Γράφει: Γαλανάκου Ευτυχία, Διατροφολόγος - Διαιτολόγος και Χημικός Α.Π.Θ

Γράφει: Γαλανάκου Ευτυχία, Διατροφολόγος - Διαιτολόγος και Χημικός Α.Π.Θ Το μαγνήσιο (Mg) είναι απαραίτητο μεταλλικό στοιχείο για τον ανθρώπινο οργανισμό. Συγκεκριμένα, τα βρέφη περιέχουν στο σώμα τους περίπου 0,5 γραμμάρια μαγνησίου ενώ στο σώμα των ενηλίκων η περιεκτικότητα φτάνει τα 25 γραμμάρια από τα οποία περίπου το 50% βρίσκεται στα οστά ενωμένο ως φωσφορικό ή ως δισόξινο φωσφορικό μαγνήσιο. Το άλλο μισό βρίσκεται κυρίως στους μαλακούς ιστούς ενωμένο με πρωτεΐνες. Μόνο το 1% του μαγνησίου βρίσκεται στο αίμα και κυρίως στο πλάσμα του αίματος. Στο σώμα μας το μαγνήσιο μετακινείται με την μορφή ιόντος Μg++ για τη διατήρηση της ισορροπίας του στα οστά και στο αίμα. Η απέκκριση του μαγνησίου ρυθμίζεται στα νεφρά από την ορμόνη αλδοστερόνη, η οποία εκκρίνεται από τα επινεφρίδια. Ένα μέρος του αποβάλλεται καθημερινά με τα ούρα και τα κόπρανα και οι απώλειες του αναπληρώνονται μέσω μέσω της πρόσληψης των τροφών και του νερού. Πηγές μαγνησίου Το μαγνήσιο το λαμβάνουμε όπως είδαμε τόσο από την τροφή όσο και από το νερό. Τροφές πλούσιες σε μαγνήσιο είναι: - Ξηροί καρποί (κυρίως αμύγδαλα, φιστίκια, αράπικα φιστίκια). - Από τα λαχανικά τα πιο πλούσια σε μαγνήσιο είναι τα πράσινα (σπανάκι, μπρόκολο κ.α.) διότι η χλωροφύλλη που περιέχουν και η οποία προσδίδει το χρώμα τους, περιέχει μαγνήσιο. - Φρούτα όπως μπανάνες, σταφύλια, χουρμάδες κ.α. - Στα μη επεξεργασμένα δημητριακά, δηλαδή στα δημητριακά που δεν έχει αφαιρεθεί το πίτουρο. Για παράδειγμα το αλεύρι ολικής αλέσεως, η βρώμη, η σόγια κ.α. - Τα όσπρια επίσης (όπως μπιζέλια, φασόλια σόγιας, φακές) περιέχουν καλές ποσότητες μαγνησίου. Επειδή όμως το μαγνήσιο διαλύεται στο νερό πρέπει μετά το μούσκεμα των όσπριων να μην πετάγεται το νερό διότι θα απομακρυνθεί σημαντική ποσότητα μαγνησίου. - Επίσης τα θαλασσινά, το κρέας. 1 / 14

- Κακάο, σοκολάτα, στιγμιαίος καφές. Επίσης το νερό περιέχει μαγνήσιο. Συγκεκριμένα το "σκληρό" νερό είναι καλή πηγή δίνοντας περίπου το 27% του μαγνησίου από αυτό που χρειαζόμαστε καθημερινά. Η σκληρότητα του νερού μετράει τη συγκέντρωση διαλυμένων αλάτων στο νερό και κυρίως αναφερόμαστε στα άλατα ασβεστίου και μαγνησίου. Το "σκληρό" νερό είναι το νερό στο οποίο η συγκέντρωση αλάτων μαγνησίου και ασβεστίου κυμαίνεται από 100-200 mg/l ενώ στο "μαλακό" νερό οι συγκεντρώσεις των αλάτων είναι 0-50 mg/l. Το πόσιμο νερό δεν θα πρέπει ποτέ να αποσκληρύνεται και βεβαίως δεν πρέπει να αποστάζεται. Σημασία του μαγνησίου στον ανθρώπινο οργανισμό Το μαγνήσιο δρα σαν καταλύτης σε αρκετές βιολογικές αντιδράσεις. - Συμμετέχει έμμεσα στην παραγωγή ενέργειας αφού ενεργοποιεί την παραγωγή του ATP και τις αλλαγές του ATP σε ADP. Η ενέργεια που παράγεται είναι απαραίτητη για την απορρόφηση θρεπτικών συστατικών από τον οργανισμό και για κάθε φυσική δραστηριότητα. - Είναι απαραίτητο για την ενεργοποίηση των αμινοξέων για την πρωτεϊνοσύνθεση και για τη σύνθεση του RNA και αντιγραφή του DNA. - Ένζυμα που συμμετέχουν στη σύνθεση των υδατανθράκων και των λιπιδίων απαιτούν το μαγνήσιο για τη δραστηριότητά τους και βοηθάει στη ρύθμιση του σακχάρου του αίματος. - Συμμετέχει στη σωστή λειτουργία του νευρικού συστήματος, στην μετάδοση νευρικών ερεθισμάτων και στη συστολή των μυών. - Συμβάλει στην ομαλή καρδιακή λειτουργία. - Βοηθάει στην ανάπτυξη των οστών και γενικότερα στην ανάπτυξη του σώματος. - Το μαγνήσιο απαιτείται για την ενεργό μεταφορά ιόντων όπως το κάλιο και το ασβέστιο στις μεμβράνες κυττάρων. Αναλυτικότερα: Μαγνήσιο και εμμηνορρυσία 2 / 14

Πολλές από τις γυναίκες που εμφανίζουν έντονα τα συμπτώματα του προεμμηνορροϊκού συνδρόμου παρουσιάζουν συχνά έλλειψη μαγνησίου διότι η παραγωγή των μεταλλοκορτικοειδών ορμονών μειώνει όχι μόνο την απορρόφηση του αλλά και προκαλεί αύξηση της απέκκρισης του από τα ούρα. Γι αυτό και τα συμπτώματα όπως μεταπτώσεις της διάθεσης, νευρικότητα, φούσκωμα στο στήθος μπορούν να μειωθούν με κάποιο συμπλήρωμα μαγνησίου. Μαγνήσιο και εγκέφαλος Το μαγνήσιο όπως ξέρουμε είναι απαραίτητο στοιχείο για την μεταβίβαση των μηνυμάτων στα νεύρα. Βοηθάει στην μνήμη και επίσης παίζει ρόλο σημαντικό στην ισορροπία ντομαμίνης και σεροτονίνης που ευθύνονται για τις μεταπτώσεις της διάθεσης. Όταν τα επίπεδα της σεροτονίνης (παράγωγο της L-τρυπτοφάνης) είναι αυξημένα τότε η διάθεση βελτιώνεται. Με αυτό τον τρόπο μειώνει το συμπλρωμα μαγνησίου και τα συμπτώματα κατάθλιψης. Επίσης έχει αποδειχθεί ότι αντιμετωπίζει τις ημικρανίες. Ακόμα έχει παρατηρηθεί ότι μετά από έντονη πνευματική κόπωση το μαγνήσιο του οργανισμού μειώνεται αφού αυξάνεται η αποβολή του στα ούρα. Μαγνήσιο και ευερέθιστο έντερο Τα συμπτώματα του ευερέθιστου εντέρου όπως δυσκοιλιότητα ή διάρροια ή εναλλαγή των δύο μπορούν να μειωθούν με συμπλήρωμα μαγνησίου διότι επιδρά ευεργετικά στη χαλάρωση των μυών, στα πρηξίματα της κοιλιάς και μπορεί να βοηθήσει στην βελτίωση της εντερικής λειτουργίας. Μαγνήσιο και εγκυμοσύνη Στην εγκυμοσύνη το μαγνήσιο συμβάλλει στην μείωση των συμπτωμάτων της πρωϊνής αδιαθεσίας (ζαλάδες, τάση για λιποθυμία κ.α.) καθώς και στην πρόληψη και αντιμετώπιση επεισοδίων προεκλαμψίας, μιας ασθένειας που χαρακτηρίζεται από αυξημένη πίεση του αίματος, πρηξίματα και πρωτεϊνουρία δηλαδή παρουσία πρωτεϊνών στα ούρα. Αυτή η 3 / 14

κατάσταση μπορεί να οδηγήσει σε πρόωρο τοκετό. Αυτή η διαταραχή μπορεί να οφείλεται σε κακή αιμάτωση του πλακούντα, του μητρικού ιστού που θρέφει το έμβρυο. Για τιε εγκύους η ημερήσια δόση φτάνει στα 320 mg. Μαγνήσιο και οστεοπόρωση Επειδή το μαγνήσιο βρίσκεται κατά 50% περίπου στα οστά ο ρόλος του είναι καθοριστικός στην προστασία τους. Συμμετέχει με το ασβέστιο στην αύξηση της οστικής μάζας. Επαρκείς ποσότητες μαγνησίου αυξάνουν την απορρόφηση ασβεστίου από τα οστά και στην πρόληψη της οστεοπόρωσης. Επίσης στις γυναίκες που βρίσκονται στην εμμηνόπαυση το μαγνήσιο βοηθάει στην απορρόφηση του ασβεστίου από τα οστά και μάλιστα χορηγείται μαζί με το ασβέστιο για την αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης. Μαγνήσιο και καρδιά Το μαγνήσιο παίζει σημαντικό ρόλο στην ομαλή λειτουργά της καρδιάς, Το πρόβλημα των ταχυαρρυθμιών και της υπέρτασης είναι ιδιαίτερα συνηθισμένα. Στις περιπτώσεις αυτές είναι μειωμένες οι τιμές του καλίου ενώ του νατρίου υψηλές. Παρατηρείται μείωση και στο μαγνήσιο. Όταν είναι αυξημένη η αρτηριακή πίεση, αυξάνεται και η παραγωγή της Αγγειοτενσίνης ΙΙ (νευροορμόνη) και διεγείρεται ο καρδιακός μύς. Χορήγηση μαγνησίου μειώνει τη διέγερση αυτή και μπορεί να μειώσει και τις τιμές της αρτηριακής πίεσης. Έχει μάλιστα διαπιστωθεί ότι σε περιοχές με "μαλακό" νερό δηλαδή με λίγα άλατα και κυρίως άλατα μαγνησίου οι καρδιακές παθήσεις είναι περισσότερες και θανατηφόρες. Πολύ σημαντική αναλογία είναι η αναλογία μαγνησίου-ασβεστίου. Όσο μεγαλύτερη είναι η αναλογία δηλαδή όσο πιο πολύ είναι το μαγνήσιο σε σχέση με το ασβέστιο τόσο πιο μικρός είναι ο κίνδυνος. Μάλιστα μια έρευνα που έκανε η ομάδα του καθηγητή του Μετσοβίου Πολυτεχνίου κ. Θ. Θεοφανίδη το 1992 για το πόσιμο νερό διαφόρων πόλεων της Ελλάδας κατέγραψε τα ποσά μαγνησίου και ασβεστίου και την αναλογία τους. Όπου το μαγνήσιο είναι κάτω από 10 χιλιοστά του γραμμαρίου ανά λίτρο νερού οι κάτοικοι των πόλεων αυτών έχουν αυξημένες πιθανότητες για καρδιακές προσβολές. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός που αντιστοιχεί στην αναλογία μαγνησίου-ασβεστίου τόσο πιο "υγιεινό" θεωρείται το νερό σύμφωνα με την έρευνα αυτή. Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται τα αποτελέσματα σε ορισμένες πόλεις: 4 / 14

ΠΟΛΗ ΜΑΓΝΗΣΙΟ ΑΣΒΕΣΤΙΟ ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΜΑΓΝΗΣΙΟΥ-ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ Αθήνα 7 36 0,19 Λαμία 4 5 / 14

48 0,08 Κόρινθος 72 47 1,53 Λάρισα 39 119 0,33 Πάτρα 6 / 14

70 417 0,17 Κέρκυρα 51 253 0,20 Καλαμάτα 26 66 0,39 7 / 14

Σάμος 22 86 0,26 Χίος 36 108 0,29 Χαλκίδα 30 108 8 / 14

0,28 Υπάρχουν φορείς που έχουν ξεκινήσει αγώνα για να αποδείξουν, ότι στο νερό που διοχετεύεται στις πόλεις πρέπει να προστεθεί μαγνήσιο για την καλύτερη υγεία του πληθυσμού, όπως έχει ήδη γίνει με το φθόριο σε κάποιες χώρες. Ας έχουμε υπόψιν μας ότι σε ένα λίτρο σκληρού νερού υπάρχουν 400 mg μαγνησίου. Μαγνήσιο και χοληστερόλη Το μαγνήσιο παίζει ρόλο στο μεταβολισμό των λιπιδίων και συμμετέχει στο έργο των ενζύμων για σταθερά ποσά χοληστερόλης στον οργανισμό. Έχει αποδειχθεί ότι όχι μόνο μειώνει τα αυξημένα ποσά της χοληστερόλης αλλά και αυξάνει τις τιμές της "καλής" HDL-χοληστερόλης. Μαγνήσιο και διαβήτης Το μαγνήσιο συμμετέχει στον μεταβολισμό των υδατανθράκων. Επίσης ρυθμίζει την έκκριση και κυτταρική δράση της ινσουλίνης δηλαδή της ορμόνης που σταθεροποιεί τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα. Βέβαια και η ινσουλίνη με τη σειρά της ρυθμίζει την ενδοκυττάρια συγκέντρωση του μαγνησίου. Όταν ένα άτομο πάσχει από σακχαρώδη διαβήτη παρουσιάζει και μαγνησιουρία, δηλαδή μείωση των επιπέδων μαγνησίου πλάσματος του αίματος μέσω των ούρων. Η χορήγηση αλάτων μαγνησίου μπορεί να επιφέρει αύξηση της έκκρισης της ινσουλίνης και βελτίωση των ασθενών με διαβήτη τύπου ΙΙ αλλά και ελάττωση των αναγκών σε εξωγενή ινσουλίνη στους ασθενείς με διαβήτη τύπου Ι. 9 / 14

Μαγνήσιο και μεταβολικό σύνδρομο Το μεταβολικό σύνδρομο περιλαμβάνει την ψηλή πίεση, ψηλά επίπεδα γλυκόζης αίματος, υψηλά τριγλυκερίδια στο αίμα και χαμηλά επίπεδα HDL-χοληστερόλης και η περίμετρος κοιλίας στους άντρες είναι μεγαλύτερη από 102 εκατοστά και στις γυναίκες 89 εκατοστά. Τα άτομα που παρουσιάζουν τουλάχιστον 3 από τα πιο πάνω χαρακτηριστικά, θεωρείται ότι έχουν μεταβολικό σύνδρομο με αυξημένο κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2, στεφανιαία νόσο της καρδίας, καρδιακή προσβολή και εγκεφαλικό επεισόδιο. Το μαγνήσιο αφού μπορεί να συμβάλλει στην μείωση της πίεσης, των αυξημένων επιπέδων γλυκόζης ή τριγλυκεριδίων, μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο από το μεταβολικό σύνδρομο. Μαγνήσιο και Άσθμα Το Μαγνήσιο έχει φανεί χρήσιμο σε ασθενείς με βρογχικό άσθμα. Έχει βρεθεί ότι αναστέλλει την σύσπαση των λείων μυικών ινών, μειώνει την έκκριση ισταμίνης και αναστέλλει την έκκριση ακετυλχολίνης. Μαγνήσιο και αθλητισμός Το μαγνήσιο μετέχει για την παραγωγή ενέργειας κατά τη διάρκεια της άσκησης. Όταν η άσκηση είναι έντονη η απώλεια του μαγνησίου αυξάνεται σημαντικά μέσω του ιδρώτα ή των ούρων και μπορεί να φτάσει στα 20 %. Μαγνήσιο και κράμπες των κάτω άκρων Όταν η άσκηση είναι έντονη η έλλειψη μαγνησίου μπορεί να οδηγήσει σε μυϊκές κράμπες. Αυτό συμβαίνει διότι το μαγνήσιο, όπως γνωρίζουμε, λειτουργεί ως χαλαρωτικό των μυών σε αντίθεση με το ασβέστιο που δρά για τη σύσπαση των μυών. Και τα δύο μαζί συνεργάζονται για την ομαλή μυϊκή σύσπαση. Η μεγάλη απώλεια υγρών και αλάτων κατά την έντονη προπόνηση ή αγώνα φέρει καταπόνηση των οστών. Το σημαντικό είναι ότι η χορήγηση από του στόματος μαγνησίου έχει σαν αποτέλεσμα την δραστική, γρήγορη και εντυπωσιακή βελτίωση τους. Βέβαια οι μυϊκές κράμπες μπορεί να προκύψουν και από άλλα αίτια, όπως είναι η χρόνια φλεβική ανεπάρκεια των κάτω άκρων. 10 / 14

Ανεπάρκεια μαγνησίου Πως θα αναγνωρίζαμε ανεπάρκεια μαγνησίου; Τα συμπτώματα της ανεπάρκειας σε μαγνήσιο είναι η απώλεια όρεξης, ναυτία, αδυναμία, κόπωση, κράμπες, υπερκινητικότητα, ταχυκαρδία, αρρυθμίες, υπογλυκαιμία. Παρατηρείται πολλές φορές τετανία των μυών παρόμοια με αυτή του ασβεστίου. Συγκεκριμένα ο ενήλικας υποφέρει από μη ελεγχόμενη, όπως λέγεται, νευρομυϊκή δραστηριότητα που στην αρχή έχει την μορφή τρεμουλιάσματος το οποίο μετά μπορεί να φτάσει και στο σημείο ολικών σπασμών. Παράδειγμα τρεμουλιασματος έχουμε στην περίπτωση των αλκοολικών διότι το αλκοόλ αυξάνει τον ρυθμό αποβολής του μαγνησίου από τον οργανισμό. Γενικά οι αιτίες που προκαλούν ανεπάρκεια μαγνησίου ανήκουν σε τρεις κατηγορίες: α) σε μειωμένη πρόσληψη του από τις τροφές β) σε μειωμένη απορρόφηση του και γ) σε αυξημένη αποβολή του από τον οργανισμό. Αναλυτικότερα: 1. Η μειωμένη πρόσληψη του οφείλεται στη πρόσληψη τροφών φτωχών σε μαγνήσιο ή στην πρόσληψη "μαλακού" νερού. 2. Η μειωμένη απορρόφηση του επηρεάζεται από την μεγάλη κατανάλωση ασβεστίου όπως στην αυξημένη κατανάλωση γάλατος, βιταμίνης D ή λιπών. Επίσης στην περίπτωση γαστρεντερικών διαταραχών όπως στη νόσο του Crohn και σε χρόνιες διάρροιες. 3. Η αυξημένη αποβολή του οφείλεται συχνά σε ασθενείς με διαβήτη, καρκίνο, με κίρρωση του ήπατος, παγκρεατίτιδα καθώς και στους αλκοολικούς. Ακόμα η χρήση διαφόρων φαρμάκων αυξάνει την αποβολή του, όπως τα διουρητικά, τα αντισυλληπτικά χάπια, τα αντιβιοτικά. Γενικά οι υγιείς άνθρωποι σπάνια παρουσιάζουν ανεπάρκεια μαγνησίου. Άτομα υψηλού κινδύνου είναι όσα έχουν νεφρική ανεπάρκεια και όσα είναι εθισμένα στο αλκοόλ. Παράγοντες που αυξάνουν την απορρόφηση του μαγνησίου είναι: Το μαγνήσιο, όπως και το ασβέστιο, υπάρχουν στα τρόφιμα με την μορφή οργανικών και ανόργανων αλάτων. Για να απορροφηθεί πρέπει να γίνει ιόν. Το μαγνήσιο επειδή είναι διαλυτό περισσότερο σε οξύ απορροφάται κυρίως στο λεπτό έντερο και ιδιαίτερα στο δωδεκαδάκτυλο. Το ποσοστό απορρόφησης του κυμαίνεται περίπου στα 43% της 11 / 14

πρόσληψης. - Βιταμίνη D και συγκεκριμένα η ενεργός μορφή της βιταμίνης D (1,25-διυδροξυχοληκαλσιφερόλη,) μπορεί να αυξήσει την απορρόφηση του μαγνησίου από το έντερο. Τροφές πλούσιες σε βιταμίνη D είναι τα λιπαρά ψάρια όπως σολομός, σαρδέλα, θαλασσινά, το γάλα, τα αυγά. - Το ασβέστιο παίζει σημαντικό ρόλο στην απορρόφηση του μαγνησίου. Οι επαρκείς προσλήψεις σε ασβέστιο σχετίζονται με την ημερήσια κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων. Χρειάζεται όμως προσοχή διότι οι αυξημένες τιμές ασβεστίου (π.χ. σε μεγάλες καταναλώσεις γάλατος) μπορούν να φέρουν αντίθετα αποτελέσματα και να μειώσουν την απορρόφηση του μαγνησίου. Προσοχή χρειάζεται, όπως έχουμε ήδη τονίσει, στην αναλογία μαγνησίου-ασβεστίου. Δίαιτες με πολύ ασβέστιο και λίγο μαγνήσιο αυξάνουν τον ανταγωνισμό των δύο αυτών στοιχείων. Παράγοντες που μειώνουν την απορρόφηση του μαγνησίου είναι: - Οι αυξημένες προσλήψεις πρωτεϊνών και λιπαρών μειώνουν την απορρόφηση του. Χαρακτηριστική είναι και η περίπτωση της αυξημένης περιεκτικότητας των κοπράνων σε λίπος (στεατόρροια). - Επίσης οι αυξημένες τιμές βιταμίνης D και ασβεστίου ελαττώνουν την πρόσληψη μαγνησίου από τον οργανισμό. - Υψηλές δόσεις ψευδαργύρου σε μορφή συμπληρώματος εμφανίζονται να μειώνουν την απορρόφηση του μαγνησίου. - Η πολύ έντονη φυσική δραστηριότητα, το έντονο άγχος και οι στερητικές δίαιτες μπορούν να μειώσουν την απορρόφηση μαγνησίου. - Τέλος η συμπληρωματική πρόσληψη λιθίου για αρκετό χρονικό διάστημα μέσω ψυχοτρόπων φαρμάκων μπορεί να οδηγήσει πάλι σε αρνητικά αποτελέσματα. Συμπληρώματα μαγνησίου Ως συμπληρώματα μαγνησίου χρησιμοποιούνται καθημερινά αρκετές ενώσεις του μαγνησίου ως καθαρτικά, αντιόξινα (π.χ., το γάλα μαγνησίας), και για το νευρικό σύστημα και το σπασμό των αγγείων. Επίσης σε διάφορα στάδια της ζωής όπως στην περίπτωση των εγκύων ή σε εμμηνοπαυσιακές γυναίκες για αντιμετώπιση των συμπτωμάτων νευρικότητας, μελαγχολίας, οστεοπόρωσης κ.α. 12 / 14

Απαιτήσεις σε μαγνήσιο Το RDA (προτεινόμενη ημερήσια πρόσληψη) της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον γενικό πληθυσμό έχει τεθεί σε 300 mg / ημέρα. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγεία οι απαιτήσεις κυμαίνονται από 50 ως 400 mg την ημέρα για την βρεφική ως την ενήλικη ζωή. Οι απαιτήσεις κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης αυξάνονται και κατά το 2ο και 3ο τρίμηνο φτάνει στα 45 mg επιπλέον λόγω του μωρού που αναπτύσσεται ενώ για το θηλασμό επιπλέον 65 mg. Υπερβολικές δόσεις μαγνησίου Το κύριο σύμπτωμα υπερβολικής δόσης του μαγνησίου μέσω ενός συμπληρώματος του είναι η διάρροια. Ακόμη μπορεί να παρατηρηθεί δυσκολία στην αναπνοή, μείωση στην αρτηριακή πίεση ή μείωση των αντανακλαστικών. Μέτρηση του μαγνησίου στο ανθρώπινο σώμα Το μαγνήσιο επειδή βρίσκεται κατά ένα μικρό μόνο ποσοστό στο αίμα (περίπου 1%) και κυρίως στο πλάσμα, δε θεωρείται τόσο ακριβής η μέτρηση του μέσω του αίματος και πολλές φορές δεν είναι εμφανής η έλλειψη του. Είναι σημαντικό να πούμε όμως ότι επειδή το μαγνήσιο είναι μέσα στα ερυθροκύτταρα και όχι στον ορό του πλάσματος, η μέτρηση των επιπέδων μαγνησίου πρέπει να γίνεται στο εσωτερικό των ερυθρών κυττάρων του αίματος και όχι απλά στο αίμα. Γαλανάκου Ευτυχία Διατροφολόγος - Διαιτολόγος και Χημικός Α.Π.Θ 13 / 14

Joomla SEO powered by JoomSEF 14 / 14