ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΑΠΑΝΤΗΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΑΠΑΝΤΗΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΩΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ: Ο 3 ΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Ο 20 ος αιώνας έχει μείνει στην Ιστορία ως ο αιώνας δυο φοβερών, πολυαίματων Παγκόσμιων Πολέμων, που συνοδεύτηκαν από έναν αγωνιώδη Ψυχρό Πόλεμο ανάμεσα σε δυο υπερδυνάμεις που καθεμιά τους ορεγόταν να κυριαρχήσει την Οικουμένη. Ο 21 ος αιώνας θα είναι τάχα ο αιώνας ενός τρίτου Παγκόσμιου Πολέμου ανάμεσα σε μιαν επιτιθέμενη αόρατη υπερδύναμη και σ έναν μεγάλο αριθμό αμυνόμενων χωρών, που η πρωτόφαντη αυτή δύναμη θέλει να τις αφανίσει, επειδή τις θεωρεί άρνηση και θανάσιμη απειλή κατά των θρησκευτικών, πολιτικών και όποιων άλλων «πιστεύω» και φιλοδοξιών της; Τις ειδοποιούς διαφορές αυτού του ιδιότυπου πολέμου με όλους τους προηγούμενους, τους λεγόμενους «κλασικούς», τις ξέρει ο καθένας: Όχι πια πόλεμος κρατών κατά κρατών, στρατών κατά στρατών, και όχι μάχες εκ παρατάξεως, όχι καν βομβαρδισμοί στρατιωτικών στόχων ή πόλεων. Μόνο εκρηκτικές επιθέσεις κατά «συμβολικών» κτιρίων ή πολυσύχναστων αστικών χωρών από μια χούφτα αγνώστους φανατικούς που σκοτώνουν αγνώστους και σκοτώνονται μαζί τους. Την ακόμα πιο τραγική διαφορά αποτελεί το ότι θύματα αυτού του πολέμου δεν είναι ένοπλοι αντίπαλοι, αλλά στη συντριπτική πλειοψηφία τους άοπλοι, άμαχοι, ανυπεράσπιστοι, περαστικοί, που καμία δεν έχουν σχέση με τις «εχθρικές» κυβερνήσεις και εξουσίες, με τα «κέντρα αποφάσεων», που τόσο τα μισούν οι βομβιστές, επειδή τα θεωρούν υπαίτια της δικής τους δυστυχίας. Πόλεμος κατά των ανεύθυνων και των άφταιγων, κατά των «ανθρώπων του δρόμου» που, ξαφνικά κι αναίτια, γίνεται τάφος τους. Μια ακόμα διαφορά: ο πόλεμος αυτός δεν είναι σύγκρουση ισχυρών κατά ισχυρών αλλά πόλεμος φτωχών (της Ανατολής) κατά πλουσίων (της Δύσης) και των συμμάχων ή συμπαραστατών τους. Η ευμάρεια, ο όλβος, η χλιδή των «δυνατών» που αρδεύεται, κατά ένα μεγάλο μέρος, από την υποταγή και την εκμετάλλευση των ενδεών χωρών στοιχειοθετεί, για τις τελευταίες, «ύβρη» και πρόκληση κατά των αδυνάμων και επιχείρημα μέγα για τους ηγέτες τους, που μανιάζουν να καταλύσουν αυτή την υπεροχή και τους υπερέχοντες. 1

Αλλά εδώ ενεδρεύει και η ουτοπία τους: Όσα πλήγματα κι αν καταφέρουν στους «πλουσιόσαυρους», όσα δημόσια ή μη οικοδομήματα κι αν ανατινάξουν, όσες χιλιάδες πολίτες κι αν σφαγιάσουν, είναι αδύνατο να τους φτωχύνουν απ τ αρίφνητα αγαθά τους, ν αποδυναμώσουν την ανεξάντλητη αρματωσιά τους, να τους επιβάλουν την πίστη τους και την εξουσία τους. Ακόμα κι αν κατόρθωναν να εξοντώσουν τους νυν ηγέτες τους, τη θέση τους θα έπαιρναν αμέσως άλλοι, ακόμα πιο ασυμβίβαστοι, ακόμα πιο συνασπισμένοι, ακόμα πιο ανελέητοι σε «μέτρα ασφαλείας», αφού θα είχαν πια την πάγκοινη συγκατάθεση των πολιτών τους να αμυνθούν κατά των μαζο δολοφόνων. Έτσι, θα θυσιάζονται όλο και πιο πολλοί αμέτοχοι κι απ τα δύο «στρατόπεδα», ενώ θα μένουν σώοι, ανέπαφοι και «δικαιωμένοι» οι ένθεν κακείθεν μεγαλομέτοχοι στρατοπεδάρχες και στρατηλάτες, που κινούν τους πολέμους και ψωμίζονται απ αυτούς. Στο γνωστό λόγο του της 4 / 6 / 1940 στη Βουλή των Κοινοτήτων, ο Τσώρτσιλ διακήρυττε: «Θα πολεμήσουμε τους χιτλερικούς στη γη και στη θάλασσα, θα πολεμήσουμε στον αέρα, θα πολεμήσουμε στις ακτές, στους κάμπους και στους δρόμους δε θα παραδοθούμε ποτέ». Αλλά σήμερα, πώς οι αμυνόμενοι θα πολεμήσουν στρατούς φαντάσματα, μαχητές σκιές, όπλα ανεξιχνίαστα που απειλούν κάθε στιγμή, κάθε πόλη, κάθε χτίριο, κάθε δρόμο, κάθε ανθρώπινη ομάδα, ανύποπτη, ανυπεράσπιστη, στο έλεος ανθρώπων χωρίς έλεος; Απ τη μια, τ αμέτρητα στρατά και τα τέλεια όπλα των δυνατών, αλλά και η τέλεια άγνοιά τους για το χρόνο, τον τόπο και τα μέσα της επίθεσης απ την άλλη, μερικοί αυτόχειρες και κάμποσοι τόνοι εκρηκτικών, αλλά και η τέλεια γνώση των σκοπών και των στόχων τους. Το παλαιό «δίκαιο του ισχυρότερου» ανατρέπεται: οι εξ ορισμού «επιφανείς» πανίσχυροι μένουν ανίσχυροι μπρος στους εξ ορισμού ανίσχυρους, επειδή ετούτοι διαθέτουν την ασύλληπτη ισχύ της αφάνειας και του αιφνιδιασμού. Κι ακόμα, επειδή οι πρώτοι κατέχονται από έρωτα ζωής έστω και εις βάρος των άλλων ενώ οι δεύτεροι από λατρεία θανάτου των άλλων και του εαυτού τους. Για τούτους, το ανέφικτο «ευ ζην» έχει αντικατασταθεί με το (κατά την πίστη τους) «ευ θνήσκειν», το εφικτότατο. Και δε βλέπουν, τόσο οι επιτιθέμενοι αόρατοι όσο και οι αμυνόμενοι ορατότατοι, πως ο καθένας τους παίζει το παιχνίδι του άλλου: Όσο περισσότερο αχόρταγοι δείχνονται οι κάθε «κράτορες» και «άρχες», τόσο πιο αιμοδιψείς θα γίνονται οι βομβοκράτορες όσο περισσότερο αδιαφορούν οι υπερεύποροι για τις τύχες και το μένος των απόρων, τόσο περισσότερο θ απλώνεται και θα εντείνεται των απόρων ο φονικός οίστρος και όσο περισσότερο η τρομοκρατία θα μανιάζει και θα θηρεύει, τόσο πιο πολύ θα φουντώνει, θα δικαιώνεται, θα «αγιοποιείται» η αντίδραση των αμυνόμενων και η μέγγενή τους επί δικαίων και αδίκων. 2

Κύκλος φαυλότατος αδιέξοδο ζοφερό πόλεμος χωρίς νικητές και χωρίς τέλος. Τέτοιος προμηνύεται ο αιώνας μας; Αιώνας απίθανης προόδου που μεταλλάζει σε αιώνα απύθμενου τρόμου; Μάριος Πλωρίτης, εφημερίδα «Το Βήμα» ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: 1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε σε 120 140 λέξεις. [Μονάδες: /25] 2. Στην πέμπτη παράγραφο να επισημάνετε: α) τι δηλώνει καθεμία από τις παρακάτω λέξεις που συμβάλλουν στη συνοχή των νοημάτων της: ακόμα, έτσι, ενώ, αλλά. β) τα δομικά της μέρη. [Μονάδες: /5] 3. α) Στην έκτη και όγδοη παράγραφο να επισημάνετε τους τρόπους πειθούς που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να δικαιολογήσετε τη χρήση τους. β) Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η έβδομη παράγραφος του κειμένου; [Μονάδες: /5] 4. α) Τι εξυπηρετεί, κατά τη γνώμη σας, η χρήση των πολλών ερωτημάτων; β) Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση των εισαγωγικών; [Μονάδες: /5] 5. Σε ποιο κειμενικό είδος ανήκει το απόσπασμα; Ποια τα χαρακτηριστικά του; Ποιες οι διαφορές του από το δοκίμιο; [Μονάδες: /5] 6. α) Να βρείτε τα συνθετικά μέρη των παρακάτω λέξεων του κειμένου: πρωτόφαντη, διαφορές, ειδοποιούς, στοιχειοθετεί, υπεροχή. β) Να αντικατασταθούν οι εξής λέξεις με άλλες ισοδύναμες νοηματικά: ανυπεράσπιστοι, ορεγόταν, ιδιότυπου, καταλύσουν, ευμάρεια. [Μονάδες: /5] 7. «Τις ειδοποιούς διαφορές στρατιωτικών στόχων ή πόλεων»: Να αναπτύξετε το περιεχόμενο της περιόδου σε 80 100 λέξεις. 3

[Μονάδες: /10] 8. Σε ένα άρθρο σας (έκτασης 500 600 λέξεων) που θα δημοσιευτεί στη σχολική εφημερίδα να δικαιολογήσετε το επιτακτικό αίτημα των λαών για την επικράτηση της ειρήνης και να επισημάνετε τους τρόπους με τους οποίους νομίζετε ότι μπορούν οι νέοι να συμβάλουν στον περιορισμό των εξοπλιστικών προγραμμάτων και τον αγώνα για την επικράτηση της ειρήνης. [Μονάδες: /40] ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ: Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Ο εκσυγχρονισμός, δηλαδή η παρακολούθηση και προσαρμογή προς τις εκάστοτε διεθνείς οικονομικές κυρίως συνθήκες, ώστε να διασφαλίζεται η σταθερότητα και η συνεχής πρόοδος και να προλαμβάνονται οι οπισθοδρομήσεις και τα αδιέξοδα, δε νοείται χωρίς να λαμβάνει υπόψη δύο κυρίως παράγοντες: την τάση παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, που είναι κυρίως αναπόφευκτο αποτέλεσμα της απελευθέρωσης του διεθνούς εμπορίου, και την ανάπτυξη της τεχνολογίας, κυρίως στον τομέα της επικοινωνίας χάριν της πληροφορικής, η οποία αποφασιστικά επιβάλλει και καθοδηγεί την παγκοσμιοποίηση. Αυτά σημαίνουν ότι, βαθμιαία, ολόκληρος ο πλανήτης γίνεται ένας ενιαίος χώρος. Ό,τι κάνει κάθε άνθρωπος, όπου γης, μπορεί να επηρεάσει τη ζωή και το μέλλον των άλλων ανθρώπων στον υπόλοιπο πλανήτη. Λ. χ. η άφρων ληστρική εκμετάλλευση των δασών της Ινδονησίας και του Αμαζονίου στη Βραζιλία προκαλεί τεράστιες και ανεξέλεγκτες πυρκαγιές, που επηρεάζουν τις κλιματολογικές συνθήκες σ ολόκληρη τη γη. Ή το ύψος των επιτοκίων στις ΗΠΑ ή τη Γερμανία έχει άμεσο αντίκτυπο στις υπόλοιπες οικονομίες, όπου γης, και συνεπώς και στην Ελλάδα, όπως άλλωστε η άνοδος ή η υποχώρηση των τιμών του πετρελαίου, από το οποίο είναι πλήρης η ενεργειακή εξάρτηση της Ελλάδας. Όπως η κρίση στο χρηματιστήριο του Χονγκ Κονγκ προκάλεσε αναστάτωση σε όλο τον κόσμο και στο χρηματιστήριο Αθηνών, έτσι προκαλεί ρίγη στην κυβέρνηση η άνοδος των επιτοκίων. Τα οικονομικά σύνορα ισοπεδώνονται από την κατάργηση των προστατευτικών δασμών, ποσοστώσεων και απαγορεύσεων εισαγωγής, ενώ τα εθνικά σύνορα δεν μπορούν να παρεμποδίσουν την επικοινωνία, την πληροφόρηση, τον επηρεασμό μιας χώρας, ενός λαού από τους άλλους. [ ] Η απάντηση στο εύλογο ερώτημα «κι εμείς οι Έλληνες τι πρέπει να κάνουμε;» είναι απλή, αλλά κι εξαιρετικά δύσκολο να υλοποιηθεί. Θα 4

πρέπει να γίνουμε ανταγωνιστικοί σε όλα τα επίπεδα. Αυτό σημαίνει: α) να παράγουμε προϊόντα που ζητά η διεθνής, αλλά και η ελληνική αγορά, β) να παράγουμε σε κόστος που επιτρέπει τιμές ανάλογες προς τις διεθνείς και, ει δυνατόν, χαμηλότερες, γ) τα προϊόντα μας να έχουν ποιότητα και ποικιλίες, που προτιμά η διεθνής κατανάλωση, δ) να συναλλασσόμαστε με προοπτική χρόνου και όχι με τη λογική του ό,τι αρπάζουμε μια κι έξω. Δηλαδή με συνέπεια προς τις συμβατικές δεσμεύσεις μας, καλόπιστα και με σεβασμό προς τον πελάτη. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να συνεχίσουμε και να αυξήσουμε τις εξαγωγές μας και θα μπορούν τα ελληνικά προϊόντα να αντιμετωπίσουν επιτυχώς τα ξένα και μέσα στην ελληνική αγορά. Η πρόκληση αυτή είναι ζήτημα ζωής και θανάτου. Ζήτημα ζωής και θανάτου στα πλαίσια του διεθνούς ανταγωνισμού είναι και ο εκσυγχρονισμός του εκπαιδευτικού μας συστήματος και γενικότερα της σε συνεχή υποχώρηση παιδείας μας, αφού η ανταγωνιστικότητα προϋποθέτει ανθρώπους με γνώσεις και δεξιότητες και άσκηση στο σκέπτεσθαι και όχι απλώς πτυχιούχους. Από τον τύπο ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: 1. Να γίνει η περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε σε 130 λέξεις. [Μονάδες: /25] 2. α) Πώς εξασφαλίζεται η συνοχή της τέταρτης παραγράφου; β) Να επισημάνετε τα βασικά μέρη της ίδιας παραγράφου. [Μονάδες: /5] 3. α) Στη δεύτερη παράγραφο να επισημάνετε τον τρόπο πειθούς που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας. β) Με ποιον τρόπο / μέθοδο αναπτύσσεται η ίδια παράγραφος του κειμένου; [Μονάδες: /5] 4. α) Με ποια συλλογιστική πορεία αναπτύσσεται το κείμενο; Τι γνωρίζετε γι αυτό το είδος συλλογισμού; β) «Τα οικονομικά σύνορα ισοπεδώνονται από την κατάργηση των προστατευτικών δασμών, ποσοστώσεων και απαγορεύσεων εισαγωγής», «Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να συνεχίσουμε και να αυξήσουμε τις εξαγωγές μας και θα μπορούν τα ελληνικά προϊόντα να αντιμετωπίσουν επιτυχώς τα ξένα και μέσα στην ελληνική αγορά»: Να μετατρέψετε τις προτάσεις του αποσπάσματος στην αντίθετη σύνταξη (από ενεργητική σε 5

παθητική σύνταξη ή αντίστροφα). Τι πετυχαίνει ο συγγραφέας με τη χρήση της ενεργητικής και τι με τη χρήση της παθητικής σύνταξης; [Μονάδες: /10] 5. α) Με καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να σχηματίσετε από μια περίοδο λόγου που να αναδεικνύει το περιεχόμενό της: προσαρμογή, αντίκτυπο, εξάρτηση, υποχώρηση, ισοπεδώνει. β) Να γράψετε από ένα συνώνυμο των παρακάτω λέξεων του κειμένου: άφρων, υλοποιηθεί, προϋποθέτει και ένα αντώνυμο των λέξεων: πρόοδος, αναστάτωση, παρεμποδίσουν. [Μονάδες: /5] 6. «Αυτά σημαίνουν ότι, βαθμιαία, ολόκληρος ο πλανήτης γίνεται ένας ενιαίος χώρος». Να αναπτύξετε το περιεχόμενο της περιόδου με 100 περίπου λέξεις. [Μονάδες: /10] 7. Υποθέστε ότι συμμετέχετε στη Βουλή των Εφήβων και έχετε αποφασίσει να μιλήσετε για το θέμα της παγκοσμιοποίησης. Να εξετάσετε κατά πόσο η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, της τεχνολογίας και της πολιτικής ωφελεί ή βλάπτει τους λαούς. Ποιο, κατά τη γνώμη σας, χαρακτήρα πρέπει να αποκτήσει η εκπαίδευση, ώστε να συμβάλει αποτελεσματικά στην επίλυση των προβλημάτων που προκύπτουν; (500 600 λέξεις). [Μονάδες: /40] ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ: ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΣΤΗ ΓΝΩΣΗ Χρειάστηκε να περάσουν αιώνες για να συνειδητοποιήσουμε και να ανακαλύψουμε εκ νέου «το συνεχές της γνώσης», την ανάγκη να ξαναδούμε τη γνώση στην ολότητά της. Αυτό είναι που τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο αναγνωρίζεται διεθνώς ως αίτημα της επιστήμης αλλά και της παιδείας. Θα μπορούσε μάλιστα να πει κανείς ότι τηρουμένων των αναλογιών έχουμε μια μορφή επιστροφής στην προσέγγιση της γνώσης που χαρακτήριζε τους διανοητές της ελληνικής αρχαιότητας, στη γνώση που συνδύαζε τη φιλοσοφία με τα μαθηματικά και τη γλώσσα, την τέχνη με την πολιτική, τον άνθρωπο με το θεό, τον κόσμο με τη ζωή, το μύθο με την πραγματικότητα, το σώμα με το πνεύμα. 6

Στην προσπάθεια του ανθρώπου να κατακτήσει τη γνώση πέρασε από το γενικό στο ειδικό, από το καθολικό στο μεμονωμένο, από το όλον στα μέρη. Η λαχτάρα για εξειδίκευση και το κυνήγι της ειδικής, πλήρους, βαθύτερης και εκτεταμένης γνώσης οδήγησε σε χωρισμούς και διαχωρισμούς, εν τέλει δε σε κατακερματισμούς. Οδήγησε σταδιακώς σε χωρισμό της επιστήμης σε επιστήμες, των επιστημών σε κλάδους, των κλάδων σε τμήματα, των τμημάτων σε τομείς κ. ο. κ. Παράλληλα οδήγησε στην ανάλυση και ανάδειξη των «ελάχιστων συστατικών», στις μονάδες, στα μόρια, στα άτομα, στα κουάρκ, στα ελάχιστα χαρακτηριστικά. Έτσι επήλθε βαθμηδόν όλο και μεγαλύτερη ειδίκευση αλλά και αποστασιοποίηση, όλο και μεγαλύτερη εμβάθυνση αλλά και διάσπαση, ένας απόλυτος κατακερματισμός που θυσίασε το δάσος στα δέντρα. Αυτό που προκύπτει ως αδήριτη ανάγκη σήμερα είναι να ξαναβρούμε το μίτο που ενώνει τις ποικίλες μορφές της γνώσης, αξιοποιώντας παράλληλα την εκπληκτική πρόοδο που έχει σημειωθεί στις επιστήμες. Να επανασυνδέσουμε τις θετικές επιστήμες με τις κοινωνικές ανθρωπιστικές και όλες μαζί με τις τέχνες και τον πολιτισμό. Να πραγματωθεί η μετάβαση από τις γνώσεις στη γνώση, να πάρει σάρκα και οστά η μέγιστη αυτή υπέρβαση. Με βάση τα σύγχρονα επιστημονικά επιτεύγματα και τις προκλήσεις του αιώνα μας να διαλεχθούν οι επιστήμες και οι επιστήμονες στο πλαίσιο μιας δημιουργικής διακλαδικότητας και διεπιστημονικότητας. Και όλα με επίκεντρο τον άνθρωπο. Έτσι που μέσα από τη συνέχεια και τη συνοχή της γνώσης, μέσα από την ανθρωπιστικά διηθημένη γνώση, μέσα από το καταστάλαγμα της γνώσης να προέλθει τελικά ο φωτισμός: η γνώση να γίνει σοφία. Γιατί γνώση μαζί και σοφία τι άλλο είναι από την κορύφωση και την καταξίωση του καθοριστικού γνωρίσματος και χαρίσματος του ανθρώπου, του πνεύματος; Απογοητευμένοι από το σκόρπισμα της γνώσης σε ασύνδετες πληροφορίες, αναζητήσαμε τη λύση στη διαθεματικότητα, ιδίως στο χώρο της εκπαίδευσης. Παίρνουμε διάφορα θέματα και τα εξετάζουμε από ποικίλες πλευρές (το νερό λ. χ. από πλευράς φυσικής και χημείας, υγείας, διάθεσης φυσικών πόρων και περιβάλλοντος, οικονομίας, αλλά και από τη σκοπιά της λογοτεχνίας, των εικαστικών τεχνών, της μουσικής κ. λπ.). Η διαθεματικότητα ήταν και είναι «μια κάποια λύση» όσο αποτελεί μορφή διεπιστημονικότητας. Παρά τον αποσπασματικό και μεμονωμένο χαρακτήρα της, είναι αναντίρρητα χρήσιμη, ιδίως ως εφαρμογή μιας συνδυαστικής θεώρησης που αναδεικνύει κάποια κοινά στοιχεία. [ ] Επιφυλλίδα του Γ. Μπαμπινιώτη στην εφημερίδα «Το Βήμα», 12 12 2010 7

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: 1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε σε 100 120 λέξεις. [Μονάδες: /25] 2. α) Ποια είναι τα δομικά μέρη της δεύτερης παραγράφου; β) Με ποια συλλογιστική πορεία αναπτύσσεται η ίδια παράγραφος του κειμένου; [Μονάδες: /10] 3. Να επισημάνετε το κειμενικό είδος στο οποίο ανήκει το απόσπασμα και να προσδιορίσετε τα χαρακτηριστικά του. [Μονάδες: /5] 4. Να εντοπίσετε τρεις φράσεις του κειμένου στις οποίες η γλώσσα χρησιμοποιείται συνυποδηλωτικά. [Μονάδες: /3] 5. α) Να βρείτε τα συνθετικά μέρη των παρακάτω λέξεων του κειμένου: διάσπαση, επήλθε, εκτεταμένη, διαλεχθούν, προσέγγιση, προκλήσεις. β) Να συνδυάσετε καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου με ένα κατάλληλο επίθετο: αίτημα, πληροφορία, πρόοδο, θεώρηση. [Μονάδες: /7] 6. «Γιατί γνώση μαζί και σοφία τι άλλο είναι από την κορύφωση και την καταξίωση του καθοριστικού γνωρίσματος και χαρίσματος του ανθρώπου, του πνεύματος;»: Να αναπτύξετε σε 80 100 λέξεις το νόημα του παραπάνω αποσπάσματος του κειμένου. [Μονάδες: /10] 7. Η κατάκτηση της γνώσης και η ηθικοπνευματική ολοκλήρωση υπήρξαν σχεδόν πάντα οι κύριοι στόχοι των νέων αλλά και η αποστολή και πρωταρχική επιδίωξη των εκπαιδευτικών. Να συνθέσετε ένα δοκίμιο στο οποίο θα προτείνετε τρόπους με τους οποίους οι νέοι αλλά και οι εκπαιδευτικοί θα μπορέσουν να υλοποιήσουν τους στόχους τους. (500 600 λέξεις) [Μονάδες: /40] 8

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΩΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ: 1. Ο Μ. Πλωρίτης στο κείμενό του καταθέτει τον προβληματισμό του αναφορικά με το μέλλον του 21 ου αιώνα. Πιο συγκεκριμένα, αναρωτιέται αν βαδίζει στα χνάρια του 20 ου με έναν τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο και εντοπίζει τις κύριες διαφορές του πολέμου αυτού με όσους προηγήθηκαν. Πρώτα απ όλα δεν πρόκειται για μια ένοπλη σύγκρουση ανάμεσα σε δυο ή περισσότερα κράτη ή ομάδες αλλά για επιθέσεις αυτοκτονίας από επίδοξους βομβιστές. Έπειτα, θύματα είναι ο απλός λαός, αφού η ευζωία της Δύσης έρχεται σε αντίθεση με την ανέχεια της Ανατολής και προκαλεί τη μανία της τελευταίας να καταργήσει αυτή την ανωτερότητα. Τα σχέδιά της όμως είναι ανέφικτα. Στη συνέχεια, ο συγγραφέας διερωτάται πώς στη συγκεκριμένη περίπτωση θα αντιπαραταχθεί κάποιος σε έναν εχθρό «φάντασμα», καθώς το δίκαιο του ισχυρού καταρρίπτεται, αφού οι αδύναμοι όχι μόνο δε φοβούνται τον θάνατο αλλά τον χρησιμοποιούν ως όπλο. Καταλήγοντας, εκτιμά ότι κανείς δε φαίνεται να αντιλαμβάνεται τη ματαιότητα όλων αυτών, με συνέπεια ο φαύλος κύκλος να διαιωνίζεται. 2. α) Ακόμα: προσθήκη Έτσι: αποτέλεσμα Ενώ: αντίθεση Αλλά: αντίθεση 2. β) Θεματική περίοδος: «Αλλά εδώ ενεδρεύει και η ουτοπία τους» Λεπτομέρειες σχόλια: «Όσα πλήγματα κατά των μαζο δολοφόνων» Περίοδος κατακλείδα: «Έτσι, θα θυσιάζονται όλο και ψωμίζονται απ αυτούς» 3. α) Έκτη παράγραφος: Επίκληση στην αυθεντία. Προκειμένου να ενισχύσει την αξιοπιστία του επιχειρήματός του και να δείξει τη διαφορά μεταξύ των κλασικών πολέμων και ενός ενδεχόμενου 3 ου Παγκόσμιου, επικαλείται τη θέση μιας αυθεντίας (Τσώρτσιλ). Όγδοη παράγραφος: Επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη. Προσπαθεί να διεγείρει στο κοινό του συναισθήματα όπως: αγανάκτηση, οργή, φόβο, μίσος. Μέσα πειθούς: Χρήση λέξεων με συγκινησιακή φόρτιση 9

(«αχόρταγοι», «οργή», «αιμοδιψείς», «υπερεύποροι», «τρομοκρατία», «μανιάζει»). Ειρωνεία («αγιοποιείται»). Σχήματα λόγου: μεταφορές («θ απλώνεται και θα εντείνεται των απόρων ο φονικός οίστρος», «τόσο πιο αιμοδιψείς θα γίνονται οι βομβοκράτορες»), προσωποποιήσεις («η τρομοκρατία θα μανιάζει και θα θεριεύει). 3. β) Τρόπος ανάπτυξης έβδομης παραγράφου: Σύγκριση αντίθεση. Συγκρινόμενες έννοιες: οι «ισχυροί» και οι «ανίσχυροι». Η σύγκριση γίνεται σημείο προς σημείο. Η αντίθεση αισθητοποιείται με τις διαρθρωτικές λέξεις: απ τη μια, απ την άλλη, ενώ. 4. α) Ερωτηματικές προτάσεις έχουν οι παράγραφοι: 1 η : «Ο 21 ος αιώνας θα είναι τάχα ο αιώνας όποιων άλλων «πιστεύω» και φιλοδοξιών της;» Πρόκειται για ρητορική ερώτηση η οποία λειτουργεί ως έναυσμα για τον ίδιο το συγγραφέα ώστε να αναπτύξει την επιχειρηματολογία του γι αυτό και βρίσκεται στον πρόλογο. Λειτουργεί μεταβατικά, διευκολύνοντας τον αναγνώστη να παρακολουθήσει ευκολότερα τη συλλογιστική πορεία του συγγραφέα. Τέλος, επιδιώκει να προβληματίσει τον αναγνώστη για το θέμα. 6 η : «Αλλά σήμερα, πώς οι αμυνόμενοι στο έλεος ανθρώπων χωρίς έλεος;» Ρητορική ερώτηση με την οποία ο συγγραφέας επιχειρεί να προβληματίσει τον αναγνώστη για τα γραφόμενα. 9 η : «Τέτοιος προμηνύεται ο αιώνας μας; Αιώνας απίθανης προόδου που μεταλλάζει σε αιώνα απύθμενου τρόμου;» Στην επιλογική παράγραφο ο συγγραφέας θέτει κάποια ερωτήματα τα οποία εκφράζουν την απογοήτευσή του για τον αιώνα μας. Επιδιώκει να εμπλακεί συναισθηματικά ο αναγνώστης. Γενικότερα, οι ρητορικές ερωτήσεις προσδίδουν αμεσότητα, ζωντάνια και παραστατικότητα στο κείμενο. 4. β) Τα εισαγωγικά χρησιμοποιούνται για να προσδώσουν έμφαση (π. χ. «κλασικούς»), ειρωνικό τόνο (π. χ. «επιφανείς»), όταν πρόκειται για λεκτικούς όρους ή φραστικά σύνολα που δεν ανήκουν στη νεοελληνική γλώσσα (π. χ. «ευ ζην»), μεταφορικά (π. χ. «στρατόπεδα»), όταν μεταφέρονται με ακρίβεια με λόγια άλλου (π. χ. «Θα πολεμήσουμε δε θα παραδοθούμε ποτέ»). 5. Πρόκειται για άρθρο στο οποίο αναλύεται ένα κοινωνικό θέμα που απευθύνεται στο ευρύτερο κοινό. Διαφορές άρθρου και δοκιμίου: 10

Το άρθρο αναφέρεται σ ένα επίκαιρο γεγονός το οποίο σχολιάζει και ερμηνεύει (ερμηνευτική δημοσιογραφία). Αντίθετα, το δοκίμιο δεν έχει επικαιρικό χαρακτήρα ακόμη και όταν αφορμάται από κάποιο σύγχρονο γεγονός, ανάγεται στο μόνιμο και στο γενικό. Στο άρθρο χρησιμοποιείται η αναφορική λειτουργία της γλώσσας κάτι που δε συμβαίνει σε όλα τα δοκίμια. Στο άρθρο απουσιάζει συνήθως ο προσωπικός και οικείος τόνος που χαρακτηρίζει το δοκίμιο. Το άρθρο είναι συντομότερο από ένα δοκίμιο. 6.α) Πρωτόφαντη πρωτο + φαντός < φαίνομαι Διαφορές δια + φέρω Ειδοποιούς εἶδος + ποιος < ποιῶ Στοιχειοθετεί στοιχείο + θετώ < θέτης < τίθημι Υπεροχή < υπερέχω < υπέρ + έχω β) ανυπεράσπιστοι = απροστάτευτοι ορεγόταν = επιθυμούσε ιδιότυπου = ιδιόμορφου καταλύσουν = καταργήσουν, ανατρέψουν ευμάρεια = ευπορία, ευημερία 7. Είναι γεγονός πως υπάρχει απόκλιση στον τρόπο διεξαγωγής των σημερινών πολέμων συγκριτικά με το παρελθόν. Ειδικότερα, στη σύγχρονη εποχή οι μάχες δε δίνονται σώμα με σώμα, αλλά διεξάγονται από απόσταση. Κατά κανόνα, οι πολεμικές συγκρούσεις έχουν μικρότερη διάρκεια, ενώ χαρακτηρίζονται από την τελειοποίηση της πολεμικής μηχανής. Απ τη μια διεξάγονται με ασφάλεια λόγω αποστάσεως της βολής, απ την άλλη τα πυρηνικά όπλα μπορούν ν αφανίσουν λαούς και να σβήσουν χώρες από το χάρτη. Τέλος, παρατηρούνται διαφορές στα γνωρίσματα του σύγχρονου πολεμιστή, ο οποίος δε διακρίνεται για την ανδρεία και παλικαριά του αλλά για την απανθρωπιά και ψυχρότητά του. 8. ΤΙΤΛΟΣ: Ένα αίτημα ΕΙΡΗΝΗ ΠΡΟΛΟΓΟΣ: Στην εποχή μας το κυρίαρχο και επιτακτικό αίτημα των λαών είναι το σταμάτημα των πολέμων και η παγίωση της ειρήνης. Το αίτημά τους αυτό δικαιολογείται, γιατί αναλογίζονται τα δεινά του πολέμου. Οι δυο παγκόσμιοι πόλεμοι των τελευταίων ετών άφησαν βαθιά τα ίχνη των 11

συμφορών τόσο σε ανθρώπινο δυναμικό, όσο και στη δημιουργία περιβαλλοντικών προβλημάτων. ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ: Α ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ Οι συνέπειες ενός πολέμου είναι αυτές που ευαισθητοποιούν τους λαούς σχετικά με την παγίωση της ειρήνης. Με τον πόλεμο: Καταστρέφονται ανθρώπινες υπάρξεις. Κυριαρχούν τα πάθη, εξαχρειώνονται τα ανθρώπινα ήθη, χάνεται η ανθρωπιά, οι άνθρωποι αποκτηνώνονται και καθαγιάζεται η απάνθρωπη αντίληψη «ο θάνατός σου η ζωή μου». Δε λειτουργούν οι πολιτειακοί θεσμοί. Η δημοκρατία καταλύεται και τα ανθρώπινα δικαιώματα παραβιάζονται. Η δικαιοσύνη και η ισονομία δε βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθούν και σε όλες τις περιπτώσεις ισχύει το δίκαιο του ισχυρότερου. Δημιουργείται άγχος, ανασφάλεια, αβεβαιότητα και υπαρξιακός φόβος σε άτομα και λαούς. Δεν επικρατεί κοινωνική γαλήνη και οι ανθρώπινες σχέσεις δηλητηριάζονται. Επικρατεί η καχυποψία, η εκμετάλλευση, η διαβολή και, όταν ο πόλεμος είναι εμφύλιος, δημιουργούνται αδελφοκτόνα μίση. Επέρχεται οικονομική χρεοκοπία σε άτομα και λαούς. Σταματούν οι εργασίες και διατίθενται τεράστια κονδύλια για αγορά πολεμικού υλικού. Αποτέλεσμα της κατάστασης αυτής είναι η αδυναμία των χωρών να διαθέσουν κονδύλια για την κοινωνική πρόνοια των πολιτών. Πλήθος ατόμων πεθαίνουν από ασιτία και ασθένειες. Οπισθοδρομεί ο πολιτισμός, γιατί δεν υπάρχει δυνατότητα ανάπτυξης της Παιδείας, των Επιστημών, των Τεχνών και των Γραμμάτων. Επέρχονται κοινωνικο πολιτικές ανακατατάξεις. Με το τέλος των πολέμων, πολλές φορές, αλλάζουν τα κοινωνικά και πολιτικά συστήματα των χωρών. Συμβαίνουν και γεωγραφικές ανακατατάξεις. Για να σταματήσουν οι πόλεμοι συνάπτονται συνθήκες που επιφέρουν, συνήθως, και αλλαγές συνόρων. Καταστρέφεται η φύση. Τα χημικά, τα πυρηνικά και τα πάσης φύσεως όπλα, που χρησιμοποιούνται στους πολέμους, δημιουργούν σοβαρά οικολογικά προβλήματα, με φοβερές συνέπειες για την υγεία των πολιτών. Β ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ: 12

Οι νέοι μπορούν να συμβάλουν με πολλούς τρόπους στον περιορισμό των εξοπλιστικών ανταγωνισμών και στην επικράτηση της ειρήνης: Οργάνωση σε ειρηνιστικούς συλλόγους και ευαισθητοποίηση των πολιτών με έντυπο υλικό, διαλέξεις και σχετικές εκπομπές από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Δυναμική παρουσία με πορείες και συλλαλητήρια, για να αποτρέψουν τις φιλοπόλεμες διαθέσεις πολλών κυβερνήσεων. Να είναι υπεύθυνοι και σοβαροί, ώστε να εισακούονται οι εισηγήσεις τους. Να σέβονται την παράδοση και τις αξίες των άλλων λαών. Να συνεργάζονται με νεολαίες άλλων χωρών. Να αποφεύγουν την παθητικότητα και τις νόθες μορφές ψυχαγωγίας, την καταναλωτική νοοτροπία και τον υλικό ευδαιμονισμό. Πολιτικοποίηση και όχι στείρα κομματικοποίηση. Ο άκριτος κομματισμός οδηγεί στο φανατισμό, στην οπαδοποίηση, στο δογματισμό, στον ετεροκαθορισμό και στη μαζοποίηση τα άτομα υπακούουν στο σύνθημα, γίνονται αδιάλλακτα και υιοθετούν επιθετική συμπεριφορά εναντίον ατόμων και λαών. Ορθή οριοθέτηση της έννοιας του έθνους, ώστε να αποφεύγονται τα φαινόμενα του ακραίου εθνικισμού και ρατσισμού. Παιδεία, για να μην πέφτουν τα άτομα θύματα προπαγάνδας και ετεροκαθορισμού. Αγώνας για την ενίσχυση του κύρους των διεθνών οργανισμών, ώστε να είναι ισχυροί και αποτελεσματικοί. ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Δε δικαιολογούνται οι νέοι να ζητούν δικαιώματα, να έχουν τη δυνατότητα να ψηφίζουν από το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας τους και να μην ενδιαφέρονται για τα φλέγοντα θέματα της εποχής τους, ένα από τα οποία είναι και η ειρήνη. Οφείλουν να ενδιαφέρονται για ένα ειρηνικό μέλλον. ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ: 1. Ο συγγραφέας στο κείμενό του αναφέρεται στο φαινόμενο της μετατροπής της οικουμένης σε μια ενιαία οικονομική, κυρίως, επικράτεια και εκτιμά τους στόχους που πρέπει να θέσουν οι Έλληνες προκειμένου να αντεπεξέλθουν σε αυτό το στόχο. Αναλυτικότερα, υπογραμμίζει πως ο εκσυγχρονισμός οφείλει να υπολογίζει την παραγωγή και διακίνηση των αγαθών και υπηρεσιών καθώς και την εξάπλωση της τεχνολογίας. Αυτό ουσιαστικά καθιστά τον πλανήτη ένα «παγκόσμιο χωριό». Οπουδήποτε 13

συμβαίνει κάτι, αυτό αντανακλάται σε ολόκληρο τον κόσμο. Έτσι, οικονομικά και εθνικά σύνορα καταργούνται, η επικοινωνία καθίσταται παγκόσμια και οι οικονομίες ανοικτές. Στη συνέχεια, απαντά στο ερώτημα που τίθεται αναφορικά με το πώς πρέπει να αντιδράσει η χώρα μας. Προτείνει, λοιπόν, συγκεκριμένες λύσεις που αφορούν στον τομέα της οικονομίας. Τέλος, ο αρθρογράφος προσθέτει πως ο εκσυγχρονισμός της εκπαίδευσης είναι ζωτικής σημασίας, ώστε ο σύγχρονος Έλληνας να λειτουργήσει αποτελεσματικά στο οικονομικό ανταγωνιστικό περιβάλλον της ετερότητας και παγκοσμιοποίησης. 2. α) Η συνοχή της παραγράφου εξασφαλίζεται με επαναλήψεις λέξεων, νοηματική συνάφεια και διαρθρωτικές λέξεις. Συγκριμένα παρατηρούμε τη διαρθρωτική λέξη «αλλά» (δηλώνει αντίθεση). Η δεύτερη περίοδος συνδέεται με την πρώτη με νοηματική συνάφεια. Η τρίτη περίοδος συνδέεται μορφοσυντακτικά με τη δεύτερη με την αντωνυμία «αυτό» που αναφέρεται στο περιεχόμενο της δεύτερης περιόδου. Η τέταρτη περίοδος συνδέεται με την τρίτη με τη διαρθρωτική λέξη «δηλαδή» (δηλώνει επεξήγηση). Στην τελευταία περίοδο η συνοχή εξασφαλίζεται με τη διαρθρωτική λέξη «έτσι» (δηλώνει αποτέλεσμα). Τέλος, στη συνοχή συντελεί και η διατήρηση ενιαίου ύφους. 2. β) Θεματική Περίοδος: «Η απάντηση στο εύλογο ερώτημα να υλοποιηθεί» Λεπτομέρειες / Σχόλια: «Θα πρέπει να γίνουμε προς τον πελάτη» Περίοδος Κατακλείδα: «Μόνο έτσι στην ελληνική αγορά». 3. α) Στη δεύτερη παράγραφο ο συγγραφέας, προκειμένου να πείσει και να προβληματίσει, κάνει επίκληση στη λογική. Χρησιμοποιεί κυριολεκτική γλώσσα, διαρθρώνει λογικά την ανάπτυξη των ιδεών και επιχειρηματολογεί. Τα επιχειρήματά του τα στηρίζει με τεκμήρια: παραδείγματα από το διεθνές οικονομικό γίγνεσθαι. 3. β) Η δεύτερη παράγραφος αναπτύσσεται με τη χρήση παραδειγμάτων: «Λ. χ. η άφρων η άνοδος των επιτοκίων». Διαρθρωτικές λέξεις που πιστοποιούν το συγκεκριμένο τρόπο ανάπτυξης: λ. χ., όπως. 4. α) Ο συγγραφέας ξεκινά με μια γενική διατύπωση περί παγκοσμιοποίησης της οικονομίας. Σταδιακά και με ειδικότερα στοιχεία οδηγείται στο τι οφείλει να κάνει η χώρα μας ώστε να αντεπεξέλθει στη νέα τάξη πραγμάτων. Άρα, έχουμε πορεία από το γενικό στο ειδικό, δηλαδή παραγωγική συλλογιστική πορεία. Παραγωγικός είναι ο συλλογισμός που ξεκινά από μια γενική / αφηρημένη αρχή (υπόθεση, ορισμό) που θεωρείται ότι έχει αποδεδειγμένη 14

ισχύ και καταλήγει σε συγκεκριμένο / ειδικό συμπέρασμα (στη διευκρίνιση ή την απόδειξη συγκεκριμένης γνώμης / άποψης). Εδώ η γενική θέση του συγγραφέα προηγείται της απόδειξης, ενώ η πορεία της σκέψης είναι αναλυτική. Ακόμα και αν απουσιάζει το ειδικό συμπέρασμα, αν ο συλλογισμός ξεκινά από μια γενική αρχή, κρίνεται παραγωγικός. Η παραγωγική μέθοδος οδηγεί σε βέβαια συμπεράσματα. 4. β) Η κατάργηση των προστατευτικών δασμών, ποσοστώσεων και απαγορεύσεων εισαγωγής ισοπεδώνει τα οικονομικά σύνορα: Ενεργητική σύνταξη. Μόνο έτσι θα μπορέσουν να συνεχιστούν και να αυξηθούν οι εξαγωγές μας και θα μπορούν να αντιμετωπιστούν επιτυχώς τα ξένα μέσα στην ελληνική αγορά από τα ελληνικά προϊόντα: Παθητική σύνταξη Με την ενεργητική σύνταξη τονίζεται το Υποκείμενο του μεταβατικού ρήματος, δηλαδή το πρόσωπο ή το πράγμα που δρα και δίνεται ζωντάνια και παραστατικότητα στο λόγο. Με την παθητική σύνταξη τονίζεται η δράση που προέρχεται από το ποιητικό αίτιο, το οποίο είτε διατηρείται είτε παραλείπεται και δίνεται επισημότητα και αντικειμενικότητα στο λόγο. 5.α) Είναι δύσκολη η προσαρμογή των υιοθετημένων παιδιών στη νέα τους οικογένεια. Ο πόλεμος στη γειτονική χώρα είχε σοβαρό αντίκτυπο στην τουριστική μας κίνηση. Η εξάρτησή της από την οικογένεια δεν της επέτρεψε να πραγματοποιήσει τα όνειρά της. Σημειώθηκε υποχώρηση του Γενικού Δείκτη Τιμών του χρηματιστηρίου. Ο κοσμοπολιτισμός ισοπεδώνει τις εθνικές παραδόσεις. 5. β) Συνώνυμα: Άφρων = ασύνετη Υλοποιηθεί = πραγματοποιηθεί Προϋποθέτει = απαιτεί Αντώνυμα: Πρόοδος: οπισθοδρόμηση Αναστάτωση: ανακούφιση, καθησυχασμός Παρεμποδίσουν: διευκολύνουν 6. Αυτά σημαίνουν ότι, βαθμιαία, ολόκληρος ο πλανήτης γίνεται ένας ενιαίος χώρος. Πράγματι, η παγκοσμιοποίηση δηλώνει ότι κάτι καθίσταται κοινό παγκοσμίως. Στην ουσία η παγκοσμιοποίηση είναι η προσπάθεια μετατροπής της οικουμένης σε μια ενιαία οικονομική, πολιτική και πολιτιστική επικράτεια. Αυτή η διαδικασία ενοποίησης της 15

γης συνεπάγεται τη σταδιακή εγκαθίδρυση ενός κοινού τρόπου σκέψης και ζωής σε όλο και περισσότερα τμήματα του παγκόσμιου πληθυσμού με διαβαθμίσεις, βέβαια, στην κατά έθνη ή κατά γεωγραφικές περιοχές πραγμάτωσή της. Έτσι, εξαπλώνονται προτεραιότητες και ιεραρχήσεις αναγκών οι οποίες απολήγουν σε αυτό που σήμερα ονομάζουμε παγκοσμιοποιημένο πολιτισμό και καθιστούν τον πλανήτη ένα «παγκόσμιο χωριό». 7. ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΗ: Αγαπητοί βουλευτές, ΠΡΟΛΟΓΟΣ: Χαρακτηριστικό γνώρισμα της εποχής μας είναι οι γρήγορες μεταβολές και οι ταχύτατες ανακατατάξεις σ όλους σχεδόν τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ό,τι στις αρχές του 20 ου αιώνα οι διανοούμενοι είχαν διατυπώσει ως ευχή, στις μέρες μας γίνεται πραγματικότητα. Η επικοινωνία των λαών είναι εύκολη και οι σχέσεις των ατόμων σε παγκόσμια κλίμακα είναι εφικτές. Άνθρωποι, ιδέες, πληροφορίες και αγαθά κυκλοφορούν με τέτοια ταχύτητα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη μας, με αποτέλεσμα ο άνθρωπος να παρακολουθεί έκπληκτος την εξέλιξη αυτή. Ζούμε στην εποχή της παγκοσμιότητας, που ευνοεί και την επικράτηση της παγκοσμιοποίησης, δηλαδή της μετατροπής της οικουμένης σε μια ενιαία οικονομική, πολιτική και πολιτιστική επικράτεια. Κατά πόσο, όμως, η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, της τεχνολογίας και της πολιτικής ωφελεί ή βλάπτει τους λαούς; ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ: Α ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ: Ο κόσμος γίνεται σταδιακά κοινωνός των επιτευγμάτων της επιστήμης και της τεχνολογίας στον τομέα της ιατρικής και της φαρμακολογίας (π. χ. τα φάρμακα παρασκευάζονται από πολυεθνικές εταιρίες), των επικοινωνιών, των οικιακών συσκευών με αναμφισβήτητα θετικά αποτελέσματα στην καθημερινή ζωή (ανέσεις, ευκολίες). Δίνονται δυνατότητες / κίνητρα (έργα υποδομές, θέσεις εργασίας) για οικονομική ανάπτυξη, μεταλαμπαδεύονται εμπειρίες στις νέες τεχνολογίες, στην τεχνογνωσία, ενώ ενισχύεται ο ανταγωνισμός σε προϊόντα και υπηρεσίες συχνά προς όφελος του καταναλωτή. Γενικότερα, διαπιστώνεται άνοδος του βιοτικού επιπέδου και ευημερία. Δημιουργούνται και διευρύνονται διεθνείς οργανισμοί, θεσπίζονται διεθνείς κανόνες και υπογράφονται συνθήκες που κατοχυρώνουν τα 16

ανθρώπινα δικαιώματα. Συνάμα, επεκτείνεται η κοινοβουλευτική δημοκρατία, ενώ οι ανταλλαγές και οι αλληλεπιδράσεις ευνοούν την ανανέωση των κοινωνικών δομών, τη βελτίωση των νόμων και των θεσμών καθώς και την πολιτική αναδιάρθρωση. Ωστόσο, η παγκοσμιοποίηση δεν αποτελεί πανάκεια, αφού ο εκπληκτικός σε επιτεύγματα παγκοσμιοποιημένος πια πολιτισμός έχει και έκδηλα προβλήματα σε διάφορα επίπεδα, ενώ διατυπώνονται ανησυχίες και φόβοι για το μέλλον. Ελλοχεύει ο κίνδυνος αλυσιδωτών αναταράξεων στην οικονομία καθώς και οικονομικής υποδούλωσης των ανίσχυρων λαών εξαιτίας των έντονων αλληλεπιδράσεων (ενεργειακό, άνοδος επιτοκίων, ανεργία, έλεγχος παραγωγής, δανεισμός με επαχθείς όρους, φθηνό εργατικό δυναμικό). Η κρίση της δημοκρατίας, αφού η εξουσία συγκεντρώνεται σε κλειστούς ολιγαρχικούς οικονομικούς, πολιτικούς κύκλους και δεν ανήκει στο λαό. Οι λαοί δεν αισθάνονται ότι μετέχουν στις αποφάσεις δια των δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεών τους. Γι αυτό ελλοχεύει ο κίνδυνος απαξίωσης της πολιτικής και το ενδεχόμενο της μοιρολατρικής αποδοχής της πολιτικής πραγματικότητας που θα οδηγήσει σε αποχή από τα πολιτικά δρώμενα. Επιπλέον, διαπιστώνεται ο έλεγχος της οικονομίας από πολυεθνικές επιχειρήσεις και η συνακόλουθη υποχώρηση τόσο του κράτους πρόνοιας όσο και της κοινωνικής πολιτικής σε βάρος των λαϊκών στρωμάτων. Ανησυχητική ένδειξη αποτελεί η λήψη μέτρων που απειλούν τα κατοχυρωμένα δικαιώματα των λαών στο χώρο εργασίας. Τέλος, παρατηρείται πολιτική εξάρτηση κρατών. Γενικότερα διαπιστώνεται κίνδυνος αλλοίωσης / εκφυλισμού των βασικών κοινωνικών θεσμών της πολιτικής, της οικονομίας, της τεχνολογίας που φαίνονται να αποσυνδέονται από τον κοινωνικό έλεγχο και τις κοινωνικές ανάγκες. ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ: Εύλογα, λοιπόν, προκύπτει το ερώτημα: Τι επιθυμούμε; Παγκοσμιοποίηση με το σύγχρονο πρόσωπό της, απάρνησή της παγκοσμιοποίησης ή παγκοσμιοποίηση με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα; Ασφαλώς, αυτό που οφείλει να επιδιώξει ο σύγχρονος κόσμος είναι μια «ανθρωποκεντρική» παγκοσμιοποίηση, έναν παγκόσμιο πολιτισμό που θα θεμελιωθεί στην εκπαίδευση. Β ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ: 17

Για να ξεπεραστούν τα πολύπλοκα προβλήματα που ανακύπτουν, η εκπαίδευση οφείλει να προσαρμόσει ανάλογα τα προγράμματά της. Επειδή απευθύνεται στους νέους, μπορεί να παίξει ουσιαστικό ρόλο στη θεραπεία των προβλημάτων. Πρέπει, λοιπόν, να είναι σύγχρονη, για να μπορεί να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του παρόντος. Οφείλει να παρακολουθεί τις εξελίξεις του παρόντος, να εντοπίζει τα προβλήματα, να προτείνει μέτρα και να προωθεί τις ενδεικνυόμενες λύσεις. Είναι καιρός η εκπαίδευση να αποβλέπει πρώτα στην κοινωνική διάσταση του ανθρώπου, στην ολοκλήρωσή του και ύστερα στην εξειδίκευσή του. Η εξισορρόπηση του τεχνικού και ηθικοπνευματικού πολιτισμού πρέπει να αποτελέσει κυρίαρχο στόχο. Με το περιεχόμενο σπουδών να επιδιώκει την καλλιέργεια της κρίσης και της φαντασίας, να οξύνει το νου και να προωθεί τον προβληματισμό και το στοχασμό. Το πλάτεμα του νου θα επιτευχθεί με την επανεξέταση και αναθεώρηση του περιεχομένου των σχολικών βιβλίων και με την απόρριψη της αντίληψης για τη χρήση ενός και μόνο βιβλίου για κάθε μάθημα. Για να πετύχει το στόχο της πρέπει να μεταλαμπαδεύει ηθικές αξίες και, με τα πρότυπα που θα προβάλλει, να καθιστά το άτομο ειλικρινές, ανιδιοτελές και δίκαιο. Να δημιουργεί στα άτομα τη συνείδηση ότι πρέπει να προηγείται το κοινωνικό συμφέρον έναντι του ατομικού. Η εκπαίδευση οφείλει να δίνει οράματα και να καλλιεργεί υψηλά ιδανικά. Να επιδιώκει την ορθή πολιτικοποίηση του ατόμου και να δημιουργεί δημοκρατική συνείδηση στους νέους. Να δημιουργεί ορθή αντίληψη για την έννοια του πατριωτισμού και της εθνικής συνείδησης. Να οδηγεί στη συνειδητοποίηση ότι οι πολιτισμοί είναι συμπληρωματικοί και με τον τρόπο αυτό να καταπολεμείται ο ακραίος εθνικισμός, ο σοβινισμός, ο φανατισμός και ο δογματισμός. Η εκπαίδευση οφείλει να μεταλαμπαδεύει τις παραδοσιακές αξίες με τέτοιο τρόπο, ώστε τα άτομα να διαμορφώνουν ορθά την πολιτιστική τους συνείδηση. Να καλλιεργεί το πνεύμα της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών. Τέλος, σκοπός της εκπαίδευσης οφείλει να είναι η ολοκλήρωση της προσωπικότητας του ατόμου, γιατί, ενώ η εποχή μας παρέχει τα μέσα να γίνουμε συνάνθρωποι, γινόμαστε όλο και πιο απάνθρωποι. ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Οφείλουμε να αποδεχθούμε την παγκοσμιοποίηση ως μια αντικειμενική πραγματικότητα και να αγωνιστούμε για να αντιμετωπίσουμε τους κινδύνους που φέρνει μαζί της με όπλο την εκπαίδευση. Δεν πρόκειται για παιχνίδι ανταγωνισμού, αλλά για την ίδια μας τη ζωή. ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ: Ευχαριστώ 18

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ: 1. Ο επιφυλλιδογράφος στο κείμενό του εξετάζει τη σημασία της γνώσης και αναγνωρίζει τη συνέχεια αυτής, ώστε να καταλήγει σε σοφία από και για τον άνθρωπο. αναλυτικότερα, σήμερα ως αξίωση της επιστήμης και της παιδείας προβάλλεται η μελέτη της γνώσης στο σύνολό της, αντίστοιχη με αυτήν των αρχαίων Ελλήνων στοχαστών. Στη συνέχεια, ο συγγραφέας παρατηρεί πως ο πόθος του ανθρώπου να αποκτήσει τη γνώση προκάλεσε τον κατακερματισμό της. Έτσι, κρίνει ως επιτακτική ανάγκη της εποχής μας την επιστροφή στο όλον, με παράλληλη αξιοποίηση των κατορθωμάτων της επιστήμης και εστιάζοντας στον ίδιο τον άνθρωπο, ώστε η γνώση να εξελιχθεί σε σοφία. Τέλος, αναγνωρίζει ως ένα βαθμό την αξία της διαθεματικότητας, η οποία αξιοποιείται ιδιαίτερα στο χώρο της εκπαίδευσης. 2. α) Θεματική περίοδος: «Στην προσπάθεια του ανθρώπου όλον στα μέρη» Λεπτομέρειες / Σχόλια: «Η λαχτάρα για εξειδίκευση ελάχιστα χαρακτηριστικά» Περίοδος κατακλείδα: «Έτσι επήλθε βαθμηδόν το δάσος στα δέντρα» 2. β) Η παράγραφος αναπτύσσεται με παραγωγική συλλογική πορεία. Συγκεκριμένα, ξεκινά από κάτι γενικό (η διάσπαση της γνώσης σε επιμέρους) και μετά προχωρά στα επιμέρους (αναφέρει ορισμένους διαχωρισμούς κατακερματισμούς της γνώσης). 3. Το απόσπασμα ανήκει στο κειμενικό είδος της επιφυλλίδας. Πρόκειται για τύπο κειμένου που αναφέρεται σε διάφορα θέματα, φιλολογικά, επιστημονικά, κοινωνικά, καλλιτεχνικά, πολιτικά και γράφεται από πρόσωπο ειδικό στο θέμα. Η θέση της στην εφημερίδα: δημοσιεύεται σε ορισμένη θέση και χωρίζεται συνήθως από την υπόλοιπη ύλη με ολοσέλιδη ή μικρή γραμμή. Η θέση της στο παρελθόν ήταν κατά κανόνα στο κάτω άκρο της σελίδας, ενώ σήμερα ποικίλλει. Θέμα: ο επιφυλλιδογράφος μπορεί να ξεκινήσει από ένα επίκαιρο θέμα, αλλά πολλές φορές προχωρεί σε παρατηρήσεις και σκέψεις διαχρονικού χαρακτήρα και γενικότερου ενδιαφέροντος. 4. Η γλώσσα λειτουργεί συνυποδηλωτικά στις παρακάτω περιόδους: «ένας απόλυτος κατακερματισμός που θυσίασε το δάσος στα δέντρα» «να ξαναβρούμε το μίτο που ενώνει τις ποικίλες μορφές της γνώσης» 19

«το σκόρπισμα της γνώσης» 5. α) διάσπαση: δια + σπῶ επήλθε: επί + έρχομαι εκτεταμένη: εκ + τείνω διαλεχθούν: δια + λέγω προσέγγιση: προσ + εγγίζω< ἐγγύς προκλήσεις: προ + καλῶ 5. β) παράλογο αίτημα έγκυρη πληροφορία αλματώδη πρόοδο συστηματική θεώρηση 6. Με τη γνώση και τη σοφία ο άνθρωπος καταπολεμά την αμάθεια και την άγνοια. Προσεγγίζει την αλήθεια και αποκτά σφαιρική εποπτεία του κόσμου, αφού απαλλάσσει τη σκέψη του από εσφαλμένες αντιλήψεις και συντηρητικές ιδέες, από πλάνες και σκοταδισμό, από δογματισμούς και ιδεολογήματα. Γνώση και σοφία μαζί οδηγούν στην πνευματική συγκρότηση και στη μόρφωση. Διευρύνουν τον πνευματικό ορίζοντα του ατόμου, τον απαγκιστρώνουν από την πνευματική νωθρότητα. Τέλος, αναπτύσσουν το στοχασμό, τον ορθό λόγο, τον προβληματισμό και οξύνουν την κριτική ικανότητα, θέτοντας τα θεμέλια για την κατάκτηση της αληθινής παιδείας. Γιατί γνώση μαζί και σοφία τι άλλο είναι από την κορύφωση και την καταξίωση του καθοριστικού γνωρίσματος και χαρίσματος του ανθρώπου, του πνεύματος; 7. ΠΡΟΛΟΓΟΣ: Η γνώση στην εποχή μας εκτείνεται σε πολλά πεδία του επιστητού. Το πλάτος και το βάθος της γνώσης είναι απέραντο, γεγονός που οδήγησε και στην εξειδίκευση. Ωστόσο, η κατάκτηση της γνώσης και η ηθικοπνευματική τελείωση αποτελούσε πάντα τόσο κύρια επιδίωξη των νέων όσο και πρωταρχικό μέλημα των εκπαιδευτικών. ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ: Οι νέοι, για να προσεγγίσουν τη γνώση, οφείλουν να προγραμματίζουν και να οργανώνουν τη μελέτη τους με τέτοιο τρόπο, ώστε να φτάσουν ευκολότερα στο ποθητό αποτέλεσμα. Επειδή η κατάκτηση της γνώσης θεωρείται δύσκολο εγχείρημα, οι νέοι οφείλουν να επιδεικνύουν υπομονή, αγωνιστικότητα, επιμονή και αισιοδοξία. Να λαμβάνουν υπόψη τους τις συμβουλές των μεγαλύτερων. 20