ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Τμήμα Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων Διπλωματική Εργασία Επιπτώσεις από τη χρήση Συνεργατικών Συστημάτων στην Εκπαιδευτική Διαδικασία: Μελέτη του e-class στο ΤΜΣΠΣ Εκπονήθηκε κατά το Ακαδημαϊκό Έτος 2007-2008 Κατατέθηκε τον Νοέμβριο του 2008 Ευαγγελία Δουγαλή ΑΜ 511/2002017 Εξεταστική επιτροπή: Παναγιώτης Κουτσαμπάσης (επιβλέπων), Θωμάς Σπύρου, Μόδεστος Σταυράκης Ερμούπολη, Σύρος, 2008

Περιεχόμενα 0 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...9 0.1 ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΕΝΤΑΣΣΕΤΑΙ Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ...9 0.2 ΣΤΟΧΟΙ...10 0.3 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ...10 0.4 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ...11 1 ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ...12 1.1 ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΕΙΣ...13 1.1.1 Συνεργατικά Συστήματα (Collaborative systems, CWCW)...13 1.1.2 Λογισμικό και εργαλεία συνεργασίας (groupware and tools)...13 1.1.3 Ηλεκτρονική μάθηση (e-learning, online learning)...14 1.1.4 Συστήματα Υποστήριξης Συνεργατικής Μάθησης (Computer Supported Collaborative Learning-CSCL)...15 1.1.5 Γενική Κατηγοριοποίηση Συνεργατικών Συστημάτων...16 1.2 ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ...18 1.2.1 Επισκόπηση Συνεργατικών Συστημάτων Γενικού Σκοπού που Έχουν Υιοθετηθεί για την Υποστήριξη της Εκπαίδευσης...19 1.2.2 Επισκόπηση Συστημάτων Υποστήριξης Συνεργατικής Εκπαίδευσης - Μάθησης...21 1.2.3 Μερικές διαπιστώσεις σχετικά με τα υπάρχοντα συνεργατικά συστήματα υποστήριξης της εκπαιδευτικής διαδικασίας...26 1.3 ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΜΕΛΕΤΩΝ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ...27 1.3.1 Οργανωσιακές Επιπτώσεις...27 1.3.2 Επιπτώσεις στην Εκπαιδευτική Διαδικασία...28 1.3.3 Κοινωνικές Επιπτώσεις...29 1.3.4 Εμπειρικές Μελέτες Επιπτώσεων...31 1.3.5 Γενικές δυνατότητες και περιορισμοί των συστημάτων υποστήριξης της εκπαιδευτικής διαδικασίας...35 1.3.6 Υιοθέτηση και χρήση του e-class στα ακαδημαϊκά ιδρύματα στην Ελλάδα...40 1.4 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΤΜΣΠΣ ΚΑΙ E-CLASS...44 1.4.1 Εισαγωγή...44 1.4.2 Χαρακτηριστικά και λειτουργική δομή του e-class...47 1.4.3 Σχετικές Μελέτες Υιοθέτησης και Χρήσης του e-class...51 1.5 ΣΥΝΟΨΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...53 2 Η ΕΘΝΟΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΩΣ ΜΙΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ...55 2.1 H ΕΘΝΟΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ...55 2.2 ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ ΤΗΣ ΕΘΝΟΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ...59

2.2.1 Η έννοια της Αλληλουχίας...59 2.2.2 Έμφαση στην επιτόπια έρευνα (In situ research)...60 2.2.3 Σχέδια και Διαδικασίες...60 2.2.4 Ρουτίνες, Ρυθμοί, Μοτίβα...61 2.2.5 Κατανεμημένος Συντονισμός...61 2.2.6 Επίγνωση της Εργασίας...62 2.2.7 Συνθήκες και Μέσα...62 2.3 ΕΡΓΑΛΕΙΑ-ΜΕΘΟΔΟΙ ΤΗΣ ΕΘΝΟΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ...62 2.3.1 Ανάλυση Συνομιλίας (Conversation analysis)...63 2.3.2 Αναζήτηση Γενικού Πλαισίου (Contextual inquiry)...63 2.3.3 Μελέτη Ημερολογίου...64 2.3.4 Μοντέλα Τεχνουργημάτων (artifact model)...64 2.4 Η ΕΘΝΟΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ...64 2.4.1 Στροφή στο Κοινωνικό...65 2.4.2 Από την Εθνομεθοδολογική Έρευνα στο Σχεδιασμό και τη Γενίκευση...66 2.4.3 Το πρόβλημα της γενίκευσης των ευρημάτων...66 2.4.4 Μοτίβα Συνεργατικής Αλληλεπίδρασης...67 2.4.5 Από τα Επαναλαμβανόμενα Θέματα στα Μοτίβα Συνεργατικής Αλληλεπίδρασης...68 2.5 Η ΕΘΝΟΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ E-CLASS...69 3 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΈΡΕΥΝΑΣ...72 3.1 ΣΥΝΟΨΗ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ...72 3.2 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΈΡΕΥΝΑΣ...73 3.2.1 Ποσοτικά στοιχεία και μέθοδοι...74 3.3 ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΈΡΕΥΝΑΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΘΕΜΑΤΩΝ ΠΡΟΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ...75 3.3.1 Οργανωσιακές επιπτώσεις...76 3.3.2 Επιπτώσεις στην εκπαιδευτική διαδικασία...80 3.3.3 Κοινωνικές επιπτώσεις...85 3.4 ΔΕΙΓΜΑ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ...87 3.4.1 Δείγμα έρευνας...87 3.4.2 Συλλογή δεδομένων και διάρκεια έρευνας...88 3.5 ΣΥΝΟΨΗ...88 4 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΙΟΘΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ E- CLASS ΣΤΟ ΤΜΣΠΣ...89 4.1 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ E-CLASS ΣΤΟ ΤΜΣΠΣ...89 4.2 ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΗΘΕΙΩΝ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΤΜΣΠΣ ΚΑΙ ΤΟΥ E-CLASS...90 4.2.1 Φοιτητές του ΤΜΣΠΣ...91 4.2.2 Καθηγητές του ΤΜΣΠΣ...99

4.3 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ E-CLASS ΣΤΟ ΤΜΣΠΣ...104 4.3.1 Οργανωσιακές επιπτώσεις...104 4.3.2 Επιπτώσεις στην εκπαιδευτική διαδικασία...119 4.3.3 Κοινωνικές επιπτώσεις...134 4.4 ΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΒΕΛΤΙΩΣΕΙΣ ΤΟΥ E-CLASS...138 4.4.1 Βελτιώσεις σε επίπεδο συστήματος...140 4.4.2 Άλλες επιθυμητές δυνατότητες και απόψεις φοιτητών...152 4.5 ΣΥΝΟΨΗ...161 5 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ E-CLASS ΓΙΑ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ...166 5.1 ΤΗΛΕΔΙΑΣΚΕΨΗ...166 5.1.1 Κατηγορίες συστημάτων Τηλεδιάσκεψης...167 5.1.2 Τηλεδιάσκεψη και εκπαιδευτική διαδικασία...170 5.2 ΚΟΙΝΟΙ ΧΩΡΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ...171 5.3 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ...172 5.4 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΠΑΡΟΧΗ ΣΧΟΛΙΩΝ...174 5.5 ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΜΕΣΗΣ ΠΑΡΟΧΗΣ ΒΟΗΘΕΙΑΣ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ...175 5.6 ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΚΑΙ E-CLASS PERSONALIZED...175 5.6.1 Προσωποποιημένη πρόσβαση...175 5.6.2 e-class personalized...177 5.6.3 Open eclass 2.1 και Προσωποποιημένο χαρτοφυλάκιο...179 5.7 OPEN ECLASS 2.1...179 6 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...183 6.1 ΣΥΝΟΨΗ...183 6.2 ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΔΟΥΛΕΙΑ...185 6.3 ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ...186 7 ΑΝΑΦΟΡΕΣ...187 8 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...206

Εικόνες Εικόνα 1: Κατανομή Συνεργατικών Συστημάτων στους άξονες χώρου-χρόνου...17 Εικόνα 2: Κατανομή Συνεργατικών Συστημάτων σύμφωνα με το μοντέλο 3C...18 Εικόνα 3: Πλατφόρμες διαμοίρασης περιεχομένου για εξ αποστάσεως εκπαίδευση...21 Εικόνα 4: Επισκόπηση εκπαιδευτικών συνεργατικών συστημάτων και βασικών χαρακτηριστικών τους.26 Εικόνα 5: Η πλατφόρμα e-class στο ΤΜΣΠΣ...46 Εικόνα 6: Διεπαφή Φοιτητή στο e-class...49 Εικόνα 7: Διεπαφή Φοιτητή, Στοιχεία ηλεκτρονικού μαθήματος...51 Εικόνα 8: Η αρχική σελίδα του www.smart-survey.co.uk...75 Εικόνα 9: Open eclass 2.1...180 Εικόνα 10: Διεπαφή Φοιτητή στο Open eclass 2.1...181 Εικόνα 11: Διεπαφή Φοιτητή στο e-class 1.7 Υποσύστημα Έγγραφα...182 Εικόνα 12: Διεπαφή Φοιτητή στο Open eclass 2.1 Υποσύστημα Έγγραφα...182 Πίνακες Πίνακας 1: Πίνακας: Ενεργές εγκαταστάσεις e-class...44 Πίνακας 2: Η Εθνομεθοδολογία στη μελέτη του e-class στο ΤΜΣΠΣ...71 Πίνακας 3: Επιμέρους στόχοι της έρευνας σχετικά με τις οργανωσιακές επιπτώσεις του e-class και άλλες σχετικές έρευνες...79 Πίνακας 4: Επιμέρους στόχοι της έρευνας σχετικά με τις επιπτώσεις του e-class στην εκπαιδευτική διαδικασία και άλλες σχετικές έρευνες...85 Πίνακας 5: Επιμέρους στόχοι της έρευνας σχετικά με τις κοινωνικές επιπτώσεις του e-class και άλλες σχετικές έρευνες...87 Πίνακας 6: Φύλο συμμετεχόντων φοιτητών...91 Πίνακας 7: Έτος σπουδών συμμετεχόντων φοιτητών...92 Πίνακας 8: Τόπος σπουδών/διαμονής συμμετεχόντων φοιτητών...92 Πίνακας 9: Συνήθειες διαμονής φοιτητών στο 6 ο + έτος σπουδών...93 Πίνακας 10: Συχνότητα χρήσης Η/Υ φοιτητών...93 Πίνακας 11: Φοιτητές και κατοχή Η/Υ...94 Πίνακας 12: Φοιτητές και σύνδεση στο Internet...94 Πίνακας 13: Φοιτητές και πρόσβαση σε Η/Υ...95 Πίνακας 14: Φοιτητές και συχνότητα χρήσης του Internet...96 Πίνακας 15: Φοιτητές και συχνότητα χρήσης e-mail για ενημέρωση σε θέματα μαθημάτων...96 Πίνακας 16: Φοιτητές και έτη χρήσης του e-class...97 Πίνακας 17: Φοιτητές και συχνότητα χρήσης του e-class μέσα στο ακαδημαϊκό εξάμηνο...98 Πίνακας 18: Φοιτητές και συχνότητα χρήσης του e-class σε εξεταστικές περιόδους...99 Πίνακας 19: Φοιτητές και ανάγκη εκπαίδευσης για τη χρήση του e-class...99

Πίνακας 20: Καθηγητές και έτη διδασκαλίας στο ΤΜΣΠΣ...100 Πίνακας 21: Καθηγητές και συχνότητα χρήσης Η/Υ...101 Πίνακας 22: Καθηγητές και Η/Υ...101 Πίνακας 23: Καθηγητές και συχνότητα χρήσης e-mail...102 Πίνακας 24: Καθηγητές και έτη χρήσης του e-class...102 Πίνακας 25: Καθηγητές και ανάγκη εκπαίδευσης για τη χρήση του e-class...103 Πίνακας 26: Καθηγητές και συχνότητα χρήσης του e-class μέσα στο ακαδημαϊκό εξάμηνο...104 Πίνακας 27: Φοιτητές και συμβολή e-class και e-mail στην αύξηση των διαθέσιμων ατόμων προς επικοινωνία...105 Πίνακας 28: Φοιτητές και συμβολή e-class και e-mail στην αύξηση της συχνότητας επικοινωνίας...106 Πίνακας 29: Φοιτητές και επικοινωνία με μέλη του ΤΜΣΠΣ...106 Πίνακας 30: Φοιτητές και συνήθειες επικοινωνίας σχετικά με μαθήματα και εργασίες...107 Πίνακας 31: Καθηγητές και ενημέρωση φοιτητών για θέματα μαθημάτων...108 Πίνακας 32: Καθηγητές και επικοινωνία με διοικητικό προσωπικό...108 Πίνακας 33: Καθηγητές και αμεσότητα επικοινωνίας με φοιτητές μέσω e-class και e-mail...109 Πίνακας 34: Καθηγητές και προβλήματα από την 24ωρη διαθεσιμότητα e-class και e-mail...110 Πίνακας 35: Φοιτητές και προβλήματα από την 24ωρη διαθεσιμότητα e-class και e-mail...111 Πίνακας 36: Καθηγητές και επιπτώσεις του e-class στη διαχείριση του χρόνου...112 Πίνακας 37: Φοιτητές και επιπτώσεις του e-class στη διαχείριση χρόνου...112 Πίνακας 38: Φοιτητές και δυνατότητα απουσίας από τις διαλέξεις λόγω e-class...113 Πίνακας 39: Φοιτητές και Σ.Ε.Φ...114 Πίνακας 40: Φοιτητές και δυνατότητα ηλεκτρονικής υποβολής εργασιών μέσω e-class...115 Πίνακας 41: Φοιτητές και όγκος σημειώσεων λόγω e-class...116 Πίνακας 42: Φοιτητές και δυνατότητα απουσίας από τις διαλέξεις λόγω e-class...117 Πίνακας 43: Η άποψη των καθηγητών για την απουσία των φοιτητών από τις διαλέξεις λόγω e-class.117 Πίνακας 44: Καθηγητές και απαίτηση δημιουργίας σημειώσεων λόγω e-class...118 Πίνακας 45: Φοιτητές και ανάκτηση υλικού μαθήματος μέσω e-class...119 Πίνακας 46: Φοιτητές και προσπέλαση υλικού μαθήματος μέσω e-class...119 Πίνακας 47: Φοιτητές και χρήση e-mail για ενημέρωση σχετικά με μαθήματα...120 Πίνακας 48: Καθηγητές και συχνότητα χρήσης e-mail...120 Πίνακας 49: Η άποψη των φοιτητών για την διαθέσιμη πληροφορία μέσω e-mail...121 Πίνακας 50: Η άποψη των φοιτητών για τη διαθέσιμη πληροφορία μέσω e-class...121 Πίνακας 51: Φοιτητές και επικοινωνία μέσω e-class και e-mail με μέλη του ΤΜΣΠΣ...121 Πίνακας 52: Καθηγητές και επικοινωνία με φοιτητές μέσω e-mail...122 Πίνακας 53: Φοιτητές και συνήθειες επικοινωνίας για θέματα μαθημάτων και εργασιών...122 Πίνακας 54: Φοιτητές και συμβολή e-class και e-mail στην φιλικότερη και αμεσότερη επικοινωνία...123 Πίνακας 55: Καθηγητές και συμβολή e-class και e-mail στην αμεσότερη επικοινωνία με φοιτητές...123 Πίνακας 56: Καθηγητές και ενημέρωση φοιτητών για θέματα μαθημάτων...124 Πίνακας 57: Φοιτητές, τεχνολογίες δικτύωσης και ενημέρωση για θέματα σχολής...125

Πίνακας 58: Η άποψη των καθηγητών για τη συμβολή του e-class στην καλύτερη κατανόηση των μαθημάτων από τους φοιτητές...126 Πίνακας 59: Φοιτητές και συμβολή του πολυμεσικού περιεχομένου μέσω e-class στην κατανόηση των μαθημάτων...127 Πίνακας 60: Η άποψη των φοιτητών για τη διαθεσιμότητα πολυμεσικού περιεχομένου μέσω e-class...128 Πίνακας 61: Καθηγητές και αναρτώμενο εκπαιδευτικό υλικό στο e-class...128 Πίνακας 62: Φοιτητές και ενθάρρυνση συνεργασίας μέσω e-class και e-mail...129 Πίνακας 63: Η άποψη των φοιτητών για τη διαθεσιμότητα επιπλέον εκπαιδευτικού υλικού μέσω e-class...130 Πίνακας 64: η άποψη των φοιτητών για τον αριθμό των μαθημάτων στον οποίο παρέχεται επιπλέον εκπαιδευτικό υλικό...131 Πίνακας 65: Καθηγητές και αναρτώμενο εκπαιδευτικό υλικό στο e-class...131 Πίνακας 66: Η άποψη των φοιτητών για τη συμβολή του e-class στην οργάνωση της μελέτης...132 Πίνακας 67: Η άποψη των φοιτητών για τη συμβολή Ανακοινώσεων και Ημερολογίου στην οργάνωση εργασιών...133 Πίνακας 68: Η άποψη των φοιτητών για τη συμβολή των εργαλείων συνεργασίας του e-class στην οργάνωση εργασιών...133 Πίνακας 69: Φοιτητές και συμβολή e-class και e-mail στην επικοινωνία με μέλη του ΤΜΣΠΣ...134 Πίνακας 70: Η άποψη των φοιτητών για την ενίσχυση των κοινωνικών συναναστροφών μέσω e-class και e-mail...135 Πίνακας 71: Η άποψη των φοιτητών για τη συμβολή e-class και e-mail στην αμεσότερη και φιλικότερη επικοινωνία με καθηγητές...136 Πίνακας 72: Φοιτητές και τόπος διαμονής/σπουδών...136 Πίνακας 73: Η άποψη των φοιτητών για τη συμβολή e-class και e-mail στη δυνατότητα αποπεράτωση των σπουδών μακριά από τη Σύρο...137 Πίνακας 74: Φοιτητές και συμβολή e-class και e-mail στην μείωση της αίσθησης απομόνωσης κατά την απουσία από τη Σύρο...138 Πίνακας 75: Φοιτητές και ανάγκη βελτίωσης του e-class...139 Πίνακας 76: Καθηγητές και ανάγκη βελτίωσης του e-class...140 Πίνακας 77: Φοιτητές και επιθυμία ενίσχυσης του e-class με εργαλεία Τηλεδιάσκεψης...141 Πίνακας 78: Καθηγητές και επιθυμία ενίσχυσης του e-class με εργαλεία Τηλεδιάσκεψης...141 Πίνακας 79: Φοιτητές και επιθυμία ενίσχυσης του e-class με εργαλεία Ηλεκτρονικής Αξιολόγησης...142 Πίνακας 80: Καθηγητές και επιθυμία ενίσχυσης του e-class με εργαλεία Ηλεκτρονικής Αξιολόγησης...143 Πίνακας 81: Φοιτητές και επιθυμία ενίσχυσης του e-class με Κοινούς Χώρους Συνεργασίας...144 Πίνακας 82: Καθηγητές και επιθυμία ενίσχυσης του e-class με Κοινούς Χώρους Συνεργασίας...144 Πίνακας 83: Φοιτητές και επιθυμία ενίσχυσης του e-class με δυνατότητες ηλεκτρονικής παροχής σχολίων...145 Πίνακας 84: Καθηγητές και επιθυμία ενίσχυσης του e-class με δυνατότητες ηλεκτρονικής παροχής σχολίων...146

Πίνακας 85: Φοιτητές και επιθυμία ενίσχυσης του e-class με Υπηρεσίες Προσωποποιημένης Πρόσβασης...147 Πίνακας 86: Καθηγητές και επιθυμία ενίσχυσης του e-class με Υπηρεσίες Προσωποποιημένης Πρόσβασης...147 Πίνακας 87: Φοιτητές και επιθυμία ενίσχυσης του e-class με δυνατότητες άμεσης παροχής βοήθειας για θέματα μαθημάτων...148 Πίνακας 88: Φοιτητές και επιθυμία ενίσχυσης του e-class με δυνατότητες blogging...149 Πίνακας 89: Φοιτητές και επιθυμία ενίσχυσης του e-class με δυνατότητες επίγνωσης κατάστασης χρηστών...150 Πίνακας 90: Φοιτητές και επιθυμία περισσότερου χώρου στο e-class...151 Πίνακας 91: Καθηγητές και επιθυμία περισσότερου χώρου στο e-class...151 Πίνακας 92: Καθηγητές και επιθυμία ενίσχυσης του e-class με μηχανισμούς ανάκτησης αρχείων...152 Πίνακας 93: Απόψεις και σχόλια φοιτητών σχετικά με το e-class και επιπλέον επιθυμητές δυνατότητες...161

0 Εισαγωγή 0.1 Γνωστική περιοχή στην οποία εντάσσεται η διπλωματική εργασία Η ραγδαία εξάπλωση και συγχώνευση των τηλεπικοινωνιών και της πληροφορικής έχει δημιουργήσει νέες δυνατότητες επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ των ανθρώπων και σημαντικές αλλαγές είναι στο προσκήνιο ως αποτέλεσμα των εξελίξεων στην τεχνολογία, την κοινωνική δικτύωση και τη βαθύτερη κατανόηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ιδιαίτερα, τα τελευταία 15 χρόνια, η χρήση των τεχνολογιών και του διαδικτύου στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει πολύ μεγάλη αύξηση και ένα νέο τοπίο προκύπτει ως αποτέλεσμα της ανάπτυξης των Συνεργατικών Συστημάτων. Ο παγκόσμιος Ιστός και τα συστήματα που βασίζονται σε αυτόν έχουν σήμερα μετατραπεί από τεχνολογία πρόσβασης σε τεχνολογία συμμετοχής. Το επιστημονικό πεδίο της Συνεργατικής Εργασίας Υποστηριζόμενης από Υπολογιστές (ΣΕΥΥ) (Conputer Supported Collaborative Work, CSCW) συγκεντρώνει το ενδιαφέρον κοινοτήτων όπως της επιστήμης υπολογιστών, γνωστικής ψυχολογίας, κοινωνιολογίας και των παιδαγωγικών επιστημών. Η ΣΕΥΥ είναι ένα διεπιστημονικό πεδίο που επικεντρώνεται στην κατανόηση των χαρακτηριστικών της ομαδικής εργασίας με στόχο την σχεδίαση και αξιολόγηση συνεργατικών συστημάτων και τεχνολογιών, σε ένα εύρος από πεδία όπως εκπαίδευση, εμπόριο, έρευνα και ανάπτυξη, επικοινωνία συνεργατών, ενημέρωση, κοινωνικές συναναστροφές, κλπ. Με την υιοθέτηση των συνεργατικών συστημάτων στα ακαδημαϊκά ιδρύματα έρχονται στο προσκήνιο μια σειρά από μεγάλες αλλαγές σε κάθε τομέα της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Οι νέες τεχνολογίες μπαίνουν δυναμικά στο μετασχηματισμό της εκπαιδευτικής διαδικασίας αλλάζοντας τον τρόπο και το εύρος της πληροφορίας στην οποία έχουμε πρόσβαση, τον τρόπο και τα μέσα διαχείρισης της, τον τρόπο που αποκτάμε τη γνώση, τον τρόπο που επικοινωνούμε, τον τρόπο που αλληλεπιδράμε και συνεργαζόμαστε.

0.2 Στόχοι Η διπλωματική εργασία έχει ως στόχο την μελέτη των επιπτώσεων από την υιοθέτηση και μακροχρόνια χρήση του συστήματος e-class, ενός συνεργατικού συστήματος διαχείρισης περιεχομένου, το οποίο υποστηρίζει αδιάλειπτα την εκπαιδευτική διαδικασία στο τμήμα Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου από το ακαδημαϊκό έτος 2002-2003. Το τμήμα Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων έχει υιοθετήσει σύγχρονες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών για να υποστηρίξει τις διοικητικές, εκπαιδευτικές και ερευνητικές δραστηριότητες. Το e-class είναι ένα σύστημα με σημαντική επίδραση στην εκπαιδευτική διαδικασία. Οι στόχοι της διπλωματικής εργασίας είναι: Η ανάδειξη των πτυχών λειτουργίας της εκπαιδευτικής πλατφόρμας του e-class μέσα στο πλαίσιο του ΤΜΣΠΣ, Η διερεύνηση των επιπτώσεων υιοθέτησης και χρήσης του στο ΤΜΣΠΣ Η αναγνώριση προτάσεων βελτίωσης και επέκτασης του. 0.3 Μεθοδολογία έρευνας και δομή της εργασίας Η προσέγγιση που χρησιμοποιείται προς την επίτευξη των στόχων της εργασίας είναι εθνομεθοδολογική, δηλαδή χαρακτηρίζεται από την επιτόπια έρευνα, παρατήρηση, συλλογή και ερμηνεία δεδομένων που προκύπτει από την ενεργό συμμετοχή του ερευνητή στο υπό μελέτη σύστημα. Οι εθνομεθοδολογικές προσεγγίσεις θεωρείται ότι είναι δυνατόν να αποκαλύψουν απαιτήσεις και επιπτώσεις υιοθέτησης και χρήσης της τεχνολογίας οι οποίες είναι πλέον ασυνείδητες λόγω των συνηθειών των συμμετεχόντων στο σύστημα, και οι οποίες δεν θα ήταν δυνατόν να αποκαλυφθούν με μεθόδους άμεσης ερευνητικής παρέμβασης, όμως παρουσιάζουν δυσκολίες γενίκευσης των αποτελεσμάτων σε ένα γενικότερο πλαίσιο. Συμπληρωματικά, χρησιμοποιούνται ερωτηματολόγια που ερευνούν άμεσα τόσο την ερμηνεία των δεδομένων που έχουν συλλεχθεί από την παρατήρηση προς επιβεβαίωση τους, όσο και την ύπαρξη και συγκέντρωση «σκληρών» δεδομένων χρήσης και λειτουργίας του συστήματος. Επιπλέον έγινε ανάλυση των αρχείων καταγραφής του e-class. Η δομή της εργασίας έχει ως εξής: Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μια επισκόπηση των συνεργατικών συστημάτων στην εκπαιδευτική διαδικασία, των μελετών που έχουν γίνει στο παρελθόν σχετικά με Διπλωματική Εργασία - Δουγαλή Εύη ΤΜΣΠΣ - 2008 10

τις επιπτώσεις από την χρήση τους αλλά και μια περιγραφή της πλατφόρμας του e- class, στη μορφή που αυτή χρησιμοποιείται από το ΤΜΣΠΣ. Το δεύτερο κεφάλαιο προχωράει στην επισκόπηση της εθνομεθοδολογίας που αποτελεί και την κύρια προσέγγιση της έρευνας. Μέσα από τις βασικές της παραδοχές, τους τύπους και τα εργαλεία της, βλέπουμε πώς αυτή εφαρμόζεται στη μελέτη των συνεργατικών συστημάτων. Στο τρίτο κεφάλαιο περιγράφεται η μεθοδολογία και η οργάνωση της έρευνας που διεξήχθη στο ΤΜΣΠΣ, μια περιγραφή των υποστηριζόμενων μαθημάτων του ΤΜΣΠΣ μέσα από το e-class καθώς και τα θέματα προς διερεύνηση. Στο τέταρτο κεφάλαιο μελετώνται τα αποτελέσματα της έρευνας και παρουσιάζονται οι επιπτώσεις που προέκυψαν από την χρήση του e-class στο ΤΜΣΠΣ κατηγοριοποιημένες σε στοιχεία χρήσης, οργανωσιακές, εκπαιδευτικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Παρουσιάζονται επίσης οι βελτιώσεις που επιθυμούν φοιτητές και καθηγητές να γίνουν στο e-class αλλά και στον τρόπο χρήσης του ώστε να γίνει ακόμη πιο αποτελεσματική η υποστήριξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας Στο πέμπτο κεφάλαιο, μέσα από την εμπειρία που αποκτήθηκε τόσο από την ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας όσο και από τη μελέτη της χρήσης και των επιπτώσεων του e-class γίνονται προτάσεις για μελλοντικές προεκτάσεις του υπάρχοντος συστήματος. Το έκτο κεφάλαιο παρουσιάζει τα συμπεράσματα της εργασίας. 0.4 Ευχαριστίες Θα ήθελα σε αυτό το σημείο να ευχαριστήσω όλους εκείνους που συνέβαλαν με τον τρόπο τους στην εκπόνηση της παρούσας Διπλωματικής Εργασίας. Ευχαριστώ αρχικά όλους τους φοιτητές (φίλους και μη) και τους καθηγητές του τμήματος που αφιέρωσαν μέρος από τον προσωπικό τους χρόνο προκειμένου να συμμετάσχουν στην έρευνα και χωρίς αυτούς θα ήταν αδύνατη η ολοκλήρωση της Διπλωματικής. Ευχαριστώ ιδιαίτερα, τον κ. Π. Κουτσάμπαση για την καθοδήγησή του, την υπομονή του, και τις υποδείξεις του για τη σωστή ολοκλήρωση της έρευνας. Τον κ. Μ. Σταυράκη για τα στοιχεία χρήσης του e-class που παρείχε και τις επισημάνσεις του για τη δημιουργία του ερωτηματολογίου. Ευχαριστώ επίσης, τον Γρηγόρη και την Ελένη για την υπομονή τους, την συναισθηματική υποστήριξή αλλά και τις επισημάνσεις τους. Τέλος, όλους εκείνους που στάθηκαν δίπλα μου αυτό το διάστημα, με στήριξαν και ανέχθηκαν τις παραξενιές μου. Διπλωματική Εργασία - Δουγαλή Εύη ΤΜΣΠΣ - 2008 11

1 Συνεργατικά Συστήματα και Εκπαιδευτική Διαδικασία Στόχος του κεφαλαίου είναι η διερεύνηση του επιστημονικού πεδίου των συνεργατικών συστημάτων και το πώς αυτά εντάσσονται και υποστηρίζουν την εκπαιδευτική διαδικασία σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Τα συνεργατικά συστήματα αποκτούν σήμερα ολοένα και μεγαλύτερη χρήση εισβάλλοντας σε κάθε πτυχή της καθημερινότητας μας. Καίριας σημασίας είναι η εισαγωγή τους και στην εκπαιδευτική διαδικασία και οι αλλαγές που έρχονται στο προσκήνιο στις μέχρι πρόσφατα παραδοσιακές πρακτικές, σχέσεις και επικοινωνιακές συμπεριφορές μέσα στο ακαδημαϊκό εκπαιδευτικό πλαίσιο. Έχοντας ήδη εδραιωθεί σε πολύ μεγάλο αριθμό πανεπιστημίων κυρίως του δυτικού κόσμου, φέρνουν με την υιοθέτησή τους μια σειρά θετικών αλλαγών γεννώντας όμως ταυτόχρονα νέες προκλήσεις. Οι υπάρχουσες μελέτες επιπτώσεων της υιοθέτησης και χρήσης των συνεργατικών συστημάτων στην εκπαιδευτική διαδικασία μελετούν τόσο υπάρχοντα συστήματα σε πανεπιστημιακά τμήματα, όσο και γενικά θέματα χρήσης με σκοπό την ανάπτυξη συνεργατικών πλατφορμών που θα φέρουν την τεχνολογική ολοκλήρωση και την υποστήριξη κάθε πτυχής της εκπαιδευτικής διαδικασίας ακόμα ένα βήμα πιο μπροστά. Η δομή του κεφαλαίου έχει ως εξής: στο πρώτο υποκεφάλαιο διερευνώνται σχετικοί όροι όπως είναι τα συνεργατικά συστήματα, τα συστήματα υποστήριξης της εκπαιδευτικής διαδικασίας κ.α. και γίνεται μια κατηγοριοποίηση τόσο γενικά των συνεργατικών συστημάτων όσο και των συνεργατικών συστημάτων που υποστηρίζουν την εκπαιδευτική διαδικασίας. Στη συνέχεια, στο δεύτερο υποκεφάλαιο, γίνεται μια επισκόπηση των υπαρχόντων συνεργατικών συστημάτων στην εκπαιδευτική διαδικασία, μελετώνται οι γενικές δυνατότητες και οι περιορισμοί τέτοιων συνεργατικών συστημάτων και τέλος γίνεται αναφορά στην υιοθέτηση και χρήση τους από τα ελληνικά ακαδημαϊκά ιδρύματα. Το τρίτο υποκεφάλαιο ασχολείται με την επισκόπηση διαφόρων μελετών για τις επιπτώσεις των συνεργατικών συστημάτων (οργανωσιακές, εκπαιδευτικές, κοινωνικές). Τέλος γίνεται η παρουσίαση του e-class, του συνεργατικού συστήματος που υποστηρίζει το ΤΜΣΠΣ και των μελετών που έχουν γίνει στο παρελθόν για αυτό και ακολουθούν συμπεράσματα που προκύπτουν από τη μελέτη των παραπάνω θεμάτων.

1.1 Σημαντικοί ορισμοί και κατηγοριοποιήσεις 1.1.1 Συνεργατικά Συστήματα (Collaborative systems, CWCW) Τα Συνεργατικά Συστήματα (Collaborative Systems) ή αλλιώς Συστήματα Υποστήριξης της Συνεργασίας (Computer Supported Cooperative Work, CSCW) αναφέρονται σε μια ολοένα αυξανόμενη κατηγορία πληροφοριακών συστημάτων που ως κύριο στόχο έχουν την υποστήριξη της ανθρώπινης συνεργασίας και επικοινωνίας. Η Συνεργατική Εργασία Υποστηριζόμενη από Υπολογιστή (CSCW), ορίζεται από τους Carstensen και Schmidt (2002) ως πως οι συνεργατικές δραστηριότητες και ο συντονισμός αυτών μπορούνε να υποστηριχθούν από υπολογιστικά συστήματα ενώ σύμφωνα με τον Wilson (1991) το πεδίο των Συνεργατικών Συστημάτων συνδυάζει την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι εργάζονται μέσα σε ομάδες με τις τεχνολογίες που ενδυναμώνουν τη δικτύωση των υπολογιστών και το σχετικό υλικό, λογισμικό, υπηρεσίες και τεχνικές. Βασιζόμενα στη μεγάλη διάδοση του διαδικτύου, είτε στη μορφή ενδοδικτύου (Intranet) ή σε ευρύτερη κλίμακα (Internet), καθώς και στην ανάπτυξη τηλεπικοινωνιακής υποδομής μεγάλης ισχύος που επιτρέπει τη γρήγορη μετάδοση εικόνας, ήχου και δεδομένων τα Συνεργατικά Συστήματα αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη χρήση σήμερα, αφού βασίζονται στη (Αβούρης και Κόμης, 2003). Οι υπολογιστές γίνονται όλο και περισσότερο μηχανές επικοινωνίας, κατά συνέπεια μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μηχανές συνεργασίας είτε κλειστών είτε ανοικτών ομάδων ανθρώπων (Αβούρης, 2000). Ως ομάδα ορίζεται ένα σχετικά κλειστό και σταθερό σύνολο ανθρώπων που μοιράζονται τον ίδιο στόχο και συμμετέχουν σε συνεχή και άμεση επικοινωνία (Bannon & Schmidt, 1989). Τα Συστήματα Συνεργασίας έχουν ως βασικό στόχο να υποστηρίξουν τους χρήστες τους ώστε να επικοινωνήσουν, να αλληλεπιδράσουν -έμμεσα, άμεσα, διανεμημένα ή συλλογικά- και να συνεργαστούν αποτελεσματικά. Παρέχουν συνεπώς εργαλεία για την επικοινωνία και την ανταλλαγή ιδεών, εργαλεία πρόσβασης σε αρχεία κάθε τύπου πληροφορίας, συμβουλευτική κατά τη διάρκεια δραστηριοτήτων επίλυσης προβλημάτων, εργαλεία γραπτής και οπτικής επικοινωνίας καθώς και εργαλεία για κοινή χρήση χώρων εργασίας και υλοποίησης δραστηριοτήτων. 1.1.2 Λογισμικό και εργαλεία συνεργασίας (groupware and tools) Το Λογισμικό Συνεργασίας (groupware ή workgroup support systems) υποστηρίζει συνεργάτες που ασχολούνται με ένα κοινό έργο να επιτύχουν τους στόχους τους. Διπλωματική Εργασία - Δουγαλή Εύη ΤΜΣΠΣ - 2008 13

Τα Λογισμικά Συνεργασίας αποτελούν τη βάση τις Συνεργατικής Εργασίας Υποστηριζόμενης από Υπολογιστές. Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει συστήματα λογισμικού όπως email, κοινά ημερολόγια (shared calendars), λογισμικό συνομιλίας (chat), διαμοίρασης πόρων όπως π.χ. επιφάνειας εργασίας (desktop sharing), συστήματα συνεργατικού γραψίματος (collaborative writing), συστήματα διαμοίρασης περιεχομένου και εγγράφων (document/content management systems), διαχείριση έργων (project management tools), τηλεδιάσκεψη (conferencing), κλπ. Οι διακρίσεις μεταξύ των εργαλείων δεν είναι εύκολες, και πολλά λογισμικά συνεργασίας περιλαμβάνουν περισσότερες δυνατότητες. Υπάρχουν πάρα πολλοί ορισμοί και προσδιορισμοί των λογισμικών συνεργασίας, μερικοί είναι υπερασπίσιμοι και άλλοι είναι τόσο γενικοί, που χάνουν το νόημά τους. Μερικοί επιμέρους προσδιορισμοί και διακρίσεις των λογισμικών συνεργασίας είναι οι εξής: Διαδικτυακό λογισμικό συνεργασίας γενικό λογισμικό συνεργασίας: ανάλογα με το αν η πλατφόρμα είναι το διαδίκτυο ή όχι Λογισμικό και εργαλεία διαχείρισης γνώσης/πληροφορίας (knowledge / information management tools) Λογισμικό και εργαλεία διαμοίρασης γνώσης/πληροφορίας/πόρων (knowledge / information/recource sharing tools) Μια διαδεδομένη διάκριση είναι αυτή των Dix et al (2003), οι οποίοι διακρίνουν τα λογισμικά και εργαλεία συνεργασίας σε: Εργαλεία επικοινωνίας (communication tools) Εργαλεία διαμοίρασης της πληροφορίας (information sharing tools) Εργαλεία συνεργασίας (co-operation tools) Εργαλεία συντονισμού (co-ordination tools) Συστήματα κοινωνικών συναναστροφών (social encounter systems) 1.1.3 Ηλεκτρονική μάθηση (e-learning, online learning) Η Ηλεκτρονική Μάθηση (e-learning) προσδιορίζεται ως μια αλληλεπιδραστική εκπαιδευτική διαδικασία όπου το εκπαιδευτικό περιεχόμενο είναι διαθέσιμο online παρέχοντας αυτόματη ανατροφοδότηση στις μαθησιακές δραστηριότητες των σπουδαστών (Paulsen, 2003). Μπορεί να περιλαμβάνεται ή όχι η απευθείας επικοινωνία με ανθρώπους, ωστόσο η ηλεκτρονική εκμάθηση εστιάζει περισσότερο Διπλωματική Εργασία - Δουγαλή Εύη ΤΜΣΠΣ - 2008 14

στο εκπαιδευτικό περιεχόμενο παρά στην επικοινωνία μαθητών και καθηγητών. Η ηλεκτρονική εκμάθηση θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί ως ένας online «απόγονος» της εκπαίδευσης βασισμένης σε υπολογιστές (computer-based training-cbt) και της μέσω υπολογιστή παροχής οδηγιών (computer-aided instruction-cai). Ο όρος ηλεκτρονική μάθηση (e-learning) χρησιμοποιείται συνήθως ως ένας γενικός όρος αλλά και ως συνώνυμο των όρων (Hall, B. 2001): εικονική εκπαίδευση (virtual education), διαδικτυακή εκπαίδευση (Internet-based education), εκπαίδευση βασισμένη στο web (Web-based education) και εκπαίδευση μέσω επικοινωνίας υπολογιστών (education via computer mediated Communication-CMC). Σύμφωνα με την Kaplan-Leiserson: «Η Ηλεκτρονική Μάθηση καλύπτει ένα ευρύ σύνολο εφαρμογών και διαδικασιών, όπως εκπαίδευση βασισμένη στο web (Web-based education), εκπαίδευση μέσω υπολογιστών (computer-based learning), εικονικές αίθουσες διδασκαλίας και ψηφιακή συνεργασία. Περιλαμβάνει την παροχή εκπαιδευτικού υλικού μέσω διαδικτύου, ενδο/εξωδικτύων (intranet/extranet -LAN/WAN), οπτικοαουστικών υλικών κ.α.». Ο όρος ηλεκτρονική μάθηση δεν είναι ακριβής και θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η μάθηση είναι μόνο ένα από τα στοιχεία της εκπαίδευσης. 1.1.4 Συστήματα Υποστήριξης Συνεργατικής Μάθησης (Computer Supported Collaborative Learning-CSCL) Η Συνεργατική Μάθηση Υποστηριζόμενη από Υπολογιστές (ΣΜΥΥ ή αλλιώς Computer Supported Collaborative Learning, CSCL) αποτελεί ένα σημαντικό εκπαιδευτικό παράδειγμα το οποίο μεταξύ άλλων, στοχεύει στον σχεδιασμό εκπαιδευτικού λογισμικού και συνοδευτικών εκπαιδευτικών πρακτικών που υποστηρίζουν τη σύγχρονη ή/και ασύγχρονη συνεργασία σπουδαστών (Koschmann, 1996). Στα πλαίσια των συστημάτων συνεργασίας έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια και υπολογιστικά συστήματα που υποστηρίζουν τη Συνεργατική Μάθηση, η οποία ως διδακτική προσέγγιση προϋπήρχε των υπολογιστών (Αβούρης και Κόμης, 2003). Η Συνεργατική Μάθηση είναι μια συντονισμένη, σύγχρονη και διαλογική δραστηριότητα κοινής επίλυσης προβλημάτων, όπου οι συνεργάτες προσπαθούν να κατασκευάσουν και να διατηρήσουν κοινή αντίληψη ενός προβλήματος προκειμένου να φθάσουν σε μια κοινή λύση (Ανδρεάτος και Αβούρης, 2007). Η Συνεργατική Μάθηση Υποστηριζόμενη από Υπολογιστές είναι μια μορφή συνεργατικής μάθησης που υποστηρίζεται από υπολογιστές και από Τεχνολογίες Πληροφοριών και Επικοινωνιών (ΤΠΕ). Σκοπός της ΣΜΥΥ είναι η στήριξη των Διπλωματική Εργασία - Δουγαλή Εύη ΤΜΣΠΣ - 2008 15

σπουδαστών ώστε να μαθαίνουν μαζί αποτελεσματικά μέσα από τη χρήση των ΤΠΕ υποστηρίζοντας και διευκολύνοντας ομαδικές διαδικασίες με τρόπους που δεν θα ήταν εφικτοί στην πρόσωπο με πρόσωπο (face to face) επικοινωνία. Η ΣΜΥΥ δεν έρχεται να αντικαταστήσει την κατά πρόσωπο επικοινωνία, παρά να χρησιμοποιηθεί σε περιπτώσεις όπου αυτή είναι είτε αδύνατη είτε πολύ ακριβή και συχνά χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με την κατά πρόσωπο επικοινωνία φέροντας καλύτερα αποτελέσματα (Pemberton et al., 2002). Η Συνεργατική Μάθηση Υποστηριζόμενη από Υπολογιστές (ΣΜΥΥ) αποκτά συνεχώς νέες μορφές που προκύπτουν ραγδαία από την αξιολόγηση υπάρχοντων συστημάτων και των επιπτώσεων τους στην εκπαιδευτική διαδικασία, καθώς και από την εισαγωγή και ολοκλήρωση νέων τεχνολογιών σε αυτήν. 1.1.5 Γενική Κατηγοριοποίηση Συνεργατικών Συστημάτων 1.1.5.1 Κατηγοριοποίηση Συνεργατικών Συστημάτων με βάση το Χώρο και το Χρόνο Γενικά τα συνεργατικά συστήματα μπορούν να διακριθούν σύμφωνα με τις διαστάσεις του Χώρου (συνεργασία στον ίδιο χώρο ή από απόσταση) και του Χρόνου (σύγχρονη ή ασύγχρονη). Σε κάθε μια από τις κατηγορίες που ορίζουν οι διαστάσεις αυτές, έχουν αναπτυχθεί διαφορετικές εφαρμογές (Αβούρης, 2000). Σύγχρονες-Τοπικές Συνεργασία Στην κατηγορία σύγχρονων-τοπικών εφαρμογών υπάρχουν συστήματα που υποβοηθούν μια ομάδα ανθρώπων η οποία βρίσκεται στον ίδιο χώρο. Η μηχανή παίζει στην περίπτωση αυτή επικουρικό ρόλο σε αυτόν της ανθρώπινης επικοινωνίας που γίνεται και με άλλα μέσα. Παραδείγματα είναι η ηλεκτρονική αίθουσα διδασκαλίας στην οποία ο δάσκαλος και οι μαθητές μέσω των υπολογιστών τους μπορούν να γράψουν στον ηλεκτρονικό πίνακα και να επικοινωνήσουν προτείνοντας εναλλακτικές λύσεις σε ένα πρόβλημα. Σύγχρονη-Κατανεμημένη Συνεργασία Στην κατηγορία σύγχρονης-κατανεμημένης συνεργασίας υπάρχουν εργαλεία όπως σύγχρονοι ομαδικοί επεξεργαστές κειμένου, συστήματα σύγχρονης επικοινωνίας με ανταλλαγή κειμένων (internet relay chat IRC, talk κλπ.) συστήματα τηλεδιάσκεψης με χρήση video κλπ. Ασύγχρονη-Τοπική Συνεργασία Διπλωματική Εργασία - Δουγαλή Εύη ΤΜΣΠΣ - 2008 16

Στην κατηγορία ασύγχρονης-τοπικής συνεργασίας υπάρχουν εργαλεία συντονισμού ομάδων που συμμετέχουν σε ένα έργο (Project management), κοινά ημερολόγια, εργαλεία υποστήριξης και αποφάσεων από ομάδες Ασύγχρονη-Κατανεμημένη Συνεργασία Τέλος στην κατηγορία ασύγχρονης-από απόσταση συνεργασίας το πιο κλασικό παράδειγμα είναι το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και οι διάφορες εφαρμογές του, τα bulletin boards, κλπ. Εικόνα 1: Κατανομή Συνεργατικών Συστημάτων στους άξονες χώρου-χρόνου 1.1.5.2 Κατηγοριοποίηση Συνεργατικών Συστημάτων με βάση τις Λειτουργίες: Communication, Collaboration, Coordination Πέρα από την κατηγοριοποίηση σύμφωνα με το μοντέλο χώρου-χρόνου, μπορούμε επίσης να κατανείμουμε τα Συστήματα Συνεργασίας με βάση τις λειτουργίες τους. Σύμφωνα με το μοντέλο 3C -Communication, Collaboration, Coordination (Επικοινωνία, Συνεργασία, Συντονισμός) τα ΣΣ κατηγοριοποιούνται ανάλογα με το ποιες λειτουργίες υποστηρίζουν (Dix et al, 2003): Επικοινωνία (Communication) Η επικοινωνία ορίζεται ως η διαδικασία κατά την οποία ανταλλάσσεται πληροφορία μεταξύ ατόμων μέσα από ένα κοινό σύστημα συμβόλων, σημείων και συμπεριφορών. Συνεργασία (Collaboration-Cooperation) Διπλωματική Εργασία - Δουγαλή Εύη ΤΜΣΠΣ - 2008 17

Η συνεργασία ορίζεται ως η διαδικασία ανθρώπων ή ομάδων που εργάζονται από κοινού με κοινούς στόχους και πιθανώς κοινές μεθόδους. Συντονισμός (Coordination) Ο συντονισμός ορίζεται η συστηματική ανάλυση μιας κατάστασης, η ανάπτυξη σχετικής πληροφορίας και η πληροφόρηση της κατάλληλης διοικητικής εξουσίας για εφαρμόσιμες εναλλακτικές για την επιλογή του πιο αποτελεσματικού συνδυασμού των διαθέσιμων πόρων που θα ικανοποιούν αντικειμενικούς στόχους. Εικόνα 2: Κατανομή Συνεργατικών Συστημάτων σύμφωνα με το μοντέλο 3C 1.2 Επισκόπηση συνεργατικών συστημάτων στην εκπαιδευτική διαδικασία Στο παρόν υποκεφάλαιο γίνεται αρχικά μια παρουσίαση υπαρχόντων συνεργατικών συστημάτων που χρησιμοποιούνται στην υποστήριξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας και των βασικών τους λειτουργιών. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι γενικές δυνατότητες τέτοιων συστημάτων και οι περιορισμοί τους και τέλος παρουσιάζεται η κατάσταση που επικρατεί στα ελληνικά ακαδημαϊκά ιδρύματα σχετικά με τη χρήση εκπαιδευτικών συνεργατικών συστημάτων. Η σχετική έρευνα και ανάπτυξη αφιερώνεται στη χρήση των υπολογιστών όχι ως αντικαταστάτες των ανθρώπων-εκπαιδευτών, αλλά ως εργαλεία υποστήριξης της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ανάμεσα σε αυτά τα συστήματα συγκαταλέγονται: Διπλωματική Εργασία - Δουγαλή Εύη ΤΜΣΠΣ - 2008 18

συστήματα δημιουργίας υλικού για online μαθήματα (Ellerman et al., 1992), συστήματα δημιουργίας εκπαιδευτικού υλικού (Jackson & Bell, 1992), αλληλεπιδραστική παράδοση μαθημάτων (Newman, 1993), ηλεκτρονικά βιβλία (Benest, 1990), συστήματα αυτόματης υποβολής εργασιών (Luck & Joy, 1995) και συστήματα αυτόματης αξιολόγησης (Jackson, 1996; Jackson & Usher, 1997), συστήματα διαχείρισης της μάθησης (Learning Management Systems, LMS), και μαθησιακά συστήματα διαχείρισης περιεχομένου (Learning Content Management Systems,LCMS) (Prodromou & Avouris, 2006). 1.2.1 Επισκόπηση Συνεργατικών Συστημάτων Γενικού Σκοπού που Έχουν Υιοθετηθεί για την Υποστήριξη της Εκπαίδευσης Τα τελευταία χρόνια, πέρα από τα εκπαιδευτικά συνεργατικά συστήματα και τα συστήματα που υποστηρίζουν τη συνεργατική μάθηση, μέσα στα πλαίσια αλλαγών του παραδοσιακού σκηνικού της εκπαιδευτικής διαδικασίας, μεγάλη ανάπτυξη γνωρίζουν και διάφορα συστήματα που υποστηρίζουν τη διδασκαλία από απόσταση. Τα συστήματα αυτά υποστηρίζουν τη δημιουργία εκπαιδευτικών δικτυακών τόπων (π.χ. μαθήματα σε επιμέρους αντικείμενα, θεματικές ενότητες ειδικού ενδιαφέροντος, κλπ.), ενσωματώνοντας λειτουργίες, όπως σύγχρονη και ασύγχρονη επικοινωνία και συνεργασία, ομάδες συζητήσεων, διαχείριση χρηστών και τάξεων, υποστήριξη κατανεμημένων χώρων εργασίας, κλπ. Αναλυτικότερα: Το BSCW έχοντας ως κεντρική ιδέα τη δημιουργία ενός κατανεμημένου χώρου εργασίας (Shared Workspace), αποτελεί ένα σύστημα που υποστηρίζει ασύγχρονες και σύγχρονες μορφές συνεργασίας (εικονική βιβλιοθήκη για διαμοίραση αρχείων, ηλεκτρονικές συναντήσεις, τηλεδιασκέψεις) ανάμεσα σε χρήστες είτε του διαδικτύου είτε τοπικών δικτύων. Το First Class Collaborative Classroom είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα που υποστηρίζει πολλές δυνατότητες συνεργασίας με ενιαίο τρόπο. Υποστηρίζει τη διαχείριση και παράδοση περιεχομένου, την συγγραφή και την αξιολόγηση και εργαλεία συνεργασίας ομάδων και ατόμων. Το LearningSpace υποστηρίζει κατανεμημένη μάθηση μέσω του Διαδικτύου και τοπικού δικτύου τόσο μέσα από ασύγχρονη όσο και σύγχρονη επικοινωνία. Το TopClass επιτρέπει τη δημιουργία τάξεων με χρήστες και εκπαιδευτικό περιεχόμενο με συγκεκριμένη δομή καθώς και την εύκολη διαχείρισή τους από τους εκπαιδευτικούς ή τους διαχειριστές του συστήματος. Η λειτουργία του είναι δυνατή είτε μέσω εσωτερικού δικτύου είτε του διαδικτύου. Διπλωματική Εργασία - Δουγαλή Εύη ΤΜΣΠΣ - 2008 19

Το WebCsile έχει αναπτυχθεί με βάση το σύστημα CSILE. Αποτελείται από μια βάση δεδομένων που δημιουργείται από τους μαθητές που καταχωρούν σημειώσεις πάνω σε ένα επιλεγμένο θέμα. Οι σημειώσεις αυτές είναι στην κοινή χρήσης όλης της κοινότητας μάθησης. Τέλος το WebCT είναι ένα εργαλείο που διευκολύνει τη δημιουργία διαδικτυακών εκπαιδευτικών περιβαλλόντων. Υποστηρίζει τόσο ασύγχρονη όσο και σύγχρονη επικοινωνία καθώς και εργαλεία αξιολόγησης, διαχείριση αρχείων κ.α. Διπλωματική Εργασία - Δουγαλή Εύη ΤΜΣΠΣ - 2008 20

Πλατφόρμα BSCW Επισκόπηση Κατανεμημένος χώρος εργασίας που υποστηρίζει ασύγχρονες και σύγχρονες μορφές συνεργασίας ανάμεσα σε χρήστες είτε του διαδικτύου είτε τοπικών δικτύων. First Class Collaborative Classroom LearningSpace TopClass WebCsile WebCT Ολοκληρωμένο σύστημα που υποστηρίζει πολλές δυνατότητες συνεργασίας (διαχείριση και παράδοση περιεχομένου, συγγραφή και αξιολόγηση, εργαλεία συνεργασίας ομάδων και ατόμων). Υποστηρίζει κατανεμημένη μάθηση μέσω του Διαδικτύου και τοπικού δικτύου τόσο μέσα από ασύγχρονη όσο και σύγχρονη επικοινωνία. Επιτρέπει τη δημιουργία τάξεων με χρήστες και εκπαιδευτικό περιεχόμενο με συγκεκριμένη δομή καθώς και την εύκολη διαχείρισή τους από τους εκπαιδευτικούς ή τους διαχειριστές του συστήματος Έχει αναπτυχθεί με βάση το σύστημα CSILE και αποτελεί σύστημα καταχώρησης σημειώσεων παρέχοντας δυνατότητες κοινής χρήσης τους. Εργαλείο που διευκολύνει τη δημιουργία διαδικτυακών εκπαιδευτικών περιβαλλόντων. Υποστηρίζει τόσο ασύγχρονη όσο και σύγχρονη επικοινωνία καθώς και εργαλεία αξιολόγησης, διαχείριση αρχείων κ.α. Εικόνα 3: Πλατφόρμες διαμοίρασης περιεχομένου για εξ αποστάσεως εκπαίδευση Ενδεικτικά άλλες υπάρχουσες πλατφόρμες για εκπαιδευτική υποστήριξη είναι οι: BlackBoard, Click2learn Toolbook, IntraLearn, Saba Learning Enterprise, Centra Symposium, Virtual-U, VCampus, ecollege, ClassWeb, Authorware, ILIAS (open source), Manhattan (open source), OpenUSS. 1.2.2 Επισκόπηση Συστημάτων Υποστήριξης Συνεργατικής Εκπαίδευσης - Μάθησης Η υιοθέτηση και χρήση τόσο Συνεργατικών Συστημάτων υποστήριξης της εκπαιδευτικής διαδικασίας όσο και Συστημάτων Συνεργατικής Μάθησης είναι πλέον γεγονός σε ένα ολοένα και μεγαλύτερο κομμάτι εκπαιδευτικής βιομηχανίας. Με την Διπλωματική Εργασία - Δουγαλή Εύη ΤΜΣΠΣ - 2008 21

ανάπτυξη του ερευνητικού κλάδου και τις ανάγκες δικτύωσης και υποστήριξης τόσο των διαχειριστικών διαδικασιών των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων όσο και των εκπαιδευτικών, με την ανάγκη υποστήριξης του συνεχώς αυξανόμενου αριθμού των φοιτητών αλλά και την αναγνώριση των πλεονεκτημάτων από τη χρήση συνεργατικών τεχνολογιών έρχεται και η ανάπτυξη τέτοιων συστημάτων, τόσο εμπορικών όσο και ερευνητικών. Οι δυνατότητες, τα χαρακτηριστικά και οι υποστηριζόμενες λειτουργίες των συστημάτων αυτών ποικίλουν. Σύγχρονα ή ασύγχρονα, απλά ή ενισχυμένα μπορούν να καλύψουν κάθε ανάγκη ενός εκπαιδευτικού οργανισμού. Κάθε εκπαιδευτικό ίδρυμα που επιθυμεί να υιοθετήσει ένα τέτοιο σύστημα μπορεί είτε να διαλέξει ανάμεσα είτε σε έναν μεγάλο αριθμό υπαρχόντων, έτοιμων εμπορικών πλατφορμών ή πλατφορμών ανοιχτού λογισμικού, είτε μέσα από μελέτη των δικών του αναγκών, να δημιουργήσει τη δική του πλατφόρμα. Μερικά παραδείγματα τέτοιων συστημάτων περιγράφονται παρακάτω: Το CESIL είναι ένα web based σύστημα διδασκαλίας, μάθησης και διαχείρισης που συνδυάζει παροχή γνώσης, αξιολόγηση και διαχείριση της τάξης σε ένα ενιαίο περιβάλλον υποστηρίζοντας το πανεπιστήμιο του Auckland (http://www.auckland.ac.nz) στη Ν.Ζηλανδία (Gardner et al, 2002). Το eclass αποτελεί ένα αυτοματοποιημένο σύστημα αποτύπωσης και πρόσβασης που σχεδιάστηκε για να «συλλαμβάνει» το υλικό που παρουσιάζεται στις διαλέξεις κολεγίων (Brotherton & Abowd, 2004). Ξεκίνησε να χρησιμοποιείται στο Georgia Tech στις αρχές του 1997 και έχει εξελιχθεί από τότε σε μια συλλογή προγραμμάτων σύλληψης που επιδιώκουν να συντηρήσουν όσο το δυνατό, την εμπειρία διάλεξης με ελάχιστη ή καμία ανθρώπινη επέμβαση. Αποτελεί έτσι ένα δυναμικό και αποτελεσματικό σύστημα ανάκτησης δεδομένων συμπεριλαμβανομένων των χειρόγραφων πληροφοριών, μεταφορές φωνής, τίτλους ιστοσελίδων που έχουν προσπελαστεί έχουν προσπελαστεί κατά τη διάρκεια μιας διάλεξης αλλά και το σχολιασμό που παρατίθεται στο τέλος από τον εκπαιδευτικό (Anderson et al. 2000). Άλλα σχετικά παραδείγματα που ενισχύουν την λήψη σημειώσεων είναι το Filochat (Whittaker et al., 1994) και το Audio Notebook (Stifelman et al., 2001) ενώ παραδείγματα εκπαιδευτικών συστημάτων σύλληψης υλικού είναι τα: AutoAuditorium,(Bianchi, 1998), το Lecture Browser (Mukhopadhyay & Smith, 1999), το STREAMS (Cruz & Hill, 1994), το Rendezvous (Abrams et al., 2000), το Author on the Fly (Bacher & Muller, 1998), και το DEBBIE (Berque et al. 1999). Διπλωματική Εργασία - Δουγαλή Εύη ΤΜΣΠΣ - 2008 22

Το Synergo είναι ένα ερευνητικό εργαλείο ανοιχτού λογισμικού που αναπτύχθηκε από την ομάδα HCI (Human Computer Interaction) του Πανεπιστημίου Πάτρας για την υποστήριξη και την ανάλυση της συνεργατικής μάθησης υποστηριζόμενης από υπολογιστές. Έχει χρησιμοποιηθεί από ποικίλα όργανα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, τόσο συμβατικά όσο και εξ αποστάσεως, καθώς επίσης και σε άλλα επίπεδα βασικής εκπαίδευσης, όπως το γυμνάσιο (Kirschner et al., 2005; Voyiatzaki & Avouris, 2005). Το EDCOM δημιουργήθηκε με στόχο την υποστήριξη και τη λειτουργία μιας δικτυακής κοινότητας εκπαιδευτικών, με στόχο την ανταλλαγή εκπαιδευτικών εμπειριών και πρωτογενούς ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού (Σάμψων και άλλοι, 2004). Το Electronic Schoolbag αποτελεί έναν ψηφιακό χώρο εργασίας που αναπτύχθηκε από το Πανεπιστήμιο του Savoie στη Γαλλία. Αποτελεί ένα online περιβάλλον αφιερωμένο στον εκπαιδευτικό κόσμο, που επιτρέποντας σύγχρονες και ασύγχρονες δραστηριότητες, προσφέρει σε φοιτητές, καθηγητές, και εκπαιδευτικό προσωπικό, προσωπικούς και ομαδικούς χώρους εργασίας υποστηρίζοντας έτσι ατομικές αλλά και συνεργατικές δραστηριότητες (Chabert et al., 2006). Το περιβάλλον E-LEARN αναπτύχθηκε στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, με σκοπό την επικουρική χρήση του στη διδασκαλία βασικών θεμάτων, σχετικά με το ηλεκτρονικό εμπόριο και ολοκληρώνει στην ίδια οθόνη τον εικονικό κόσμο που δημιουργήθηκε για το ηλεκτρονικό εμπόριο, τις web σελίδες που έχουν ως σκοπό τη διευκόλυνση του χρήστη και το παράθυρο σύγχρονης συνομιλίας μεταξύ των συμμετεχόντων (Μιχαηλίδου και Οικονομίδης, 2004). Παραδείγματα άλλων συνεργατικών εικονικών περιβαλλόντων (ΣΕΠ) είναι: το NICE (Narrative based Immersive Constructionist Collaborative Environments) (Roussos et al., 1999), το ΕΙΚΟΝ (Kameas et al., 2000), και το INVITE (Intelligent Distributed Virtual Training Environment) (Bouras et al., 2001). Τέλος το ipal (internet Portal to Augment Learning) επεκτείνει ένα ελεύθερα διαθέσιμο σύστημα διαχείρισης περιεχομένου και υποστηρίζει την μαθησιακή κοινότητα, την οργάνωση και την εκπαιδευτική διαδικασία στο Πανεπιστήμιο του Duisburg-Essen της Γερμανίας (Pinkwart et al, 2005). Στα πλαίσια των Συστημάτων Συνεργασίας έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια και υπολογιστικά συστήματα που υποστηρίζουν τη Συνεργατική Μάθηση, η οποία ως διδακτική προσέγγιση προϋπήρχε των υπολογιστών. Τέτοια συστήματα είναι το CoVis, το CSILE (Computer Supported Intentional Learning Environments και η Διπλωματική Εργασία - Δουγαλή Εύη ΤΜΣΠΣ - 2008 23

πιο πρόσφατη εκδοχή του το Knowledge Forum), το Belvedere και το ModellingSpace. Κάθε συνεργατικό μαθησιακό περιβάλλον θέτει τους δικούς τους ιδιαίτερους στόχους χρησιμοποιώντας τις δυνατότητες που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία των υπολογιστών και των δικτύων. Για παράδειγμα, το CoVis Project (Collaborative Visualization) παρέχει στους μαθητές ένα σύνολο από εργαλεία συνεργασίας και επικοινωνίας (συστήματα τηλεδιάσκεψης, κοινά περιβάλλοντα λογισμικού για απομακρυσμένους χρήστες, συστήματα σύγχρονης συνεργασίας, πολυμεσικά σημειωματάρια, και επιστημονικό λογισμικό οπτικοποίησης) με στόχο την ανάπτυξη δεξιοτήτων όμοιων με εκείνες που χρησιμοποιούν οι επιστήμονες. Το CSILE/Knowledge Forum, σχεδιάστηκε για να κάνει τις προηγμένες διαδικασίες γνώσης διαθέσιμες σε όλους τους συμμετέχοντες, να ενισχύσει τη δημιουργία και την συνεχή βελτίωση μιας κοινότητας μάθησης (Scardamalia, 2002), και να παρέχει έναν κοινό χώρο διαμοίρασης αυτής της γνώσης. Στο πλαίσιο οικοδόμησης μιας τέτοιας κοινότητας, προσφέρει εργαλεία για την ανάπτυξη βάσεων δεδομένων από επιμέρους κοινότητες και τη δυνατότητα διαμοιρασμού τους με άλλες αντίστοιχες κοινότητες. Επιπρόσθετα, παρέχει εργαλεία επικοινωνίας, ανάπτυξης δικτύων εννοιών και πολλαπλής θεώρησης των δεδομένων της βάσης Το Belvedere συνιστά ένα αναπαραστασιακό εργαλείο για την απόκτηση συνεργατικών δεξιοτήτων διερεύνησης πάνω σε πραγματικά επιστημονικά προβλήματα. Εντάσσεται στην κατηγορία εκείνων των μαθησιακών περιβαλλόντων που διαμεσολαβούν συνεργατικές μαθησιακές αλληλεπιδράσεις και παρέχουν στους χρήστες τρόπους διασύνδεσης και επικοινωνίας της αναδυόμενης γνώσης μέσω ενός κατάλληλου εργαλείου (Suthers, 1999). Τέλος το ModellingSpace είναι ένα συνεργατικό περιβάλλον που επιτρέπει τη σύγχρονη επικοινωνία και συνεργασία σε ένα κατανεμημένο χώρο εργασίας για την ανάπτυξη μοντέλων σε επιμέρους γνωστικά αντικείμενα του προγράμματος σπουδών. Επιπρόσθετα, το περιβάλλον επιτρέπει τη δημιουργία ομάδων εργασίας που εργάζονται με σύγχρονο ή ασύγχρονο τρόπο με την προοπτική της δημιουργίας κοινοτήτων μάθησης. Εκπαιδευτικό Σ.Σ. CESIL Περιγραφή Διαδικτυακό σύστημα διδασκαλίας, μάθησης και Λειτουργίες Συνδυάζει παροχή γνώσης, αξιολόγηση και διαχείριση της τάξης σε ένα περιβάλλον Διπλωματική Εργασία - Δουγαλή Εύη ΤΜΣΠΣ - 2008 24

διαχείρισης eclass Synergo e-edcom Electronic Schoolbag E-LEARN ipal CoVis Project CSILE/Know ledge Forum Λογισμικό καταγραφής υλικού διαλέξεων Ανοιχτό λογισμικό υποστήριξης συνεργασίας και καταγραφής σύγχρονων συνεργατικών δραστηριοτήτων Διαδικτυακό περιβάλλον δημιουργίας και υποστήριξης εκπαιδευτικών κοινοτήτων Διαδικτυακό περιβάλλον υποστήριξης ομαδικών εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων Συνεργατικό εικονικό περιβάλλον Σύστημα διαχείρισης περιεχομένου Ένα σύνολο από εργαλεία συνεργασίας και επικοινωνίας Σχεδιάστηκε για να ενισχύσει τη δημιουργία και την συνεχή βελτίωση μιας κοινότητας μάθησης Αυτοματοποιημένο σύστημα αποτύπωσης και πρόσβασης που σχεδιάστηκε για να «συλλαμβάνει» το υλικό που παρουσιάζεται στις διαλέξεις Σύστημα για την υποστήριξη και ανάλυση της συνεργατικής μάθησης υποστηριζόμενης από υπολογιστές Ανταλλαγή εκπαιδευτικών εμπειριών και πρωτογενούς ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού Ψηφιακός χώρος εργασίας που προσφέρει σε μαθητές, καθηγητές, και εκπαιδευτικό προσωπικό προσωπικούς και ομαδικούς χώρους εργασίας υποστηρίζοντας ατομικές και συνεργατικές δραστηριότητες Διδασκαλία βασικών θεμάτων, σχετικά με το ηλεκτρονικό εμπόριο Υποστηρίζει μαθησιακές κοινότητες (οργάνωση, εκπαιδευτική διαδικασία) σε πανεπιστημιακά μαθήματα Συστήματα τηλεδιάσκεψης, κοινά περιβάλλοντα λογισμικού για απομακρυσμένους χρήστες, συστήματα σύγχρονης συνεργασίας, πολυμεσικά σημειωματάρια, και επιστημονικό λογισμικό οπτικοποίησης Προσφέρει εργαλεία για την ανάπτυξη βάσεων δεδομένων από επιμέρους κοινότητες, δυνατότητα διαμοιρασμού αυτών, εργαλεία επικοινωνίας, ανάπτυξης δικτύων εννοιών και πολλαπλής θεώρησης των δεδομένων της βάσης Belvedere Αναπαραστασιακό εργαλείο για την απόκτηση συνεργατικών δεξιοτήτων σε επιστημονικά προβλήματα. Διαμεσολαβεί συνεργατικές μαθησιακές αλληλεπιδράσεις και παρέχει τρόπους διασύνδεσης και επικοινωνίας της αναδυόμενης γνώσης Modelling Επιτρέπει τη σύγχρονη επιτρέπει τη δημιουργία ομάδων εργασίας Διπλωματική Εργασία - Δουγαλή Εύη ΤΜΣΠΣ - 2008 25

Space επικοινωνία και συνεργασία σε ένα κατανεμημένο χώρο εργασίας που εργάζονται με σύγχρονο ή ασύγχρονο τρόπο με την προοπτική της δημιουργίας κοινοτήτων μάθησης. Εικόνα 4: Επισκόπηση εκπαιδευτικών συνεργατικών συστημάτων και βασικών χαρακτηριστικών τους. 1.2.3 Μερικές διαπιστώσεις σχετικά με τα υπάρχοντα συνεργατικά συστήματα υποστήριξης της εκπαιδευτικής διαδικασίας Η πληθώρα προϊόντων υποστήριξης της εκπαίδευσης παρέχει τη δυνατότητα επιλογής ανάλογα με τις συγκεκριμένες ανάγκες στις οποίες θα πρέπει να ανταποκριθεί αλλά και στο ακαδημαϊκό πλαίσιο που θα ενταχθεί. Πέρα από την ικανοποίηση των λειτουργικών απαιτήσεων του συνεργατικού εκπαιδευτικού συστήματος, υπάρχουν στην πράξη και διάφοροι άλλοι παράγοντες και περιορισμοί οι οποίοι θα πρέπει να ικανοποιούνται προκειμένου να ληφθεί η απόφαση υιοθέτησης κάποιας πλατφόρμας. Πιο συγκεκριμένα, θέματα όπως το κόστος λειτουργίας και συντήρησης της υπηρεσίας ή των πόρων που αυτή απαιτεί για την ικανοποιητική και αποδοτική λειτουργία της θα πρέπει να μελετηθούν πριν την τελική επιλογή. Όσον αφορά το χώρο των ακαδημαϊκών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, τα θέματα κόστους αποτελούν σημαντικό περιορισμό κατά την επιλογή μιας λύσης υποστήριξης της εκπαιδευτικής διαδικασίας και της τεχνολογικής ολοκλήρωσής της. Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι αν για την υιοθέτηση ενός συστήματος απαιτείται πέρα από κάποιο αρχικό κόστος κτήσης του προϊόντος, επιπλέον κόστος συγκεκριμένου αριθμού αδειών χρήσης του προϊόντος ή/και ετήσια συνδρομή ανανέωσης χρήσης, ενδεχομένως το τελικό κόστος να είναι απαγορευτικό. Παράλληλα θα πρέπει να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι είναι πολύ πιθανόν οι υπάρχουσες εκπαιδευτικές πλατφόρμες να μην ανταποκρίνονται επακριβώς στις ανάγκες των ελληνικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Επομένως, αν κάποιο προϊόν παρείχε δυνατότητα προσαρμογής του σε συγκεκριμένες ανάγκες και απαιτήσεις, θα παρουσίαζε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, δεδομένου ότι στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα υπάρχουν ερευνητικές ομάδες οι οποίες ασχολούνται ενεργά με το χώρο της τηλεκπαίδευσης και οι οποίες θα μπορούσαν να αναλάβουν το έργο της προσαρμογής αυτής. Τα προϊόντα εκείνα τα οποία παρουσιάζουν το πλέον ελκυστικό κόστος (δωρεάν) ενώ παράλληλα παρέχουν δυνατότητα προσαρμογής τους είναι εκείνα τα οποία έχουν αναπτυχθεί με βάση τις αρχές του open source. Ως εναλλακτική λύση της υιοθέτησης κάποιας έτοιμης πλατφόρμας τηλεκπαίδευσης Διπλωματική Εργασία - Δουγαλή Εύη ΤΜΣΠΣ - 2008 26