ΤΕΙ ΠΑΤΡΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ Γεράσιμος Π. Βανδώρος ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΑΧΕΟΣ ΕΝΤΕΡΟΥ ΕΠΙΛΟΓΗ ΘΕΜΑΤΟΣ

ΤΕΙ ΠΑΤΡΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ Γεράσιμος Π. Βανδώρος ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΑΧΕΟΣ ΕΝΤΕΡΟΥ ΕΠΙΛΟΓΗ ΘΕΜΑΤΟΣ ΣΥΧΝΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΣΕ ΠΟΛΥ ΜΙΚΡΕΣ ΗΛΙΚΙΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΑΥΞΗΜΕΝΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ 1 Στοιχεία Ανατομίας Το παχύ έντερο και το ορθό αποτελούν το τελικό τμήμα του γαστρεντερικού σωλήνα. Το μήκος του παχέος εντέρου φθάνει τα 130cm ενώ το μήκος του ορθού φθάνει τα 15 έως 20cm. Τα επιμέρους τμήματα του παχέος εντέρου είναι τα ακόλουθα: Τυφλό Ανιόν Εγκάρσιο Κατιόν Σιγμοειδές. Το παχύ έντερο αρχίζει από την θέση της ειλεοτυφλικής βαλβίδας συνεχίζοντας με το τυφλό. Σε σχετικά μικρή απόσταση από την ειλεοτυφλική βαλβίδα βρίσκεται συνήθως η σκωληκοειδής απόφυση. Στην συνέχεια υπάρχει το ανιόν κόλον το οποίο πορεύεται δεξιά προς τα άνω μέχρι το ήπαρ όπου σχηματίζει τη δεξιά κολική (ηπατική καμπή). Ακολουθεί το εγκάρσιο κόλον το οποίο πορεύεται τοξοειδώς προς τα αριστερά μέχρι το αριστερό άνω τμήμα της κοιλίας όπου κατά τον πόλο του σπλήνα σχηματίζει την αριστερή κολική καμπή (σπληνική καμπή) όπου και μεταπίπτει στο κατιόν κόλον. Το κατιόν κόλον πορεύεται προς τα κάτω και πίσω 1

κατά μήκος του αριστερού πλαγίου της κοιλιακής χώρας. Η πρόσφυση του αριστερού κολικού συνδέσμου (φρενοκολικός σύνδεσμος) αποτελεί το έδαφος του χώρου που κατασκηνώνει ο σπλήνας. Το κατιόν κόλον μεταπίπτει στο σιγμοειδές κόλον το οποίο αρχικά πορεύεται στον αριστερό λαγόνιο βόθρο και μετά εισέρχεται στην ελάσσονα πύελο σχηματίζοντας αγκύλη σχήματος S. Στο ύψος του 2 ου -3 ου ιερού σπονδύλου μεταπίπτει στο ορθό ή απευθυσμένο το οποίο καταλήγει στον πρωκτό. Το ορθό αρχικά ακολουθεί το κοίλο σχήμα του ιερού οστού (ιερή καμπή) και μετά, στο ύψος του κόκκυγα στρέφεται προς τα πίσω και περνάει διαμέσου του πυελικού εδάφους (περινεϊκή καμπή). Η ιερή καμπή καλύπτεται εν μέρει από μπροστά με περιτόναιο (ευθυκυστικό ή ευθυμητρικό κόλπωμα) ενώ η περινεϊκή καμπή βρίσκεται εξωπεριτοναϊκά. Το άνω τριτημόριο του ορθού είναι πιο διευρυσμένο και αποτελεί την λήκυθο. Κάτω από την λήκυθο στο εσωτερικό του ορθού υπάρχουν τρεις σταθερές εγκάρσιες πτυχές, η άνω, η μέση και η κάτω από τις οποίες η άνω και η κάτω είναι μικρότερες και βρίσκονται αριστερά, ενώ η μέση είναι μεγαλύτερη, βρίσκεται δεξιά και λέγεται πτυχή ή βαλβίδα του Kohlrausch. Η απόστασή της από τον πρωκτό είναι 5-8 cm Με τη σύσπαση της κυκλοτερούς μυϊκής στιβάδας οι πτυχές συμπλησιάζουν, ενώ με την σύσπαση της επιμήκους μυϊκής στιβάδας απομακρύνονται. 2

Εικόνα 1: Ανατομία Παχέος Εντέρου.Μετά το ορθό βρίσκεται ο πρωκτικός σωλήνας. Ο βλεννογόνος του παχέος εντέρου φτάνει μέχρι το άνω τριτημόριο του πρωκτικού σωλήνα ενώ τα δύο κατώτερα τριτημόρια του πρωκτικού σωλήνα καλύπτονται από λεπτό κερατινοποιημένο δέρμα, με πλούσια αισθητική νεύρωση που συνεχίζεται με το υπόλοιπο δέρμα της γύρω περιοχής, το οποίο έχει κερατινοποιημένη επιδερμίδα, με τρίχες, ιδρωτοποιούς και σμηγματογόνους αδένες. Ο πρωκτικός σωλήνας κλείνει με λείες μυϊκές ίνες, τον έσω σφιγκτήρα του πρωκτού και με γραμμωτές μυϊκές ίνες, τον έξω σφιγκτήρα του πρωκτού. Πάνω και έξω από τον έξω και έσω σφιγκτήρα φέρεται ο ηβοορθικός μυς που αποτελεί μοίρα του ανελκτήρα του πρωκτού μυ. Αποτελεί το σημαντικότερο μυ του σφιγκτηριακού μηχανισμού σύγκλεισης του πρωκτού, γιατί σχηματίζει αγκύλη πίσω 3

και γύρω από την ορθοπρωκτική συμβολή και έλκει την περινεϊκή καμπή προς τα εμπρός. Χαρακτηριστικό του παχέος εντέρου είναι ότι οι μυϊκές ίνες της έξω επιμήκους στιβάδας έχουν περιορισθεί σε τρεις επιμήκεις ταινίες, πλάτους 1 εκατοστού, τις κολικές ταινίες. Η ελεύθερη ταινία πορεύεται στην πρόσθια επιφάνεια, η επιπλοϊκή ταινία πορεύεται πίσω και έξω και στο εγκάρσιο κόλον αντιστοιχεί στην πρόσφυση του μείζονος επιπλόου (γαστροκολικός σύνδεσμος). Η μεσοκολική ταινία πορεύεται πίσω και έσω και στο εγκάρσιο κόλον αντιστοιχεί στην πρόσφυση του εγκάρσιου μεσόκολου. Το παχύ έντερο παρουσιάζει επίσης τα εκκολπώματα, που χωρίζονται μεταξύ τους με κυκλοτερείς περισφίξεις, οι οποίες προβάλλουν στο εσωτερικό και σχηματίζουν τις μηνοειδείς πτυχές. Το ανιόν και κατιόν κόλον βρίσκονται οπισθοπεριτοναϊκά γιατί καλύπτονται από περιτόναιο μόνο από μπροστά και από τα πλάγια. Το τυφλό τις πιο πολλές φορές περιβάλλεται εξολοκλήρου από περιτόναιο και εφάπτεται στο οπίσθιο κοιλιακό τοίχωμα. Η σκωληκοειδής απόφυση, το εγκάρσιο κόλον και το σιγμοειδές κόλον βρίσκονται μέσα στην περιτοναϊκή κοιλότητα, περιβαλλόμενα από περιτόναιο που ονομάζεται αντίστοιχα μεσεντερίδιο της σκωληκοειδούς, εγκάρσιο μεσόκολο και μεσοσιγμοειδές. Αιμάτωση Νεύρωση Λεμφική παροχέτευση Η νήστιδα, ο ειλεός και το παχύ έντερο μέχρι την άνω μοίρα του ορθού αιματώνονται αποκλειστικά από τους κλάδους της άνω και κάτω μεσεντέριας αρτηρίας. Το όριο αιμάτωσης μεταξύ άνω και κάτω μεσεντέριας αρτηρίας αντιστοιχεί στην περιοχή του αριστερού τμήματος του εγκαρσίου κόλου και της κολικής καμπής. Κλάδοι της άνω μεσεντέριας αρτηρίας: 1. Ειλεοκολική αρτηρία που χορηγεί κλάδους στο τυφλό και στην αρχή του ανιόντος. 2. Αρτηρία της σκωληκοειδούς. 4

3. Δεξιά κολική που χορηγεί κλάδους στο ανιόν κόλον. 4. Μέση κολική που χορηγεί κλάδους ως τα 2/3 του εγκαρσίου κόλου. Αναστομώνεται με την αριστερή κολική (κλάδος της κάτω μεσεντέριας αρτηρίας). Κλάδοι της κάτω μεσεντέριας αρτηρίας: 1. Αριστερή κολική (ανιών και κατιών κλάδος) 2. Σιγμοειδικές αρτηρίες 3. Άνω αιμορροιδική ή ορθική αρτηρία. Αυτή η αρτηρία αναστομώνεται με τις μέσες και κάτω αιμορροιδικές αρτηρίες που είναι κλάδοι των έσω λαγόνιων αρτηριών. Οι αρτηρίες αυτές αιματώνουν το ορθό. Οι φλέβες από τις περιοχές που διανέμονται οι άνω και οι κάτω μεσεντέριες αρτηρίες εκβάλλουν σε αντίστοιχες φλέβες του πυλαίου φλεβικού συστήματος. Οι φλέβες του μέσου και κάτω τμήματος του ορθού (μέσες και κάτω αιμορροιδικές) εκβάλλουν στην έσω λαγόνια φλέβα και από εκεί στην κάτω κοίλη φλέβα. Η λεμφική παροχέτευση ακολουθεί γενικά την πορεία των αντίστοιχων αγγείων. Το παχύ έντερο λαμβάνει παρασυμπαθητική νεύρωση (χαλάρωση σφιγκτήρων, αύξηση κινητικότητας και εκκρίσεων) από το πνευμονογαστρικό νεύρο έως την αριστερή κολική καμπή και από τα ιερά παρασυμπαθητικά νεύρα από εκεί και κάτω. Η συμπαθητική νεύρωση (ελάττωση κινητικότητας, σύσπαση σφιγκτήρων) προέρχεται από το κοιλιακό και τα άνω και κάτω μεσεντέρια πλέγματα.(εικόνα 2) 5

Εικόνα2: Γαγγλιακά κύτταρα χρώση ΗΕ Χ 400 6

2 Στοιχεία Ιστολογίας Εικόνα3: Ιστολογία φυσιολογικού παχέος εντέρου - Αρχιτεκτονική κρυπτών (αιματοξυλίνη ηωσίνη) Το τοίχωμα του παχέος εντέρου όπως και του υπολοίπου γαστρεντερικού σωλήνα αποτελείται από τέσσερις χιτώνες: 7

Εικόνα 4: Οι στιβάδες του τοιχώματος του εντέρου Επιθήλιο 1. Βλεννογόνος Ινοσυνδετικό Στρώμα ( Lamina propria ) Βλεννογόνια μυϊκή στιβάδα 2. Υποβλεννογόνιος χαλαρός συνδετικός ιστός 3. Μυϊκός χιτώνας Έσω στιβάδα κυκλοτερώς διατασσομένων λείων μυϊκών ινών Έξω στιβάδα επιμήκως διατασσομένων λείων μυϊκών ινών 4. Ορογόνος χιτώνας όπου το όργανο περιβάλλεται με περιτόναιο ή ινώδης χιτώνας από χαλαρό συνδετικό ιστό όταν το όργανο ή μέρος του βρίσκεται οπισθοπεριτοναϊκά. 2.1 Βλεννογόνος Επιφανειακό επιθήλιο Το επιθήλιο του παχέος εντέρου είναι ένα απλό κυλινδρικό ή κυβικό επιθήλιο το οποίο λειτουργεί ως προστατευτική ασπίδα μεταξύ του εσωτερικού και του αυλού. Αποτελείται από απορροφητικά και καλυκοειδή κύτταρα. Και οι δύο κυτταρικοί τύποι είναι πολικοί και επικάθονται πάνω στην βασική μεμβράνη. Τα απορροφητικά κύτταρα είναι υπεύθυνα για την μεταφορά ύδατος και ηλεκτρολυτών. Στο ενδοαυλικό τμήμα τους παρουσιάζουν ψυκτροειδή παρυφή λόγω της παρουσίας των μικρολαχνών. Το κυτταρόπλασμα των ώριμων επιφανειακών απορροφητικών κυττάρων είναι ηωσινόφιλο και δεν περιέχει βλέννη. Οι πυρήνες είναι ωοειδείς, στην βάση του κυττάρου και με τους μεγάλους άξονες τους παράλληλα με τους μεγάλους άξονες των κυττάρων. Συχνά περιέχουν πυρήνια. 8

Τα καλυκοειδή κύτταρα συνθέτουν, αποθηκεύουν και εκκρίνουν κοκκία βλέννης. Το κυτταρόπλασμα τους είναι γεμάτο κοκκία βλέννης. Οι πυρήνες τους βρίσκονται στην βασική επιφάνεια και συνήθως βάφονται πιο πυκνά με αιματοξυλίνη σε σχέση με τους πυρήνες των απορροφητικών κυττάρων και γι αυτό δεν διακρίνονται πυρήνια. Εικόνα 5: Στην εικόνα αυτή φαίνονται καλυκοειδή κύτταρα στις κρύπτες που παράγουν βλέννη (χρώση βλέννης Alcian Blue ) Λεμφοκύτταρα και περιστασιακά ηωσινόφιλα μπορεί φυσιολογικά να βρίσκονται μεταξύ των επιφανειακών επιθηλιακών κυττάρων, όπως και αποπτωτικά σωμάτια τα οποία περιέχουν κυτταρικά και πυρηνικά υπολείμματα. Χρειάζεται προσοχή να 9

μην παρερμηνευθούν τα αποπτωτικά κύτταρα ως ουδετερόφιλα τα οποία δεν βρίσκονται φυσιολογικά στο επιθήλιο του κόλου. Μια λεπτή βασική μεμβράνη η οποία αποτελείται από κολλαγόνο και άλλες πρωτείνες υποστηρίζει το επιθήλιο. Η δομή αυτή είναι διαπερατή σε απορροφηθέντα ή εκκριθέντα ιόντα, πρωτείνες και νερό και επιπλέον επιτρέπει την μετανάστευση λεμφοκυττάρων του χορίου προς την επιθηλιακή επιφάνεια. Επιθήλιο των κρυπτών (αδένων Lieberkuhn) Το απλό κυλινδρικό επιθήλιο το οποίο καλύπτει τις κρύπτες του παχέος εντέρου αποτελείται από ένα πολύ ετερογενή πληθυσμό κυττάρων. Σε αντίθεση με τα ώριμα απορροφητικά και καλυκοειδή κύτταρα, ανώριμα και αδιαφοροποίητα πρώιμα κύτταρα καθώς και εξειδικευμένα νευροενδοκρινικά κύτταρα βρίσκονται στις κρύπτες. Τα απορροφητικά κύτταρα και καλυκοειδή κύτταρα έχουν δομές παρόμοιες με αυτές του επιφανειακού επιθηλίου, αλλά τα λιγότερο ώριμα, λιγότερο διαφοροποιημένα που βρίσκονται βαθύτερα στις κρύπτες είναι πιο κυβοειδή από τα επιφανειακά κυλινδρικά. Τα λιγότερο διαφοροποιημένα κύτταρα περιέχουν ελάχιστη ή καθόλου βλέννη. Τα νευροενδοκρινικά κύτταρα παρουσιάζουν συνήθως πολικότητα αντίθετη με αυτή των πολυάριθμων απορροφητικών και καλυκοειδών κυττάρων. Το κυτταρόπλασμα το οποίο είναι γεμάτο κοκκία βρίσκεται κάτω από τον πυρήνα προς τη βάση. Υπάρχουν δύο κατηγορίες νευροενδοκρινικών κυττάρων. Αυτά των οποίων η κορυφή έρχεται σε επαφή με τον αυλό του οργάνου (ανοικτή κατηγορία) και αυτά των οποίων η κορυφή καλύπτεται από άλλα επιθηλιακά κύτταρα (κλειστή κατηγορία). Τα περισσότερα από τα νευροενδοκρινικά κύτταρα είναι αργυρόφιλα ενώ λίγα είναι αργενταφινικά. Πάντως ο αριθμός των νευροενδοκρινικών κυττάρων του παχέος εντέρου είναι σημαντικά μειωμένος σε σχέση με το λεπτό έντερο (εικόνα 6). 10

Εικόνα 6: Nευροενδοκρινικά Κύτταρα Κρυπτών Ανοσοϊστοχημική χρώση, Chromogranin A Στην Εικόνα 6 διακρίνονται με ανοσοϊστοχημική χρώση τα νευροενδοκρινικά κύτταρα των κρυπτών. Έχει χρησιμοποιηθεί αντίσωμα έναντι Chromogranin A ενός πεπτιδίου που βρίσκεται στα κοκκία των νευροενδοκρινικών κυττάρων. Όπως βλέπουμε είναι πολύ λίγα αυτά τα κύτταρα στις κρύπτες 11

. Εικόνα 7: Κατηγορίες Νευροενδοκρινικών Κυττάρων Τα κύτταρα Paneth είναι εκκριτικά κύτταρα των οποίων η ακριβής λειτουργία δεν έχει διευκρινιστεί με βεβαιότητα. Είναι πυραμιδικά κύτταρα και παρουσιάζουν την ίδια πολικότητα βάσης και κορυφής-αυλού όπως τα απορροφητικά και τα καλυκοειδή κύτταρα. Το χαρακτηριστικό τους είναι τα μεγάλα ηωσινόφιλα εκκριτικά τους κοκκία τα μεγαλύτερα σε όλο το επιθήλιο του γαστρεντερικού συστήματος. Τα κοκκία τους περιέχουν λυσοζύμη, επιδερμιδικό αυξητικό παράγοντα και βασικές πρωτεϊνες πλούσιες σε αργινίνη καθώς και γλυκοπρωτεΐνες. Η λυσοζύμη διαθέτει 12

αντιβακτηριακή δραστηριότητα και μπορεί να παίζει ρόλο στον έλεγχο της εντερικής χλωρίδας. Τα κύτταρα Paneth βρίσκονται φυσιολογικά μόνο στο τυφλό και στο εγγύς δεξιό κόλον. Η παρουσία τους σε άλλες περιοχές του παχέος εντέρου καταδεικνύει μεταπλασία, συνήθως ως συνέπεια χρόνιας φλεγμονώδους επεξεργασίας. Μία από τις σπουδαιότερες λειτουργίες των κρυπτών είναι η ανανέωση του επιφανειακού επιθηλίου, τα κύτταρα του οποίου έχουν πεπερασμένο χρόνο ζωής και διαρκώς εκπίπτουν στον αυλό ή χάνονται διαμέσου της διεργασίας του προγραμματισμένου κυτταρικού θανάτου γνωστού ως απόπτωση. Η ζώνη πολλαπλασιασμού στη βάση των κρυπτών διακρίνεται από τις μιτώσεις των προγονικών επιθηλιακών κυττάρων τα οποία διατηρούν την ικανότητα τους για κυτταρική διαίρεση. Το βασικό 50% της κρύπτης αποτελεί την ζώνη πολλαπλασιασμού ενώ το 25% αποτελεί τη ζώνη ωρίμανσης. Τα περισσότερα από τα κύτταρα της ζώνης ωρίμανσης έχουν χάσει την ικανότητα πολλαπλασιασμού αλλά συνεχίζουν να διαφοροποιούνται και γίνονται όλο και περισσότερο λειτουργικά ώριμα μέχρι τελικά να εκπέσουν από την επιφάνεια. Τα επιθηλιακά κύτταρα του παχέος εντέρου αντικαθίστανται κάθε 6 ημέρες από άωρα κύτταρα τα οποία μετατρέπονται είτε σε απορροφητικά, είτε σε καλυκοειδή είτε σε ενδοκρινικά. Τα κύτταρα Paneth αντικαθίστανται πολύ πιο αργά και ζουν περίπου 30 ημέρες μέχρι να αντικατασταθούν. Χόριο ( ινοσυνδετικό στρώμα lamina propria ) Το χόριο αποτελεί το στρώμα που υποστηρίζει το βλεννογόνο του παχέος εντέρου και εκτείνεται από την υποεπιθηλιακή βασική μεμβράνη μέχρι τη βλεννογόνια μυϊκή στιβάδα. Περιέχει ένα ποικίλο αριθμό κυττάρων ο οποίος βρίσκεται ανάμεσα σε σχετικά αραιές ίνες κολλαγόνου, λείες μυϊκές και νευρικές ίνες. Τα περισσότερα κύτταρα του χορίου είναι υπεύθυνα για τοπικούς ανοσολογικούς μηχανισμούς που εξασφαλίζουν την άμυνα ενάντια σε επιβλαβείς ξενιστές. Τα πλασματοκύτταρα (Β cells) αποτελούν τον κυρίαρχο πληθυσμό. Αναγνωρίζονται εύκολα από την χαρακτηριστική μορφή της χρωματίνης που είναι σαν τροχός άμαξας. Τα πλασματοκύτταρα στον φυσιολογικό βλεννογόνο του ορθού τείνουν να συγκεντρώνονται στις πιο επιφανειακές περιοχές του χορίου. 13

Τα λεμφοκύτταρα είναι συνήθως παρόντα όχι μόνο στο χόριο αλλά και στο επιθήλιο και στον υποβλεννογόνιο χιτώνα. Οι πυρήνες των λεμφοκυττάρων βάφονται πυκνά και ομοιόμορφα με αιματοξυλίνη και συνήθως μόνο μία λεπτή άλως κυτταροπλάσματος είναι ορατή. Η πλειοψηφία των λεμφοκυττάρων είναι helper/suppressor τα οποία συμμετέχουν σε περίπλοκες ανοσολογικές διεργασίες, ενώ μικρό μόνο ποσοστό είναι killer ή ανήκουν στην κατηγορία των natural killers. Τα λεμφοκύτταρα μέσα στο χόριο μπορεί να είναι είτε διάχυτα είτε να είναι οργανωμένα σε λεμφοζίδια. Τα Μ κύτταρα είναι βλεννογόνια εξειδικευμένα επιθηλιακά κύτταρα τα οποία επικαλύπτουν τα λεμφοζίδια. Τα Μ κύτταρα ενδοκυτταρώνουν αντιγόνα και τα μεταφέρουν στα υποκείμενα λεμφικά κύτταρα, απ όπου μπορεί να ξεκινήσει η ανοσολογική απόκριση στα ξένα αντιγόνα. Τα Μ κύτταρα δεν διακρίνονται με το κοινό μικροσκόπιο. Κύτταρα της μυελοειδούς σειράς τα οποία βρίσκονται φυσιολογικά στο χόριο περιλαμβάνουν ηωσινόφιλα και μαστοκύτταρα. Στο φυσιολογικό κόλον ο αριθμός των ηωσινοφίλων είναι εξαιρετικά ποικίλος αλλά είναι σχετικά σπάνια σε σχέση με τα πλασματοκύτταρα και τα Τ λεμφοκύτταρα και βρίσκονται τυχαία διασκορπισμένα μέσα στο χόριο. Ινοβλάστες ανευρίσκονται σε δύο διαφορετικές περιοχές. Είτε βρίσκονται τυχαία διασκορπισμένοι μέσα στο χόριο, είτε περιβάλλουν τις κρύπτες στην πιο επιφανειακή περιοχή του χορίου και είναι πολύ στενά προσκολλημένοι στη βασική μεμβράνη δημιουργώντας έτσι ένα περικρυπτικό ινοβλαστικό περίβλημα. Οι ινοβλάστες παράγουν κολλαγόνο και συμβάλλουν έτσι στην δημιουργία της βασικής μεμβράνης. Τα μακροφάγα είναι συχνοί κάτοικοι του χορίου και αποτελούν ιστικά μονοκύτταρα. Τα μακροφάγα είναι σημαντικά για την επεξεργασία και παρουσίαση του αντιγονικού υλικού σε άλλα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος. Νευροενδοκρινικά κύτταρα είναι παρόντα έξω από τη βασική μεμβράνη των κρυπτών στο φυσιολογικό κόλον όπως και στο λεπτό έντερο και στην σκωληκοειδή απόφυση. Αυτά τα κύτταρα αναγνωρίζονται με ειδικά αντισώματα ( NSE, Chromogranin A ) και πιθανότατα αποτελούν τα κύτταρα προέλευσης των νευροενδοκρινικών όγκων όπως τα καρκινοειδή. Αγγειακοί σχηματισμοί μέσα στο χόριο περιορίζονται στα τριχοειδή, τα οποία αναγνωρίζονται εύκολα από τα λεπτά τους τοιχώματα και τα περιεχόμενα στον αυλό 14

τους ερυθροκύτταρα και ουδετερόφιλα. Τα λεμφαγγεία του βλεννογόνου του κόλου περιορίζονται στην περιοχή ακριβώς επάνω από την βλεννογόνια μυϊκή στιβάδα και δεν βρίσκονται πάνω από αυτή την περιοχή στο άνω τμήμα του χορίου. Βλεννογόνια μυϊκή στιβάδα Μια λεπτή στιβάδα από λείες μυϊκές ίνες, η βλεννογόνια μυϊκή στιβάδα, διαχωρίζει τον βλεννογόνο (επιθήλιο και χόριο) από τον υποβλεννογόνιο χαλαρό συνδετικό ιστό. Μερικά λεία μυϊκά κύτταρα από αυτή τη στιβάδα μπορεί να εκτείνονται προς τα επάνω στο χόριο και μπορεί να είναι πολυάριθμα σε περιοχές που βρίσκονται βλεννογονικές προβολές οι μηνοειδείς πτυχές. Το πάχος της βλεννογόνιας μυϊκής στιβάδας ποικίλλει. Συσπάσεις της μυϊκής στιβάδας προκαλούν αλλαγές της μορφής του βλεννογόνου και αλλάζουν τις φυσιολογικές διεργασίες του επιθηλίου (απορροφητικές, εκκριτικές). Η βλεννογόνια μυϊκή στιβάδα φυσιολογικά διασχίζεται από λεμφαδενικά συμπλέγματα, αγγειακούς σχηματισμούς και νευροϊνίδια. 2.2 Υποβλεννογόνιος συνδετικός ιστός Πολλά από τα κυτταρικά στοιχεία του χορίου βρίσκονται και μέσα στον υποβλεννογόνιο χιτώνα (λεμφοκύτταρα, πλασματοκύτταρα, ινοβλάστες, μακροφάγα). Μερικές όμως δομές του υποβλεννογόνιου όπως τα λιποκύτταρα δεν ανευρίσκονται στο χόριο. Δύο νευρικά πλέγματα καταλαμβάνουν τον υποβλεννογόνιο. Το πρώτο πλέγμα βρίσκεται ακριβώς κάτω από την βλεννογόνια μυϊκή στιβάδα και είναι γνωστό ως υποβλεννογόνιο πλέγμα του Meissner. Το δεύτερο πλέγμα βρίσκεται στο βάθος του υποβλεννογόνιου χιτώνα ακριβώς πάνω από τον εξωτερικό μυϊκό χιτώνα και είναι γνωστό ως εν τω βάθει υποβλεννογόνιο πλέγμα ή πλέγμα του Henle. Τα κυτταρικά σώματα των νευρώνων και των γαγγλιονικών κυττάρων έχουν μία χαρακτηριστική εμφάνιση με στρογγυλούς ή οβάλ πυρήνες που περιέχουν εμφανές πυρήνιο και περιβάλλονται από αρκετό βασεόφιλο κυτταρόπλασμα. Οι νευρώνες δεν 15

υποστηρίζονται με κολλαγόνο και κύτταρα Schwann όπως στο υπόλοιπο περιφερικό νευρικό σύστημα αλλά από γλοία που προσομοιάζει τα αστροκύτταρα του ΚΝΣ. Εκτός από τους νευρώνες και τη γλοία τα πλέγματα περιέχουν και τα ενδιάμεσα κύτταρα του Cajal που είναι ξεχωριστός κυτταρικός τύπος. Τα κύτταρα αυτά θεωρούνται ως βηματοδότες που ρυθμίζουν τις συσπάσεις του εντέρου.(εντερικό νευρικό σύστημα) Οι αγγειακοί σχηματισμοί του υποβλεννογόνιου χιτώνα περιλαμβάνουν αρτηριόλια, φλεβίδια και λεμφαγγεία. Αυτά τα υποβλεννογόνια αγγεία πολύ συχνά φαίνονται μεγάλα και με πολλές διακλαδώσεις σε φυσιολογικά κατά τα άλλα έντερα, ιδίως όταν το κόλον συσπάται. 2.3 Εξωτερικός μυϊκός χιτώνας - Oρογόνος Ο εξωτερικός μυϊκός χιτώνας του παχέος εντέρου αποτελείται απο μια έσω κυκλοτερή στιβάδα και μία έξω επιμήκη στιβάδα. Ο νευρικός ιστός του μυεντερικού πλέγματος του Auerbach βρίσκεται μεταξύ των δύο μυϊκών στιβάδων και έχει παρόμοια ιστολογικά χαρακτηριστικά με το πλέγμα του Meissner. Το πλέγμα του Auerbach περιέχει τους νευρώνες που είναι υπεύθυνοι για την κινητικότητα του εντέρου και για την έκκριση ενζύμων από τα γειτονικά όργανα. Το μικρότερο πλέγμα του Μeissner περιέχει αισθητικά κύτταρα που αλληλεπιδρούν με τους νευρώνες του μυεντερικού πλέγματος, και κινητικές ίνες που διεγείρουν την έκκριση ουσιών από τα επιθηλιακά κύτταρα των κρυπτών. Ο εξωτερικός μυϊκός χιτώνας διαπερνάται από αιμοφόρα αγγεία και λεμφαγγεία και υποστηρίζεται από την υπορογόνια ζώνη που το πάχος της ποικίλει. Κάτω από την υπορογόνια ζώνη βρίσκεται ο ορογόνος από μεσοθηλιακά κύτταρα. ΣΚΩΛΗΚΟΕΙΔΗΣ ΑΠΟΦΥΣΗ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΚΛΙΝΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ 16

Σωληνοειδές μόρφωμα προσαρτημένο στο τυφλό Περιέχει ενδοτοιχωματικό πλούσιο λεμφικό ιστό Το σημείο πρόσφυσης στο τυφλό βρίσκεται στο τέλος μιας ευδιάκριτης ελεύθερης ταινίας, η οποία οδηγεί στη βάση της σκωληκοειδούς απόφυσης Η θέση του υπόλοιπου τμήματός της παρουσιάζει πολλές παραλλαγές Η θέση της βάσης της σκωληκοειδούς αντιστοιχεί στο πρόσθιο κοιλιακό τοίχωμα στη συμβολή έξω και μέσου τριτημορίου μιας γραμμής μεταξύ της πρόσθιας άνω λαγόνιας άκανθας και του ομφαλού Η περιοχή αυτή ονομάζεται σημείο του McBurney 17

ΟΞΕΙΑ ΣΚΩΛΗΚΟΕΙΔΙΤΙΔΑ Η συχνότερη πάθηση για την οποία είναι ευρύτερα γνωστή η σκωληκοειδής απόφυση Αίτια: Απόφραξη από κοπρόλιθο Παρουσία παρασίτων Διόγκωση του λεμφικού ιστού μετά από φλεγμονή Συμπτώματα: Ευαισθησία στη δεξιά βουβωνική περιοχή πόνος περιομφαλικά Μετά από 6-10 ώρες ο πόνος γίνεται σταθερός στην περιοχή του δεξιού λαγόνιου βόθρου Μπορεί ταυτόχρονα να εμφανιστεί πυρετός ναυτία έμετοι Θεραπεία: Σκωληκοειδεκτομή 18

ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΑΧΕΟΣ ΕΝΤΕΡΟΥ (πλήν του καρκίνου) ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΑΝΩΜΑΛΙΕΣ ΜΕΓΑΚΟΛΟ (ΝΟΣΟΣ HIRSCHPRUNG) ΑΤΕΛΕΙΣ ΕΚΠΤΥΞΕΙΣ ΔΙΠΛΟ ΕΝΤΕΡΟ (REDUPLICATION) ΙΔΙΟΠΑΘΕΙΣ ΝΟΣΟΙ ΕΚΚΟΛΠΩΜΑΤΩΣΗ ΜΕΛΑΝΩΣΗ ΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΒΛΑΒΕΣ ΑΙΜΟΡΡΟΪΔΕΣ ΑΓΓΕΙΟΔΥΣΠΛΑΣΙΕΣ ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗΣ ΝΟΣΟΣ (ΙΦΝΕ) ΕΛΚΩΔΗΣ ΚΟΛΙΤΙΔΑ ΝΟΣΟΣ ΤΟΥ CROHN 19