ΣΧΟΛΗ ΧΙΟΣ τους στα πλαίσια της. ίας Σελίδα 1

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση Επιχειρησιακής Επικοινωνίας τους στα πλαίσια της (σημειώσεις για το μάθημα της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας) Πηνελόπη Μιχαλακοπούλου ΕΕΔΙΠ Νέας Ελληνικής Γλώσσας ΧΙΟΣ 2011 Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνί ίας Σελίδα 1

Α. ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ και ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ 1.1 Επιχείρηση και επικοινωνία Για να ορισθεί η σχέση ανάμεσα στην επικοινωνία και στην επιχείρηση πρέπει να απαντηθεί το ερώτημα: Καθορίζουν οι επιχειρήσεις / οργανώσεις το είδος, το περιεχόμενο, τη ροή της επικοινωνίας ή συμβαίνει το αντίστροφο; Δηλαδή, η επικοινωνία συντελείται στα όρια μιας οργάνωσης ή είναι οι επικοινωνιακές πρακτικές που κατασκευάζουν δομές και περιγράφουν τα όρια μιας οργάνωσης; Στην προσπάθεια να ορισθεί η σχέση επιχείρησης και επικοινωνίας και το περιεχόμενο της επικοινωνίας στα πλαίσια των οργανώσεων έχουν διατυπωθεί μια σειρά από απόψεις: «Το επικοινωνείν προϋποθέτει το οργανώνειν και το αντίστροφο»: Εδώ η επικοινωνία κατέχει κεντρική θέση: «η δομή, η έκταση και οι σκοποί μιας οργάνωσης καθορίζονται σχεδόν αποκλειστικά από τις τεχνικές επικοινωνίας» (Barnard C., 1960). Oι κλασικοί της θεωρίας των Οργανώσεων (Weber Μ., 1972) μέσα από το γενικότερο αίτημα για ορθολογική οργάνωση των επιχειρήσεων, έθεσαν τις βάσεις για την εδραίωση των δομών γραφειοκρατικοποίησης με στόχο την αποτελεσματικότητα, την αύξηση της απόδοσης, τη δημιουργία ενός αισθήματος «τάξης» και βέβαια, νομιμοποίησης των ακολουθούμενων πρακτικών (ιεράρχηση της εξουσίας) 1. Σ αυτό το πλαίσιο επικοινωνία θεωρείται ο γραπτός λόγος, ο οποίος προσδίδει κύρος και εξουσία στα μηνύματα και στις εντολές. Η άποψη αυτή έστρεψε την προσοχή των ερευνητών προς στην κατεύθυνση της επικοινωνίας (από πάνω προς τα κάτω), προς την τυπική και άτυπη μορφή της, δηλαδή κατά πόσο διενεργείται μέσα από προκαθορισμένους διαύλους ή αποτελεί τυχαία, διαπροσωπική ενέργεια, αν δημιουργεί ανάδραση και προκαλεί διαδικασίες λήψης αποφάσεων κτλ. Οι σύγχρονοι θεωρητικοί ενδιαφέρονται κυρίως να χαρτογραφήσουν τα δίκτυα επικοινωνίας και συγχρόνως να μελετήσουν τη διαδικασία πρβλ. μεταξύ άλλων τις ενδιαφέρουσες απόψεις του Κ. Καστοριάδη (1992) σχετικά με την έννοια της ορθολογικότητας στο Weber και τη χρήση της έννοιας σε θεωρητικό επίπεδο ή στην καθημερινή πρακτική ή την «εργαλειακή ορθολογικότητα», όπως την ονομάζει. Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 2

συμμετοχής των ατόμων σ αυτά. Η χρήση νέων τεχνολογιών στις επιχειρήσεις έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στο πρότυπο της επιχειρησιακής επικοινωνίας. Η χρήση των PC, διαφοροποιεί την ίδια τη γραφειοκρατική αντίληψη για τη γραπτή τεκμηρίωση, αίρει το απόρρητο και την επιλεκτική ροή της πληροφόρησης που δημιουργεί σχέσεις εξουσίας, δημιουργεί νέους κώδικες επικοινωνίας που απαιτούν υψηλότερο επίπεδο γενικών γνώσεων και μεγαλύτερη εξειδίκευση. Οι επικοινωνιολόγοι που εστίασαν την προσοχή τους κυρίως στις επιχειρήσεις των μέσων μαζικής ενημέρωσης, διατύπωσαν ορισμένα πρότυπα επικοινωνίας τα οποία έθεσαν ως στόχο να προσδιορίσουν τη σχέση ανάμεσα στο μαζικό επικοινωνητή και στο κοινό. Ο προβληματισμός περιστράφηκε γύρω από τις τεχνικές επιβολής απόψεων και πειθούς που θα έπρεπε να επιδιώξει να εξασφαλίσει ο πομπός (μαζικός επικοινωνητής) έναντι του δέκτη (διάφορες κατηγορίες κοινού) 2. 1.2 Το περιεχόμενο του όρου «επιχειρησιακή επικοινωνία» α. Κλασικές θεωρίες Διοίκησης Η επικοινωνία στις οργανώσεις θεωρήθηκε ήδη από τις κλασικές θεωρίες της Διοίκησης (Taylor F. W., 1947, Fayol H. 1949, Weber M., 1972) ως ένα στοιχείο που μπορεί να εξυπηρετήσει την εξουσία και να συμβάλει στο να υπάρξει αποδοτικότερος συντονισμός των δραστηριοτήτων των μελών μιας επιχείρησης. Είτε πρόκειται για τη θεωρία της επιστημονικής διοίκησης είτε για τις πρώτες προσπάθειες γραφειοκρατικής οργάνωσης ή για τη ρύθμιση των ανθρωπίνων σχέσεων, η επικοινωνία μέχρι τη δεκαετία του 60 αντιμετωπίζεται ως παράγοντας επίλυσης προβλημάτων. Στο πλαίσιο αυτής της αντίληψης παρέχονται μαθήματα κατάρτισης των ανώτατων στελεχών στη ρητορική των επιχειρήσεων, στα οποία αναλύονται διάφορες μορφές του γραπτού και του προφορικού λόγου, στρατηγικές διαπραγμάτευσης, καθώς και μαθήματα που αναλύουν τις επικοινωνιακές ιδιαιτερότητες του κάθε μέσου (αναφορές, προτάσεις, απολογισμοί, διαφημιστικά φυλλάδια κτλ.). ΜακΚουέιλ Ντ. & Βιντάλ Σ., 1991, σσ. 37-39 Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 3

β. Ψυχολογική προσέγγιση Από τα μέσα της δεκαετίας του 60 η έρευνα προσανατολίζεται στους τρόπους με τους οποίους δημιουργείται ένα ευχάριστο «οργανωσιακό κλίμα», δηλαδή μια ευχάριστη ατμόσφαιρα συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ των μελών μιας επιχείρησης. Οι έρευνες αυτής της περιόδου έχουν ψυχολογικό προσανατολισμό (ρόλοι στην ιεραρχία, συντονισμός ομάδων συνεργασίας, επίδραση της νέας τεχνολογίας στη συμπεριφορά κ.ά.). Στο πλαίσιο αυτής της θετικιστικής θεώρησης η επιχείρηση και η επικοινωνία θεωρούνται ως αντικειμενικές οντότητες οι οποίες μπορούν να αναχθούν σε μετρήσιμες μονάδες, γεγονός που οδήγησε στην κατασκευή κάθε είδους ποσοτικών δεικτών μέτρησης της επικοινωνίας. γ. Νεώτερη προσέγγιση Από το 80 και μετά η έρευνα στην επικοινωνία αλλάζει περιεχόμενο και στρέφεται σε νέες θεματικές: στρατηγική αμφισημία, γλώσσα και γλωσσικοί κώδικες, σύμβολα και εκφράσεις της κουλτούρας στις οργανώσεις, αφανής έλεγχος, δημόσιος λόγος, διαπραγματεύσεις 3. Ο συγκεκριμένος προσανατολισμός στην οργανωσιακή επικοινωνία εκφράζει την αντίθεση στο δομισμό και τη συστημική ανάλυση, ενώ σε επίπεδο θεωρίας αποδέχεται την ερμηνευτική προσέγγιση ή την κριτική θεωρία. Στην πρώτη περίπτωση (ερμηνευτική προσέγγιση) η έρευνα εστιάζεται στο σύστημα συμβόλων, στους κανόνες που καθορίζουν τις καθημερινές πρακτικές στις οργανώσεις και κατασκευάζουν τις συνήθειες και τις ρουτίνες. Στην δεύτερη περίπτωση (κριτική θεωρία) η έρευνα ασχολείται με την έννοια της εξουσίας και του ελέγχου, θεωρώντας ότι η πρόσβαση στην πληροφόρηση ανήκει κατά κύριο λόγο στις ομάδες που διοικούν τις οργανώσεις και τους προσδίδει την ευχέρεια να ερμηνεύσουν τις συνθήκες ταχύτερα και πληρέστερα από άλλες κοινωνικές ομάδες, γεγονός που ενισχύει την ηγεμονική τους θέση. Σύμφωνα με τη θεωρητική αυτή αντίληψη η επικοινωνία δεν είναι ποτέ ουδέτερη αλλά ιδεολογικά φορτισμένη και συμβάλλει σημαντικά στην κατανομή της εξουσίας. 1.3 Βασικά θεωρητικά υποδείγματα ανάλυσης της επικοινωνίας στις οργανώσεις /επιχειρήσεις Eisenberg E. M., 1984, σσ. 227-242 Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 4

α. Κλασική προσέγγιση (Taylor, Fayol, Weber) Η επικοινωνία αποτελεί ένα από τα μέσα ή τους διαύλους με τους οποίους μεταβιβάζονται οι εντολές από τα ανώτερα διοικητικά στελέχη στα κατώτερα. Οι οργανώσεις θεωρούνται δεξαμενές στις οποίες η επικοινωνία παίζει το ρόλο του αγωγού για τη μεταβίβαση μηνυμάτων. Η επικοινωνία θεωρείται μηχανιστική αναμετάδοση πληροφοριών. Είναι μονόδρομη (από πάνω προς τα κάτω) με στόχο την «αποδοτική» επικοινωνία του προϊσταμένου με τον υφιστάμενο (αποδοτική = με όσο το δυνατό λιγότερη σπατάλη ενέργειας). β. Ψυχολογική προσέγγιση Η επικοινωνία είναι ένα είδος φίλτρου μέσα από το οποίο περνάει η πληροφόρηση. Εδώ ο δέκτης έχει ενεργό ρόλο, διερευνά τις συνθήκες του περιβάλλοντος, τις αξιολογεί και μετά είτε αναμεταδίδει την πληροφορία είτε μπορεί να τη σταματήσει, να την παραποιήσει, να την καθυστερήσει κτλ. Η διαδικασία επιλογής αναμετάδοσης ή όχι μιας πληροφορίας είναι συχνά στοιχείο που δυσκολεύει τη διάδοση καινοτομιών και επιβραδύνει την ενημέρωση, όταν παρεμβάλλονται πολλά φίλτρα (τμήματα, γραμματείς, επιτροπές κτλ.), τα οποία με τη θέση που κατέχουν μπορούν να επηρεάσουν τη ροή της πληροφόρησης. Εδώ εξετάζεται ο ρόλος του πυλωρού, η σύνδεση πληροφόρησης λήψης αποφάσεων, η διαστρέβλωση της πληροφόρησης ανάλογα με τις σχέσεις εξουσίας κ.ά. Σύμφωνα με την ψυχολογική θεώρηση η πληροφόρηση είναι πάντα ελλιπής, γιατί η αναμετάδοσή της επαφίεται σε άτομα με διαφορετικό κοινωνικό υπόβαθρο και διαφορετικές προσδοκίες, που σημαίνει ότι τα άτομα έχουν την τάση να μετατρέπουν, να απλοποιούν, να συνοψίζουν, να συρρικνώνουν την πληροφορία. Για τον περιορισμό της παρεμβολής (του φιλτραρίσματος) σε σχέση με την πληροφόρηση προτείνεται η διερεύνηση των μέσων επικοινωνίας που περιορίζουν τη διαπροσωπική επικοινωνία και η εισαγωγή μορφών επικοινωνίας που μειώνουν την αβεβαιότητα και αυξάνουν την ομοιομορφία στη μετάδοση των μηνυμάτων (εγκύκλιοι, εκθέσεις επιτροπών). Σε μια τέτοια προσέγγιση της επικοινωνίας έχει ιδιαίτερη σημασία η τυποποίηση του είδους των κειμένων που χρησιμοποιούνται στα πλαίσια των επιχειρήσεων / οργανώσεων. γ. Δομική προσέγγιση Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 5

Η επικοινωνία αποτελεί το συνδετικό κρίκο που ενώνει τα άτομα μεταξύ τους και οι οργανώσεις εκλαμβάνονται ως πεδία στα οποία συνυπάρχουν ή / και εξυφαίνονται διάφορα δίκτυα επικοινωνίας. Σύμφωνα με αυτό οι οργανώσεις δεν είναι συνεκτικές οντότητες ή «δεξαμενές» με σταθερές δομές και περιγράψιμα όρια. Οι οργανώσεις θεωρούνται ως δίκτυα επικοινωνίας που συγκροτούνται από υποκείμενα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Η έρευνα στην κατεύθυνση αυτή ασχολείται με την ποιότητα των διασυνδέσεων, το ρόλο και τη θέση που έχει ένα άτομο μέσα σε ένα δίκτυο σε σχέση με τη δυνατότητα παρέμβασής του στη ροή της πληροφόρησης, ο συγκεντρωτικός ή αποκεντρωτικός χαρακτήρας ενός δικτύου, κ.ά. Στόχος των ερευνών είναι ο συντονισμός των μελών μιας οργάνωσης έτσι ώστε να εξασφαλίζεται πολυφωνία και παράλληλα να αποφεύγονται επικαλύψεις δικτύων και ατόμων που συμμετέχουν σ αυτά. 4 δ. Νεώτερες προσεγγίσεις α. Ερμηνευτική προσέγγιση Η έρευνα σ αυτό το χώρο καταγράφει τις διαδικασίες σημασιοδότησης και κατασκευής συμβόλων που προσδίδουν νόημα στην καθημερινή δράση. Ιδιαίτερα πολυάριθμες είναι οι έρευνες που ασχολούνται με το φαινόμενο της κουλτούρας στις οργανώσεις και της χρήσης συμβόλων για να διευκολυνθεί η επικοινωνία στα πλαίσια μιας οργάνωσης. Τα χρησιμοποιούμενα σύμβολα δεν έχουν πάντα σχέση με τις πολιτισμικές καταβολές των ατόμων αλλά κατασκευάζονται κατά τη λειτουργία μιας οργάνωσης και επινοούν νέες σηματοδοτήσεις για τα γεγονότα της καθημερινής ζωής. Τα άτομα στις οργανώσεις μαθαίνουν σύντομα να χειρίζονται τις «αναπαραστάσεις» τους. Περαιτέρω, όπως επισημαίνει η Putnam (1996), «τα σύμβολα είναι κάτι παραπάνω από εκφράσεις της κουλτούρας μιας οργάνωσης, είναι τα μέσα με τα οποία πραγματώνεται μια οργάνωση». β. Κριτική θεωρία Η επικοινωνία θεωρείται ένα μέσο εξουσίας, μια δυνατότητα έκφρασης τής αντίθεσης των συμφερόντων στους κόλπους μιας οργάνωσης. Το βασικό ερώτημα είναι ποιος έχει το δικαίωμα να εκφέρει γνώμη και πόσο διατεθειμένοι είναι οι άλλοι να τον ακούσουν. Μια άλλη ερευνητική τάση ασχολείται με τη διαστρέβλωση των μηνυμάτων που προέρχονται από χώρους που δεν έχουν κοινωνική αποδοχή Για μια συνοπτική παρουσίαση των δικτύων της επικοινωνίας βλ. τον σχετικό πίνακα (1), σ. 6 Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 6

(νεολαίοι, φεμινίστριες, ομοφυλόφιλοι κ.ά.). Εξετάζονται οι μηχανισμοί νομιμοποίησης της δυνατότητας να εκφέρει κάποιος λόγο, καθώς και ο αδιαφανής έλεγχος που ασκεί η εξουσία 5. ε. Μετανεωτερικές προσεγγίσεις Αμφισβητείται η δυνατότητα «αντικειμενικού» προσδιορισμού του φαινομένου της επικοινωνίας. Η γνώση είναι απόρροια της μορφής και των εκφραστικών τρόπων με τα οποία αρθρώνεται ένα «κείμενο», το οποίο περιέχει πολλαπλές δυνατότητες ανάγνωσης. Οι έρευνες προσανατολίζονται στην ανάλυση της γλώσσας, τη ρητορική, την ανάλυση διαλόγων, τις επιδράσεις της εξουσίας στη χρήση της γλώσσας κ.ά. (Cooper R., & Burrell G., 1988) 2. ΘΕΩΡΙΑ της ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 2.1 Γενικά Το γεγονός της επικοινωνίας σχετίζεται με την πρόθεση για αποστολή και πρόσληψη ενός μηνύματος, δηλαδή τη διαχείριση της πληροφορίας. Η μεταφορά της πληροφορίας γίνεται μέσω των σημάτων. Τα σήματα κωδικοποιούνται σε σημεία. Τα είδη των σημείων ορίζουν και τη μορφή της επικοινωνίας. Ένα μουσικό μήνυμα αποτελείται από μουσικά σημεία, ένα ζωγραφικό μήνυμα από διαφορετικά σημεία. Τα διάφορα είδη σημείων συγκροτούν αντίστοιχα σημειακά συστήματα. Τέτοια συστήματα είναι η μουσική, η ζωγραφική, η αρχιτεκτονική, η αριθμητική, ο Κ.Ο.Κ., τα σήματα Morse κτλ. και προεχόντως η γλώσσα. Το σύνολο των σημειακών συστημάτων και τη λειτουργία τους εξετάζει ειδικός επιστημονικός κλάδος, η Σημειολογία 6. Σχετικά με τις θεωρίες κατοχής και άσκησης της εξουσίας πρβλ. Δεμερτζής Ν., «Ουσιώδης αμφισβητησιμότητα και θεωρίες περί της εξουσίας», Θεωρία και Κοινωνία, τ. 3, Δεκέμβριος 1990, σσ. 23-46 Peirce Ch., A System of Logic, considered as Semiotic, 1931-1958 Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 7

2.2 Σχηματική παράσταση της επικοινωνίας Δίαυλος Π(ομπός) Μ(ήνυμα) Κωδικοποίηση Αποκωδικοποίηση Μ (ήνυμα) Δ(έκτης) ΚΠ Κ Δ σχ. 2 7 2.2.1 Παράγοντες που εμπλέκονται στην επικοινωνία Όπως συνάγεται από το παραπάνω σχήμα τα βασικά συστατικά της επικοινωνίας είναι: 1. ο πομπός (Π) και ο δέκτης (Δ) 2. ο κώδικας (Κ) 3. το μήνυμα (Μ) 4. οι λειτουργίες εγγραφής (κωδικοποίηση) και αναγνώσεως (αποκωδικοποίηση) του μηνύματος. Σ αυτό το σχήμα αξίζει να σχολιαστεί α) το γεγονός της μερικής επικάλυψης των κωδίκων (ΚΠ και ΚΔ) και β) η διαφοροποίηση μεταξύ εκπεμπομένου και προσλαμβανομένου μηνύματος (Μ και Μ ). 2.2.2 Σήματα και σημεία Υλικοί φορείς των πληροφοριών είναι τα σήματα, ήτοι οι πληροφορίες μεταδίδονται, αποθηκεύονται, υφίστανται επεξεργασίες ως σήματα. Το υλικό υπόβαθρο των σημάτων μπορεί να είναι ποικίλο: ηλεκτρικοί παλμοί στην περίπτωση των υπολογιστών, οργανικά μόρια στην περίπτωση των βιολογικών οργανισμών, μαγνητισμένες περιοχές στην περίπτωση της κασέτας του μαγνητοφώνου, απουσία ή παρουσία «οπών» στην περίπτωση του δίσκου λέιζερ. Τα Το σχήμα από το Μπαμπινιώτης, Γ., Θεωρητική Γλωσσολογία: Εισαγωγή στη σύγχρονη Γλωσσολογία, Αθήνα, 1986 Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 8

σήματα έχουν πάντα κάποιο φυσικό υπόβαθρο και πάντα απαιτείται ενέργεια για τον χειρισμό τους, με βάση κάποιους κανόνες. Οι κανόνες αυτοί μπορεί να είναι οι νόμοι της φύσης, όπως προσδιορίζονται από τη Φυσική, τη Χημεία, τη Βιολογία, κτλ. Στην περίπτωση όμως των μηχανημάτων υπάρχουν και οι κανόνες που έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος, όπως π.χ. ότι αν πατήσουμε ταυτόχρονα το shift του πληκτρολογίου και κάποιο γράμμα, τότε θα εμφανιστεί το γράμμα αυτό κεφαλαίο στην οθόνη. Το σύνολο των κανόνων που καθορίζουν τη διακίνηση των σημάτων ονομάζουμε λογισμικό, ενώ υλικό ονομάζουμε τους φυσικούς «χειροπιαστούς» φορείς που δημιουργούν ή διακινούν τα σήματα: καλώδια, οθόνη, πληκτρολόγιο, δίσκους, κτλ, στην περίπτωση του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Αντιθέτως προς την υλικότητα των σημάτων, το μήνυμα είναι ποιοτική έννοια και συνίσταται στην απόδοση έλλογου, ανθρωπογενούς, περιεχομένου στην πληροφορία. Ο νους μας δεν αντιλαμβάνεται τις πληροφοριακές ποσότητες που διακινούνται στον οργανισμό μας όταν δέχεται οπτικά, ηχητικά, θερμικά ή άλλα σήματα από το περιβάλλον. Αντιλαμβάνεται τις αναπαραστάσεις αυτών των ποσοτήτων στον εγκέφαλο ως σημεία τα οποία «σημαίνουν» διάφορα πράγματα: «κόκκινο», «πράσινο», «ζέστη», «σολ», «Α», «Μονρόε». Μπορεί τα συμβάντα «νίκη του ΠαΣοΚ στις εκλογές» και «γράμματα ήρθε το νόμισμα» να εμπεριέχουν την ίδια ποσότητα πληροφορίας για την υπολογιστική μηχανή που τις επεξεργάζεται ως σήματα αλλά έχουν εντελώς διαφορετική σημασία όταν τις αντιλαμβάνεται ως σημεία και επεξεργάζεται τα μηνύματά τους ο ανθρώπινος νους. Ορίσαμε τα σήματα ως φορείς των πληροφοριών υλικοί φορείς των μηνυμάτων είναι τα σημεία. Για να στείλει κανείς ένα μήνυμα πρέπει να στείλει ένα ή περισσότερα σημεία και κάθε σημείο βέβαια το δημιουργούν ένα ή περισσότερα σήματα. Για να μας στείλει το μήνυμα «υποχρεωτική στάση» η τροχαία μας στέλνει κόκκινο φως με τον σηματοδότη αυτό το κόκκινο είναι συνεχής ροή φωτεινών σημάτων που φθάνουν ως τα μάτια μας. Η θέαση του «κόκκινου» δεν σημαίνει μόνο «φρενάρισμα», ούτε μόνο γενικότερα «κίνδυνος». Μπορεί να σημαίνει και «Ολυμπιακός» στα αθλητικά πράγματα ή «Αριστερά» στα πολιτικά. Όλες αυτές οι δυνατότητες, όλα αυτά τα περιεχόμενα που μπορούμε να αποδώσουμε στο σημείο αποτελούν συνολικά το μήνυμα του σημείου, δηλαδή το μήνυμα του «κόκκινο» είναι «στάση, κίνδυνος, Ολυμπιακός, Αριστερά» και πιθανόν και πολλά άλλα, ανάλογα με την κοινωνία, την κουλτούρα, την εποχή. Το σημείο «Α» μπορεί να Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 9

δηλώνει το γράμμα «άλφα κεφαλαίο» στο ελληνικό σύστημα γραφής, μπορεί το «έι» στο σύστημα γραφής της αγγλικής γλώσσας, μπορεί τον αριθμό «ένα», μπορεί να σημαίνει εξαίρετη ποιότητα, μπορεί το βαγόνι πρώτης θέσης σε σιδηρόδρομο, μπορεί (σε κύκλο μέσα) να δηλώνει την αναρχία, μπορεί στο αρκτικόλεξο ΑΕ να σημαίνει «ανώνυμος», μπορεί στη λέξη «ΑΘΗΝΑ» να δηλώνει τον φθόγγο της ελληνικής γλώσσας /α/ ενώ στη λέξη «ΑΘΗΝΑΙ» το δεύτερο «Α» μόνο του δεν σημαίνει τίποτα για τους σύγχρονους Έλληνες: πρέπει να συνδυαστεί με το «Ι» που ακολουθεί για να δώσει τον φθόγγο /ε/ για όσους όμως ακολουθούν τη λεγόμενη «ερασμιακή προφορά» είναι ξανά ο φθόγγος /α/, αφού τη δίφθογγο «αι» τη διαβάζουν /άι/. Όλα αυτά τα περιεχόμενα είναι το μήνυμα του σημείου «Α». Το σημείο «αετός» γραμμένο σαν λέξη πάνω σε χαρτί μπορεί να σημαίνει το γνωστό αρπακτικό πουλί, τον παιδικό χαρταετό, κάποιον που είναι πολύ ικανός. Το σημείο «δικέφαλος αετός» ζωγραφισμένο πάνω σε σημαία μπορεί να σημαίνει για κάποιους «Βυζάντιο», για άλλους «Εκκλησία της Ελλάδας», για άλλους «Αλβανία», «Σερβία», «ΑΕΚ», «ΠΑΟΚ». Το κάθε μήνυμα αποκτά συγκεκριμένο περιεχόμενο από όλα όσα είναι δυνατά, του αποδίδει δηλαδή συγκεκριμένο νόημα αυτός που το λαμβάνει, μόνο συγκρίνοντάς το με άλλα σημεία, δηλαδή από το πλαίσιο μέσα στο οποίο το συναντά: το «κόκκινο» του σηματοδότη δεν σημαίνει ότι οι τροχονόμοι είναι οπαδοί του Ολυμπιακού ούτε ότι ψηφίζουν Αριστερά. Για όσους γνωρίζουν τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας σημαίνει «στοπ» όπως «στοπ» σημαίνει και η κόκκινη σημαία που κινούν οι εργάτες στις εθνικές οδούς όταν γίνονται έργα για να σταματήσουν τα διερχόμενα αυτοκίνητα. Κόκκινη σημαία όμως που υψώνεται στο Στάδιο Καραϊσκάκη μάλλον σημαίνει Ολυμπιακός ενώ όταν κυματίζει σε διαδήλωση μπορεί να δηλώνει «ΚΚΕ, Συνασπισμός, Εργατική Πάλη». Το περιεχόμενο των σημάτων, αντιθέτως, ως ποσότητα πληροφορίας, είναι αυστηρά καθορισμένο αλλά γίνεται νοητό από τον άνθρωπο μόνο όταν εκφραστεί ως σημείο στην οθόνη του υπολογιστή, στα ηχεία του πικάπ, στον εγκέφαλο. Αν κοιτάζαμε με μικροσκόπιο το γράμμα Α θα διαπιστώναμε ότι παράγεται από χιλιάδες ελάχιστες κουκίδες μελανιού πάνω στο χαρτί (ή από κουκίδες φωτός πάνω στην οθόνη). Κάθε μια από αυτές αποτελεί σήμα προς τον εγκέφαλο το οποίο «για μας» δεν έχει νόημα αλλά ούτε και όλες μαζί αν τις διατρέξουμε σαν χωριστά σήματα ο νους όμως μεταφράζει αυτό το σύνολο των σημάτων στο σημείο «γράμμα άλφα κεφαλαίο», αυτός μετατρέπει τα σήματα σε σημείο και αναζητά εν συνεχεία να του Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 10

αποδώσει κάποιο συγκεκριμένο νόημα συγκρίνοντάς το με τα υπόλοιπα σημεία που το συνοδεύουν. Δηλαδή, ναι η μεν δυνατότητα του νου να μετατρέπει τα σήματα σε σημεία είναι γενική ανθρώπινη δυνατότητα, επικαθορίζεται όμως από το πολιτιστικό περιβάλλον, με την έννοια ότι για να θεωρηθεί κάτι ως σημείο πρέπει να υπάρχει κοινωνική σύμβαση που να το έχει καθιερώσει ως τέτοιο, να του έχει αποδώσει δηλαδή τα περισσότερα ή λιγότερα περιεχόμενα που ενσωματώνει. Φυσικά, η κοινωνική σύμβαση δεν είναι υποχρεωτικά καθολική, μπορεί να περιλαμβάνει τμήματα κάποιας κοινωνίας: το ανεστραμμένο τρίγωνο ( για τους περισσότερους Έλληνες δεν είναι παρά ένα ανεστραμμένο τρίγωνο και τίποτα άλλο. Όμως για τους μεταξύ των Ελλήνων θετικούς επιστήμονες το ( είναι μαθηματικό σύμβολο (το «ανάδελτα») που εκφράζει με τρόπο μονοσήμαντο συγκεκριμένες πράξεις που πρέπει να γίνουν σε άλλα μαθηματικά σύμβολα. Στην πραγματικότητα το ( σημαίνει το ίδιο πράγμα για τους θετικούς επιστήμονες όλου του πλανήτη: οι μαθηματικοί, φυσικοί, χημικοί κτλ., αποτελούν «παγκόσμια υποκουλτούρα» που μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους χειριζόμενοι τα δικά τους σημεία. Η επικοινωνία τους υπερβαίνει τις συμβάσεις των επιμέρους «εθνικών πολιτισμών» επειδή τα σημεία τους είναι μονοσήμαντα ορισμένα και μπορούν να γίνονται κατανοητά ανεξάρτητα από τη γλώσσα. Υπάρχει πάντοτε το πρόβλημα της επιλογής ενός από τα δυνατά περιεχόμενα που ενσωματώνει το σημείο, η επιλογή δηλαδή ενός από τα μηνύματα που μεταφέρει. Την επιλογή αυτή θα την ονομάσουμε απόδοση νοήματος στο μήνυμα, κατανόηση του μηνύματος. Ουσιαστικά ο καθένας μας κατά την επικοινωνιακή διαδικασία χειρίζεται συγκεκριμένα σύμβολα, όχι σημεία με την έννοια ότι αποδίδει πάντα κάποιο συγκεκριμένο νόημα στα μηνύματα που δέχεται ή στέλνει. Για αυτά που στέλνει κατά κανόνα είναι σίγουρος ότι εκφράζουν μονοσήμαντα τις προθέσεις και τις σκέψεις του: έχει αποδώσει στα σημεία συγκεκριμένα νοήματα πρόβλημα έκφρασης τίθεται μόνο αν θέλει επίτηδες να είναι ασαφής, τότε πρέπει να ανακαλύψει εκφράσεις που θα αφήνουν ανοιχτά πολλά ενδεχόμενα. Για αυτά που δέχεται κανείς η κατάσταση είναι μάλλον δυσκολότερη: για να υπάρξει επιτυχημένη επικοινωνία πρέπει ο παραλήπτης να προσπαθήσει να διαγνώσει στα σημεία τα νοήματα που έχει επενδύσει ο αποστολέας. Στις περιπτώσεις αμφισημίας, ασάφειας, τίθεται αμέσως το ερώτημα του «τι εννοεί» ο πομπός με το Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 11

σημείο που στέλνει. Η ανάγκη αναγνώρισης του νοήματος, άρσης της πολυσημίας, είναι επιτακτική για όλους μας. Αλλά, πρέπει για μια ακόμη φορά να το τονίσουμε, αυτή η άρση γίνεται με προσωπική μας ευθύνη και καθόλου δεν συνεπάγεται ότι τα νοήματα που ανακαλύπτουμε ως δέκτες είναι τα ίδια με αυτά που είχε στο νου του ο πομπός. Δηλαδή, μέσω της προσπάθειας κατανόησης, απόδοσης νοήματος, ανάγνωσης, των πολυσημικών σημείων τα μετατρέπουμε σε, τα αναγνωρίζουμε ως μονοσήμαντα σύμβολα. 2.2.3 Η έννοια του μέσου στην επικοινωνία Έχοντας λοιπόν προσδιορίσει ότι αναγκαία προϋπόθεση για την ύπαρξη επικοινωνίας είναι η διακίνηση σημάτων και πληροφοριών, μπορούμε τώρα να ορίσουμε εντελώς γενικά τι είναι μέσο επικοινωνίας: μέσο επικοινωνίας είναι ο,τιδήποτε παράγει, διακινεί, αποθηκεύει, επεξεργάζεται σήματα. Οτιδήποτε δηλαδή ενέχει πληροφορία ως προς κάποιον δέκτη. Υπάρχουν σήματα τα μπορεί να μείνουν για πάντα απαρατήρητα από τους ανθρώπους, να μην καταλήξουν ποτέ να γίνουν σημεία. Τα σήματα που διαρκώς διακινούνται μέσα στο σώμα μας ρυθμίζοντας τις ζωτικές λειτουργίες του ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία. Με τα σήματα που δεν εξυψώνονται σε σημεία ασχολούνται συγκεκριμένες θετικές επιστήμες: η Θεωρία της Επικοινωνίας σε ότι αφορά τις γενικές αρχές της διακίνησης των σημάτων, η Πληροφορική σε ό,τι αφορά τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, η Ηλεκτρονική γενικότερα για διάφορες συσκευές που εκπέμπουν ή δέχονται σήματα όπως οι ραδιοφωνικοί πομποί και δέκτες, η Νευρολογία για τα εσωτερικά στον άνθρωπο σήματα, οι «Αντιληπτικές Επιστήμες» (cognitive sciences) για τα ειδικά σήματα που χειρίζεται ο εγκέφαλος μετατρέποντας τα σε σημεία, κλπ. Με τη γενική έννοια του όρου «μέσον», όλες αυτές οι επιστήμες θα συνιστούσαν, μπορούμε να πούμε, κλάδους της «Μεντιολογίας» αν υπήρχε τέτοια επιστήμη. Προφανώς, στον βαθμό που είναι αδιανόητη οποιαδήποτε επικοινωνία χωρίς σήματα, είναι αδιανόητη οποιαδήποτε επικοινωνία χωρίς μέσα. Όμως αντικείμενο αυτών των σημειώσεων δεν είναι τα σήματα γενικά, αλλά τα σήματα που έχουν εξυψωθεί σε σημεία, δηλαδή η ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ ανθρώπινων όντων. Και θα περιοριστούμε στα μέσα τα επινοημένα από τον άνθρωπο και όχι αυτά που «εκ φύσεως», βιολογικά δηλαδή, είναι σε θέση ο άνθρωπος να αξιοποιήσει. Η προφορική επικοινωνία, π.χ., θα ήταν αδύνατη αν δεν υπήρχαν ο αέρας που μεταδίδει τα ακουστικά κύματα, ο μηχανισμός της ακοής στα αυτιά μας και τα Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 12

νεύρα που μεταφέρουν τους ήχους με τη μορφή σημάτων στον εγκέφαλο όλα αυτά είναι μέσα αφού μεσολαβούν για να μεταδοθούν τα αναγκαία για την αποκατάσταση της επικοινωνίας σήματα. Ομοίως, η οπτική επικοινωνία θα ήταν αδύνατη, αν δεν υπήρχε το φως (ηλεκτρομαγνητικό πεδίο) ως μέσον για να μεταφέρει μέσω του ματιού τις εικόνες που μας περιβάλλουν στο οπτικό νεύρο και μέσω αυτού στον εγκέφαλο. Όμως τα μέσα αυτά (αέρας, κύματα, πεδία, νεύρα, εγκεφαλικά κύτταρα) δεν επινοήθηκαν από τον άνθρωπο για να μεταφέρουν μηνύματα. αποτελούν «δώρα της φύσης» πρωτογενή ή ικανότητες που προέκυψαν μέσω των εξελικτικών διαδικασιών της φυσικής επιλογής, δεδομένα που καθορίζουν τη βιολογική και κοινωνική ύπαρξη του ανθρώπου, προϋποθέσεις κάθε επικοινωνιακής διαδικασίας. Όλα αυτά αποτελούν «μέσα», αφού μεταφέρουν και αποθηκεύουν σήματα και πληροφορίες. Επικοινωνιακή διαδικασία χωρίς την παρεμβολή κάποιου μέσου είναι σχήμα οξύμωρο: η επικοινωνία προϋποθέτει έτσι ή αλλιώς ότι κάτι μεταφέρεται σε κάποιον, ότι κάτι παρεμβάλλεται. Αυτό όμως το κάτι δεν έχει μόνο υλική υπόσταση, σε αυτή την περίπτωση θα μιλούσαμε για μεταφορά και όχι για επικοινωνία. Η επικοινωνία απαιτεί να υπάρχει λογισμικό, για να αποκατασταθεί, δηλαδή κανόνες που μετατρέπουν τα φυσικά φαινόμενα, τους φυσικούς φορείς της επικοινωνιακής διαδικασίας, σε πληροφορίες, μηνύματα, σύμβολα. 2.2.4 Γλωσσική επικοινωνία Το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο νου ως άυλη υπόσταση που μπορεί να δημιουργήσει ανθρώπινα επικοινωνιακά περιεχόμενα από τα φυσικά φαινόμενα (τα ηχητικά κύματα που παράγονται καθώς μιλάμε) είναι βέβαια η γλώσσα. Στη γενικότερη θεωρητική αντιμετώπιση του ανθρώπινου επικοινωνιακού φαινομένου, η μεν ικανότητα για ομιλία, ο έναρθρος λόγος δηλαδή, μάλλον αποτελεί βιολογικό χαρακτηριστικό του ανθρώπινου είδους, ενώ η γλώσσα, οι διαφορετικές γλώσσες που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να επικοινωνήσουν, αποτελούν μέσο επινοημένο από τον άνθρωπο το κατ εξοχήν «μέσο επικοινωνίας» των διαφορετικών γλωσσικών ομάδων που αποτελούν τις ανθρώπινες κοινωνίες και πολιτισμούς. Όμως η ομιλία, η κίνηση του ανθρώπινου σώματος, αλλά και άναρθροι ήχοι (κραυγές, σφυρίγματα, μελωδίες) και μυρωδιές, και βλέμματα, και χειρονομίες και μορφασμοί (παραγλωσσικά στοιχεία), εφ όσον όλα αυτά έχουν Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 13

κάποιο επικοινωνιακό περιεχόμενο, ανήκουν στην κατηγορία εκείνων των ιδιαίτερων «μέσων» επικοινωνίας τα οποία αποκαλούμε κώδικες ή και γλώσσες και είναι πρωτογενή συμβολικά συστήματα αναπαράστασης, συστήματα σημείων, που αποτελούν την προϋπόθεση κάθε ανθρώπινης επικοινωνιακής διαδικασίας. Γι αυτό και μελετούνται χωριστά από τη γλωσσολογία και τη σημειωτική. Όταν ακούμε μια άγνωστη σε μας γλώσσα, αυτό που φτάνει στ αφτιά μας είναι μια ατέλειωτη σειρά φθόγγων, για τους οποίους δε γνωρίζουμε αν αποτελούν καν λόγο. Αυτό που κάνει αυτή την αλυσίδα λόγου να λειτουργεί ως γλώσσα είναι η γνώση που έχουν οι φυσικοί ομιλητές αυτής της γλώσσας ότι οι φθόγγοι αποτελούν φορείς σημασίας ή νοημάτων διά των οποίων συντίθεται κάποιο μήνυμα. Απαραίτητα λοιπόν συστατικά κάθε γλώσσας είναι δύο: οι φθόγγοι και οι σημασίες, αλλιώς η μορφή και το περιεχόμενο. 2.2.5 Γλωσσικός κώδικας Η γλώσσα, όπως και κάθε άλλο σημειακό σύστημα αποτελεί έναν ιδιαίτερο κώδικα. Αυτό σημαίνει ότι η γλώσσα είναι ένα κλειστό, πεπερασμένο σε αριθμό σύστημα συστατικών στοιχείων με απεριόριστη δυνατότητα συνδυασμών. Τα συστατικά του γλωσσικού κώδικα είναι τα γλωσσικά σημεία (λέξεις: συνδυασμοί σημασίας και φθόγγων), τα οποία χρησιμεύουν ως μονάδες και διαρθρώνονται δομικά σε σύνολα βάσει κανόνων. 2.3 Δομή και διάρθρωση της γλώσσας Τόσο οι φθόγγοι όσο και οι σημασίες έχουν σε κάθε γλώσσα μια ιδιαίτερη δομή. Έτσι π.χ. η φωνολογική δομή της Κοινής Νέας Ελληνικής (από δώ και στο εξής ΚΝΕ), επιτρέπει την ακολουθία συμφώνων όπως /xt/ <χτες>, αλλά μόνο προς αυτή την κατεύθυνση (*/tx/). Αντίστοιχα στο επίπεδο των σημασιών προτάσεις του τύπου «το κασέρι μ αρέσει» είναι απολύτως αποδεκτές, ενώ σημασιολογικές συνάψεις όπως *«το τυρί τραγουδάει» δε γίνονται αποδεκτές, τουλάχιστον όταν αυτή η φράση χρησιμοποιείται κυριολεκτικά. Η οργάνωση της γλώσσας, ξεκινώντας από τους φθόγγους και τις σημασίες, χαρακτηρίζεται από συστηματικότητα και δομική ιεράρχηση. Μπορούμε να περιγράψουμε λοιπόν, τη γλώσσα, ξεκινώντας από τις απλούστερες μονάδες και καταλήγοντας στις πιο σύνθετες, με την ακόλουθη κλίμακα (σχ. 3): Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 14

ΚΕΙΜΕΝΟ Οι Πρυτανικές Αρχές και η Σχολή Επιστημών της Διοίκησης θα το θεωρήσουν τιμή τους να παραστείτε στην τελετή καθομολόγησης αποφοίτων και απονομής πτυχίων, διπλωμάτων και βραβείων η οποία θα πραγματοποιηθεί τη Δευτέρα 28 Νοεμβρίου 200X και ώρα 12.00 στο Ομήρειο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Χίου. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ θa to θeo risun ti mi i o pia θa praγmatopii θi ΦΡΑΣΕΙΣ a rxes ti ðe ftera ΛΕΞΕΙΣ tele ti θa kaθomo lojisi ΜΟΡΦΗΜΑΤΑ tele t i vra vi on θeor is un ΦΩΝΗΜΑΤΑ a, e, i, o, u p, t, k v, γ, ð ΦΘΟΓΓΟΙ / a, e, i, o, u p, t, k c v, γ j, ð ΑΛΛΟΦΩΝΑ σχ. 3 Το παραπάνω σχήμα παρουσιάζει τον ιεραρχημένο τρόπο με τον οποίο δομούνται τα συστατικά της γλώσσας: από τους φθόγγους (τους ήχους που παράγονται από τους αρθρωτές του ανθρώπου) στα φωνήματα (τους φθόγγους που έχουν διαφοροποιητική ανά γλώσσα αξία) από τα φωνήματα στα μορφήματα (στις ελάχιστες σημασιολογικές μονάδες) από τα μορφήματα στις λέξεις (που αποτελούνται από ένα ή περισσότερα μορφήματα) από τις λέξεις στις φράσεις (τους μικρότερους δυνατούς (συντακτικούς) συνδυασμούς λέξεων) από τις φράσεις στις προτάσεις (τα διάφορα δομικά σχήματα), και τέλος από τις προτάσεις σε μεγαλύτερα σύνολα προτάσεων (παράγραφος, κείμενο). ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗ α. Σχολιάστε τη σχέση φθόγγου φωνήματος στις εξής περιπτώσεις: 1. καλή κελί 2. χάρη χέρι 3. γάλα γυάλα β. Αναγνωρίστε τις ελάχιστες σημασιακές μονάδες (μορφήματα) στις παρακάτω λέξεις: Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 15

1. υπερπαραγωγή 2. πολυτεχνείο 3. έφυγαν γ. Διαβάστε τους παρακάτω στίχους και σχολιάστε τη γραμματικότητά τους. Αν κάτι σας φαίνεται «παράξενο», σε ποιο επίπεδο θα εντοπίζατε την αντιγραμματικότητά του; «... τρέχοντας ἀπό καμάρα σέ καμάρα, δέν ξέροντας ἀπό ποῡ νά κοιτάξεις πρώτα...» Σεφέρης Γ.: Κίχλη, (Γ 77) δ. Μεταγράψτε στο Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο (ΙΡΑ) το παρακάτω απόσπασμα από το ποίημα Μαρέα του Ν. Καββαδία Ο Αλτεμπαράν ψάχνει να βρει μες στα νερά το παλινώριο που τον γέλασε δυο κάρτες. Στης προβολής να τρέχουν βλέπαμε τους χάρτες του Chagall άλογα τσίρκο του Seurat. Πυξίδα γέρικη ataxie locomotrice και στοιχειωμένη από τα χείλια σου σφυρίχτρα. Στην κόντρα γέφυρα προσμένατε κʹ οι τρεις να λύσει τʹ άστρο του Αλμποράν 8 η χαρτορίχτρα. Ν. Καββαδίας, Πούσι, Άγρα, 1996 8 φάρος στο ΝΔ άκρο της νήσου Αλμποράν, ανατολικά του Γιβραλτάρ, που ταυτίζεται με τη μυθική Ωγυγία του Ομήρου Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 16

2.4 Η έννοια του γλωσσικού σημείου Σχηματοποίηση της διάρθρωσής του ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΣΗΜΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ «λουλούδι» αντικείμενο αναφοράς /lu luði/ <λουλούδι> [l.u.l.u.ð.i] φθόγγοι Το γλωσσικό σημείο θα μπορούσε να ορισθεί ως συνδυασμός, μοναδικός και συμβατικός δύο εσωτερικών στοιχείων: ορισμένης σημασίας (σημαινόμενο) και ορισμένης μορφής (σημαίνον). Δηλ. όπως το διατύπωσε ο Saussure: «Τα γλωσσικά σημεία δε συνδέουν πράγματα (αντικείμενα) και ονόματα, αλλά έννοιες και ακουστικές εικόνες». 2.4.1 Βασικές ιδιότητες του γλωσσικού σημείου α. εσωτερικότητα Το γλωσσικό σημείο είναι ψυχολογική οντότητα και σχέση μεταξύ δύο εσωτερικών στοιχείων (σημαινόμενο / έννοια και σημαίνον / ακουστική εικόνα) β. συμβατικότητα αυθαιρεσία Π.χ. το γλωσσικό σημείο (η λέξη) <λουλούδι> αποτελεί την ένωση της έννοιας ʺλουλούδιʺ και της ηχητικής ακολουθίας [lu luði]. Το βασικό χαρακτηριστικό του γλωσσικού σημείου είναι ότι διέπεται από αυθαιρεσία: δεν υπάρχει φυσική και αιτιολογημένη σχέση ανάμεσα στο σημαίνον και το σημαινόμενο, με την έννοια ότι δεν υπάρχει κάποιος λόγος που μια έννοια αποδίδεται με τη συγκεκριμένη ακουστική εικόνα η σχέση είναι αποτέλεσμα γλωσσικής σύμβασης μεταξύ των μελών μιας γλωσσικής κοινότητας. Απόδειξη γιʹ αυτό είναι ότι η ίδια έννοια Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 17

(ʺλουλούδιʺ) αντιπροσωπεύεται διαφορετικά στις διάφορες γλώσσες: αγγλ. flower, γαλλ. fleur, ελλ. λουλούδι. γ. μοναδικότητα Κάθε γλωσσικό σημείο, σε όλες τις φυσικές γλώσσες, είναι στο σύνολό του μοναδικό. Έτσι χαρακτηρίζεται από διαφοροποιητική αξία. Η μοναδικότητα του γλωσσικού σημείου είναι μια ιδιότητα η οποία έχει υποστεί αρκετή κριτική. Ενδιαφέρον σ αυτή την περίπτωση είναι να διερευνηθεί η διαφοροποίηση του γλωσσικού σημείου σε περιπτώσεις συνωνυμίας και ομοηχίας, κατά τις οποίες φαίνεται ότι αίρεται η μοναδικότητα του συνδυασμού σημαίνοντος και σημαινομένου. ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗ α. Η σχέση σημαίνοντος και σημαινόμενου είναι συμβατική. Αυτό είναι μια απόλυτη διατύπωση; Εξετάστε την περίπτωση των 1. κακούργος (σχετική αιτιότητα) 2. κακαρίζω (ηχοποίητη λέξη) β. Υπάρχουν πραγματικά συνώνυμες λέξεις; Εξετάστε την περίπτωση των 1. φεύγω, αποχωρώ, την κάνω 2. (Εωσφόρος), Αυγερινός, Αποσπερίτης, Αφροδίτη γ. Τι συμβαίνει με τις περιπτώσεις που ένα σημαίνον (η ακουστική εικόνα μιας λέξης) παραπέμπει σε περισσότερα από ένα σημαινόμενα (οι περιπτώσεις της ομοηχίας). Πώς επιλύεται σε αυτή την περίπτωση η πιθανότητα της αμφισημίας / πολυσημίας στην επικοινωνία; Εξετάστε την περίπτωση των 1. παράθυρο ποντίκι 2. τύχη τείχη (να / θα) τύχει 3. αναφέρετε αναφέρεται δ. Σχολιάστε τις περιπτώσεις των λέξεων 1. καπιταλισμός (πολλαπλό σημασιακό, ιδεολογικό και βιωματικό περιεχόμενο) 2. επανδρώνω (γλωσσικός σεξισμός) 3. χοντρός εύσωμος (πολιτική ορθότητα) Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 18

3. Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ μέσα από ΚΕΙΜΕΝΑ 3.1 Γενικά Ως «κείμενο» (text στην αγγλική και texte στη γαλλική γλώσσα) ορίζεται το σύνολο των φράσεων που απαρτίζουν ένα ολοκληρωμένο νόημα και συνιστούν ένα κοινωνικά οροθετημένο μήνυμα. Το κείμενο αποτελεί την ιεραρχικά ανώτερη μονάδα της γλώσσας. Το κείμενο συνιστά υλική πραγμάτωση του λόγου. Γιʹ αυτό και τα νοήματα των κειμένων είναι εν μέρει τα νοήματα των λόγων από τους οποίους προέρχονται και έχουν διαμορφωθεί. 3.2. Τα κειμενικά είδη Υιοθετώντας τη συγκεκριμένη έννοια περί κειμένου, καταλαβαίνουμε πως μπορούμε να μιλάμε για ʺείδηʺ κειμένων. Μπορούμε δηλαδή να μιλάμε για κειμενικά είδη (genre). Οι κατηγορίες κειμενικών ειδών προσδιορίζονται με βάση τις συμβάσεις σύμφωνα με τις οποίες συγκροτείται το κείμενο. Τα κειμενικά είδη εγγράφουν τις λειτουργίες, τους σκοπούς και τα νοήματα κοινωνικών περιστάσεων. Αποτελούν έτσι ενός είδους δείκτη και κατάλογο του συνόλου των κοινωνικών περιστάσεων μιας κοινότητας σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή 9. Ανάμεσα στην πληθώρα κειμενικών ειδών που συναντούμε καθημερινά μπορούμε να αναφέρουμε τη συνέντευξη, τη διαπροσωπική συνδιάλεξη, την έκθεση ιδεών, τη διαφήμιση, το άρθρο εφημερίδας, το κήρυγμα, το ανέκδοτο, το υπόμνημα, το διήγημα, το μάθημα σε μια τάξη ή την ακαδημαϊκή διάλεξη, τις οδηγίες χρήσης ενός αντικειμένου, τη συνταγή μαγειρικής, το διδακτικό κείμενο του σχολικού βιβλίου της φυσικής, το ακαδημαϊκό σύγγραμμα κτλ. 3.2.1 Τα χαρακτηριστικά του κειμενικού είδους: θεματικό περιεχόμενο, δομή, ύφος Το κάθε κειμενικό είδος, όπως ορίζεται εδώ, αποτελεί ένα ειδικής μορφής πεδίο γνώσης και δράσης, το οποίο χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένο θεματικό περιεχόμενο, ύφος και δομή. Για να λειτουργήσει κανείς εποικοδομητικά στις όποιες περιστάσεις επικοινωνίας δεν αρκεί να γνωρίζει τους κανόνες γραμματικής, να έχει πλούσιο λεξιλόγιο και ικανότητες γραφής και ανάγνωσης. Πρέπει να γνωρίζει τους Για μια πρώτη προσέγγιση στην κειμενική ανάλυση και τη λειτουργία του κειμένου στην επικοινωνία βλ. το Γεωργακοπούλου, Αλ. & Γούτσος Δ., Κείμενο και επικοινωνία, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1999 Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 19

κανόνες και τις συμβάσεις σύνταξης διαφορετικών κειμενικών ειδών, τα οποία είναι συνυφασμένα με την πολιτισμική διάσταση της γλώσσας, ώστε να έχει τη δυνατότητα να συμμετέχει στα κοινωνικά δρώμενα. Για να μάθει κανείς τους κανόνες, τις συμβάσεις και τις τεχνικές τους, πρέπει να διδαχθεί με τον τρόπο που διδάσκεται άλλου τύπου κανόνες και στοιχεία γνώσης. Για να μπορεί κανείς να ετοιμάσει ένα άρθρο, ένα φυλλάδιο προώθησης ή παρουσίασης μιας εκδήλωσης, να κάνει μια συνέντευξη, να γράψει μια αναφορά, ένα βιογραφικό, πρέπει να γνωρίζει πώς δομούνται τα κειμενικά αυτά είδη και ποιοι κανόνες τα διέπουν. Η εκπαίδευση στα κειμενικά είδη [genre based education] εξοικειώνει τους εκπαιδευόμενους με τις κοινωνικές χρήσεις της γλώσσα, γεγονός που συνδέεται με το αίτημα για κοινωνική δικαιοσύνη. Ο παραπάνω ισχυρισμός απορρέει από τη διαπίστωση ότι ορισμένα κειμενικά είδη παρέχουν στους χρήστες τους τη δυνατότητα πρόσβασης σε συγκεκριμένους χώρους κοινωνικής επιρροής, εξουσίας και επαγγελματικής επιτυχίας. 3.2.2 Το κείμενο από την πλευρά του πομπού (συγγραφέα και ομιλητή) και από την πλευρά του δέκτη (αναγνώστη και ακροατή) 10 Η έννοια του κειμένου έχει περιγραφεί από δύο κυρίως σκοπιές: ως δομή ανώτερης τάξης από την πρόταση, προϊόν της διαδικασίας γραφής, και ως διαδικασία σε εξέλιξη, που ενσωματώνει συμφραστικούς παράγοντες (κυρίως το συνομιλιακό κείμενο). Η πρώτη προσέγγιση αντιμετωπίζει το κείμενο ως στατική γλωσσική οντότητα, της οποίας ο κύκλος ζωής έχει ολοκληρωθεί από τη στιγμή που το κείμενο έφυγε από τα χέρια του συγγραφέα (ή και του ομιλητή στην περίπτωση του μονολόγου), ενώ η δεύτερη το αντιλαμβάνεται ως διαδικασία παραγωγής μέσα σε συμφραζόμενα (καταστασιακά, ποιος γράφει / μιλάει σε ποιον κ.λπ. πολιτισμικά, ποιο είναι το θέμα του κειμένου ή ποιο είδος λόγου επιλέχτηκε κ.λπ. και γνωστικά, ποιες είναι οι κοινές αντιλήψεις, αξίες, συμβάσεις κ.λπ. που μοιράζεται ο συγγραφέας / ομιλητής με τους αναγνώστες / ακροατές του). Οι δύο αυτές προσεγγίσεις είναι υποχρεωτικά συμπληρωματικές, αφού το κείμενο είναι ταυτόχρονα το «υλικό κείμενο», δηλαδή το καταγεγραμμένο ή ηλεκτρονικής μορφής προϊόν της διαδικασίας γραφής ή το καταγράψιμο προϊόν του 10 Από το www.komvos.edu.gr/glwssa/.../keimeno.htm Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 20

συνομιλιακού λόγου, χωρίς το οποίο δεν είναι καν δυνατό να μιλούμε για κείμενο, αλλά και το «διαπραγματεύσιμο κείμενο», δηλαδή το κείμενο ως αντικείμενο κατανόησης και ερμηνείας από πλευράς του αναγνώστη. «Κείμενο του συγγραφέα / ομιλητή» είναι ένα κείμενο από το πλήθος των νοητικών κειμένων (σχεδίων), προϊόν της σκέψης και των προθέσεων του συγγραφέα / ομιλητή, που καταλήγει να γίνει «υλικό κείμενο», δηλαδή μια σημασιολογική ενότητα, ανεξάρτητη από μέγεθος, που κωδικοποιείται σε προτάσεις τις οποίες υπερβαίνει δομικά, συνδέεται με συγκεκριμένα συμφραζόμενα, είναι ομοιογενής υφολογικά και σημαδεύεται από ορισμένα συνεκτικά γλωσσικά στοιχεία. ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗ α. Σχολιάστε με βάση τον ορισμό την έννοια του κειμένου στις παρακάτω περιπτώσεις. Σε ποια κειμενικά είδη θα κατηγοριοποιούσατε καθένα από τα παρακάτω κείμενα; 1. έξοδος κινδύνου 2. Μην παρκάρετε 3. Η μέγιστη θα φτάσει τους 8 βαθμούς στα πεδινά 4. «Τηγάνι η Λεωφόρος!» 5. Έλα καλέ, εγώ είμαι πάρε με τηλέφωνο το βράδυ ή αύριο ή όποτε ευκαιρήσεις φιλιά Γωγώ 6. Βράστε πόσιμο νερό για 5 και αφήστε το λίγο να κρυώσει. Αδειάστε την κατάλληλη ποσότητα βρασμένου νερού σ ένα μπολ ή πιάτο. Προσθέστε την ανάλογη ποσότητα κρέμας και ανακατέψτε καλά. 7. Τόσο πολύ σ αγάπησα, Κερά, που άκουγα διπλά τα βήματά μου! Πάταγα γώ στραβός μεσ στα νερά; Κι εσύ κοντά μου... Σκαρίμπας Γιάννης: Ουλαλούμ Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 21

4. ΚΑΠΟΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ που χρησιμοποιούνται στην ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ 4.1 Η ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ και οι υποκατηγορίες της (πρόσκληση, σημείωμα, αγγελτήριο, αγγελία, κλπ.) Η συγγραφή μιας επιτυχημένης ανακοίνωσης προϋποθέτει ότι έχουν γίνει κατανοητοί α. Οι επικοινωνιακοί στόχοι της ανακοίνωσης Η ανακοίνωση είναι ένα είδος κειμένου που έχει σαν στόχο να ενημερώσει τους αναγνώστες / ακροατές, (συνήθως) για κάτι που θα γίνει, και (σπανιότερα) για κάτι που έγινε. β. Το προφίλ των αποδεκτών (αναγνωστών ή ακροατών της ανακοίνωσης) Αυτό σημαίνει ότι, κατά τη σύνταξη μιας ανακοίνωσης, η γνώση που έχουν οι αποδέκτες της για θέματα που σχετίζονται με το περιεχόμενό της, διαμορφώνει εν πολλοίς την τελική διατύπωση. Π.χ. η χρήση αρκτικόλεξων ή ακρωνυμίων εξαρτάται από το αν οι αποδέκτες της ανακοίνωσης γνωρίζουν τη σημασία τους. γ. Τα χαρακτηριστικά κειμενικά γνωρίσματα της ανακοίνωσης α. συντομία τηλεγραφικότητα β. πληροφοριακότητα γ. αυτοτέλεια δ. Η οργάνωση δόμηση της πληροφορίας στην ανακοίνωση Η ανακοίνωση και οι υποκατηγορίες της πρέπει να αναφέρονται στα παρακάτω ποιος τι (γιατί) πού πότε ε. Το είδος των λεξικογραμματικών επιλογών που συνηθίζονται στην ανακοίνωση Η τηλεγραφικότητα και η πυκνότητα της πληροφορίας που από τη φύση της χαρακτηρίζουν την ανακοίνωση, κατευθύνουν σ ένα βαθμό και τις γλωσσικές επιλογές σε σχέση με αυτό το κειμενικό είδος. Αυτό σημαίνει π.χ. ότι προτιμώνται οι Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 22

γενικές προσδιοριστικές σε σχέση με τις αντίστοιχες αναλυτικές δομές που απαιτούν τη χρήση ρηματικών τύπων. Πχ. αγγελία γάμου vs. αναγγέλλουμε ότι θα παντρευτούμε αναγγέλλουμε την καθυστέρηση της πτήσης 737 vs. ότι η πτήση με αριθμό 737 θα καθυστερήσει / καθυστέρησε Αν εξετάσουμε το παρακάτω κείμενο θα διαπιστώσουμε ότι ικανοποιεί όλα τα κειμενικά αιτήματα που χαρακτηρίζουν μια επιτυχημένη ανακοίνωση. Χαρακτηριστικές είναι εδώ και οι γλωσσικές (γραμματικοσυντακτικές επιλογές): Η τηλεγραφικότητα αυτού του κειμενικού είδους εξασφαλίζεται με την επιλογή συνθετικών γλωσσικών δομών:...καθυστερήσεις στην καταβολή των αποδοχών όλων των κατηγοριών προσωπικού του Πανεπιστημίου (σειρά από γενικές προσδιοριστικές αποφυγή χρήσης των αντίστοιχων αναλυτικών δομών με χρήση ρημάτων). > From: Karapetros Ioannis > Sent: Friday, November 28, 2003 11:14 AM > To: Aegean University User >Subject: Ανακοίνωση Λόγω της συνεχιζόμενης κατάληψης, από ομάδα φοιτητών, του Κτιρίου Διοίκησης στο Λόφο Πανεπιστημίου στη Μυτιλήνη, αναμένεται να παρατηρηθούν καθυστερήσεις στην καταβολή των αποδοχών όλων των κατηγοριών προσωπικού του Πανεπιστημίου. Ελπίζουμε ότι θα έχουμε τη δυνατότητα να ολοκληρώσουμε τις απαιτούμενες διαδικασίες μέχρι το τέλος της ερχόμενης εβδομάδος. Καραπέτρος Ιωάννης Υπεύθυνος Οικονομικών Υπηρεσιών Πανεπιστημίου Αιγαίου ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗ α. Διαβάστε το παρακάτω κείμενο και συζητήστε κατά πόσο ικανοποιεί τους όρους μιας επιτυχημένης ανακοίνωσης. Για να απαντήσετε ολοκληρωμένα, εντοπίστε άστοχες πραγματώσεις σε γλωσσικό (γραφηματική αναπαράσταση, συνταγματικές σχέσεις), αλλά και σε κειμενικό επίπεδο. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Οι Πρυτανικές Αρχές και η Σχολή μας θα το θεωρήσουν τιμή τους αν έρθετε στην ορκομωσία αποφοίτων και απονομής πτυχίων, διπλωμάτων και βραβείων η οποία θα πραγματοποιηθεί τη Παρασκευή 28 Νοεμβρίου κατά τις εννιά στο Ομήριο Πνευματικό Κέντρο (Χίος). Απονομή του χρυσού μετάλλιου του Πανεπιστιμίου Αιγαίου στους μεγάλους δωρητές Νικόλα και Δημήτριο Λάνη, Καθομολόγιση αποφοίτων και απονομή μεταπτυχιακών διπλωμάτων των Προγραμμάτων Μεταπτυχιακών Σπουδών: «ΝΑ.Μ.Ε.», Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 23

«Σχεδιασμός, Διοίκηση και Πολιτική του Τουρισμού», «ΜΕ.ΔΙ.ΔΕ.», Καθομολόγιση αποφοίτων και θα δοθούν διπλώματα στα Τμήματα: «Διοίκισης Επιχειρίσεων», «Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών», Απονομή βραβείων και χρηματικών επάθλων σε φοιτητές που αρίστευσαν και αποφοίτους. Ευχαριστούμε 4.2 ΤΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Α (συνοπτική παρουσίαση) C.V. (Curriculum Vitae) 4.2.1 Οι στόχοι του βιογραφικού σημειώματος Στόχος του βιογραφικού σημειώματος είναι να ενημερώσει τον αναγνώστη για τη φυσιογνωμία του συντάκτη του. Είναι μία περίληψη παρουσίαση των στοιχείων ταυτότητας, επικοινωνίας, μόρφωσης, γνώσης, εμπειρίας, ικανοτήτων και συμπεριφορών ενός ατόμου. Συχνά παρουσιάζεται με τα αρχικά C.V. που αντιστοιχούν στις λατινικές λέξεις Curriculum Vitae που σημαίνουν «περίληψη ζωής». Για αυτούς που αναζητούν κάποια θέση εργασίας η αποστολή βιογραφικού αποτελεί ευκαιρία για γραπτή παρουσίασή τους σε ενδεχόμενο μελλοντικό εργοδότη. Είναι ένα μέσο προβολής του εαυτού μας ως ανθρώπινου πόρου, σε δυνητικούς ενδιαφερόμενους για την αξιοποίηση του πόρου αυτού. Βοηθάει, δηλαδή, αυτούς που αναζητούν υπαλλήλους ή/και συνεργάτες να αξιολογήσουν αρχικά τους υποψήφιους. 4.2.2 Το προφίλ των αναγνωστών του βιογραφικού σημειώματος Το βιογραφικό σημείωμα έχει αποδέκτη τον εργοδότη (επαγγελματικό βιογραφικό) ή τον καθηγητή (βιογραφικό για συνέχιση σπουδών ή υποτροφία). Αυτό σημαίνει ότι το περιεχόμενο του βιογραφικού καθορίζεται εν πολλοίς από τη μία ή την άλλη στοχοθεσία του. Π.χ. σε ένα επαγγελματικό βιογραφικό είναι πολύ πιθανό να πρέπει να τονιστεί η προϋπηρεσία του υποψηφίου, ενώ σε ένα βιογραφικό που στοχεύει στο να πείσει έναν καθηγητή ή μια επιτροπή για τη συμμετοχή του Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 24

φοιτητή στο β κύκλο σπουδών αυτό που θα πρέπει να είναι σαφώς προβεβλημένο είναι οι ακαδημαϊκές επιδόσεις του υποψηφίου. Θεωρητικά, κάθε διεκδίκηση θέσης απαιτεί ιδιαίτερο βιογραφικό σημείωμα, κατάλληλα γραμμένο για την περίσταση. 4.2.3 Γλωσσικά και κειμενικά χαρακτηριστικά του βιογραφικού Γλωσσικά χαρακτηριστικά Η τηλεγραφικότητα και η πυκνότητα της πληροφορίας που από τη φύση της χαρακτηρίζουν το βιογραφικό, κατευθύνουν σ ένα βαθμό και τις γλωσσικές επιλογές σε σχέση με αυτό το κειμενικό είδος: Είναι φυσικό να αποφεύγονται π.χ. οι δομές υπόταξης, ενώ η πυκνότητα στη διατύπωση οηγεί και εδώ στη χρήση γενικών προσδιοριστικών, ασύνδετων σχημάτων κ.ά. Κειμενικά χαρακτηριστικά α. Πληρότητα και συντομία: Το κείμενο πρέπει να καταλαμβάνει την ελάχιστη δυνατή έκταση. Συνήθως, αυτό που ονομάζουμε «σύντομο βιογραφικό σημείωμα» δεν πρέπει να ξεπερνά τις δύο σελίδες. Από την άλλη, πρέπει να είναι πλήρες και περιεκτικό, περιλαμβάνοντας και τις «σημαντικές λεπτομέρειες» που αφορούν τη συγκεκριμένη θέση ή που δημιουργούν το συγκριτικό σας πλεονέκτημα. β. Συνοχή και σαφήνεια: Αν ακολουθήσετε τον τρόπο παρουσίασης «παράγραφος και θέμα», αναπτύξτε μόνο τα απαραίτητα, φροντίζοντας να ακριβολογείτε. Επιλέξτε ενιαία μέθοδο παράθεσης των στοιχείων είτε κατά αντίστροφη ή κανονική χρονολογική σειρά είτε κατά σειρά σπουδαιότητας. Επειδή η τελευταία κρύβει κινδύνους υποκειμενισμού και μπορεί να προκαλέσει άβολες συζητήσεις στη συνέντευξη, χρησιμοποιήστε την μόνο αν είστε σίγουροι γι αυτήν και τον εαυτό σας. 4.2.4 Αδύναμα στοιχεία σε ένα βιογραφικό Προσπαθήστε να αποφύγετε: α. Τις πολλές λεπτομέρειες που προσθέτουν μόνο κόπωση στον αναγνώστη. β. Τα στοιχεία που θεωρείτε σημαντικά, αλλά αφήνουν αδιάφορο και ίσως «σκεπτικό» τον δυνητικό εργοδότη. γ. Τη διόγκωση των πραγματικών μας επιτευγμάτων. δ. Την αναφορά σε οικονομικές απαιτήσεις. Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 25

ε. Τα περιττά καλλιτεχνήματα που δεν προσθέτουν συνήθως στην ποιότητα του βιογραφικού μας σημειώματος. στ. Την αντιγραφή του βιογραφικού σημειώματος κάποιου άλλου. ζ. Τη χρήση συντομογραφιών, που αναδεικνύουν την ευρύτητα της γνώσης σας και εκνευρίζουν όσους δεν τη μοιράζονται μαζί σας. 4.2.5. Η οργάνωση δόμηση του βιογραφικού σημειώματος Η μορφή ενός αποδεκτού βιογραφικού σημειώματος δεν καθορίζεται από απόλυτη τυποποίηση αλλά μάλλον από το έθιμο της παράθεσης των πληροφοριών με ορισμένη σειρά. Ωστόσο σημαντικό στοιχείο του είναι το προσωπικό στιλ που αντικατοπτρίζει την ιδιοσυγκρασία του συντάκτη. Σύμφωνα με τα κυριαρχούντα μοντέλα στο βιογραφικό σημείωμα μπορούν να περιλαμβάνονται οι παρακάτω ενότητες: 1. Ατομικά στοιχεία: Ονοματεπώνυμο, διεύθυνση κατοικίας, ημερομηνία γέννησης, μητρική γλώσσα, οικογενειακή κατάσταση, στοιχεία ταυτότητας 2. Στοιχεία επικοινωνίας Πλήρης ταχυδρομική διεύθυνση, αριθμοί τηλεφώνου, e mail, ώρες κατάλληλες για επικοινωνία 3. Σπουδές Τίτλοι, έτη απόκτησης, διάρκεια σπουδών, βαθμός πτυχίου, εκπαιδευτικά ιδρύματα. Η σειρά εγγραφής μπορεί να είναι αντίστροφη χρονική ή κατά σημαντικότητα τίτλου. Η ενότητα των σπουδών πρέπει να αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα όπου απουσιάζει σημαντική επαγγελματική εμπειρία. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να αναφέρονται μαθήματα ή θέματα σχετικά με το αντικείμενο της επιδιωκόμενης θέσης εργασίας, ακόμα και το αντικείμενο και ο βαθμός της πτυχιακής εργασίας. 4. Επιστημονικές εργασίες δημοσιεύσεις συμμετοχές σε ερευνητικά προγράμματα Αυτή η ενότητα πρέπει να είναι αναλυτική στην περίπτωση που το βιογραφικό θα ληφθεί υπόψη για ακαδημαϊκή αξιολόγηση του υποψηφίου (μεταπτυχιακά, υποτροφία κλπ.). Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 26

5. Επαγγελματική εμπειρία Χρονικό διάστημα απασχόλησης, θέση, καθήκοντα, εργοδότης, αιτία αποχώρησης. Οι φάσεις της επαγγελματικής εμπειρίας πρέπει να αναφέρονται ομοιόμορφα ξεκινώντας από την πρόσφατη και περιλαμβάνοντας σχετικές ή άσχετες απασχολήσεις ακόμα και για μικρά διαστήματα. 6. Επιμόρφωση Σεμινάρια, ενημέρωση, εκπαίδευση, συνέδρια, ημερίδες, παρουσιάσεις κλπ. 7. Γενικές πληροφορίες Ξένες γλώσσες (με χαρακτηρισμό και αναφορά στον τίτλο / στους τίτλους των πιστοποιητικών γλωσσομάθειας) Γνώσεις ηλεκτρονικού υπολογιστή (αναλυτική αναφορά σε προγράμματα των οποίων υπάρχει γνώση Άδεια οδήγησης, χρήση μηχανών γραφείου, άλλες δεξιότητες (8. Ερασιτεχνικές ασχολίες ή/και κοινωνική δραστηριότητα Χόμπι, συμμετοχή σε συλλόγους σωματεία, συμμετοχή σε μεγάλες δραστηριότητες, εθελοντική προσφορά) 4.2.6. Παρουσίαση βιογραφικού σημειώματος Ευτυχώς ή δυστυχώς, το βιογραφικό σημείωμα κρίνεται αρχικά από την εμφάνισή του. Για να βοηθήσετε τους παραλήπτες του να προχωρήσουν σε ανάγνωσή του, φροντίστε να πληροί κάποιες ελάχιστες προδιαγραφές: Εμφάνιση λιτή και επιμελημένη: Φύλλα χαρτιού Α4 λευκά, περιθώρια στις σελίδες, σταθερά διαστήματα, στοίχιση σειρών, ευθυγραμμισμένα τα ισότιμα κείμενα, ενιαία εμφάνιση και ταξινόμηση στοιχείων είτε το κείμενο είναι δακτυλογραφημένο είτε χειρόγραφο. Μην κάνετε οικονομία στο χαρτί και αποφύγετε εκτυπώσεις διπλής όψης και κακής ποιότητας φωτοτυπίες. 4.2.7 Διάγραμμα βιογραφικού σημειώματος Ατομικά Στοιχεία Ονοματεπώνυμο Πατρώνυμο Ημερομηνία γέννησης / ηλικία Διεύθυνση κατοικίας Μιχαλακοπούλου Π., Γλώσσα και κείμενο: Η χρήση τους στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Επικοινωνίας Σελίδα 27