ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 15 ΜΑΪΟΥ 2009 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΕΙΜΕΝΟ Η µεγαλύτερη αρετή του βιβλίου είναι ότι σου προτείνει έναν πόλεµο έντιµο: ιαλέγεις τα βιβλία που θέλεις µόνα τους εκείνα, όταν διαθέτεις ηθική υγεία, σε παρακινούν, κι άθελά τους ακόµα, να διαβάσεις άλλα, αντίθετα, για να µορφώσεις γνώµη, να συγκρίνεις, να διαφωτιστείς, να επιβεβαιώσεις την προσωπική σου αυτοτέλεια, να µη γίνεις ετερόφωτος, ετεροκίνητος. Έτσι, µε το ένα βιβλίο ν ανασκευάζει ή να πολεµάει τ άλλο, όλα µαζί σε γυµνάζουν στη διαδικασία του διαλόγου, όπου κανένας δεν ρητορεύει από «θέσεως ισχύος», γιατί εδώ την αυθεντία, όταν κι όπου υπάρχει, µε τρόπο πάντως ελέγξιµο, δεν την περιφρουρεί καµµιά αστυνοµική δύναµη. ικαίωµά σου να κρίνεις και τους µέγιστους, υπό προσωπική σου ευθύνη. Μ αυτή την έννοια και µόνο δηλαδή µε την υψηλότερη µπορεί κανένας να µιλάει, όπως συνηθίζεται, για «δηµοκρατία των Γραµµάτων». εν είναι καθεστώς ακέφαλο: οι άριστοι διαλάµπουν, και σε κλίµακα διεθνή. Αλλά δεν σε υποχρεώνει, δηλαδή δεν σε υποτάσσει, κανένας τους. Η αρετή τούτη γίνεται εντονότερα αισθητή σε καιρούς πολιτικά σκοτεινούς ή ισκιωµένους, όταν τα µαζικά µέσα επικοινωνίας µπαίνουν αυθωρεί 1 στην υπηρεσία του σατραπισµού 2. Το βιβλίο τότε, ως ελεύθερη έκφραση ιδεών, ή απαγορεύεται κι αυτό γίνεται τότε πανηγυρική εκδήλωση αδυναµίας των κρατούντων ή αποµένει µόνο του να διασώζει την αξιοπρέπεια των συνειδήσεων. Τα µέσα µαζικής επικοινωνίας τού στήνουν πολιορκία στενή, για να το παραµερίσουν, να το υποκαταστήσουν. Όταν το πετυχαίνουν, αυτό πληρώνεται πανάκριβα από τον άνθρωπο, µε αντίτιµο το αυτεξούσιό του. οκιµάστε όµως να χρησιµοποιήσετε το βιβλίο ως µέσο προπαγάνδας: Αναδίνει αµέσως µιαν αποφορά 3 σ ακτίνα µακρύτατη, ειδοποιεί. Είναι, θα έλεγε κανένας, µαγική, ακατάλυτη, η ζώνη που περιβάλλει την αγνότητα του βιβλίου. Υπάρχουν σοβαροί λόγοι να πιστεύουµε πως ο πολιτισµός µας έχει παρεκκλίνει, αν δεν έχει πάρει ολότελα στραβό δρόµο κάτω από την επίδραση σκοτεινών εκµεταλλευτών. Μόνη ελπίδα να διορθωθεί η πορεία του, όσο θα είναι ακόµα καιρός, το βιβλίο. Ο Βολταίρος είχε πει κάποτε πως τον κόσµο τον κυβερνάνε τα βιβλία. Σήµερα πρέπει ένας άλλος λόγος, ακόµα πιο κρίσιµος, να ειπωθεί: Πως ο κόσµος, αν σωθεί, θα το χρωστάει στο βιβλίο. Γιατί αυτό το γκόλφι 4 της ανθρωπιάς έχει τη δύναµη να ξορκίζει τα δαιµόνια, να εξυγιαίνει την ατµόσφαιρα, να οπλίζει τη λυτρωτική φαντασία, να ξυπνάει την αυτογνωσία, ν ανάβει το µάτι, να στυλώνει το φρόνηµα, να ψυχώνει το χέρι. Η µάχη του ανθρώπου δεν θα χαθεί ενόσω θα υπάρχει καταφυγή του Λόγου, το βιβλίο. Άγγελου Τερζάκη, Ταραγµένες ψυχές, Οι Εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 1993, σσ. 155-156 -------------------------------------------------------------------------------------- 1. αυθωρεί: ευθύς, αµέσως 2. σατραπισµός: δεσποτισµός, αυταρχισµός 3. αποφορά: δυσάρεστη οσµή, κακοσµία 4. γκόλφι: εγκόλπιο, φυλακτό Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειµένου που σας δόθηκε (90-110 λέξεις). Μονάδες 25
Β1. Να αναπτύξετε σε µια παράγραφο 80 έως 100 λέξεων το περιεχόµενο του παρακάτω αποσπάσµατος του κειµένου: µε το ένα βιβλίο ν ανασκευάζει ή να πολεµάει τ άλλο, όλα µαζί σε γυµνάζουν στη διαδικασία του διαλόγου... Μονάδες 11 Β2. α) Ο συγγραφέας χρησιµοποιεί ως τρόπο πειθούς και την επίκληση στην αυθεντία. Να εντοπίσετε το συγκεκριµένο τρόπο πειθούς στο κείµενο και να αιτιολογήσετε τη χρήση του. Μονάδες 4 β) Να βρείτε τέσσερα παραδείγµατα µεταφορικής χρήσης του λόγου µέσα από το κείµενο που σας δόθηκε. Β3. α) Να γράψετε ένα α ν τ ώ ν υ µ ο για καθεµιά από τις παρακάτω λέξεις: ετερόφωτος, ελέγξιµος, ευθύνη, ελεύθερη, αδυναµία. β) Να γράψετε ένα σ υ ν ώ ν υ µ ο για καθεµιά από τις παρακάτω λέξεις: αρετή, γνώµη, ισχύς, περιφρουρώ, φρόνηµα. Μονάδες 4 Μονάδες 5 Μονάδες 5 Β4. Να αναγνωριστεί το είδος της σύνταξης (ενεργητικής ή παθητικής) στις παρακάτω προτάσεις και να µετατραπεί η καθεµιά σύνταξη στην αντίθετή της: α) «γιατί εδώ την αυθεντία, όταν κι όπου υπάρχει, µε τρόπο πάντως ελέγξιµο, δεν την περιφρουρεί καµµιά αστυνοµική δύναµη.» β) «Η µάχη του ανθρώπου δεν θα χαθεί ενόσω θα υπάρχει καταφυγή του Λόγου, το βιβλίο». Μονάδες 6 Γ. Συχνά παρατηρείται πολλοί µαθητές να καταστρέφουν τα σχολικά τους βιβλία στα προαύλια των σχολείων κατά το τέλος του σχολικού έτους. Σε άρθρο που θα δηµοσιευθεί στη σχολική σας εφηµερίδα να αιτιολογήσετε το παραπάνω φαινόµενο και να αναφερθείτε στους τρόπους που θα συµβάλουν στην αρµονική συνύπαρξη του βιβλίου µε τα ηλεκτρονικά µέσα πληροφόρησης και γνώσης (500-600 λέξεις). Μονάδες 40
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο συγγραφέας στο κείµενο πραγµατεύεται την αξία του βιβλίου και την προσφορά του στον πολιτισµό. Αρχικά επισηµαίνει ότι το βιβλίο αποτελεί το µέσο πνευµατικής ολοκλήρωσης του ανθρώπου καθώς του επιτρέπει χωρίς περιορισµούς, να προσλάβει γνώσεις, να συγκρίνει και να αξιολογεί, ακόµα και τις αυθεντίες. Ειδικότερα, σε περιόδους πολιτικού σκοταδισµού, όπου τα µέσα µαζικής επικοινωνίας στρατεύονται και απαξιώνουν το βιβλίο, αυτό αντιστέκεται και διατηρεί την αυτονοµία του ανθρώπου. Άλλωστε, το ίδιο το βιβλίο δεν µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως µέσο προπαγάνδας. Καταλήγοντας, ο συγγραφέας εκφράζει την πεποίθηση ότι αποτελεί το µέσο σωτηρίας του πολιτισµού καθώς διαπλάθει ηθικοπνευµατικά τον άνθρωπο. Β1) Αναµφισβήτητα, η δύναµη του βιβλίου, έγκειται στην καλλιέργεια δηµοκρατικής συνείδησης, καθώς µε το να ένα βιβλίο να ανασκευάζει ή να πολεµάει το άλλο, όλα µαζί σε γυµνάζουν στη διαδικασία του διαλόγου. Κι αυτό γιατί µέσα από την πληθώρα γνώσεων, δίνεται η δυνατότητα στον αναγνώστη να γνωρίσει ετερόκλητες απόψεις και έτσι να προβληµατιστεί, να κρίνει, να αξιολογήσει και να διευρύνει τους πνευµατικούς του ορίζοντες. Πρόκειται αρχικά για ένα εσωτερικό διάλογο, που καθώς εξωτερικεύεται προάγει τον πολιτισµό και τη δηµοκρατία. Β 2α) «Ο Βολταίρος είχε πει κάποτε πως τον κόσµο τον κυβερνάνε τα βιβλία». Η επίκληση στην αυθεντία υλοποιείται µε τη δήλωση του ονόµατος της αυθεντίας και τη νοηµατικά απόδοση των λεγοµένων της. Ο συγγραφέας έτσι ενισχύει την αποδεικτική ισχύ του λόγου του και στηρίζει πληρέστερα τη θέση του. β) Το κείµενο είχε πολλές µεταφορές. Ενδεικτικά : «Τα µέσα µαζικής επικοινωνίας του στήνουν πολιορκία στενή»
«..ο πολιτισµός µας έχει παρεκκλίνει, αν δεν έχει πάρει ολότελα στραβό δρόµο». «..τον κόσµο τον κυβερνάνε τα βιβλία.» «Γιατί αυτό το γκόλφι της ανθρωπιάς..χέρι». Β 3α) ΑΝΤΩΝΥΜΑ Ετερόφωτος: αυτόφωτος, αυτόνοµος Ελέγξιµος: ανεξέλεγκτος Ευθύνη: ανευθυνότητα Ελεύθερη: ανελεύθερη, υπόδουλη Αδυναµία: δύναµη Β 3β) ΣΥΝΩΝΥΜΑ Αρετή= προτέρηµα, πλεονέκτηµα, χάρισµα Γνώµη= άποψη Ισχύς= δύναµη Περιφρουρώ= διαφυλάσσω, προστατεύω Φρόνηµα= ηθικό Β4α) ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ «γιατί εδώ η αυθεντία, όταν κι όπου υπάρχει µε τρόπο πάντως ελέγξιµο, δεν περιφρουρείται από καµία αστυνοµική δύναµη». β) ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ «Ο άνθρωπος δεν θα χάσει τη µάχη, ενόσω θα υπάρχει η καταφυγή του Λόγου, το βιβλίο». Γ. Άρθρο: Επικοινωνιακό Πλαίσιο Τίτλος: Μην καίτε τα βιβλία! ή
Η υποτίµηση του σχολικού βιβλίου ή Το βιβλίο στην πυρά! Ενδεικτικός Πρόλογος: Αφορµή από την επικαιρότητα Αναφορά στην πρόταση του Υπουργείου για επιστροφή των βιβλίων στη σχολική µονάδα στο τέλος της χρονιάς. Μεταβατική παράγραφος: Περιγραφή µιας παγιωµένης συµπεριφοράς στο τέλος του σχολικού έτους - Συνηθισµένη εικόνα η καταστροφή των σχολικών βιβλίων µε ποικίλους τρόπους. υσάρεστο φαινόµενο που αναδεικνύει την υποτίµηση του σχολικού βιβλίου αλλά και την απουσία οικολογικής συνείδησης. Ερώτηµα 1 ο : Αιτίες που ευθύνονται για την καταστροφή των βιβλίων: 1. Με βάση τα ακόλουθα στοιχεία ο µαθητής θα έπρεπε να αναδείξει ότι ο σύγχρονος έφηβος αµφισβητεί το εκπαιδευτικό σύστηµα και τις επαγγελµατικές προοπτικές που του προσφέρει. Βιώνει ένα ιδιαίτερα φορτικό καθηµερινό πρόγραµµα, µε αποτέλεσµα να αισθάνεται καταπιεσµένος και εγκλωβισµένος. Το σχολείο, ενώ θα έπρεπε να καλλιεργεί συστηµατικά και ανελλιπώς την αγάπη του παιδιού για το βιβλίο, «κατορθώνει» τελικά το αντίθετο: την απέχθειά του για αυτό. Έτσι, µέσω µιας βίαιης συµπεριφοράς εκδικείται, κατά τη γνώµη του, το µηχανιστικό και χρησιµοθηρικό εκπαιδευτικό σύστηµα: εκτονώνεται ψυχικά και - Παρωχηµένα βιβλία αναχρονιστικές γνώσεις - ασκαλοκεντρική µάθηση - Εντατικοποίηση και ανταγωνισµός για την εξασφάλιση µιας θέσης στην τριτοβάθµια εκπαίδευση Βαθµοθηρία - Άγχος - Αποστήθιση και απουσία καλλιέργειας της κριτικής σκέψης - εν είναι επιµεληµένα τα σχολικά βιβλία: ασάφειες, ανορθογραφίες, πυκνή και δυσνόητη γραφή, γενικολογίες, ασυνταξίες, έλλειψη παραστάσεων και εικόνων σχετικών µε το περιεχόµενο, απουσία συνοχής και νοηµατικής αλληλουχίας. - Χρήση ενός σχολικού εγχειριδίου 2. Ο σύγχρονος έφηβος δεν είναι τόσο αναγνώστης, όσο είναι θεατής. Προτιµά να παρακολουθεί τηλεοπτικές εκποµπές παρά να διαβάζει βιβλία εν έχει εντάξει το βιβλίο στην ψυχαγωγία του. 3. Απουσία κατάλληλης οικογενειακής αγωγής Λανθασµένα πρότυπα Η οικογένεια δεν έχει εµφυσήσει στα νεαρά άτοµα την αγάπη για το βιβλίο. 4. Υλιστικό καταναλωτικό πρότυπο ζωής Απαξίωση της πνευµατικής καλλιέργειας - Γενικότερη πολιτιστική και πνευµατική υποβάθµιση Απαξίωση της γνώσης που παρέχεται από το σχολείο. 5. Έµφυτη τάση του νέου για αντίδραση στο κατεστηµένο Παρορµητική συµπεριφορά. 6. Μαζοποίηση Μιµητική συµπεριφορά του µαθητή Ανωριµότητα και επιπολαιότητα. 7. Ο σηµερινός νέος έχει εξοικειωθεί περισσότερο µε τις νέες τεχνολογίες (ΜΜΕ, ιαδίκτυο, Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές) ελκυστικός τρόπος εκµάθησης και κατάκτησης της γνώσης. Ερώτηµα 2 ο : Τρόποι που θα συµβάλλουν στην αρµονική συνύπαρξη του βιβλίου και των ηλεκτρονικών µέσων πληροφόρησης και γνώσης
1. Το σχολείο θα πρέπει να εντάξει µε γρήγορους ρυθµούς τις νέες τεχνολογίες στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η χρήση των ηλεκτρονικών µέσων θα προσδώσει νέο περιεχόµενο, υψηλό ενδιαφέρον και µεγαλύτερη αποτελεσµατικότητα στη διδακτική πράξη. Η γνώση θα συνδεθεί µε το παιχνίδι, το µάθηµα θα είναι πιο κατανοητό και ευχάριστο, θα ενεργοποιηθεί η φαντασία και η κριτική σκέψη, θα περιοριστεί η παθητικότητα και η τυποποίηση που κατατρύχει τη µετάδοση της γνώσης, θα κεντριστεί η ερευνητική διάθεση, θα αυξηθεί η αυτενέργεια του µαθητή. Ειδικότερα: - Ανάθεση εργασιών στο µαθητή φιλέρευνη διάθεση αναζήτηση βιβλιογραφίας σε τράπεζες δεδοµένων (βιβλιοθήκες, αρχεία, ερευνητικά κέντρα κ.ά.) - Χρήση εκπαιδευτικών προγραµµάτων µε την τεχνολογία των πολυµέσων - συνδυασµός του παραδοσιακού βιβλίου µε οπτικοακουστικά µέσα ιαδραστική επαφή µε το παραδοσιακό βιβλίο. - Παροχή υπολογιστών στους µαθητές - Προτάσεις για βελτίωση των σχολικών βιβλίων Ο δάσκαλος να χρησιµοποιεί περισσότερα από ένα σχολικά εγχειρίδια εκσυγχρονισµός της διδακτικής µεθόδου - Εισαγωγή στην εκπαίδευση του ηλεκτρονικού βιβλίου - ιαδικτυακή σύνδεση των σχολείων - Οργανωµένες επισκέψεις σε βιβλιοθήκες ανάδειξη του βιβλίου ως καθολικού και διαχρονικού πνευµατικού αγαθού - ηµιουργία βιβλιοθηκών και αναγνωστηρίων Ελκυστικοί χώροι διαβάσµατος. 2. Ενεργοποίηση των πολιτικών και πολιτιστικών θεσµών και διανοουµένων για τη βελτίωση του παραδοσιακού (σχολικού) βιβλίου αλλά και για την προβολή και διάδοση του βιβλίου στο χώρο της νεολαίας (διαγωνισµοί συγγραφής βιβλίων από µαθητές, ενηµερωτική εκστρατεία από εκδοτικούς οίκους και συµµετοχή τους στα πολιτιστικά δρώµενα, προβολή των διεθνών εκθέσεων βιβλίου κ.ά.) Οι πνευµατικοί άνθρωποι να αναζητήσουν σύγχρονους τρόπους επικοινωνίας µε το νεανικό κοινό 3. Τα ΜΜΕ να προβάλουν εκποµπές στις οποίες θα γίνονται βιβλιοπαρουσιάσεις και βιβλιοκριτικές. 4. Το διαδίκτυο να ενηµερώνει για νέες εκδόσεις βιβλίων Έκπτωση στην αγορά βιβλίων από το ιαδίκτυο, δυνατότητα αγοράς σπάνιων βιβλίων. Ενδεικτικός Επίλογος: Είναι ανάγκη να υποστηριχτεί το βιβλίο, ώστε να συνεχίσει την πολιτιστική του αποστολή. Η καταστροφή και η εξαφάνιση των βιβλίων µας παραπέµπει στην επικράτηση δικτατορικών καθεστώτων και την παρεµπόδιση της ελεύθερης σκέψης. Μήπως βρισκόµαστε µπροστά σε ένα µελλοντικό ολοκληρωτισµό των ηλεκτρονικών µέσων, όπου τα βιβλία θα εξαφανίζονται ως επικίνδυνα; Τα θέµατα επιµελήθηκαν οι φιλόλογοι Μαρία Γριβέα Αντωνία Ταταράκη