ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΤΗΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΤΟΝ ΟΓΚΟ ΤΩΝ ΧΩΜΑΤΙΣΜΩΝ.

ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΤΗΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΤΟΝ ΟΓΚΟ ΤΩΝ ΧΩΜΑΤΙΣΜΩΝ. Φωτεινή Κεχαγιά Πολιτικός Μηχανικός, Υποψ. ιδάκτωρ Α.Π.Θ. Νίκος Ηλιού Επίκουρος Καθηγητής Τµ. Πολιτικών Μηχανικών Π.Θ. Ελένη Περάκη Πολιτικός Μηχανικός, Υποψ. ιδάκτωρ Π.Θ. Λέξεις-κλειδιά: µελέτης, χάραξη οδικού έργου, όγκοι χωµατισµών. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι νέες τάσεις εκσυγχρονισµού των οδικών δικτύων, οι υψηλοί κυκλοφοριακοί φόρτοι και η ανάγκη για υψηλότερες ταχύτητες έχουν επιφέρει αλλαγή στη φιλοσοφία της «κλασικής Οδοποιίας» ως προς τη χάραξη µίας οδού. Οι µικρές ακτίνες καµπυλότητας στην οριζοντιογραφία για τη σωστή παρακολούθηση του φυσικού ανάγλυφου, έχουν αντικαθιστεί µε µεγαλύτερες ακτίνες και µεγάλες ευθυγραµµίες, δηµιουργώντας το αίσθηµα της κυκλοφοριακής άνεσης. Το αποτέλεσµα είναι η εµφάνιση µεγάλης έκτασης χωµατουργικών εργασιών. Τα τελευταία χρόνια ο παράγοντας «περιβάλλον» επηρεάζει καθοριστικά τις επιλογές της γεωµετρικής χάραξης της οδού. Η επιλογή της ταχύτητας µελέτης αποτελεί ένα καθοριστικό στοιχείο για τη χάραξη ενός οδικού έργου. Η τιµή της επηρεάζει ποικίλους παράγοντες. Στην παρούσα εργασία αναφέρονται οι διάφοροι παράγοντες (περιβαλλοντικοί, τεχνικοί, οικονοµικοί) που επηρεάζονται από την ταχύτητα µελέτης. Ιδιαίτερα διερευνάται η επιρροή που έχει η επιλογή διαφόρων τιµών ταχυτήτων στον όγκο των χωµατισµών (ύψη επιχωµάτων, βάθη ορυγµάτων) και στο µέσο µέγεθος του εύρους κατάληψης. Ο συγκεκριµένος προβληµατισµός έχει εφαρµογή στην περίπτωση όπου το αυξηµένο περιβαλλοντικό κόστος ενός οδικού έργου εξισορροπείται από το όφελος της εξοικονόµησης χρόνου και της παροχής υψηλής ασφάλειας και λειτουργικότητας της οδού. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ένα από τα βασικά πλεονεκτήµατα των οδικών µεταφορών αποτελεί η άµεση πρόσβαση από τον τόπο µετακίνησης στον τόπο προορισµού. Αυτό επιτυγχάνεται µε τον κατάλληλο γεωµετρικό σχεδιασµό της οδού προσαρµοσµένο στο φυσικό ανάγλυφο. Μέχρι τώρα, η «κλασική Οδοποιία» έθετε ως κριτήριο σωστής χάραξης µίας οδού, τη χάραξη που ακολουθούσε το φυσικό ανάγλυφο της τοπογραφίας µέσα στη ζώνη διάβασης της οδού. Η συγκεκριµένη λογική είχε ως αποτέλεσµα χαράξεις οδών µε µικρές ακτίνες καµπυλότητας στην οριζοντιογραφία, µικρές τιµές ταχυτήτων µελέτης, µικρά µήκη ευθυγραµµιών και συνεπώς µικρά βάθη ορυγµάτων και ύψη επιχωµάτων, δηλαδή µικροί όγκοι χωµατισµών. Η «σύγχρονη Οδοποιία», επηρεασµένη σηµαντικά από τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας κατά τις τελευταίες δεκαετίες, έχει µεταβάλλει αισθητά το φιλοσοφικό της προσανατολισµό. Οι νέες τάσεις εκσυγχρονισµού των οδικών δικτύων, οι υψηλοί 1

κυκλοφοριακοί φόρτοι και οι υψηλότερες ταχύτητες απαιτούν οδικές αρτηρίες που να πληρούν πιο ποιοτικές λειτουργικές απαιτήσεις και συνθήκες «γεωµετρικής άνεσης», δηλαδή οι µετακινήσεις να γίνονται µε άνεση και σε σύντοµο χρόνο. Οι γεωµετρικές χαράξεις των οδών που προκύπτουν από τις απαιτήσεις της σύγχρονης αυτής αντίληψης για τα οδικά έργα, είναι περισσότερο τεταµένες, µε µικρές κατά µήκος κλίσεις και µεγάλες ακτίνες καµπυλότητας στην οριζοντιογραφία και στη µηκοτοµή. Ανάλογα µε το βαθµό πτύχωσης του φυσικού ανάγλυφου της τοπογραφίας, τα βάθη των ορυγµάτων και τα ύψη των επιχωµάτων είναι πολύ πιο σηµαντικά και κατά συνέπεια δηµιουργείται αύξηση όγκου και έκτασης χωµατουργικών έργων. Τα τελευταία χρόνια ο παράγοντας «περιβάλλον» επηρεάζει καθοριστικά τις επιλογές της γεωµετρικής χάραξης της οδού. Παράλληλα µε τους αναφερόµενους στόχους, πρέπει να ικανοποιείται και ο στόχος της εναρµόνισης της οδού µε το περιβάλλον και γενικότερα ο στόχος της περιβαλλοντικής προστασίας. Κατά τη χάραξη, κατασκευή και λειτουργία των οδικών έργων παρατηρούνται σηµαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις όπως η διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας του περιβάλλοντος, που προκαλείται από την αποµάκρυνση της βλάστησης και της µεγάλης έκτασης χωµατουργικών εργασιών, µε την αλλοίωση της αισθητικής αξίας του τοπίου, τη διάβρωση του εδάφους, την ανατροπή του υδατικού ισοζυγίου, την αύξηση των εκπεµπόµενων από τα οχήµατα ρύπων και του κυκλοφοριακού θορύβου. Είναι φυσικό επακόλουθο οι τεταµένες χαράξεις και οι µεγάλες ακτίνες καµπυλότητας της οριζοντιογραφίας σε ένα έντονα πτυχωµένο ανάγλυφο, να προκαλούν και µεγαλύτερη διατάραξη οικολογικής ισορροπίας. Ζούµε στην εποχή όπου οι αξίες και οι αρχές της «ολοκληρωµένης ή βιώσιµης ανάπτυξης» καθορίζουν τις δράσεις σε κάθε τοµέα, δίνοντας µε αρµονικό τρόπο το ίδιο βάρος διαχρονικά στην οικονοµική, τεχνολογική, κοινωνική και περιβαλλοντική συνιστώσα, έτσι ώστε όλες οι δράσεις σε κάθε επίπεδο να σχεδιάζονται και να ασκούνται µετά από µία ολιστική και διεπιστηµονική αντιµετώπιση. Στην παρούσα εργασία εξετάζεται η επίδραση της µεταβολής της ταχύτητας µελέτης, κατά τη χάραξη µίας οδού, στον συνολικό όγκο χωµατισµών και στο µέσο µέγεθος εύρους κατάληψης. Επειδή η ταχύτητα µελέτης αποτελεί ένα βασικό στοιχείο για τη χάραξη της οδού, αναφέρονται καταρχήν, οι τεχνικοί, οικονοµικοί, κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες που επηρεάζονται από την ταχύτητα µελέτης. 2. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΜΕΛΕΤΗΣ Η ταυτόχρονη επίτευξη και ικανοποίηση των βασικών στόχων κατά τη σωστή χάραξη µίας οδού, δηλαδή η λειτουργία, η ασφάλεια, η οικονοµία, η εναρµόνιση µε το περιβάλλον και η αισθητική, δεν είναι πάντα εφικτή. Η προσπάθεια ικανοποίησης του ενός στόχου προκαλεί αρνητικές επιπτώσεις στην ικανοποίηση κάποιου άλλου στόχου. Τελικά ο σωστός γεωµετρικός σχεδιασµός µίας οδού αποβλέπει στην επιλογή της πιο αποδεκτής λύσης, παρά στη βέλτιστη λύση. Η επιλογή της ταχύτητας µελέτης αποτελεί καθοριστικό στοιχείο για τη χάραξη ενός οδικού έργου. Η τιµή της επηρεάζει ποικίλους παράγοντες όπως οικονοµικούς, τεχνικούς, κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς. Στην περίπτωση αυτήν, η µέθοδος της πολυκριτηριακής ανάλυσης, εφαρµόζοντας διαφορετικούς συντελεστές βαρύτητας, καθορίζει την ισορροπία αντιστάθµιση. Για παράδειγµα, σε µία οδική αρτηρία, εξισορροπείται το αυξηµένο κόστος της κατασκευής και της λειτουργίας του οδικού έργου καθώς και το περιβαλλοντικό κόστος λόγω µεγαλύτερου εύρους 2

κατάληψης από το όφελος της εξοικονόµησης χρόνου και της παροχής υψηλής ασφάλειας και λειτουργικότητας οδού. Στον Πίνακα 1 που ακολουθεί παρατίθενται τα κριτήρια και οι παράγοντες που επηρεάζονται από την επιλογή της τιµής της ταχύτητας µελέτης. Το διάγραµµα που συνοδεύει το κάθε κριτήριο εκφράζει το βαθµό συσχέτισης του κριτηρίου µε την ταχύτητα µελέτης. Πίνακας 1. Παράγοντες που επηρεάζονται από την ταχύτητα µελέτης α/α ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΜΕΛΕΤΗΣ 1. Η ταχύτητα µελέτης επηρεάζει αποφασιστικά τα γεωµετρικά χαρακτηριστικά ενός οδικού τµήµατος. Σχετίζεται άµεσα µε τις οριακές και προτεινόµενες τιµές για τα περισσότερα στοιχεία µελέτης, αλλά και µε τις αποδεκτές τιµές για τη συσχέτιση των µεµονωµένων στοιχείων µελέτης. ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ ΜΕΛΕΤΗΣ αύξηση της ελάχιστης ακτίνας των καµπυλών στην οριζοντιογραφία, αύξηση της ελάχιστης παράµετρου των κλωθοειδών, αύξηση των ελάχιστων ακτίνων των κυρτών και κοίλων καµπυλών στην µηκοτοµή, µείωση των µέγιστων κατά µήκος κλίσεων αύξηση των απαιτούµενων µηκών ορατότητας 2. Η αύξηση της ταχύτητας µελέτης δηµιουργεί µία πιο τεταµένη χάραξη, µε µεγάλες ακτίνες καµπυλότητας στην οριζοντιογραφία. Αποτέλεσµα είναι η εκτέλεση µεγάλης έκτασης χωµατουργικών εργασιών, η ανάγκη για την κατασκευή περισσότερων τεχνικών έργων και συνεπώς η αύξηση του συνολικού κόστους κατασκευής του έργου. (Το κόστος των χωµατουργικών εργασιών είναι περίπου το 40% του συνολικού προϋπολογισµού). 3. Η αύξηση της ταχύτητας µελέτης έχει ως αποτέλεσµα την µείωση του χρόνου µετακίνησης. Η αύξηση του χρόνου διαδροµής σε συνδυασµό µε τον όγκο της κυκλοφοριακής ροής, δηµιουργεί σηµαντικό εξωτερικό κόστος. Χρόνος 3

4. Η αύξηση της ταχύτητας µελέτης προκαλεί την αύξηση της γεωµετρικής και κυκλοφοριακής άνεσης και ασφάλειας, και γενικότερα την αύξηση του επιπέδου εξυπηρέτησης. Ποιοτική στάθµη 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 0 20 40 60 80 100 120-1 Μέση οχήµατος V (km/h) 5. Η µεταβολή της ταχύτητας επηρεάζει σηµαντικά το λειτουργικό κόστος των οχηµάτων. Το λειτουργικό κόστος ενός οχήµατος αποτελείται από το κόστος της ποσότητας του καύσιµου που χρησιµοποιείται, το κόστος της ποσότητας του λαδιού, το κόστος αγοράς και φθοράς των ελαστικών, το κόστος συντήρησης των οχηµάτων, το κόστος του χρόνου που δαπανάται κατά την συντήρηση, και το κόστος της φυσιολογικής φθοράς του οχήµατος. 6. Η αύξησης της ταχύτητας έχει µία αυξητική επίδραση στο δείκτη των ατυχηµάτων. Πρόσφατες µελέτες σχετικά µε τη σχέση µεταξύ ταχύτητας και ατυχήµατα έδειξαν ότι οχήµατα τα οποία ταξιδεύουν πολύ γρηγορότερα, έχουν ένα υψηλότερο ποσοστό ρίσκου να εµπλακούν σε ατύχηµα. Εξαίρεση, προφανώς, αποτελούν οι αρτηρίες διαχωρισµένης κυκλοφορίας. Ποσοστό ατυχη- µάτων 7. Η αύξηση της ταχύτητας µελέτης και συνεπώς της λειτουργικής ταχύτητας έχει ως αποτέλεσµα την παραγωγή µεγαλύτερης ποσότητας αέριων ρύπων. Τα οχήµατα κατά την κίνησή τους παράγουν διάφορες αέριες εκποµπές σε διαφορετικές ταχύτητες. Οι κύριοι αέριοι ρύποι είναι το µονοξείδιο του άνθρακα CO, τα οξείδια του αζώτου NO x, υδρογονάνθρακες HC, σωµατίδια, ενώ το διοξείδιο του άνθρακα CO 2 είναι ανάλογο µε την ποσότητα του καύσιµου που καταναλώνεται. 4

8. Η αύξηση της ταχύτητας µελέτης και συνεπώς της λειτουργικής ταχύτητας προκαλεί µεγαλύτερο θόρυβο κατά την κίνηση του οχήµατος. db 3. ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΓΚΟΥ ΤΩΝ ΧΩΜΑΤΙΣΜΩΝ Για τον υπολογισµό της σχέσης µεταβολής του όγκου των χωµατουργικών λόγω µεταβολής της ταχύτητας µελέτης, επελέγη ένα οδικό τµήµα µήκους 3000 m περίπου, κατηγορίας ΑΙΙ ή ΑΙΙΙ (οδός µεταξύ νοµών/επαρχιών). Η τυπική διατοµή της οδού είναι τύπου γ2, µε ενιαία επιφάνεια κυκλοφορίας και βασικό πλάτος λωρίδας κυκλοφορίας 3,50 m. Για την επίλυση της χάραξης της οδού χρησιµοποιήθηκαν τρία ανάγλυφα εδάφους µε 3 διαφορετικές εγκάρσιες κλίσεις. Κάθε µία κλίση εκφράζει διαφορετικό τύπο εδάφους, πεδινό, ηµιορεινό και ορεινό. (Πίνακας 2). Κατά τη χάραξη και κατασκευή ενός οδικού έργου, η εγκάρσια κλίση του εδάφους αποτελεί ένα καθοριστικό στοιχείο για την έκταση και τον όγκο των χωµατουργικών εργασιών. Το κοινό χαρακτηριστικό και των 3 ανάγλυφων εδάφους είναι ότι έχουν µία φυσική καµπυλότητα η οποία µπορεί να περιγραφεί µε ακτίνες της τάξης των 150 m. Πίνακας 2. Είδος εδαφών και εγκάρσια κλίση Πεδινό έδαφος 0-10 % Ηµιορεινό έδαφος 10-15 % Ορεινό έδαφος 15-30 % Για τη χάραξη της οδού επελέγησαν ταχύτητες µελέτης 60 km/h, 80 km/h και 90 km/h. Η κάθε τιµή ταχύτητας εφαρµόστηκε και στα τρία ανάγλυφα (πεδινό, ηµιορεινό και ορεινό). Έγινε προσπάθεια ώστε η χάραξη σε κάθε περίπτωση να παρακολουθεί το φυσικό ανάγλυφο κατά το δυνατό, µε κοινή ζώνη διέλευσης. Για τα γεωµετρικά στοιχεία της οριζοντιογραφίας και της µηκοτοµής σε κάθε χάραξη, εφαρµόστηκαν οι οριακές τιµές των στοιχείων µελέτης της οδού σύµφωνα µε την καθοριστική ταχύτητα, όπως αυτή ορίζεται από τις Οδηγίες Μελετών Οδικών Έργων (ΟΜΟΕ-Χ). Οι τρεις διαφορετικές χαράξεις (µε ταχύτητες µελέτης 60 km/h, 80 km/h και 90 km/h ) στα ανάγλυφα, µε κλίσεις 10% και 30% απεικονίζονται στις Εικόνες 1 και 2. 5

Εικόνα 1: Τρεις χαράξεις µε Μελέτης=60 km/h, 80 km/h και 90 km/h, σε φυσικό ανάγλυφο εγκάρσιας κλίσης 10%. Ve = 60 km/h Ve = 80 km/h Ve = 90 km/h Εικόνα 2: Τρεις χαράξεις µε Μελέτης=60 km/h, 80 km/h και 90 km/h, σε φυσικό ανάγλυφο εγκάρσιας κλίσης 30%. 6

Μετά τη χάραξη της οριζοντιογραφίας και της µηκοτοµής υπολογίστηκαν οι όγκοι των χωµατισµών, ορυγµάτων και επιχωµάτων, ο όγκος των φυτικών γαιών και ο όγκος της επένδυσης των πρανών. Τα αποτελέσµατα παρουσιάζονται στον Πίνακα 3. Θα πρέπει να τονιστεί ότι, κατά τον υπολογισµό της µηκοτοµής σε κάθε χάραξη, έγινε προσπάθεια ώστε η ερυθρά να είναι κοντά στην γραµµή εδάφους. Είναι λογικό ότι µία άλλη επιλογή της θέσης της ερυθράς, για παράδειγµα πιο ψηλά από την προτεινόµενη της συγκεκριµένης χάραξης, θα επηρέαζε τους όγκους των χωµατισµών, αυξάνοντας τον όγκο των επιχωµάτων και µειώνοντας τον όγκο των ορυγµάτων. Πίνακας 3. Όγκοι χωµατουργικών εργασιών µετά τον υπολογισµό των χαράξεων (km/h) Ορύγµατα (m 3) Επιχώµατα (m 3) Φυτ. Γαίες (m 3) Μήκος (m) =10% =15% =30% 60 80 90 60 80 90 60 80 90 13676 20224 32280 46180 65758 74273 78684 111291 116266 10501 16233 26763 21467 66965 100643 32432 117697 174523 14581 14152 14622 16762 18085 19328 18942 22018 24033 3424 3228 3155 3381 3238 3156 3337 3247,6 3156 Από τα αποτελέσµατα του πίνακα παρατηρούνται τα εξής : α) Είναι εµφανής η µείωση του µήκους του δρόµου από τη χάραξη της ταχύτητας µελέτης 60 km/h σε σχέση µε τη χάραξη της ταχύτητας µελέτης 90 km/h (µείωση σχεδόν 10%). β) Ο συνολικός όγκος χωµατισµών (ορύγµατα + επιχώµατα) που δηµιουργείται κατά τη χάραξη της ταχύτητας των 60 km/h, υπερδιπλασιάζεται κατά τη χάραξη των 90 km/h. γ) Η µεταβολή της εγκάρσιας κλίσης από 10% σε 30% πενταπλασιάζει τους όγκους των χωµατισµών. Στην Εικόνα 3 που ακολουθεί, απεικονίζεται γραφικά η µεταβολή του όγκου των χωµατισµών σε σχέση µε τη µεταβολή της ταχύτητας, για κάθε διαφορετικό ανάγλυφο. Είναι χαρακτηριστικό ότι η χάραξη µε την ταχύτητα µελέτης των 90 km/h σε σχέση µε τη χάραξη µε τη ταχύτητα µελέτης των 60 km/h, δηµιουργεί σηµαντικά µεγαλύτερους όγκους χωµατισµών, εξαιτίας της πιο τεταµένης χάραξης και των µεγαλύτερων ακτίνων καµπυλότητας στην οριζοντιογραφία. Η διαφορά που παρατηρείται, µεταξύ των ταχυτήτων, είναι ακόµα µεγαλύτερη στο ανάγλυφο µε την µεγαλύτερη εγκάρσια κλίση. Επίσης στην ταχύτητα µελέτης των 90 km/h παρατηρείται και η µεγαλύτερη σχετική µεταβολή του όγκου των χωµατισµών συγκριτικά µε τα τρία ανάγλυφα. 7

300000 Όγκος χωµατισµών (m3) 250000 200000 150000 100000 50000 εδάφους=30% εδάφους=15% εδάφους=10% 0 50 60 70 80 90 100 Μελέτης V (km/h) Εικόνα 3. Μεταβολή του όγκου των χωµατισµών σε σχέση µε την ταχύτητα µελέτης και την εγκάρσια κλίση του εδάφους 30 ήκος εύρους κατάληψης (m) Μέσο µ 25 20 15 10 5 0 60 80 90 εδάφους=10% εδάφους=15% εδάφους=30% Μελέτης V (km/h) 8

Εικόνα 4. Μεταβολή του µέσου µήκους εύρους κατάληψης σε σχέση µε την ταχύτητα µελέτης και την εγκάρσια κλίση του εδάφους. Ανάλογα συµπεράσµατα παρατηρούνται και στην Εικόνα 4, όπου εκφράζεται η µεταβολή του µέσου µήκους εύρους κατάληψης σε σχέση µε τη µεταβολή της ταχύτητας και της εγκάρσιας κλίσης. Η µεγαλύτερη τιµή της ταχύτητας µελέτης, 90 km/h, προκαλεί το µεγαλύτερο εύρος κατάληψης σε σχέση µε τις άλλες τιµές ταχυτήτων, για το ίδιο φυσικό ανάγλυφο. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι η σχετική µεταβολή του εύρους κατάληψης για τα διαφορετικά ανάγλυφα, είναι πολύ µεγαλύτερη για την τιµή της ταχύτητας των 90 km/h, από ό,τι στις άλλες τιµές των ταχυτήτων. 7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι απαιτήσεις της σύγχρονης οδοποιίας για την οικονοµία του χρόνου και τις συνθήκες της γεωµετρικής άνεσης και λειτουργικότητας, γίνονται η αιτία για την εµφάνιση του κινδύνου της οικολογικής ισορροπίας, µε την αποµάκρυνση µεγάλης έκτασης εδάφους, και των επιπλέον αρνητικών επιπτώσεων στο οικοσύστηµα. Ανάλογα µε την σπουδαιότητα του έργου, η ανάγκη για µία ολοκληρωµένη µελέτη περιβαλλοντικού σχεδιασµού είναι απαιτητική. Τα τελευταία χρόνια έχει εµφανιστεί η έννοια της «οικολογικής οδοποιίας» (road ecology) [Forman], ως µία προσπάθεια εφαρµογής µίας φιλοσοφίας πέρα από το στενό πλαίσιο των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, αλλά που να περιλαµβάνει την εφαρµογή µίας ευρύτερης στρατηγικής, µίας ολοκληρωµένης φιλοσοφίας ανάπτυξης και σχεδιασµού οδικών δικτύων καθώς και την εφαρµογή αποτελεσµατικών µέτρων οικολογικής προστασίας στις φάσεις κατασκευής και σχεδιασµού. 8. ΑΝΑΦΟΡΕΣ Forman R., 2002, Road Ecology, Science and Solutions, USA, Island Press. MASTER (Managing Speeds of Traffic on European Roads), 1998, EC. Robertson S., Ward H., 1998, Valuation of non-accidents impacts of speed, MASTER. Τσώχος Γ., 1997, Περιβαλλοντική Οδοποιία, Θεσσαλονίκη University, Studio Press. ΥΠΕΧΩ Ε, Οδηγίες Μελετών Οδικών Έργων (ΟΜΟΕ-Χ), Έκδοση 2001. 9