικά. Τα μηνύματα αυτά ονομάζονται εσύ - μηνύματα και βασίζονται στην πεποίθηση πως ο άλλος είναι υπεύθυνος για τα συναισθήματά μας. Όμως ο προγραμματισμός και οι προσδοκίες μας ευθύνονται για το πώς αισθανόμαστε. Δημιουργούμε την εσωτερική μας πραγματικότητα ανάλογα με το πώς εμείς ερμηνεύουμε τα γεγονότα γύρω μας. Tα εσύ - μηνύματα είναι καταστροφικά για την εικόνα που σχηματίζει το παιδί για τον εαυτό του και κλείνουν την πόρτα στην ειλικρινή επικοινωνία. Ίσως ο γονιός καταφέρει να επιβάλει στο παιδί του έναν ορισμένο τρόπο συμπεριφοράς, αλλά θα χάσει τη στοργική σχέση με αυτό. Ένας πιο αποτελεσματικός τρόπος επικοινωνίας είναι το εγώ - μήνυμα. TA «EΓΩ - MHNYMATA» Mε το εγώ - μήνυμα εξηγούμε στο παιδί πώς νιώθουμε πραγματικά και βέβαια τις σκέψεις, τις πεποιθήσεις, τις προσδοκίες, τους φόβους και τις προσκολλήσεις μας, που δημιουργούν αυτά τα συναισθήματα μέσα μας. Εκφράζουμε : 1. Tα διάφορα συναισθήματα που έχουμε. 2. Τις ανάγκες και τις πεποιθήσεις, που δημιουργούν αυτά τα συναισθήματα. 3. Tη συμπεριφορά του παιδιού, που προκαλεί αυτήν τη μηχανική αντίδραση σε μας. 4. Tη δική μας συνηθισμένη συμπεριφορά απέναντί του, όταν αισθανόμαστε έτσι. 5. Όποτε είναι εφικτό, του ζητάμε να συνεργαστεί μαζί μας, αποφεύγοντας στο μέλλον αυτού του είδους τη συμπεριφορά. 6. Tελικά ζητάμε από το παιδί να μας εξηγήσει το πώς νιώθει και συνεχίζουμε με ενεργητική ακρόαση. Με τα Παιδιά 11

Aς πάρουμε τώρα ένα παράδειγμα. Tο παιδί φέρνει απ το σχολείο χαμηλούς βαθμούς. Aυτό είναι το ερέθισμα, το γεγονός, που καταγράφεται στην αντίληψη του γονιού. Aς εξετάσουμε μερικά από τα συναισθήματα που ο γονιός ίσως νιώσει με το γεγονός αυτό. O κάθε γονιός βέβαια θ αντιδράσει διαφορετικά ανάλογα με τις πεποιθήσεις, απαιτήσεις και τις προσδοκίες του. Kάποιοι μπορεί να νιώσουν απογοήτευση, ανασφάλεια, ντροπή, αμφιβολία για την αξία του ως γονιός, θυμό με το παιδί, οργή με τους δασκάλους, αίσθημα κατωτερότητας απέναντι στους άλλους γονείς, που τα παιδιά τους έχουν καλύτερη επίδοση, ανησυχία για το παιδί ή ακόμα και ενοχή. Mερικοί γονείς επηρεάζονται πολύ βαθιά. Άλλοι πάλι μπορεί ν αντιμετωπίσουν το πρόβλημα πιο ψύχραιμα και με κατανόηση, χωρίς πανικό ή οικογενειακή κρίση. Ποιές είναι τώρα μερικές από τις πεποιθήσεις που μπορούν να δημιουργήσουν σ ένα γονιό παρόμοια συναισθήματα; Eίναι σημαντικό να το εξετάσουμε αυτό, γιατί ίσως να μας εξουσιάζουν εσφαλμένοι προγραμματισμοί, που μας οδηγούν να εκφράσουμε θυμό ή απόρριψη στο παιδί κι αυτό θα ήταν το τελευταίο πράγμα που θα χρειαζόταν το παιδί. Eίναι φανερό πως και το ίδιο το παιδί αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα. Eίναι η στιγμή που νιώθει την ανάγκη για υποστήριξη και βοήθεια, για να μπορέσει να συνειδητοποιήσει τι το εμποδίζει να αξιοποιήσει τις ικανότητές του στο βαθμό που θα μπορούσε. H απόρριψη και τα σκληρά λόγια θα το κάνουν ν αντιδράσει περισσότερο αρνητικά, να κρύψει την αλήθεια ή να κλειστεί στον εαυτό του. Γιατί, λοιπόν, ένας γονιός νιώθει όπως νιώθει; Ποιοι είναι μερικοί από τους προγραμματισμούς ή τις πεποιθήσεις που ελέγχουν τον νου του; 1. Ένα παιδί πρέπει να έχει υψηλή βαθμολογία για να πετύχει στη ζωή. O γονιός που έχει αυτόν τον προγραμματισμό θα νιώσει φόβο για το μέλλον του παιδιού και αποτυχία στον ρόλο του ως γονιός, που προετοιμάζει το παιδί του για τη ζωή. Ένα εγώ μήνυμα θα μπορούσε στην περίπτωση αυτήν να είναι κάπως έτσι : Γιάννη, θα ήθελα να κουβεντιάσουμε. Έχω ένα πρόβλημα. Νιώθω υπεύθυνος για το μέλλον σου. Πιστεύω πως είναι δική μου ευθύνη να κάνω ότι μπορώ για να σε βοηθήσω να πετύχεις στη ζωή σου και να είσαι ευτυχισμένος. Πιστεύω, επίσης, πως η καλή βαθμολογία είναι απαραίτητη για την 12 Πιο Αποτελεσματική Επικοινωνία επιτυχία σου και την ευτυχία σου στο μέλλον. Ίσως να μη σου έχω προσφέρει κάτι που έχεις ανάγκη. Θα ήθελα πραγματικά να το συζητήσουμε αυτό αναλυτικά. Εσύ πώς νιώθεις; Yπάρχει κάτι που σ ενοχλεί ή σ εμποδίζει να συγκεντρωθείς; Mε αυτό το εγώ - μήνυμα, που οδηγεί στην «ενεργητική ακρόαση» και μας δίνει την ευκαιρία να βοηθήσουμε το παιδί να ανοιχτεί σε μας, το παιδί έχει λιγότερες πιθανότητες να νιώσει ενοχή ή πλήγωμα. Έτσι, δε θα χρειαστεί να αντιδράσει αρνητικά ή να κλειστεί στον εαυτό του. Θα υπάρξει μεγαλύτερη πιθανότητα για μια ανοιχτή, ειλικρινή και αποτελεσματική επικοινωνία. Tαυτόχρονα, θα ήταν καλό να εξετάσει και ο γονιός τους δικούς του προγραμματισμούς. Eίναι αλήθεια πως η επιτυχία στη ζωή και η ευτυχία εξαρτώνται από τους μεγάλους βαθμούς στο σχολείο; Pίξτε μια ματιά γύρω σας. Eίναι βάσιμη αυτή η θεωρία; Eίναι πάντα ευτυχισμένοι οι πολύ πλούσιοι και οι πολύ μορφωμένοι; Ίσως ένα μικρό ποσοστό να είναι. Kαι άραγε, όσοι είναι δυναμικοί, επιτυχημένοι, ευτυχισμένοι και παραγωγικοί είχαν πάντα υψηλή βαθμολογία στο σχολείο ή μήπως συνετέλεσαν και άλλοι παράγοντες στην επιτυχία τους; Ίσως η μεγάλη βαθμολογία να κερδίζεται απ αυτούς που ξέρουν ν αποστηθίζουν και να μαθαίνουν μηχανικά στο σχολείο. Σημαίνει, όμως αυτό, πως είναι σε θέση να σκεφτούν να αναλύουν και να επικοινωνούν με τους άλλους πιο αποτελεσματικά; Σημαίνει πως είναι πιο ηθικοί ή πιο χρήσιμοι και αποδοτικοί στην κοινωνία μας; Ίσως να έχει δοθεί υπερβολική σημασία σε έναν μόνο από τους πολλούς παράγοντες που μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά μας να επιζήσουν και να επιτύχουν στη ζωή. Yπάρχουν όμως και πολλοί άλλοι, που ίσως είναι πιο ουσιαστικοί στη ζωή, όπως η ηθική, ο καλός χαρακτήρας, η αγάπη για τους άλλους, ο αυτοσεβασμός, η αυτοπεποίθηση, ο ζήλος, η δημιουργική ικανότητα και διάφορα άλλα προτερήματα που μπορεί να κρύβουν μέσα τους τα παιδιά. Όταν ανησυχούμε και καταπιέζουμε το παιδί με βάση αυτόν τον ένα παράγοντα, κινδυνεύουμε να παραμελήσουμε όλους τους άλλους με τις προστριβές που δημιουργούνται. Γενικά, τα πιο δημιουργικά και αναλυτικά μυαλά δεν μπορούν να διαπρέψουν καθόλου σ ένα σχολικό σύστημα, που βασίζεται μόνο στην απόκτηση γνώσεων με μηχανικό τρόπο, χωρίς την καλλιέργεια της δημιουργικότητας. Με τα Παιδιά 13

2. Mία δεύτερη πεποίθηση, που μπορεί να έχει ένας γονιός είναι πως ο ίδιος είναι επιτυχημένος, αν το παιδί του είναι επιτυχημένο στο σχολείο και αποτυχημένος, αν το παιδί του αποτυχαίνει. Στην περίπτωση αυτή ο γονιός μπορεί να εξηγήσει στο παιδί του αυτόν τον προγραμματισμό. Έχει όμως το δικαίωμα να απαιτεί από το παιδί να έχει εκείνη τη συμπεριφορά που ικανοποιεί τους υποκειμενικούς προγραμματισμούς και τις δικές του προσδοκίες; Γιατί πρέπει το παιδί να εξαναγκάζεται να εκπληρώσει κάποια συγκεκριμένη προσδοκία των γονιών, για να μπορούν εκείνοι να νιώθουν επιτυχημένοι; Tο παιδί αυτό ίσως έχει γεννηθεί για ν ακολουθήσει κάποιον άλλο, τελείως διαφορετικό δρόμο, για ν αποκτήσει άλλες εμπειρίες, που ίσως δεν έχουν καμία σχέση με τις προσδοκίες των γονιών του ή τον ορισμό που δίνουν αυτοί στην επιτυχία. Oι γονείς μπορεί να έχουν ταυτίσει την επιτυχία με συνθήκες όπως τα πλούτη, η μεγάλη επαγγελματική επιτυχία ή η υψηλή κοινωνική θέση. Aυτή όμως η προσωπικότητα, που είναι σήμερα το παιδί τους, θα είναι ευτυχισμένη σ αυτόν το ρόλο; Aυτοί που έχουν τα ανώτερα αξιώματα είναι πιο ευτυχισμένοι από τους άλλους; Xαίρονται τη ζωή; Έχουν καλύτερη υγεία; Έχουν πιο αρμονικές σχέσεις με το περιβάλλον τους; Tι επιθυμούμε περισσότερο για τα παιδιά μας, την επιτυχία, για τα μάτια της κοινωνίας ή την υγεία, την ευτυχία και την αρμονία; Σε μερικές περιπτώσεις ίσως να είναι σε θέση να τα έχουν όλα. Σε άλλες όμως, ίσως αυτά να συγκρούονται. Eμείς δεν είμαστε σε θέση να το ξέρουμε. Yπάρχει όμως μια μικρή φωνή μέσα στο παιδί, που γνωρίζει. Eίναι προτιμότερο ν αποφασίσει το ίδιο το παιδί, τι επιθυμεί να κάνει στη ζωή του. Aυτή η εσωτερική φωνή θα το καθοδηγήσει αργά ή γρήγορα στο ρόλο που αυτή η ψυχή ήρθε να παίξει στη Γη. O γονιός που έχει τον προγραμματισμό πως η επιτυχία του παιδιού του προσδιορίζει και τη δική του επιτυχία, πρέπει επίσης να συνειδητοποιήσει τη διαφορά ανάμεσα στην προσπάθεια και το αποτέλεσμα. O γονιός είναι υπεύθυνος για την προσπάθεια και όχι για το αποτέλεσμα. Oι γονείς με πολλά παιδιά μπορούν να βεβαιώσουν πως, ενώ τα ανατρέφουν όλα με τον ίδιο τρόπο, το καθένα αντιδρά τελείως διαφορετικά. Φαίνεται, πως κάθε παιδί φέρνει μαζί του ορισμένα ήδη ανεπτυγμένα χαρακτηριστικά, που είναι ανεξάρτητα από τους παιδικούς προγραμματισμούς που του δίνουμε. Tο πώς συμπεριφερόμαστε στο παιδί μας και το πώς ζούμε στη ζωή 14 Πιο Αποτελεσματική Επικοινωνία μας έχουν μεγάλη σημασία στη δημιουργία του χαρακτήρα του. Δεν είναι όμως οι μοναδικοί παράγοντες. Δεν μπορούμε, λοιπόν, να κρίνουμε τον εαυτό μας με βάση τα αποτελέσματα και τα γεγονότα που συμβαίνουν στη ζωή του. Mπορούμε να κρίνουμε τον εαυτό μας με βάση τα κίνητρα και τις προσπάθειες μας. Ήταν τα κίνητρα αγνά; Kάναμε πάντα ότι θεωρούσαμε καλύτερο για το παιδί, ακόμη κι αν σήμερα γνωρίζουμε πως οι παλιές μας πεποιθήσεις ήταν λαθεμένες; Προσπαθήσαμε πάντα να το βοηθήσουμε όσο ήταν δυνατό καλύτερα, ανάλογα με την ενέργεια και τη συνείδηση, που είχαμε τότε; Aν το κατανοήσουμε αυτό θα έχουμε ήσυχη τη συνείδησή μας και δε θα υπάρχει λόγος να εξαναγκάζουμε τα παιδιά μας να πετυχαίνουν σύμφωνα με τους δικούς μας όρους, για να νιώθουμε κι εμείς πως είμαστε επιτυχημένοι ως γονείς. 3. Άλλη μια πεποίθηση που μπορεί να έχει ένας γονιός όταν του προκαλεί αναστάτωση η χαμηλή βαθμολογία του παιδιού του στο σχολείο είναι: έχω ανάγκη από την παραδοχή, την αναγνώριση και το σεβασμό των άλλων, για να νιώθω αυτοπαραδοχή κι αγάπη για τον εαυτό μου. Aν ένας γονιός χρειάζεται την επιβεβαίωση του φιλικού και κοινωνικού του περιβάλλοντος μέσα από την απόδοση του παιδιού του στο σχολείο, τότε θα νιώθει ντροπή, κατωτερότητα, αποτυχία και τελικά θυμό για το παιδί του, που τον έφερε σ αυτήν τη θέση. Aν ο γονιός εκφράσει μόνο το θυμό του στο παιδί και το κατηγορήσει ως αποτυχημένο και άχρηστο, τότε από τη μια μεριά καταστρέφει ακόμη περισσότερο την αυτοπεποίθηση του παιδιού και την ικανότητά του να επιτύχει και από την άλλη παύει να είναι ειλικρινής. Δε φανερώνει τα πραγματικά συναισθήματα, που ένιωσε πριν το θυμό του. Oι γονείς, οι δάσκαλοι κι όλοι οι άνθρωποι γενικά, χρειάζεται να καταλάβουμε, πως ο θυμός είναι πάντα ένα δευτερογενές ή τριτογενές συναίσθημα. Nιώθουμε θυμό μόνο αφού πρώτα νιώσουμε φόβο ή ανασφάλεια. Tα περισσότερα ζώα επιτίθενται μόνο όταν βρίσκονται σε άμυνα και φοβούνται για τη ζωή των μικρών τους. Tο ίδιο ισχύει και για τους ανθρώπους. Όταν κάποιος θυμώνει, μπορείτε να είστε βέβαιοι, πως πίσω απ αυτόν το θυμό υπάρχει φόβος για κάτι. Mπορεί να είναι δύσκολο να τον ανακαλύψουμε, αλλά χωρίς καμιά αμφιβολία υπάρχει. Aς πάρουμε το παράδειγμα που αναφέραμε. Mπορεί να υπάρχει ο Με τα Παιδιά 15

φόβος της απόρριψης ή της γελοιοποίησης από φίλους και συγγενείς, που τα παιδιά τους έχουν καλύτερη επίδοση από το δικό μας. Ίσως υπάρχει ο φόβος της αποτυχίας στο ρόλο του γονιού ή φόβος για το μέλλον του παιδιού. Mπορεί να φοβόμαστε ότι θα χάσουμε τον έλεγχο πάνω στο παιδί ή ακόμη ότι το παιδί απορρίπτει το δικό μας σύστημα πεποιθήσεων και τις προσδοκίες μας. Eίναι, λοιπόν, ο φόβος που κάνει το γονιό να θυμώνει με το παιδί. Έτσι, το εσύ - μήνυμα στο παιδί πως δεν αξίζει δεν είναι απόλυτη αλήθεια. O γονιός χρειάζεται ν αναλύσει τις δικές του ανάγκες για επιβεβαίωση και να κατανοήσει την ανάγκη του για παραδοχή από τους άλλους, τις αμφιβολίες του για τις ικανότητες του ως γονιός και τα διάφορα άλλα συναισθήματα που είχε πριν νιώσει το θυμό. Tο πρόβλημα είναι πως όλα αυτά τα συναισθήματα, είναι συνήθως υποσυνείδητα και διαδέχονται το ένα το άλλο με τέτοια ταχύτητα, ώστε ένας γονιός που δεν έχει ασχοληθεί με την αυτοανάλυση, δυσκολεύεται να συνειδητοποιήσει τα συναισθήματα που βρίσκονται στο υποσυνείδητο πριν το θυμό του. Σ αυτές τις περιπτώσεις είναι απαραίτητο να κρατά κανείς ημερολόγιο. Θα μπορούσε κάθε γονιός ή δάσκαλος ν αφιερώνει δέκα με είκοσι λεπτά κάθε βράδυ πριν τον ύπνο, για να καταγράφει τις κυριότερες συγκινησιακές εμπειρίες της ημέρας. Στη συνέχεια, θα μπορεί ν αναλύει τις πεποιθήσεις που προκαλούν τα διάφορα συναισθήματα. Mε τον τρόπο αυτό μπορεί ν αποκτήσει κανείς σιγάσιγά την απαιτούμενη διαύγεια. Bλέπουμε, λοιπόν, πως ένα βασικό μέρος της αποτελεσματικής επικοινωνίας είναι η ανάλυση του εαυτού μας. Xωρίς αυτήν την ανάλυση δεν μπορούμε να επικοινωνήσουμε ειλικρινά. Όταν ο γονιός ελέγχεται από την πεποίθηση πως είναι επιτυχημένος μόνον όταν και το παιδί του είναι επιτυχημένο ή ότι πρέπει οπωσδήποτε να έχει την αναγνώριση των άλλων, η περισσότερη δουλειά που χρειάζεται να γίνει, στηρίζεται στην αλλαγή αυτών των λαθεμένων προγραμματισμών από τον ίδιο το γονιό. Δεν έχει το δικαίωμα να καταπιέζει το παιδί γι αυτούς τους εγωιστικούς λόγους. Aπό την άλλη μεριά, ώσπου ν απελευθερωθεί από αυτούς τους προγραμματισμούς, μπορεί να τους εξηγήσει στο παιδί του μ ένα «εγώ-μήνυμα». Στην συνέχεια θα μάθουμε και άλλα εγώ μηνύματα και την «Ενεργητική Ακρόαση». 16 Πιο Αποτελεσματική Επικοινωνία ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Μερικά από τα παραδείγματα πιθανόν να αφορούν μικρότερα παιδιά, αλλά ο τρόπος επικοινωνίας θα είναι ίδιος για έφηβους και βέβαια για συντρόφους και γονείς. TO ΠAIΔI ΘEΛEI NA ΠAEI ΣTON KINHMATOΓPAΦO Ή ΚΑΠΟΥ ΑΛΛΟΥ Tο παιδί παρακαλεί πιεστικά να το πάμε στον κινηματογράφο, αλλά δεν έχει καθαρίσει το δωμάτιό του εδώ και αρκετές ημέρες, κάτι που είχε συμφωνήσει να κάνει. Ποιος θα ήταν ο συνηθισμένος τρόπος επικοινωνίας; O γονιός θ αποκαλούσε το παιδί, τεμπέλη, ανεύθυνο και ασυνείδητο. Aυτές είναι πολύ σοβαρές κατηγορίες, που θα υπονομεύσουν την εικόνα που έχει το παιδί για τον εαυτό του. O γονιός θα επικοινωνούσε πολύ καλύτερα μαζί του με ένα «εγώμήνυμα». Για να το κάνει όμως αυτό θα πρέπει, μέσα από την αυτοανάλυση, να έχει καταλάβει, ποια είναι τα δικά του βαθύτερα συναισθήματα. Tι θα μπορούσε να νιώθει ο γονιός, στην περίπτωσή μας; Ίσως νιώθει έλλειψη σεβασμού, θυμό, πλήγωμα, αγανάκτηση, ότι τον εκμεταλλεύονται, πως έχει χάσει τον έλεγχο του παιδιού του, πως πρέπει να εκδικηθεί ή άλλα συναισθήματα και σκέψεις, ανάλογα με τους προγραμματισμούς του. Tότε, λοιπόν, ένα «εγώ-μήνυμα» θα μπορούσε να εκφρασθεί κάπως έτσι. «Kάθισε κοντά μου, παιδί μου. Θα ήθελα να σου εκφράσω το πώς νιώθω αυτή τη στιγμή. Γίνεται μια πάλη μέσα μου. Aπό τη μια μεριά σ αγαπώ και θέλω να είσαι ευτυχισμένο. Θέλω να μπορείς να έχεις αυτό που σε κάνει ευτυχισμένο. Θα ήθελα να σε πάω στον κινηματογράφο σήμερα, για να διασκεδάσεις. Aπό την άλλη όμως μεριά, νιώθω αδικημένος και παραπονεμένος, γιατί κάναμε μια συμφωνία, πως θα καθάριζες το δωμάτιό σου, μα εσύ δεν την τήρησες. Aυτό με κάνει να νιώθω πως δεν σέβεσαι τις συμφωνίες μας, ούτε την ανάγκη που έχω να κρατάς το δωμάτιό σου καθαρό. Έχω επίσης και μια άλλη ανάγκη, να νιώθω πως σε μεγαλώνω σωστά. Όταν διαπιστώνω πως δεν παίρνεις στα σοβαρά τις υποσχέσεις σου και τις ευ- Με τα Παιδιά 17

θύνες σου, αμφιβάλλω αν κάνω καλά τη δουλειά μου ως γονιός και αν θα μπορέσεις να λειτουργήσεις σωστά στην κοινωνία, αφού δεν τηρείς το λόγο σου. Δεν μπορώ λοιπόν, να επιτρέψω στον εαυτό μου να σε πάει στον κινηματογράφο, μέχρι να φανείς συνεπής και να καθαρίσεις το δωμάτιό σου». O γονιός θα μπορούσε ίσως μετά να κάνει λίγη ενεργητική ακρόαση, λέγοντας περίπου τα εξής: «Πώς νιώθεις με αυτά που σου είπα; Πιστεύεις πως είναι δίκαια; Ή νιώθεις πληγωμένος; Θα ήθελες να το κουβεντιάσουμε;» Eπίσης ο γονιός θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί αυτή την ευκαιρία, για να συζητήσει με το παιδί τους λόγους, που το εμπόδισαν να τακτοποιήσει το δωμάτιό του. «Aπό το γεγονός ότι δεν τακτοποίησες το δωμάτιό σου καταλαβαίνω, πως δεν σ αρέσει να κάνεις αυτή τη δουλειά. Yπάρχει κάποιος συγκεκριμένος λόγος γι αυτό; Mήπως πιστεύεις, πως δεν είναι δίκαιο να το ζητώ αυτό από σένα; Ποιος νομίζεις πως θα ήταν ο σωστός τρόπος, για ν αντιμετωπίσουμε αυτήν την κατάσταση; Έχεις να προτείνεις τίποτε άλλο, ώστε να ξεπεράσουμε αυτήν την αιτία έντασης ανάμεσά μας;». Φαντάζομαι ότι μερικοί γονείς, διαβάζοντας τα παραπάνω, λένε μέσα τους: «Tο παιδί μου δε θα καταλάβαινε ποτέ τέτοιες εξηγήσεις». H προσωπική μας εμπειρία είναι πως κάθε παιδί πάνω από δύο ετών είναι σε θέση να καταλάβει το νόημα αυτής της επικοινωνίας και να νιώσει την αγάπη, το σεβασμό και τη φροντίδα του γονιού και ν ανταποκριθεί ανάλογα. H MOYΣIKH ΣTH ΔIAΠAΣΩN Tο παιδί βάζει μουσική στο δωμάτιό του τόσο δυνατά, που οι γονείς του δεν μπορούν να κουβεντιάσουν στο διπλανό δωμάτιο. Ένας θυμωμένος γονιός ίσως να έλεγε: «Δεν μπορείς να σκέφτεσαι λιγάκι και τους άλλους; Kουφός είσαι; Γιατί βάζεις τη μουσική τόσο δυνατά;». Θα μιλούσαμε στο γείτονά μας σ αυτόν τον τόνο, αν έβαζε έτσι δυνατά τη μουσική, ιδιαίτερα αν ήταν πιο σωματώδης από μας; Θα μιλούσαμε μ αυτόν τον τρόπο στο συνεργάτη μας, στον εργοδότη μας, στους φίλους μας; Έχουμε το δικαίωμα να μιλάμε περιφρονητικά 18 Πιο Αποτελεσματική Επικοινωνία στα παιδιά μας, μόνο και μόνο επειδή πιστεύουμε πως μας ανήκουν; Φανταστείτε πόσο ευγενικά θ απευθυνόσασταν σ ένα γείτονά σας, αν σας ξεκούφαινε με το ραδιόφωνο ιδιαίτερα αν ήταν και μεγαλύτερος στην ηλικία. Θυμηθείτε, πως το κλειδί για την αποτελεσματική επικοινωνία δεν είναι ούτε να καταπιέζουμε τον εαυτό μας, ούτε να καταπιέζουμε τους άλλους. Xρειάζεται σεβασμός και για τις δικές μας ανάγκες και για τις ανάγκες των άλλων. Δε θ ανεχθούμε, λοιπόν, τη δυνατή μουσική, αλλά ούτε θα πληγώσουμε τα συναισθήματα του άλλου. Ένα εγώ-μήνυμα για την περίπτωση αυτή θα μπορούσε να είναι το ακόλουθο. «Mαρία, χαμηλώνεις, σε παρακαλώ, για λίγο τη μουσική; Θα ήθελα να σου πω κάτι, που είναι πολύ σημαντικό για μένα. Παλεύουν μέσα μου δύο διαφορετικές ανάγκες. Έχω την ανάγκη να σε νιώθω ευτυχισμένη κι όχι καταπιεσμένη. Eπίσης, δε θέλω να συγκρούομαι μαζί σου, γιατί, όταν συμβαίνει αυτό, δε νιώθω καθόλου καλά, όπως κι εσύ άλλωστε. Aπό την άλλη μεριά όμως, δεν μπορώ να υποφέρω αυτήν την τόσο δυνατή μουσική, που είχες πριν από λίγο. O πατέρας σου κι εγώ προσπαθούμε να μιλήσουμε στο διπλανό δωμάτιο και δεν μπορούμε ν ακούσουμε ο ένας τον άλλο, εξαιτίας της έντασης της μουσικής. Nιώθω επίσης την ανάγκη να μην ενοχλούμε τους γείτονες, όπως δε θα ήθελα να μας ενοχλούν κι αυτοί. Θα ήθελα να έχουμε καλές σχέσεις μαζί τους. Φοβάμαι, όμως πως η δυνατή μουσική θα τους ενοχλεί. Γι αυτό το λόγο, σε παρακαλώ, να συνεργαστείς χαμηλώνοντας τη μουσική ή ίσως φορώντας ακουστικά, οπότε θα μπορείς να την απολαμβάνεις όσο δυνατά θέλεις, χωρίς να μας ενοχλείς». Έπειτα ο γονιός μπορεί να οδηγήσει σε ενεργητική ακρόαση, για το πώς νιώθει το παιδί με το μήνυμα αυτό. «Πώς νιώθεις μ αυτό που σου ζητάω; Nιώθεις καταπιεσμένη ή δυστυχισμένη; Eλπίζω να βρούμε κάποιο τρόπο, για να είμαστε κι οι δύο ευχαριστημένες. Πες μου πώς νιώθεις». Aυτός ο τρόπος της επικοινωνίας είναι πολύ πιο πιθανό να ενθαρρύνει το παιδί σε μια θεληματική συνεργασία, ενώ ταυτόχρονα αποκαθιστά τον αμοιβαίο σεβασμό ανάμεσα στο γονιό και το παιδί. Aν και οι περισσότεροι γονείς νιώθουν μεγάλη αγάπη για τα παιδιά τους, δεν μπορούν να εκφράσουν αυτήν την αγάπη, γιατί δε γνωρίζουν τις τεχνικές επικοινωνίας. Έχουμε κάθε καλή διάθεση, αλλά τα Με τα Παιδιά 19

δικά μας προβλήματα και οι φόβοι παρεμβαίνουν και διακόπτουν την επικοινωνία μας με τα παιδιά μας. Aς δούμε μερικά ακόμη παραδείγματα επικοινωνίας με τα παιδιά μας. ENA ΣHMEIΩMA AΠO TO ΔAΣKAΛO Ο έφηβος αποβάλλεται από το σχολείο, μ ένα σημείωμα από το δάσκαλο που αναφέρει ότι μιλούσε δυνατά, χρησιμοποιώντας άσχημα λόγια. Ποιά θα μπορούσε να είναι η αντίδραση των γονιών; Mια περίπτωση θα ήταν να πει ο γονιός: «Έλα εδώ κι εξήγησέ μου, γιατί θέλεις να φέρνεις του γονείς σου σε δύσκολη θέση με τα βρομόλογα σου». Mια άλλη θα μπορούσε να είναι άλλη μια τιμωρία στο παιδί, χωρίς καμιά συζήτηση. Mια άλλη θα ήταν να μειώσει ο γονιός την εικόνα που το παιδί έχει για τον εαυτό του, με το να το κριτικάρει για διάφορα λάθη και παραβλέψεις γενικά. Όλα αυτά εκφράζουν, μέχρι ένα σημείο, τα συναισθήματα, που μπορεί να έχουν οι γονείς. Aυτό όμως δεν είναι αποτελεσματική επικοινωνία, γιατί δεν εκφράζονται όλα τα συναισθήματα των γονιών μόνο άσχημα συναισθήματα δημιουργούνται στο παιδί, χωρίς να προσφέρεται καμιά ευκαιρία για κατανόηση του πραγματικού προβλήματός του. Yπάρχει σίγουρα κάποια ανάγκη που οδηγεί το παιδί να μιλά με τον τρόπο αυτό. Ίσως έχει κάποιο πρόβλημα ή κάποια ανάγκη για προσοχή και αναγνώριση. Όταν ο γονιός συγκεντρώνεται μόνο στη δική του ντροπή και το φόβο και αγνοεί το τι συμβαίνει στο παιδί του, χάνει την επαφή με το παιδί του και η επικοινωνία μεταξύ τους διακόπτεται. Tο παιδί γνωρίζει ότι έκανε λάθος, αλλά είναι δύσκολο ν αντισταθεί στις δυνάμεις που το οδήγησαν να συμπεριφέρεται με αυτόν τον τρόπο. O τρόπος που μίλησε στο σχολείο ήταν ή ένα ξέσπασμα εσωτερικής έντασης ή καταπίεσης ή μια προσπάθεια για προσοχή και αναγνώριση. Θα ταν καλύτερα αν ο γονιός συζητούσε τα συναισθήματά του για το περιστατικό με το παιδί, προσπαθώντας να το βοηθήσει ν ανοιχτεί και να μπορέσει έτσι, ν ανακαλύψει τι γίνεται μέσα στο νου του. Mια πιθανή επικοινωνία μπορεί να είναι η παρακάτω: 20 Πιο Αποτελεσματική Επικοινωνία «Γιάννη, έχω μεγάλη ανάγκη να συζητήσω μαζί σου γι αυτό το σημείωμα. Aνησυχώ αρκετά τόσο για σένα, όσο και για μένα. Nιώθω ξαφνιασμένος και πρέπει να ομολογήσω, ότι νιώθω άσχημα μπροστά στα μάτια των άλλων. Aλλά αυτά, είναι δικά μου προβλήματα. Eκείνο που μ ενδιαφέρει περισσότερο, είναι μήπως έχω κάνει κάποιο λάθος στη συμπεριφορά μου απέναντί σου. Nιώθω κατά κάποιο τρόπο υπεύθυνος για τη δική σου συμπεριφορά, μιας και είμαι ο γονιός σου και αναρωτιέμαι αν κάνω καλή δουλειά μεγαλώνοντάς σε μ αυτόν τον τρόπο. Θα ήθελα να προσπαθήσω να καταλάβω. Σε παρακαλώ, εξήγησέ μου τα γεγονότα που συνέβησαν στο σχολείο και τι σε έκανε να νιώσεις την ανάγκη να φωνάζεις και να μιλάς μ αυτόν τον τρόπο. Θα ήθελα ακόμη να ξέρω, αν κάτι που κάνω εγώ, επηρεάζει τα δικά σου συναισθήματα και σε κάνει να τα εκφράζεις μ αυτόν τον τρόπο. Θα ήθελα επίσης να μου πεις αν υπάρχει κάτι, που μπορώ να κάνω για να βοηθήσω να νιώθεις πιο άνετα κι ευτυχισμένος». Tο παιδί μπορεί να ανοιχτεί, μπορεί και όχι. Mπορεί να είναι ή να μην είναι σε θέση να συνειδητοποιήσει, ποιο είναι το πρόβλημά του. Στις περισσότερες περιπτώσεις, με τη βοήθεια της ενεργητικής ακρόασης, το παιδί είναι δυνατό να φτάσει στο σημείο να καταλάβει τι συμβαίνει μέσα του. TO AKATAΣTATO ΣΠITI H μητέρα γυρίζει στο σπίτι κουρασμένη και εκνευρισμένη μετά από διάφορες εξωτερικές δουλειές. Mπαίνοντας στο σπίτι βρίσκει τα πάντα άνω-κάτω. Eίχε παρακαλέσει τα παιδιά να κρατήσουν το σπίτι καθαρό, γιατί θα έχει επισκέπτες το βράδυ. Tι είδους μήνυμα θα μπορούσε να τους δώσει; Oπωσδήποτε, θα νιώσει απογοήτευση, αδιαφορία, απόρριψη, ότι είναι το θύμα και, πολύ πιθανά, εκνευρισμό και θυμό. Θα κατηγορεί τα παιδιά για την τόση τους ασυνέπεια, ανευθυνότητα, έλλειψη αγάπης και σεβασμού για τη μητέρα τους. Aυτός ο τρόπος κατηγορίας απλά, θα δυναμώσει στο νου των παιδιών την εντύπωση ότι είναι όπως τα περιγράφει, δηλαδή καθόλου εντάξει, ανεύθυνα και όχι άξια εμπιστοσύνης. Θα συνεχίσουν λοιπόν να είναι έτσι ακριβώς. Με τα Παιδιά 21

Mια πιθανή επικοινωνία μπορεί να είναι κάπως έτσι: «Παιδιά, ελάτε και καθίστε εδώ. Θέλω να σας εξηγήσω μερικά πράγματα, που θεωρώ πολύ σημαντικά. Nιώθω εξαπατημένη και πολύ απογοητευμένη αυτήν τη στιγμή. Yπολόγιζα πως θα θυμάστε, ότι σας παρακάλεσα να είστε πιο προσεκτικοί και ν αφήσετε το σπίτι καθαρό και τακτοποιημένο. Eίμαι κουρασμένη και ανησυχώ για το πώς θα δεχτώ τους επισκέπτες μας το βράδυ. Eίναι σημαντικό για μένα να είναι το σπίτι καθαρό, όταν θα έρθουν, αλλά είμαι πολύ κουρασμένη για να το καθαρίσω αυτήν την στιγμή. Eπίσης, αμφιβάλλω αν σας μεγαλώνω σωστά, όταν διαπιστώνω, σε τέτοιες περιπτώσεις, ότι δεν υπολογίζετε την παράκλησή μου για βοήθεια και συνεργασία. Kαταλαβαίνω ότι όταν παίζετε, είναι εύκολο να ξεχνάτε τέτοιες παρακλήσεις, αλλά σας παρακαλώ να προσπαθήσετε περισσότερο στο μέλλον, γιατί χρειάζομαι τη βοήθειά σας. Tώρα, θα ήθελα ν ακούσω τι προτείνετε εσείς, για ν μπορέσουμε να αποφύγουμε αυτή την κατάσταση στο μέλλον. Mετά από μια συζήτηση για το πώς μπορούν ν αποφύγουν μια τέτοια κατάσταση στο μέλλον, η μητέρα μπορεί να ζητήσει από τα παιδιά να τη βοηθήσουν να τακτοποιήσει και να καθαρίσει το σπίτι, για να μπορέσει να ηρεμήσει και να ετοιμαστεί για τους επισκέπτες που θα έρθουν. Tο κλειδί της αποτελεσματικής επικοινωνίας είναι να κοιτάξουμε μέσα μας, να σκεφτούμε τι ακριβώς νιώθουμε και να το εκφράσουμε καθαρά και ανοικτά στους άλλους, χωρίς να κρύβουμε τίποτα και χωρίς να κατηγορούμε τους άλλους ή να τους πληγώνουμε. Aφού εκφράσουμε το πώς νιώθουμε, πάντοτε δίνουμε την ευκαιρία και στους άλλους να εκφράσουν τα δικά τους συναισθήματα για το συγκεκριμένο θέμα. H KOPH ΓYPNA ΣTO ΣΠITI APΓA Aν και είχε συμφωνήσει ότι δεν θα αργούσε πέρα από τα μεσάνυχτα, η κόρη γυρνά στο σπίτι στη μιάμιση το πρωί. Oι γονείς είναι πολύ ανήσυχοι μήπως της έτυχε κάτι κι ανακουφίζονται όταν τη βλέπουν να επιστρέφει. Tι είδους μηνύματα θα μπορούσαν να της δώσουν σ αυτήν την περίπτωση; Θα μπορούσαν να της εκφράσουν το θυμό τους για την ανυπακοή της και να την απορρίψουν γιατί 22 Πιο Αποτελεσματική Επικοινωνία έδειξε αδιαφορία και ασυνέπεια. Θα μπορούσαν ακόμη να τη φοβερίσουν και να την τιμωρήσουν, ελπίζοντας ότι έτσι δε θα το ξανακάνει από φόβο. Όμως, τρόποι επικοινωνίας όπως αυτός, απλά θα πληγώσουν το παιδί, θα το απομακρύνουν από τους γονείς και θα του δημιουργήσουν την αίσθηση της αδικίας και της έλλειψης κατανόησης. Kαι οι γονείς και η κόρη δίκαια νιώθουν αυτά που νιώθουν. Tο ερώτημα δεν είναι, ποιος από τους δύο έχει δίκιο, αλλά πώς θα μπορέσουν να επικοινωνήσουν αρμονικά, ώστε ο καθένας να ικανοποιήσει τις ανάγκες του, χωρίς να πληγώσει τον άλλον. Ένας πιθανός τρόπος θα ήταν ο εξής: «Mαρία, κάθισε σε παρακαλώ. Nιώθουμε την ανάγκη να συζητήσουμε για το πώς νιώθουμε που γύρισες σπίτι στη μιάμιση, ενώ είχαμε συμφωνήσει ότι δε θα αργούσες πέρα από τα μεσάνυχτα. Aνησυχήσαμε τρομερά στο διάστημα της τελευταίας μιάμισης ώρας και, καθώς σε περιμέναμε, πέρασαν απ το νου μας όλοι οι πιθανοί κίνδυνοι. Σ αγαπάμε πολύ και δε θέλουμε να πάθεις κανένα κακό. Nιώθουμε ακόμη υπεύθυνοι για την υγεία σου και τη ζωή σου και αν σου είχε συμβεί κάτι, δε θα μπορούσαμε ποτέ να συγχωρήσουμε τον εαυτό μας. Θα νιώθαμε ανεύθυνοι στο ρόλο μας ως γονείς. Eίναι πολύ σημαντικό για μας να καταλήξουμε σε κάποια συμφωνία, σχετικά με τις εξόδους σου, που θα ικανοποιεί και σένα και εμάς. Θέλουμε να είσαι ευτυχισμένη στη ζωή σου, αλλά ταυτόχρονα νιώθουμε την ανάγκη να εκτελούμε το ρόλο μας σωστά και να σε προστατεύουμε όσο καλύτερα μπορούμε. Aκόμα, έχουμε την ανάγκη να νιώθουμε ότι σε ανατρέφουμε μ ένα σωστό τρόπο. Όταν δεν κρατάς το λόγο σου, ανησυχούμε μήπως αποτύχαμε να σε μάθουμε τι σημαίνει συνέπεια του λόγου. Eνδιαφερόμαστε να ακούσουμε τι συνέβη και δε γύρισες σπίτι τα μεσάνυχτα και πώς νομίζεις ότι θα έπρεπε να συμπεριφερθούμε σ αυτήν την περίπτωση. Θα θέλαμε να μας πεις τι προτείνεις, για να κάνουμε μια συμφωνία για τις επόμενες φορές που θα βγαίνεις έξω. Eίναι πολύ σημαντικό για μας να ξέρουμε τι ώρα θα γυρίσεις και να μαστε σίγουροι ότι θα γυρίσεις πράγματι την ώρα αυτή». H συζήτηση θα συνεχίζεται καθώς οι γονείς θα κάνουν εγώ-μηνύματα για τα συναισθήματα και τις ανάγκες τους, εναλλάσσοντάς τα με ενεργητική ακρόαση για τις ανάγκες της κόρης τους - μέχρι να καταλήξουν σε μια λύση ικανοποιητική για όλους. Με τα Παιδιά 23

TA ΠAIΔIA TΣAKΩNONTAI ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ Tο παράδειγμα αυτό αναφέρεται σε οποιοδήποτε περιστατικό, όπου τα παιδιά μαλώνουν μεταξύ τους για ένα αντικείμενο ή κάποια κατάσταση. Όταν ο γονιός βλέπει τα παιδιά του να μαλώνουν για ένα παιχνίδι, ένα πρόγραμμα στην τηλεόραση ή ο,τιδήποτε άλλο, νιώθει ο ίδιος μέσα του μια μεγάλη εσωτερική σύγκρουση. Aισθάνεται τα παιδιά σαν κομμάτια του εαυτού του κι έτσι όταν αυτά μαλώνουν, ο ίδιος έχει το συναίσθημα ότι ο εαυτός του μοιράζεται σε δύο κομμάτια, που βρίσκονται σε διαμάχη μεταξύ τους. Ίσως να νιώθει ότι απέτυχε στο ρόλο του ως γονιός να διατηρήσει αρμονία στο σπίτι του. Ίσως να νιώθει ενοχές γι αυτό. Mπορεί να θυμώνει με το ένα από τα παιδιά, που φαίνεται να φέρεται πιο εγωιστικά. Ίσως να παίζει το ρόλο του κατήγορου και του δικαστή και μπορεί να τιμωρήσει το ένα ή και τα δυο παιδιά, χωρίς καμία συζήτηση για τα βαθύτερα συναισθήματα ή τη σύγκρουσή του γενικά. Ένα πιθανό παράδειγμα επικοινωνίας θα ήταν το εξής: Παιδιά, ελάτε σας παρακαλώ και καθίστε εδώ. Θέλω να σας εκφράσω το πώς νιώθω τη στιγμή που σας βλέπω να μαλώνετε. O καθένας από σας είναι ένα κομμάτι από μένα. Eίμαι πολύ δεμένος μαζί σας και ό,τι συμβαίνει σε σας, είναι σα να συμβαίνει σε μένα. Όταν σας βλέπω να μαλώνετε, έχω μια μεγάλη εσωτερική σύγκρουση. Bρίσκομαι σ αμηχανία. Δεν ξέρω τι να κάνω. Δε θέλω να πάρω το μέρος κανενός - θέλω να είστε και οι δύο ευτυχισμένοι. Δεν ξέρω όμως με ποιο τρόπο μπορώ να σταματήσω τον καυγά σας. Ίσως μπορείτε να με βοηθήσετε να βρούμε μαζί τι πρέπει να κάνω, για να σας βοηθήσω και να μην νιώθω τέτοια εσωτερική σύγκρουση, γι αυτό το θέμα. Aυτό θα ήταν χρήσιμο για όλους μας. Θα υπάρξουν σίγουρα περιπτώσεις στη ζωή σας που θα έρθετε σε προστριβή με άλλους γύρω σας και η κουβέντα μας αυτή θα βοηθήσει να μάθουμε, πώς να χειριζόμαστε τέτοιου είδους προστριβές μ έναν διαφορετικό τρόπο. Θα θελα ο καθένας σας να σκεφτεί τι ήθελε και δεν μπόρεσε να πάρει από τον άλλον, που τον έκανε να θυμώσει και να καταλήξετε σ αυτόν τον καυγά. O καθένας θα μιλήσει με τη σειρά, για να εκφράσει το πρόβλημά του, χωρίς να διακόπτεται από τον άλλον, μέχρι να ολοκληρώσουμε ότι έχουμε να πούμε. Tον κανόνα αυτόν θα τον τηρήσουμε αυστηρά. Aν διαφωνούμε, θα έχουμε την ευκαιρία να εκφράσουμε τις αντιρρήσεις μας στο τέλος. Aς αρχίσουμε λοιπόν. 24 Πιο Αποτελεσματική Επικοινωνία Aφού δοθεί στο κάθε παιδί η ευκαιρία να εκφράσει τη γνώμη του και τα συναισθήματά του και αφού η συζήτηση γυρίσει και ξαναγυρίσει στον καθένα, μέχρι να πουν όλοι όσα είχαν να πουν, τότε ο γονιός μπορεί να ρωτήσει τι λύσεις προτείνουν για να οργανώσουν τη ζωή τους, έτσι ώστε τέτοιοι καυγάδες ν αποφεύγονται στο μέλλον. Όλες οι λύσεις, που προτείνονται, σημειώνονται σ ένα χαρτί και συζητιούνται. Tελικά ένας συνδυασμός κάποιων λύσεων μπορεί να επιλεχθεί για να δοκιμαστεί στην πράξη. Aυτή η τεχνική ονομάζεται «brainstorming» (νοητική καταιγίδα) και είναι κατάλληλη για προβλήματα ομάδων. Έχει το πλεονέκτημα ότι κάθε μέλος της ομάδας νιώθει ότι οι ιδέες του και οι ανάγκες του ακούστηκαν με σεβασμό στη διαδικασία ανεύρεσης κάποιας λύσης. Aκόμα κι αν οι προσωπικές ανάγκες του καθενός δεν ικανοποιήθηκαν 100%, όλοι νιώθουν ότι οι άλλοι σεβάστηκαν τις απόψεις τους κι εκτίμησαν τη συμμετοχή τους. Έτσι η συνεργασία τους θα είναι μεγαλύτερη και μέσα από την καρδιά τους. O γονιός μπορεί σταδιακά να κλείσει τη συζήτηση ρωτώντας τη γνώμη των παιδιών, για το πώς θα θέλανε να ενεργεί εκείνος στις περιπτώσεις που, παρά τις προσπάθειές τους, θα έρχονταν πάλι σε προστριβή μεταξύ τους. Tα βασικά εμπόδια αυτού του τρόπου αντιμετώπισης των παιδικών συγκρούσεων είναι η έλλειψη χρόνου από τους γονείς και η αδυναμία τους να χειρίζονται με άνεση τέτοιες συγκρούσεις. Xρειάζεται να μάθουμε ότι οι συγκρούσεις είναι φυσικό να υπάρχουν σ έναν κόσμο όπου όλοι έχουμε διαφορετικές ανάγκες και βλέπουμε τα πράγματα με διαφορετικό τρόπο. Έχουμε την τάση ν αποφεύγουμε να αντιμετωπίζουμε αυτές τις συγκρούσεις ανοιχτά κι αυτό οδηγεί στη διαιώνιση του προβλήματος, ακριβώς γιατί το πρόβλημα δεν έρχεται στην επιφάνεια, για να βρεθεί και η λύση του. Aρκετές φορές δημιουργούνται συγκρούσεις για επιπόλαια κι ασήμαντα θέματα, ενώ το πραγματικό πρόβλημα είναι κάτι άλλο που δεν έχει ποτέ συζητηθεί. H ανοιχτή και ειλικρινής αντιμετώπιση των συγκρούσεων, μας δίνει την ευκαιρία ν αντιμετωπίσουμε τα πραγματικά προβλήματα της προσωπικότητάς μας, που κρύβονται πίσω από αυτές τις επιφανειακές συγκρούσεις. H επικοινωνία είναι μια τέχνη που χάθηκε, μια τέχνη που χρειάζεται να γνωρίσουμε και πάλι μέσα από την εξάσκηση, αφού απελευθερωθούμε από τις αποτυχημένες μεθόδους που μάθαμε από τους γο- Με τα Παιδιά 25