Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας

Α.Τ.Ε.Ι. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ: ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Τ.Ε. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Α. ΒΑΚΑΛΦΩΤΗΣ ΚΟΤΟΥΔΗ ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΑΠΑΝΤΩΝΗ ΠΕΡΙΣΤΕΡΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2015

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα πτυχιακή εργασία γίνεται προσπάθεια καταγραφής και μελέτης των μέτρων ασφαλείας και υγείας των εργαζομένων του Ορυχείου Νότιου Πεδίου κατά την εξόρυξη λιγνίτη και χωματουργικών εργασιών. Γίνεται αναφορά στο συγκεκριμένο ορυχείο που αποτελεί το μεγαλύτερο εν ενεργεία ορυχείο της Δυτικής Μακεδονίας γιατί παρουσιάζει έντονο ενδιαφέρον σε σχέση με την μορφολογία του εδάφους του (σκληροί σχηματισμοί), συγκεντρώνει τον μεγαλύτερο αριθμό εξοπλισμού μηχανημάτων καθώς και εργατικού δυναμικού συγκριτικά με τα υπόλοιπα ορυχεία του ΛΚΔΜ. Αρχικά, περιγράφουμε τί είναι ο λιγνίτης, την χρήση του στην ηλεκτρική ενέργεια, τα ιστορικά στοιχεία της εξέλιξης των μεθόδων εξόρυξης. Στην συνέχεια, αναφερόμαστε στα γενικότερα χαρακτηριστικά της περιοχής της Δυτικής Μακεδονίας και πιο συγκεκριμένα στην περιοχή του Ορυχείου Νότιου Πεδίου. Ακολουθεί η περιγραφή της εξορυκτικής δραστηριότητας που περιλαμβάνει όλα τα στάδια εργασιών που εκτελούνται μέχρι την εξόφληση του ορυχείου. Συνεχίζοντας, περιγράφουμε τις αρμοδιότητες όλων των εμπλεκόμενων προσώπων, όπως ορίζει η νομοθεσία, για την σωστή λειτουργία των εργοταξίων, την οργάνωση και διαχείριση της ασφάλειας και υγείας των εργαζομένων. Έπειτα, αναλύουμε τα μέτρα ασφάλειας που πρέπει να τηρούνται τόσο από τον Φορέα Απασχόλησης (ΔΕΗ Α.Ε.) όσο και από τους ίδιους τους εργαζόμενους. Κλείνοντας, παραθέτουμε την ανάλυση διάφορων στοιχείων των ατυχημάτων του προσωπικού του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας, όπως επίσης και κάποιες παρατηρήσεις για την επίτευξη της καλύτερης δυνατής βελτίωσης στην ασφάλεια. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 2

Abstract This dissertation describes and investigates the health and safety at work act and legislation of Southern mine Field in West Macedonia, in mining and earthmoving of lignite. This mine is the most active in Western Macedonia, due to reference of the soil morphology (hard formations) which is very interesting. Also it takes place general duties as it employs the highest number of manpower and plant machines in North of Greece. Initially, we described what the lignite is and the use of the electricity, the historical evidence of the evolution of mining methods. Then, we referred to general characteristics of the region of Western Macedonia and more specifically in the Mine of Southern Field area. A description of activity that includes all stages of the work performed until the redemption of mine. Thereafter, we described the responsibilities of all persons involved, as required by law for the proper operation of the onshore site, organization and management of safety and health of workers. Then, we analyzed the security measures to be observed by both of Employment Agency (D.E.I. S.A.) and workers themselves. Finally, we presented and analyzed the various elements of the accidents reported by the staff of West Macedonia in Lignite field. Added some comments how to achieve the best possible improvement to safety and recommended some best practises at work where they can be achieved. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 3

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Για την εκπόνηση της παρούσας πτυχιακής εργασίας έγινε συλλογή στοιχείων από διάφορα βιβλία και το διαδίκτυο, που αφορούν την παραγωγή λιγνίτη και τα αποθέματά του στην Ελλάδα. Αρχικά επισκεφθήκαμε τα κεντρικά γραφεία του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας όπου ενημερωθήκαμε για την εξόρυξη του λιγνίτη και για την προσπάθεια που καταβάλλει η ΔΕΗ Α.Ε. στην ενημέρωση και εκπαίδευση του προσωπικού με στόχο την συλλογική διαχείριση των θεμάτων ασφάλειας και υγείας στον εργασιακό χώρο. Ακολούθησε η επίσκεψή μας στα γραφεία του Τομέα Ασφάλειας και Υγείας καθώς και στους χώρους εξόρυξης με την συνοδεία των Τεχνικών Ασφάλειας όπου δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στις αρμοδιότητες του Τεχνικού Ασφάλειας, στις μεθόδους εξόρυξης λιγνίτη, χωματουργικές εργασίες, όπως επίσης και τα μέτρα ασφάλειας που πρέπει να λαμβάνονται και να τηρούνται από τους εργαζόμενους για την αποφυγή των ατυχημάτων. Με το φωτογραφικό υλικό και τις πληροφορίες που συγκεντρώσαμε μπορέσαμε να αναπτύξουμε και να ολοκληρώσουμε την παρούσα πτυχιακή εργασία όσον αφορά τα μέτρα ασφάλειας και υγείας των εργαζομένων στον συγκεκριμένο χώρο. Η εκπόνηση της πτυχιακής εργασίας πραγματοποιήθηκε την περίοδο 2014-2015, υπό την επίβλεψη του Επικ. καθηγητή, κ. Κωνσταντίνου Α. Βακαλφώτη. Με την ολοκλήρωση της εργασίας αυτής θέλουμε να ευχαριστήσουμε τον κ. Βακαλφώτη, όπως επίσης και τους κ. Καραμπακάκη Ιωάννη, (Αναπληρωτής Διευθυντής της Γενικής Διεύθυνσης Ορυχείων), κ. Φιλόπουλο Αθανάσιο Κ. (Μεταλλειολόγος Μηχανικός του Λ.Κ.Δ.Μ.) και κ. Δημητριάδη Παύλο (Τεχνικός Ασφάλειας του Λ.Κ.Δ.Μ.) και όλους του ανθρώπους που μας βοήθησαν. Τέλος, θέλουμε να ευχαριστήσουμε θερμά τις οικογένειές μας και τους φίλους μας που μας συμπαρασταθήκαν σε όλη την διάρκεια της πτυχιακής εργασίας. Θα θέλαμε ακόμα να εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη µας ως προς αυτούς για την υποµονή που µας έδειξαν καθόλη την διάρκεια των σπουδών μας. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 8 1.1 Τι είναι ο λιγνίτης Αποθέματα 8 1.2 Ο λιγνίτης στην Ελλάδα 9 1.2.1 Ο λιγνίτης στη Δ.Μ-Νομός Κοζάνης 9 1.2.2 Η χρήση του λιγνίτη για ηλεκτρική ενέργεια 10 2 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 11 2.1 Κλιματολογικά- γεωλογικά χαρακτηριστικά της περιοχής 11 2.1.1 Βροχοπτώσεις 13 2.1.2 Παγετοί Χαλάζι Χιόνι 15 2.1.3 Μορφολογία του εδάφους 16 2.1.3.1 Αυτοφυής Βλάστηση 18 2.1.3.2 Η πανίδα της περιοχής 19 2.2 Τοποθεσία και χαρακτηριστικά των ορυχείων του ΛΚΔΜ 19 2.2.1 Χαρακτηριστικά του ορυχείου νοτίου πεδίου 21 3 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΞΟΡΥΞΗ - ΧΩΜΑΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ 24 3.1 Διαμόρφωση ορυχείου-προπαρασκευαστικά έργα 24 3.2 Χρήσεις νερού και ηλεκτρικής ενέργειας 29 3.3 Μέθοδος εκμετάλλευσης 31 3.4 Εξοπλισμός μηχανημάτων του νότιου πεδίου 34 3.5 Σχεδιασμός - Ανάπτυξη νότιου πεδίου 36 3.6 Παραγωγική διαδικασία 38 3.6.1 Χρήση εξορυκτικών μηχανημάτων 38 3.6.2 Χρήση εκρηκτικών 39 3.7 Εκσκαφή και μεταφορά υλικών 44 3.8 Πύργος Ελέγχου (σύστημα SCADA) 49 3.9 Απόθεση υλικών-χώροι αποθέσεων 50 3.10 Βοηθητικές εγκαταστάσεις του Ορυχείου 52 3.11 Εξόφληση Ορυχείου-Αποκατάσταση εδαφών 53 Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 5

4 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 54 4.1 Εισαγωγή 54 4.2 Υποχρεώσεις του Εργοδότη 54 4.3 Υποχρεώσεις των Εργαζομένων 56 4.4 Απασχόληση Ιατρών και Υγειονομικού Προσωπικού 57 4.5 Τεχνικός Ασφάλειας-Καθήκοντα και Υποχρεώσεις 59 4.5.1 Συνεργασία με Προϊστάμενο Μονάδας, Γιατρό Εργασίας, ΕΥΑΕ και στελέχη 63 4.5.2 Γενικά θέματα οργάνωσης ασφάλειας και υγείας στην ΔΕΗ 63 4.6 ΣΑΥ ΦΑΥ ( Σχέδιο Ασφάλειας και Υγείας Φάκελος Ασφάλειας και Υγείας) 65 5 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΡΓΑΤΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ 84 5.1 Γενικά 84 5.2 Ποσοτικά Στοιχεία Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας (Λ.Κ.Δ.Μ.) 84 5.3 Παρατηρήσεις 91 6 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΜΕΤΡΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ 92 6.1 Επικινδυνότητα του κλάδου 92 6.2 Ενημέρωση των εργαζομένων του Λ.Κ.Δ.Μ. 93 6.3 Χρήση Ατομικών Μέσων Προστασίας (ΜΑΠ) 95 6.3.1 Κατηγορίες Μέσων Ατομικής Προστασίας (ΜΑΠ) 96 6.4 Σήμανση ασφάλειας στον εργασιακό χώρο 99 6.5 Μέτρα Πυροπροστασίας Πυρόσβεσης 100 6.6 Τάξη -Καθαριότητα 102 6.7 Χώροι υγιεινής Εστίαση Πρώτες Βοήθειες 103 6.8 Μέτρα ασφάλειας σε εργασίες ηλεκτρικών εγκαταστάσεων 105 6.9 Μέτρα ασφάλειας στις επιφανειακές εκσκαφές 106 6.9.1 Μέτρα ασφάλεια εργασίας αυτοκινούμενων μηχανημάτων 107 6.9.2 Μέτρα ασφάλειας εργασίας ηλεκτροκίνητων μηχανημάτων 109 6.10 Μέτρα ασφάλεια εργασίας κατά τη χρήση εκρηκτικών μέσων στο Ορυχείο Νότιου 112 Πεδίου (Ο.Ν.Π.) 6.11 Βλαπτικοί Παράγοντες 114 6.12 Ενέργειες σε περιπτώσεις ατυχήματος δυστυχήματος προσωπικού ΛΚΠ-Α 115 Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 6

7 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 117 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 122 Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 7

1 o ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Τι είναι ο λιγνίτης Αποθέματα O λιγνίτης είναι πέτρωμα που ανήκει στις στερεές ορυκτές καύσιμες ύλες και σχηματίσθηκε με την πάροδο του χρόνου από προσχώσεις και συμπιέσεις αναρίθμητων κορμών δένδρων και φυτών που έγιναν κάτω από την επιφάνεια της γης. Για τον σχηματισμό λιγνίτη πάχους ενός μέτρου, έχει υπολογισθεί ότι απαιτείται χρονικό διάστημα 1.000 έως 4.000 ετών. Εικόνα 1.1 Δείγμα λιγνίτη Τα συνολικά γεωλογικά αποθέματα λιγνίτη στη χώρα ανέρχονται σε περίπου 5 δις τόνους. Τα κοιτάσματα αυτά παρουσιάζουν αξιοσημείωτη γεωγραφική εξάπλωση στον ελληνικό χώρο. Με τα σημερινά τεχνικά και οικονομικά δεδομένα τα κοιτάσματα που είναι κατάλληλα για ενεργειακή εκμετάλλευση, ανέρχονται σε περίπου 3,2 δις τόνους και ισοδυναμούν με 450 εκ. τόνους πετρελαίου. Τα κυριότερα εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα λιγνίτη βρίσκονται στις περιοχές Πτολεμαΐδας, Αμυνταίου και Φλώρινας με υπολογισμένο απόθεμα 1,8 δις τόνους, στην περιοχή της Δράμας με απόθεμα 900 εκ. τόνους και στην περιοχή Ελασσόνας με 169 εκ. τόνους. Επίσης στην Πελοπόννησο, περιοχή Μεγαλόπολης, υπάρχει λιγνιτικό κοίτασμα με απόθεμα περίπου 223 εκ. τόνους. Με βάση τα συνολικά εκμεταλλεύσιμα αποθέματα λιγνίτη της χώρας και τον προγραμματιζόμενο ρυθμό κατανάλωσης στο μέλλον, υπολογίζεται ότι τα αποθέματα αυτά επαρκούν για περισσότερο από 45 χρόνια. Μέχρι σήμερα οι ποσότητες λιγνίτη που έχουν εξορυχτεί φτάνουν περίπου στο 29% των συνολικών αποθεμάτων. Η λιγνιτική δραστηριότητα που αναπτύσσεται κυρίως στη Δ. Μακεδονία αλλά και στη Μεγαλόπολη, κατατάσσει την Ελλάδα στη 2η θέση μεταξύ των λιγνιτοπαραγωγών χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την 5η θέση σε παγκόσμια κλίμακα. Η θερμογόνος δύναμη κυμαίνεται από 975-1380 kcal/kg στις περιοχές Μεγαλόπολης, Αμυνταίου και Δράμας, από 1261-1615 kcal/kg στην περιοχή Πτολεμαΐδας και 1927-2257 στις περιοχές Φλώρινας και Ελασσόνας. Σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα των λιγνιτών της χώρας μας είναι η χαμηλή περιεκτικότητα σε καύσιμο θείο. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 8

1.2 Ο λιγνίτης στην Ελλάδα Λόγω της χαμηλής περιεκτικότητας σε ενέργεια και της υψηλής περιεκτικότητας σε υγρασία, ο λιγνίτης δεν μπορεί να μεταφερθεί εύκολα κι ως εκ τούτου χρησιμοποιείται από εργοστάσια που είναι τοποθετημένα πολύ κοντά σε ορυχεία λιγνίτη. Για τους ίδιους λόγους ο λιγνίτης δεν αποτελεί συχνό εμπόρευμα στη παγκόσμια αγορά, αλλά χρησιμοποιείται τοπικά από την κάθε χώρα εξόρυξής του. Η πρώτη σοβαρή προσπάθεια για την εκμετάλλευση λιγνιτικών κοιτασμάτων στη χώρα μας άρχισε στο Αλιβέρι (Εύβοια) το 1873. Δυστυχώς μια φοβερή πλημμύρα το 1897 κατέστρεψε όλες τις επιφανειακές και υπόγειες εγκαταστάσεις εξόρυξης. Η εκμετάλλευση ξανάρχισε μετά τον πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο. Το 1922 η ετήσια παραγωγή έφθασε τους 23.000 τόνους και διατηρήθηκε μέχρι το 1927. Το επόμενο έτος μετά το δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η ανάγκη εξηλεκτρισμού της χώρας οδήγησε στην απόφαση κατασκευής ατμοηλεκτρικού σταθμού στο Αλιβέρι, που θα λειτουργούσε αποκλειστικά με λιγνίτη. Στη δεκαετία του 1950 η μεγάλη πρόκληση για τη νεοσύστατη Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού ήταν διπλή. Ο εξηλεκτρισμός της χώρας και η ενεργειακή της αυτονομία. Πολύ σύντομα στο τέλος της δεκαετίας του ʼ60 ο διπλός αυτός στόχος φάνηκε να κερδίζεται. Πάνω από το 95 % του πληθυσμού είχε ηλεκτροδοτηθεί και η ηλεκτρική ενέργεια παραγόταν 80% από εγχώριους πόρους κυρίως από λιγνίτη. Έτσι ο λιγνίτης αποτελώντας τη βάση όλων των ενεργειακών σχεδιασμών της Χώρας αναδείχθηκε ως «εθνικό καύσιμο». Η συστηματική εκμετάλλευση των λιγνιτικών κοιτασμάτων στην Ελλάδα άρχισε το 1951 από υπόγειο ορυχείο Αλιβερίου, επεκτάθηκε το 1955 στο λεκανοπέδιο της Πτολεμαΐδας και το 1969 στη λεκάνη της Μεγαλούπολης στην Πελοπόννησο. Στις περιοχές αυτές αναπτύχθηκε μια ανεπανάληπτη και ασταμάτητη παραγωγική δραστηριότητα εξόρυξης του πολύτιμου αυτού καυσίμου από το οποίο μέχρι και σήμερα παράγεται πάνω από το 50% της ηλεκτρικής ενέργειας. Η λιγνιτική δραστηριότητα ήταν και παραμένει συνδεδεμένη με οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και εξέλιξης των παραπάνω περιοχών. 1.2.1 Ο λιγνίτης στη Δ.Μ-Νομός Κοζάνης Ο λιγνίτης στη Δυτική Μακεδονία σχηματίστηκε κατά τη διάρκεια μιας πολύ μεγάλης χρονικής περιόδου (10 εκατομμύρια χρόνια περίπου) και εκτιμάται ότι οι διεργασίες τελείωσαν πριν 1 εκατομμύριο χρόνια. Η ευρύτερη λεκάνη Μοναστηρίου, Φλώρινας, Αμυνταίου, Πτολεμαΐδας, Κοζάνης και Σερβίων καλύπτονταν την εποχή εκείνη από αβαθείς λίμνες και έλη. Οι κλιματολογικές συνθήκες ευνόησαν τη μεγάλη βλάστηση φυτών (βρύα, καλάμια, κ.λπ.) σε διάφορες θέσεις της λεκάνης. Με το χρόνο τα φυτά αυτά συγκεντρώθηκαν σε μεγάλες ποσότητες στον πυθμένα των λιμνών. Στη συνέχεια η βλάστηση καλύφθηκε από γαιώδη υλικά. Έτσι οι οργανικές ύλες των φυτών, ευρισκόμενες υπό πίεση και με την επίδραση διαφόρων μικροοργανισμών, μετατράπηκαν με τον χρόνο σε στρώματα λιγνίτη. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 9

Αυτό επαναλήφθηκε πολλές φορές και τέλος πάνω από τα νεώτερα στρώματα λιγνίτη επικάθισαν άλλα γαιώδη υλικά, τα λεγόμενα «υπερκείμενα». Έτσι προέκυψαν λιγνιτικά κοιτάσματα μορφής Zebra. Το πάχος των υπερκειμένων υλικών κυμαίνεται από 12 μέχρι 230 μέτρα για τα Ορυχεία που βρίσκονται σε λειτουργία στην περιοχή Πτολεμαΐδας. Τα υλικά αυτά είναι, συνήθως άμμος, αμμοχάλικα, μαλακός ασβεστόλιθος και άργιλος. Αλλά και το κοίτασμα του λιγνίτη δεν είναι ενιαίο διότι μέσα στο κοίτασμα αυτό υπάρχουν λεπτά στρώματα από τα γαιώδη υλικά και τα οποία επειδή βρίσκονται μεταξύ των λιγνιτικών στρωμάτων, ονομάζονται «ενδιάμεσα». Το μέσο πάχος των απολήψιμων στρωμάτων λιγνίτη ανέρχεται σε 2 μέτρα περίπου, ο αριθμός των οποίων κυμαίνεται από 20 έως 30. Το μεγαλύτερο λιγνιτικό δυναμικό της χώρας είναι συγκεντρωμένο σε τρεις περιοχές - λεκάνες κατά μήκος του άξονα Φλώρινα - Αμύνταιο - Πτολεμαΐδα - Κοζάνη - Σερβία.(Εικόνα 2) 1.2.2 Η χρήση του λιγνίτη για ηλεκτρική ενέργεια Η χρησιμοποίηση του λιγνίτη για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας εκμεταλλεύεται μόνο το ένα τρίτο περίπου της περιεχόμενης θερμικής ενέργειας. Στα δύο τρίτα που απομένουν αποβάλλονται στην ατμόσφαιρα με τη μορφή θερμικών αποβλήτων. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο γίνονται πολυετείς έρευνες που έχουν ως αντικείμενο την επίτευξη όσο το δυνατόν μεγαλύτερου βαθμού απόδοσης. Σήμερα έχουν κατασκευαστεί μονάδες παραγωγικής κλίμακας με βαθμό απόδοσης που ξεπερνά το 40% ενώ σε περιπτώσεις μονάδων συνδυασμένου κύκλου αναμένεται σε σύντομο χρονικό διάστημα να επιτευχθούν βαθμοί απόδοσης ακόμη και πάνω από 50%. Στη Δ. Μακεδονία είναι εγκατεστημένοι 6 Σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με καύσιμο λιγνίτη οι οποίοι είναι: ΑΗΣ ΛΙΠΤΟΛ, ΑΗΣ ΠΤΟΛΕΜΑΪΔΑΣ, ΑΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ, ΑΗΣ ΑΓ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΑΗΣ ΑΜΥΝΤΑΙΟΥ, ΑΗΣ ΜΕΛΙΤΗΣ-ΑΧΛΑΔΑ με συνολική εγκατεστημένη ισχύ (ΜW) 4.438. Η χρήση των ατμοηλεκτρικών σταθμών γίνεται προκειμένου η χημική ενέργεια του λιγνίτη να μετατραπεί σε ηλεκτρική. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 10

2 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 2.1 Κλιματολογικά- γεωλογικά χαρακτηριστικά της περιοχής Γεωγραφικά στοιχεία και κλίμα: Το ανάγλυφο του νομού διαμορφώνεται από τρεις επιμήκεις οροσειρές με διεύθυνση από βορειοδυτικά προς νοτιανατολικά. Η δυτική οροσειρά σχηματίζεται από το όρος Βόιο, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου βρίσκεται στον νομό Καστοριάς. Στο κεντρικό τμήμα του νομού, εκτείνεται η οροσειρά που σχηματίζουν τα όρη Σινιάτσικο ή Άσκιο (2.111 μ.) προς βόρεια και Βούρινος (1.866 μ.) στα νότια. Το Σινιάτσικο, το οποίο αποτελεί τη νότια προέκταση του Βέρνου, είναι στο μεγαλύτερο τμήμα του γυμνό, λόγω της γεωλογικής του κατασκευής (αποτελείται, σχεδόν αποκλειστικά, από κρυσταλλικούς ασβεστόλιθους). Μόνο λίγα δάση αναπτύσσονται στο βόρειο τμήμα του, κοντά στα σύνορα με τον νομό Καστοριάς, όπου εμφανίζονται πετρώματα του παλαιοζωικού αιώνα. Ο Βούρινος αποτελεί τη νότια προέκταση του Σινιάτσικου. Γεωλογικά, αποτελείται κυρίως από σερπεντινιωμένους περιδοτίτες και λιγότερο από κρυσταλλικούς ασβεστόλιθους. Στους περιδοτίτες συγκαταλέγονται και τα σπουδαιότερα κοιτάσματα χρωμίτη της Ελλάδας, καθώς επίσης αμίαντος και λευκόλιθος (μαγνησίτης). Μεταξύ Βούρινου και Σινιάτσικου δημιουργείται χαμηλός αυχένας, τον οποίο διασχίζει ο δρόμος Κοζάνης Σιάτιστας. Ανάμεσα στις οροσειρές Βοΐου και Σινιάτσικου Βούρινου σχηματίζεται ένα οροπέδιο, τμήμα του μεγάλου οροπεδίου που ξεκινά από τη Θεσσαλία (Μετέωρα) και φτάνει έως την Καστοριά και βορειότερα. Τα πετρώματα που συναντώνται εδώ, εντελώς διαφορετικά από τα πετρώματα των οροσειρών, αποτελούνται από μάργες, κροκαλοπαγή, ψαμμίτες κ.λπ., όλα αυτά αποτέθηκαν στον βυθό της παλιάς θάλασσας, η οποία ονομάζεται υπεραιγαία αύλαξ. Ο γεωλογικός σχηματισμός που συγκροτείται από το σύνολο αυτών των αποθέσεων καλείται φόλασσα. Στα ανατολικά του νομού υψώνεται το Βέρμιο, η νότια προέκταση του Βόρα. Το μεγαλύτερο τμήμα του Βερμίου καθώς και η ψηλότερη κορυφή του (Τσανακτσή, 2.052 μ.) βρίσκονται στον νομό Ημαθίας. Στην περιοχή του νομού Κοζάνης βρίσκονται οι κορυφές (από τα Β προς τα Ν) Μπουρίκα (1.613 μ.), Ζυγάνα (1.620 μ.), Γκιώνα (1.759 μ.), Κόκκινη Μαγούλα (1.458 μ.), Φλάμπουρο (1.512 μ.) και Αγκάθι (1.650 μ.). Στην περιοχή νότια του Βερμίου υψώνονται τα Πιέρια (2.190 μ.) και νοτιότερα ακόμα ο Τίταρος (1.839 μ.), το μεγαλύτερο μέρος του οποίου ανήκει στον νομό Λαρίσης. Στο νοτιότερο τμήμα του νομού υψώνονται τα Καμβούνια. Μεταξύ των οροσειρών Βερμίου και Σινιάτσικου Βούρινου εκτείνεται το οροπέδιο Κοζάνης Πτολεμαΐδας, μέσου ύψους 70 μ., το οποίο συνεχίζεται στα βόρεια, στη λεκάνη Φλώρινας Μοναστηρίου. Στη λεκάνη Κοζάνης Πτολεμαΐδας αποτέθηκαν κατά το τριτογενές τεράστιες ποσότητες φυτικών υλών, οι οποίες στη συνέχεια μετατράπηκαν σε λιγνίτη. Η Πτολεμαΐδα αποτελεί το μεγαλύτερο λιγνιτοφόρο κέντρο της χώρας. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 11

Βασικό υδρογραφικό στοιχείο του νομού είναι ο Αλιάκμονας, ο οποίος διαρρέει ολόκληρο τον νομό, συγκεντρώνοντας τα νερά των δύο οροπεδίων μέσω των παραποτάμων του, από τους οποίους σπουδαιότεροι είναι ο Πραμορίτσας και ο Ντραμπουτιώτικος. Περικλεισμένη από βουνά, η περιοχή του νομού Κοζάνης βρίσκεται παντελώς αποκλεισμένη από τη θάλασσα και από οποιαδήποτε επίδραση θα μπορούσε αυτή να της ασκήσει. Γι αυτό, το κλίμα είναι καθαρά ηπειρωτικό και το χαρακτηρίζουν μεγάλο ετήσιο θερμομετρικό εύρος (υπερβαίνει τους 22 C) πολύ χαμηλές θερμοκρασίες κατά τη χειμερινή εποχή και σχετικά υψηλές κατά την καλοκαιρινή, συχνοί παγετοί, ομοιόμορφη μάλλον κατανομή της βροχής κατά τους διάφορους μήνες και συχνό χιόνι. Η θερμοκρασία του αέρα παρουσιάζει απλή ετήσια πορεία. Ο παγετός, δηλαδή η πτώση της θερμοκρασίας υπό το μηδέν, είναι σύνηθες φαινόμενο της ψυχρής εποχής, που κάποιες φορές μάλιστα διαρκεί ολόκληρη την ημέρα. Οι ελάχιστες θερμοκρασίες κατεβαίνουν συχνά υπό τους 10 C (στις 19 Φεβρουαρίου 1921 έφτασε 19 C). Στη διάρκεια της θερμής εποχής η θερμοκρασία αγγίζει και υπερβαίνει τους 40 C. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι άνεμοι, μικρής κυρίως έντασης, φτάνουν θερμοί στην περιοχή, καθώς αυτή είναι αποκλεισμένη από τη θάλασσα. Το ημερήσιο θερμομετρικό εύρος, που τον χειμώνα είναι μικρό, το καλοκαίρι υπερβαίνει τους 10 C. Η μέση σχετική υγρασία του αέρα κυμαίνεται μεταξύ 65 και 70 βαθμών της υγρομετρικής κλίμακας. Η μέση ετήσια τιμή της νέφωσης είναι 4,8 (κλίμακα 1 10), δηλαδή ο νομός είναι από τις πιο νεφελώδεις περιοχές της χώρας. Κατά μέσο όρο, 90 ημέρες του έτους είναι αίθριες και 77 νεφοσκεπείς. Η βροχή κατανέμεται μάλλον ομοιόμορφα, κατά τη διάρκεια του έτους, έτσι ώστε ουσιαστικά δεν υπάρχει ξηρή εποχή, αφού οι ξηρότεροι μήνες, Ιούλιος και Αύγουστος, παρουσιάζουν ύψη βροχής, αντίστοιχα 38,1 και 24,6 χιλιοστά. Μικρά σχετικά ύψη βροχής εμφανίζονται από τον Ιανουάριο έως τον Μάρτιο, αλλά αυτό οφείλεται στη συχνότητα του χιονιού, το οποίο αποτελεί συνηθισμένο φαινόμενο από τον Οκτώβριο μέχρι τον Μάιο. Τα πρώτα χιόνια εμφανίζονται στα βουνά μερικές φορές από τα μέσα Σεπτεμβρίου, ενώ τα τελευταία υποχωρούν στις αρχές Ιουνίου. Το χαλάζι παρουσιάζει σχετικά μεγάλη συχνότητα κατά τους μήνες Απρίλιο Ιούνιο, δηλαδή την περίοδο που δημιουργούνται οι θερμικές καταιγίδες. Άνεμοι επικρατούν, γενικά, του βόρειου τομέα, και εκτός από τους γενικούς ανέμους, σε πολλές περιοχές του νομού σχηματίζονται και οι αύρες των ορέων και των κοιλάδων. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 12

Εικόνα 2.1 Διάγραμμα Θερμοκρασίας Μηνών 2.1.1 Βροχοπτώσεις Οι περισσότερες βροχές πέφτουν στην διάρκεια του χειμώνα και της άνοιξης. Το καλοκαίρι ο αριθμός τους μειώνεται. Για τον λόγο αυτό έχει διαμορφωθεί στην περιοχή και ηπειρωτικός χαρακτήρας. Σε έτη όπου ο αριθμός των βροχοπτώσεων είναι μεγάλος, όπως και στα έτη με κανονικές βροχοπτώσεις, οι ανοιξιάτικες καλλιέργειες παρουσιάζουν μεγάλη επιτυχία (αναφερόμαστε σε καλλιέργειες με ψυχανθή, καλαμπόκι κ.λπ.) και δεν είναι απαραίτητο το πότισμα. Τα βασικά βροχομετρικά χαρακτηριστικά που επιδρούν με αποφασιστικό ρόλο στην ανάπτυξη των φυτών είναι: Το ύψος της βροχής Η κατανομή της βροχής Ο αριθμός ημερών βροχής Η ένταση της βροχής Η διάρκεια της άνομβρης περιόδου Τα μέγιστα βροχής 24ώρου Οι τιμές των βασικών βροχομετρικών χαρακτηριστικών είναι οι παρακάτω: Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 13

Το μέσο ετήσιο ύψος βροχής ανέρχεται σε 621.0 mm με ακραίες τιμές 878.5 mm το 1962 που ήταν το πιο βροχερό έτος και με απόκλιση πάνω από το μέσο όρο κατά 58%, και 321.5 mm το 1952 που ήταν το πιο ξηρό έτος και με απόκλιση κάτω από το μέσο όρο σε ποσοστό και αυτό κατά 58%. Η περιοχή κατατάσσεται μεταξύ των περιοχών με μέτριες βροχές, που είναι γνωστές με την ονομασία «φύρες περιοχές». Όσον αφορά την κατανομή των βροχών κατά τη διάρκεια του έτους, η περιοχή παρουσιάζει κυρίως ηπειρωτικό χαρακτήρα, με τις περισσότερες βροχές να επικεντρώνονται στο διάστημα Οκτωβρίου-Μαΐου και τις λιγότερες την περίοδο Ιουνίου-Σεπτεμβρίου. Το μέσο ύψος βροχής των εποχών του έτους, είναι το παρακάτω: Μέσο ύψος βροχής την άνοιξη: 124,2 Μέσο ύψος βροχής το καλοκαίρι: 108,3 Μέσο ύψος βροχής το φθινόπωρο: 127,5 Μέσο ύψος βροχής το χειμώνα: 130,7 Η ετήσια καμπύλη του ύψους βροχής χαρακτηρίζεται από τριπλή κύμανση, όπου υπάρχουν τρία μέγιστα και τρία ελάχιστα: Το κύριο μέγιστο παρατηρείται το μήνα Νοέμβριο και έχει τιμή 62.2 mm και τον Οκτώβριο με τιμή 60.7 mm. Το δευτερεύον μέγιστο παρατηρείται τον Μάρτιο και είναι 58.4 mm και το τρίτο τον Μάιο με 54.4 mm. Το κύριο ελάχιστο εμφανίζεται τον Αύγουστο με τιμή 26.0 mm, το δευτερεύον τον Απρίλιο με τιμή 41.4 mm και το τρίτο τον Φεβρουάριο και Ιανουάριο με 42.1 mm και 42.4 mm αντίστοιχα. Από τα στοιχεία αυτά, προκύπτει ότι η περιοχή ανήκει στο μεταβατικό Μεσογειακό βροχομετρικό σύστημα. Ο μέσος ετήσιος αριθμός ημερών βροχής ανέρχεται σε 87.4. Σχετικά με την κατανομή των ημερών κατά τη διάρκεια του έτους παρατηρείται αυτή περίπου η κύμανση με το ύψος της βροχής. Το κύριο μέγιστο εμφανίζεται το Νοέμβριο, 9.4 ημέρες και ένα δευτερεύον το Μάιο και τον Απρίλιο 9.2 ημέρες και 9.0 ημέρες αντίστοιχα. Υπάρχει και ένα κύριο ελάχιστο τον Αύγουστο που είναι 4.0 ημέρες και ένα δευτερεύον τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο, 6.7 ημέρες και 6.9 ημέρες αντίστοιχα. Η ένταση της βροχής παρουσιάζει συνήθως χαμηλές τιμές. Η μεγαλύτερη ένταση βροχής που σημειώθηκε κατά τη διάρκεια των 28 ετών ήταν 75 mm βροχής και διήρκησε 5 της ώρας στις 24-6- Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 14

1971. Η μεγαλύτερη διάρκεια ανομβρίας ήταν 62 ημέρες, από 22-6-74 μέχρι 24-8-74, και 61 ημέρες από 26-7-61 μέχρι 27-9-61. Επίσης ανομβρία που συνοδεύτηκε όμως από πτώση χιονιού, όπου το έδαφος ήταν καλυμμένο με χιόνι για 100 συνεχόμενες ημέρες, σημειώθηκε από 9-11-53 μέχρι 18-2-54. Τα μέγιστα βροχής 24ώρου από μετρήσεις για την περίοδο 1951-1976 παρουσιάζουν μεγάλες διακυμάνσεις με μέγιστο 183.0 mm και ελάχιστο 7.4 mm. Και οι δύο αυτές τιμές σημειώθηκαν το έτος 1954. Εικόνα 2.1 Διάγραμμα Βροχόπτωσης Μηνών 2.1.2 Παγετοί - Χαλάζι - Χιόνι Ημέρες μερικού παγετού, ημέρες δηλαδή κατά τις οποίες η ελάχιστη θερμοκρασία είναι ίση ή μικρότερη του μηδενός, παρατηρούνται με αρκετά μεγάλη συχνότητα κυρίως την περίοδο Νοεμβρίου- Μαρτίου. Την περίοδο Ιουνίου-Σεπτεμβρίου δεν παρατηρείται καμία ημέρα παγετού. Τον μήνα Ιανουάριο έχει σημειωθεί ο μεγαλύτερος αριθμός ημερών μερικού παγετού και είναι 18,9. Η πτώση της θερμοκρασίας κάτω από το μηδέν έχει ως αποτέλεσμα τη μεγάλη δοκιμασία των καλλιεργειών και πολλές φορές οδηγεί στην καταστροφή τους. Αυτό συμβαίνει κυρίως σε περιόδους κατά τις οποίες η θερμοκρασία είναι πολύ χαμηλή. Μόνο κατά την περίοδο Νοεμβρίου-Μαρτίου παρατηρούνται ημέρες παγετού, με μέγιστη θερμοκρασία ίση ή μικρότερη του μηδενός. Αυτές έχουν μεγαλύτερη συχνότητα τον μήνα Ιανουάριο και είναι 4,0 ημέρες. Την περίοδο Απριλίου-Οκτωβρίου συνήθως δεν σημειώνεται ολικός παγετός. Κάθε χρόνο παρατηρούνται κατά μέσο όρο 9,4 ημέρες ολικού παγετού. Η διαφορά που παρουσιάζει η μέση μηνιαία ελάχιστη και η μέση μηνιαία μέγιστη είναι αυτή της απλής κύμανσης. Ένα μέγιστο εμφανίζεται τους μήνες Αύγουστο, Ιούλιο και Σεπτέμβριο που είναι Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 15

15.6ºC, 15.5ºC και 15.3ºC αντίστοιχα. Ένα ελάχιστο εμφανίζεται τον Ιανουάριο με τιμή 7.7ºC και τον Δεκέμβριο με τιμή 8.0ºC. Η διαφορά του θερμομέτρου από τον ψυχρότερο μήνα του έτους, δηλαδή το μέσο ετήσιο θερμομετρικό εύρος είναι 21.0ºC (Ιούλιος 22.8ºC, Ιανουάριος 1.8ºC). Το χαλάζι δεν είναι σπάνιο φαινόμενο, αλλά αντίθετα συμβαίνει και κυρίως τους μήνες Μάιο και Ιούνιο, γεγονός που προκαλεί μεγάλες ζημιές στις καλλιέργειες Εικόνα 2.1 Διάγραμμα έντασης ανέμου Μηνών 2.1.3 Μορφολογία του εδάφους Το έδαφος της υπό εξέταση περιοχής έχει σχηματιστεί με τους ακόλουθους μηχανισμούς: Με μεταφορά κορημάτων από τους πλευρικούς, ως προς τη λιγνιτοφόρο λεκάνη, ορεινούς όγκους. Εδώ τα εδάφη εμφανίζονται καλυμμένα με κροκάλες, λατύπες και ογκόλιθους περισσότερο ή λιγότερο συγκολλημένες με ενδιάμεσο υλικό. Με αποσάθρωση των υπερκείμενων και λιγνιτοφόρων οριζόντων. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι σχηματισμοί εμφανίζονται ως φυσικά εδάφη. Με αποσάθρωση και επικάλυψη δευτερογενώς από αλλουβιακούς σχηματισμούς. Αντίστοιχα στη λιγνιτοφόρο περιοχή συνυπάρχουν: Κροκαλοπαγή, περισσότερο ή λιγότερο συνεκτικά, που αποτελούν μια άγονη έκταση και βρίσκονται στα ανώτερα πλευρικά σημεία της λεκάνης. Ιζηματογενείς λιμναίοι σχηματισμοί που είναι τοποθετημένοι πάνω από τον λιγνίτη και εμφανίζονται σε ορισμένα μόνο σημεία. Κατά κανόνα όμως η λεκάνη καλύπτεται με αλλουβιακούς σχηματισμούς που αποτελούν ένα ζωντανό ορίζοντα κατάλληλο για την ανάπτυξη της βλάστησης. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 16

Τα εδάφη των αποθέσεων συνίστανται από άγονα μητρικά υλικά (μάργα, άργιλος, άμμος) που εξελίσσονται σε γόνιμα εδάφη κάτω από την επίδραση των παραγόντων της εδαφογένεσης, από τέφρα καθώς και από ποσότητες λιγνίτη, που με την οξείδωσή του μπορεί να προκαλέσει στο μέλλον σημαντική μείωση του ph και επομένως σοβαρούς κινδύνους. Από εδαφολογικές αναλύσεις που έχουν γίνει από το υπουργείο Γεωργίας σε εξωτερικές αποθέσεις διαφορετικής ηλικίας, διαπιστώθηκε ότι τα εδάφη των αποθέσεων μπορούν να χαρακτηριστούν σαν αργιλώδη και από άποψη οξύτητας από ουδέτερα έως όξινα και σε αρκετές θέσεις πτωχά από άποψη οργανικής ουσίας. Γενικά παρατηρήθηκε σημαντική διαφορετικότητα ακόμα και στην ίδια απόθεση. Από άποψη παραγωγικότητας, οι αποδόσεις που έχουν παρατηρηθεί στις πειραματικές καλλιέργειες ήταν σχεδόν πάντα υψηλότερες από τις μέσες αποδόσεις της ευρύτερης περιοχής, ενώ η επίδραση της λίπανσης ήταν θετική. Τα συμπεράσματα όμως αυτά δύσκολα μπορούν να επεκταθούν, κυρίως λόγω της μικρής έκτασής τους και της σύντομης χρονικής διάρκειάς τους. Επιπλέον, το μεγαλύτερο μέρος των δασών που κάλυπταν τους ορεινούς όγκους περιμετρικά της λεκάνης Πτολεμαΐδας έχει εξαλειφθεί, περιορίζοντας στο ελάχιστο την ικανότητα συγκράτησης του εδαφικού καλύμματος. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, η εικόνα του γυμνού ασβεστόλιθου να επικρατεί στο ορεινό τμήμα. Από το τοπογραφικό ανάγλυφο της περιοχής συνάγεται ότι πιθανή κατάληξη του διαβρωμένου εδαφικού υλικού, είναι ο ποταμός Σούλου και μέσω αυτού η λίμνη Βεγορίτιδα. Η διάβρωση εξελίσσεται ακόμα και σήμερα και οι προβλέψεις για το μέλλον είναι δυσμενείς. Η διάβρωση, σε συνδυασμό με την έντονη χρήση της γης στο παρελθόν, οδήγησε στην υποβάθμιση της γεωργικής γης. Μεγάλες εκτάσεις αγροτεμαχίων καλύπτονται από πέτρες διαμέτρου 5-15 cm με στρογγυλεμένες ακμές, γεγονός που προδίδει την έντονη και μακροχρόνια δράση της ροής του νερού. Σχετικά με τη γαιοϊκανότητα, η γεωργική γη της περιοχής ανήκει στην Α κατηγορία (land capability class I). Στα εδάφη της κατηγορίας αυτής επιτρέπονται όλες οι χρήσεις γης με προτιμότερη τη συνδυασμένη γεωργοκτηνοτροφική εκμετάλλευση. Περιορισμένα τμήματα της γεωργικής γης ανήκουν και στην κατηγορία Β (land capability class II). Το πάχος του εδάφους είναι περιορισμένο και μεταβάλλεται συνεχώς. Επίσης η παρουσία του ανθρακικού ασβεστίου στα εδάφη είναι έντονη. Παρόλα αυτά, η αντίδραση που εμφανίζουν δεν είναι πάντα αλκαλική. Σο γεγονός αυτό εξηγείται από το σχετικά μεγάλο ύψος βροχής και την μικρή εξάτμιση, συνθήκες που ευνοούν την έκπλυση των βάσεων του εδάφους. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 17

2.1.3.1 Αυτοφυής Βλάστηση Η υπό μελέτη περιοχή ανήκει στην ζώνη των σκληρόφυλλων πλατύφυλλων του ανατολικού τμήματος της Μεσογειακής χλωριστικής περιοχής στοιχείο βαλκανικής του ολαρκτικού χλωριστικού βασιλείου. Εντυπωσιακό γνώρισμα της βλάστησης του υψιπέδου Πτολεμαΐδας-Αμυνταίου είναι η απουσία μεσογειακών («θερμόφιλων») σκληροαειφύλλων ειδών. Σημαντικό γνώρισμα της βλάστησης είναι επίσης το υψηλό ποσοστό πολυετών ποωδών ειδών (ημίκρυπτα φυτά) και το χαμηλό ποσοστό των θεροφύτων (μονοετών ποωδών ειδών). Η δενδρώδης βλάστηση είναι πλούσια και αναφέρονται οκτώ είδη φυλλοβόλων δρυών, τρία είδη Πεύκης καθώς και ένα είδος ελάτης. Τέλος, αναφέρεται η παρουσία της σημύδας. Η φυσική βλάστηση είναι αυτή που παρατηρείται κατά μήκος των ρεμάτων απορροής και του ποταμού Σούλου. Διερευνήσεις που βασίστηκαν σε δενδρώδη και θαμνώδη είδη, δεδομένου ότι αυτά είναι πολυετή μάρτυρες των περιβαλλοντικών συνθηκών, έδειξαν ότι τα κύρια είδη που παρατηρούνται στα ρεύματα απορροής Φυσικής Βλάστησης είναι αυτά των «παραποτάμιων σταθμικών συνθηκών» που αναφέρονται παρακάτω. Η ευρύτερη περιοχή των ορυχείων κατατάσσεται βιοκλιματικά στη ζώνη υγρομεσογειακού τύπου με βλαστητική διαδοχή αυτή του Ostrvocaprinion. Στην εν λόγω περιοχή επικρατούσαν ανέκαθεν οι γεωργικές καλλιέργειες. Οι κυριαρχούσες καλλιέργειες ήταν αυτές της εκτατικής γεωργίας. Υφιστάμενη βλάστηση στους χώρους των ορυχείων δεν υπάρχει εκτός από ορισμένες πόες και αγρωστώδη στα όρια της διάνοιξης ή στα σταθεροποιημένα πρανή των δρόμων προσπέλασης. Στις εκτάσεις των αποθέσεων ποώδης βλάστησης εμφανίζεται την επόμενη χρονιά από τη διάστρωση. Στις ήδη αποκατεστημένες εκτάσεις το είδος που επικρατεί είναι η ακακία ροβίνια (Robinia Pseudacacia), λόγω των εκτεταμένων αναδασώσεων που εκτελέστηκαν από τη ΔΕΗ. Σε μικρότερη έκταση έχουν χρησιμοποιηθεί τα παρακάτω είδη: πεύκα (μαύρα-δασικά και τραχιά), λεύκες (καβάκια και κλώνοι), πυράκανθα, κυπαρίσσια (αριζόνας-ορθόκλαδα-πλαγιόκλαδα), σπάρτα (Spartium jun ceum) και κέδρα (Cedrus Atlantica). Σποραδικά έχουν φυτευτεί τούγιες, κυπαρίσσια λέϋλαντ, κατάλπες, κ.α. Επίσης έχουν αναπτυχθεί πειραματικές φυτείες οπωροφόρων δένδρων. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 18

2.1.3.2 Η πανίδα της περιοχής Η συνεχής εκχέρσωση και καταστροφή των δασών και των βοσκοτόπων όπως επίσης και η αλματώδης αύξηση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή των οικοσυστημάτων και τον περιορισμό της πανίδας στις ορεινές εκτάσεις. Χαρακτηριστική πανίδα, τριχωτών ή φτερωτών, όπως συμβαίνει στους υδροβιότοπους των Πρεσπών, στην περιοχή δεν υπάρχει. 2.2 Τοποθεσία και χαρακτηριστικά των ορυχείων του ΛΚΔΜ Τα Ορυχεία της Πτολεμαΐδας αναπτύσσονται βόρεια της Κοζάνης και νότια της Πτολεμαΐδας και η έναρξη των εκσκαφών έγινε το έτος 1957 στο ορυχείο Κύριου Πεδίου. Η λεκάνη Πτολεμαΐδας αποτελεί τμήμα της επιμήκους νεογενούς λεκάνης, η οποία ξεκινά από το Μοναστήρι της Π.Γ.Δ.Μ. (FYROM) και διαμέσου της Φλώρινας, Αμυνταίου και Πτολεμαΐδας φθάνει μέχρι την Κοζάνη. Στην παρούσα φάση, η μεταλλευτική δραστηριότητα στα Ορυχεία Πτολεμαΐδας αναπτύσσεται σε τρία (3) πεδία: στο Κύριο Πεδίο, που περιλαμβάνει το Ορυχείο Μαυροπηγής και το Ορυχείο Ανατολικής Επέκτασης Κομάνου, στο Πεδίο Καρδιάς, που περιλαμβάνει το Ορυχείο Νοτιοδυτικού Πεδίου- Υψηλάντη και το Ορυχείο Οικισμού Κομάνου, Νότιο Πεδίο, που περιλαμβάνει το Ορυχείο Νοτίου Πεδίου και το Πεδίο Αμυνταίου και το μικρό ορυχείο Κλειδιού. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 19

Εικόνα 2.2 Διάταξη των Ορυχείων του Λ.Κ.Δ.Μ. Στο διάγραμμα της παρακάτω εικόνας (Εικόνα 2.2.1) παρουσιάζεται η εξέλιξη των συνολικών εκσκαφών, της παραγωγής λιγνίτη και της σχέσης εκμετάλλευσης από το 1957 έως το 2008. Συνολικά, από την έναρξη της εκμετάλλευσης στα Ορυχεία Πτολεμαΐδας έως το τέλος του 2009, οι συνολικές εκσκαφές ανήλθαν σε 4.931,86x10 6 m 3 και η παραγωγή λιγνίτη σε 1.189,89x10 6 t. Η εκμετάλλευση των Ορυχείων Πτολεμαΐδας θα συνεχιστεί με στόχο μεταξύ των άλλων την αξιοποίηση των συνολικών κοιτασμάτων λιγνίτη που βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή των οικισμών Μαυροπηγής και Ποντοκώμης (Νοτιοδυτικό Πεδίο) και τα οποία ανήκουν στην ίδια λιγνιτοφόρο λεκάνη με τα υφιστάμενα υπό εκμετάλλευση λιγνιτικά κοιτάσματα. Με βάση τις σημερινές προβλέψεις της ΔΕΗ Α.Ε. Η εξάντληση των λιγνιτικών αποθεμάτων των Ορυχείων Πτολεμαΐδας προβλέπεται να ολοκληρωθεί έως το τέλος της δεκαετίας του 2050. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 20

Εικόνα 2.2.1 Διάγραμμα εκσκαφών, Παραγωγής λιγνίτη και σχέσης εκμετάλλευσης των Ορυχείων 2.2.1 Χαρακτηριστικά του Ορυχείου Νοτίου Πεδίου Το Ορυχείο Νοτίου Πεδίου αναπτύσσεται εντός της λιγνιτοφόρου λεκάνης της Πτολεμαϊδας, αποτελεί την προς Ν. συνέχεια των κοιτασμάτων του Κύριου Πεδίου και ανήκει στο Λιγνιτικό Κέντρο Δυτικής Μακεδονίας (εικόνα 2.2.1). Είναι το μεγαλύτερο λιγνιτωρυχείο της Βαλκανικής χερσονήσου και η λειτουργία του ξεκίνησε το 1979. Οι ετήσιες συνολικές εκσκαφές κυμαίνονται από 80Χ10 6 έως 90Χ10 6 m 3, ενώ η ετήσια παραγωγή λιγνίτη κυμαίνεται από 18Χ10 6 έως 20Χ10 6 τόνους. Ένα από τα πλέον σημαντικά προβλήματα στην ανάπτυξη του Ορυχείου Νοτίου Πεδίου αποτελεί η αντιμετώπιση των σκληρών σχηματισμών του υπερκειμένου. Με τον όρο σκληροί σχηματισμοί εννοούνται οι συνεκτικοί σχηματισμοί, οι οποίοι δεν μπορούν να εκσκαφθούν με τον πάγιο εξοπλισμό (καδοφόροι εκσκαφείς) και για τον λόγο αυτό αντιμετωπίζονται με εργοτάξια, εκρηκτικά και την χρήση συμβατικού εξοπλισμού. Εικόνα 2.2.1 Τοποθεσία ορυχείου Νότιου Πεδίου (google earth) Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 21

Η ταφροειδής λεκάνη Αμυνταίου Πτολεμαΐδας δημιουργήθηκε από ρήγματα ΒΔ ΝΑ διεύθυνσης και εκτείνεται από ΒΔ προς ΝΑ από το Μοναστήρι της FYROM έως την Ελασσόνα. Οι εκατέρωθεν ορεινοί όγκοι της λεκάνης φιλοξενούν τα πετρώματα του υποβάθρου της λεκάνης, όπως σχιστόλιθους, Τριαδικοϊουρασικούς ασβεστόλιθους, μάρμαρα, φλύσχη και Ανωκρητιδικούς ασβεστόλιθους (Aναστόπουλος, Ι. και Κ. Κούκουζας 1972). Στις νεογενείς αποθέσεις της λεκάνης Αμυνταίου Πτολεμαϊδας και στο νότιο τμήμα αυτής (Σαριγκιόλ), φιλοξενείται το κοίτασμα λιγνίτη του Ορυχείου Νοτίου Πεδίου. Σε γεωλογική τομή από πάνω προς τα κάτω διακρίνονται οι εξής στρωματογραφικές ενότητες ιζημάτων: Ερυθρόφαιος σειρά ιζημάτων (Ανώτερο Τεταρτογενές) Κιτρινόφαιος σειρά ιζημάτων (Διλούβιο) Πρασινότεφρος σειρά ιζημάτων (Ανώτερο Πλειόκαινο) Λιγνιτοφόρος στιβάδα (Ανώτερο Πλειόκαινο) Τελική Μάργα Εικόνα 2.2.2 Στρωματογραφική ακολουθία Ο.Ν.Π Τα μαλακά ιζήματα ανέρχονται σε 325x10 6 m 3 και μπορούν να εκσκαφθούν με τον πάγιο εξοπλισμό (καδοφόροι εκσκαφείς). Αυτά αποτελούν το 73,3% των συνολικών μαζών ενώ για τους σκληρούς σχηματισμούς απαιτείται η χρήση εκρηκτικών. Η ερυθρόφαιος σειρά ιζημάτων (Αν. Τεταρτογενές) αποτελείται συνολικά από 170x10 6 m 3. Οι σκληροί σχηματισμοί αποτελούν το 37,6% των μαζών και οι μαλακοί το 62,4%. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 22

Η κιτρινόφαιος σειρά ιζημάτων (Πλειστόκαινο) ποταμοχειμαρίων αποθέσεων υπολογίσθηκε σε 99x10 6 m 3. Οι σκληροί σχηματισμοί αποτελούν το 49,5 % και οι μαλακοί το 50,5%. Οι μάζες της πρασινοτέφρου σειράς υπολογίσθηκαν σε 172x10 6 m3. Οι σκληροί σχηματισμοί αποτελούν το 1,7% και οι μαλακοί το 98,3%. Η ποσοστιαία αναλογία των συνολικών μαζών της ερυθροφαίου και της πρασινοτέφρου σειράς είναι ίδια και είναι 39% για την καθεμία, δηλαδή το σύνολό τους είναι 78%, ενώ η κιτρινόφαιος σειρά συμμετέχει με ποσοστό 22%. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 23

3 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΞΟΡΥΞΗ ΧΩΜΑΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ 3.1 Διαμόρφωση ορυχείου-προπαρασκευαστικά έργα Οι υπεύθυνοι μελετητές - μηχανικοί καλούνται να εκτελέσουν μια σειρά μελετών για την όσο το δυνατό ομαλή λειτουργία των μελλοντικών εργασιών που θα πραγματοποιηθούν στο ορυχείο. Τα παραδοτέα σχέδια και οι μελέτες των μηχανικών περιλαμβάνουν τα εξής: Υψομετρικά διαγράμματα σε διάφορες κλίμακες Γεωλογική κοιτασμολογική μελέτη Εδαφοτεχνική υδρογεωλογική μελέτη Ογκομετρήσεις Σχέδια μελλοντικών εκσκαφών Σχέδια αποκατάστασης του χώρου Οικονομική μελέτη Τα προπαρασκευαστικά έργα αποτελούν ουσιαστικά την πρώτη εργασία για τη διαμόρφωση του χώρου του ορυχείου. Αρχικά γίνεται η οριοθέτηση του χώρου, δηλαδή καθορίζονται τα όρια των εργασιών που θα πραγματοποιηθούν. Μετά την οριοθέτηση αποτυπώνεται η υπάρχουσα κατάσταση, δηλαδή τα ήδη διαμορφωμένα πρανή, ακολουθούν η χάραξη και η διάνοιξη των δρόμων οι οποίοι συνδέουν το ορυχείο με το κύριο οδικό δίκτυο για την πρόσβαση στο πεδίο του ορυχείου και για τη μεταφορά των απαραίτητων μηχανημάτων για την εκτέλεση των έργων, αλλά και η διάνοιξη των δρόμων εσωτερικής προσπέλασης μέσα στο χώρο του ορυχείου. Για την εκπόνηση της μελέτης εκμετάλλευσης του ορυχείου νότιου πεδίου, στη φάση των προπαρασκευαστικών έργων πραγματοποιήθηκαν γεωτρήσεις με ειδικά μηχανήματα (γεωτρύπανα) ισχυρής κατασκευής. Οι γεωτρήσεις ανάλογα µε τον σκοπό για τον οποίο κατασκευάζονται χωρίζονται σε δύο µεγάλες κατηγορίες. Α) Ερευνητικές γεωτρήσεις Β) Παραγωγικές γεωτρήσεις ή γεωτρήσεις εκμετάλλευσης Ως βάση για τη μελέτη και παρατήρηση των κοιτασμάτων του εδάφους λαμβάνονται οι ερευνητικές γεωτρήσεις οι οποίες αποσκοπούν στην έρευνα του εδάφους και του υπεδάφους. Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται οι εξής γεωτρήσεις: α) Κοιτασµατολογικές γεωτρήσεις που χρησιμοποιούνται για τον εντοπισμό, εκμετάλλευση και αξιοποίηση των μεταλλευμάτων (λιγνίτη). β) Γεωλογικές γεωτρήσεις που αποβλέπουν στην αποσαφήνιση των Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 24

γεωλογικών συνθηκών και δοµής του υπεδάφους. γ) Εδαφοτεχνικές ή Γεωτεχνικές γεωτρήσεις που αποβλέπουν στη διερεύνηση των μηχανικών ιδιοτήτων του εδάφους και υπεδάφους (σύσταση, μορφολογία, περατότητα, στάθµη υπόγειου νερού). Για την εκτέλεση µιας γεώτρησης πρέπει να προηγηθούν οι παρακάτω εργασίες : ιαµόρφωση χώρου Μεταφορά και εγκατάσταση του γεωτρύπανου ιάνοιξη λάκκων και αυλάκων Εξασφάλιση του νερού που απαιτείται για τη γεώτρηση Μεταφορά και εγκατάσταση βασικού και βοηθητικού εξοπλισµού Μετά την ολοκλήρωση του γεωτρητικού προγράμματος ακολουθεί η αξιολόγηση των γεωτρήσεων, µε σκοπό την αναλυτική εξέταση των πρωτογενών στοιχείων και την ενοποίηση των διαφόρων λιγνιτικών ή στείρων στρωµάτων, σύμφωνα µε συγκεκριμένες ποσοτικές και ποιοτικές προδιαγραφές. Με βάση τα στοιχεία αξιολόγησης ακολουθούν: 1) η σχεδίαση κοιτασµατολογικών χαρτών 2) ο υπολογισμός των αποθεμάτων 3) ο σχεδιασμός εκμετάλλευσης του κοιτάσματος και ο τρόπος εκσκαφής του ορυχείου 4) η διάνοιξη και ανάπτυξη του ορυχείου Ο σχεδιασμός μιας εκμετάλλευσης ξεκινάει κατά το στάδιο της κύριας έρευνας, η οποία περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο τη δειγματοληψία μετά την όρυξη των γεωτρήσεων. Η επεξεργασία των δεδομένων από τις δειγματοληπτικές γεωτρήσεις δίνει πληροφορίες για τα όρια του κοιτάσματος και τη διαφοροποίηση της περιεκτικότητας του χρήσιμου συστατικού. Μπορούν να χαραχθούν, σε μια πρώτη προσέγγιση, τα όρια του κοιτάσματος και να εξαχθούν τομές, οι οποίες θα χρησιμοποιηθούν για την εκτίμηση των αποθεμάτων. Ο στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα, όσο το δυνατόν, πιο αντιπροσωπευτικό μοντέλο του κοιτάσματος. Στο ορυχείο του νότιου πεδίου εφαρμόσθηκε η μέθοδος των τομών όπου συντάχθηκαν αναλυτικά σχέδια ανά τοµή, προσδιορίστηκαν τόσο τα λιγνιτικά όσο και τα πακέτα των στείρων και δόθηκαν στον Τοµέα της Εκμετάλλευσης για εφαρμογή. Ο συνδυασμός της αξιολόγησης των γεωτρήσεων, της δειγματοληψίας και της χαρτογράφησης των μετώπων εξόρυξης, αποτελούν σήµερα την εφαρμοζόμενη πρακτική στα λιγνιτωρυχεία για τον προσδιορισµό της ποιότητας των στρωµάτων Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 25

εξόρυξης και την εξόρυξη των µετώπων του κοιτάσματος. Η όλη διαδικασία σκοπό έχει την όσο το δυνατόν καλύτερη αξιοποίηση του κοιτάσματος, επιτυγχάνοντας την καλύτερη δυνατή προσέγγιση. Όσον αφορά τα υλικά εκσκαφής της κάθε τομής, όπως προαναφέρθηκε, μελετήθηκαν αντιπροσωπευτικές τομές για την καταγραφή των υλικών τους. Στον Πίνακα 3.1 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα αυτά, όπου για κάθε γεώτρηση και για κάθε τομή παρουσιάζονται τα ύψη των πακέτων των υλικών σε m και σε ποσοστό επί του συνολικού ύψους της εκάστοτε τομής. Επίσης, στην εικόνα 3.1 φαίνεται η θέση των τεσσάρων γεωτρήσεων που έχουν γίνει στο νότιο πεδίο του ορυχείου. Εικόνα 3.1 θέσεις γεωτρήσεων του Ο.Ν.Π. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 26

Πίνακα 3.1 Αποτελέσματα τομών των γεωτρήσεων του Ο.Ν.Π. ΤΟΜΗ/ ΓΕΩΤΡΗΣΗ 1 1β 2 2β 3 4 178/288 170/292 142/276 KC=3.75-18.75% SI=7.4m- 37% AL=3.7m 13.5% SD=2.45m 18.25% SN=2.3m 14.5% KL=1.4m 7% AL=9.8m 51.6% SN=3.2m 16.8% SD=0.1m 0.5% SI=3.2m 16.8% KC=2.5m 13.2% AL=14.5m 72.5% SI=5.25m 26.25% SD=0.35m 1.75% AL=11.6m 55.2% SI=1.5m 7.1% CO=5m 23.8% MR=0.15m 0.7% SN=1.3m 6.2% LS=1.48m 7% CO=13.4m 47.8% MR=13m 46.4% LS=1.2m 4.3% LK=0.35m 1.25% SN=6.7m- 33.5% AL=5.7m- 28.5% MR=0.8m- 4% SD=6.8m- 34% SD=6.3m 33% AL=11.5m 60% MR=1.2m 7% SD=2m 10% MR=1.3m 6% AL=13.2m 65% SN=3.5m 18% AL=17.15m 81.6% CO=0.85m 4% SN=3m 14.4% AL=2.3m 8.2% CO=19m 67.8% MR=4.25m 20.2% LS=0.85m 4% SO=0.5m- 2.5% AL=1.1m- 5.5% BC=9.2m- 46% KL=9.2m -46% AL=14m 70% MR=6m 30% MR=6m 31.6% GR=1.2m 6.3% KL=2.4m 12.6% AL=7.1m 37.4% SN=2.3m 12.1% SN=7.7m 38.5% AL=4.2m 21% KL=1.1m 5.5% GR=7m 35% AL=17.4m 82.8% SN=2.3m 10.9% GR=1.3m 6.3% AL=1.35m 4.8% CO=16.2m 57.9% MR=7.25m 25.9% 198/308 PA=0.5m -2.5% AL=17m -85% SN=12.5m- 12.5% SN=6.5m- 32.5% AL=13.5m- 67.5% AL=19m 100% AL=18m 90% SN=2m 10% AL=16.2m 77.1% CO=2.5m 11.9% MR=2.3m 11% AL=10.65m 38% CO=6.6m 23.6% MR=6.95m 24.8% Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 27

LS=3m 11.4% LS=3.8m 13.5% 5 MR=1.4m 12.7% CO=9.3m 84.5% SI=0.15m 1.36% AL=0.25m 2.24% CO=7.8m 70.9% MR=1.4m 12.7% AL=1.8m MR=2.8m 25% CO=8.2m 75% AL=8.7m 79% CO=0.3m 2.7% MR=2m 18.3% 16.3% 6 CO=8.15m 62.7% AL=1.4m 10.8% MR=3.45m 26.5% CO=10.2m 78.5% AL=2.35m 18% SN=0.45m CO=8.45m 65% AL=4.55m 35% CO=8.2m 63% MR=4.8m 37% 3.5% 6β CO=8.2m 68.3% AL=1.6m 13.3% MR=2.2m 18.3% AL=0.85m 7% CO=10.95m 91.25% SN=0.2m 1.75% CO=3.95m 33% AL=1.75m 14.6% MR=6.3m 52.4% CO=7.75m 64.6% MR=3.15m 26.3% SN=0.1m 0.8% AL=2m 8.3% 7 SN=0.25m 2.5% CO=5.8m 72.5% MR=2m 25% CO=3.5m 43.75% MR=4.5m 56.25% AL MR CO SO LS KC GR SI Άργιλος Μάργα Λιγνίτης Φυτική γη Απώλεια πυρήνος Κροκαλοπαγές Χαλίκια Ιλύς Η γνώση των αποθεμάτων και της μέσης περιεκτικότητας των κοιτασμάτων αποτελεί, όπως προαναφέρθηκε θεμελιώδη παράγοντα για την αξιολόγηση και την αξιοποίησή τους. Η λεπτομερής γνώση του κοιτάσματος αποτελεί το απαραίτητο υπόβαθρο πάνω στο οποίο θα στηριχθεί η απόφαση για τις επενδύσεις καθώς και ο σχεδιασμός της εκμετάλλευσης. Από την κατανομή της Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 28

περιεκτικότητας και των αποθεμάτων, στο χώρο, θα αποφασιστεί η μέθοδος εκμετάλλευσης, ο τρόπος προσπέλασης, ο προγραμματισμός της παραγωγής, το μέγεθος της επιχείρησης κ.ά. Αφού πραγματοποιούνται οι γενικές εκσκαφές, γίνεται ο διαχωρισμός της φυτικής, επιλέγεται και διαμορφώνεται ο χώρος των αποθέσεων στείρων και εξορυσσόμενων υλικών με βάση των σχεδίων και μελετών που έχουν προηγηθεί. Στις βασικές εργασίες κρίνεται απαραίτητη και είναι σημαντική η κατασκευή των βοηθητικών κτιριακών υποδομών καθώς και η μεταφορά ρεύματος και νερού για την καλή εκτέλεση των μελλοντικών εργασιών. 3.2 Χρήσεις νερού και ηλεκτρικής ενέργειας Η ασφαλής και οικονομική εξόρυξη του λιγνίτη από το υπέδαφος προϋποθέτει την αποστράγγιση των υπερκειμένων του λιγνίτη στρωμάτων και τον υποβιβασμό της στάθμης των υποκειμένων, αν αυτή απαιτείται. Οι ποσότητες, που αντλούνται για την αποστράγγιση των ορυχείων δεν χρησιμοποιούνται περαιτέρω από τα ορυχεία, αλλά απορρίπτονται στο ρέμα Σουλού ή στις αποστραγγιστικές τάφρους και διατίθενται ως ακολούθως: Τους καλοκαιρινούς μήνες χρησιμοποιούνται από τους αγρότες για άρδευση των γειτονικών εκτάσεων. Ένα μικρό μέρος καλύπτει τις ανάγκες των ορυχείων (προσωπικό, διατήρηση πρασίνου και πλύσιμο μηχανημάτων). Ένα μέρος των αντλούμενων νερών διατίθεται για την κάλυψη των αναγκών των πόλεων και οικισμών της περιοχής. Το 2007 διατέθηκαν για την υδροδότηση της Κοζάνης του Κλείτου και της Χαραυγής περίπου 8.000.000 m 3 νερού. Τη χειμερινή περίοδο φθάνουν στο ρέμα Σουλού και από εκεί οδεύουν τελικά προς την λίμνη Βεγορίτιδα, συμβάλλοντας στην διατήρηση της στάθμης της. Επομένως, οι ποσότητες του νερού που αντλούνται από τα Ορυχεία, κατά κύριο λόγο επανέρχονται στην λεκάνη. Σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται εν μέρει από την ΔΕΗ, αλλά συνήθως διατίθενται για άρδευση ή ύδρευση, καλύπτοντας ανάγκες που ούτως ή άλλως έπρεπε να καλυφθούν. Το υδατικό ισοζύγιο της λεκάνης Βεγορίτιδας δίνεται στην ακόλουθη εικόνα. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 29

Εικόνα 3.2 Υδατικό ισοζύγιο της λεκάνης Βεγορίτιδας Η Χρήση νερού για την κάλυψη των λειτουργικών απαιτήσεων των ορυχείων περιλαμβάνει τις ακόλουθες εργασίες: Ανάγκες Προσωπικού σε πόσιμο νερό ( Ύδρευση εγκαταστάσεων ορυχείων). Οι Σχετικές ανάγκες σε νερό καλύπτονται από αντλούμενα υπόγεια νερά υδρογεωτρήσεων αποστράγγισης. Άρδευση στον περιβάλλοντα χώρο Άρδευση φυτωρίων, οπωρώνα καθώς και για τη συντήρηση των φυτεύσεων στις περιοχές όπου έχει γίνει αποκατάσταση. Κυρίως κατά τη διάρκεια της ξηροθερμικής περιόδου. Οι σχετικές ανάγκες σε νερό καλύπτονται από τα αντλούμενα επιφανειακά νερά των αντλιοστασίων των ορυχείων. Ανάγκες σε νερό για πυρόσβεση και λοιπές χρήσεις. Στις τελευταίες περιλαμβάνονται η συντήρηση και ο καθαρισμός του Η/Μ εξοπλισμού, καθώς και η λειτουργία του διατρητικού εξοπλισμού. Οι σχετικές ανάγκες σε νερό καλύπτονται επίσης, από αντλούμενα υπόγεια νερά αποστραγγιστικών υδρογεωτρήσεων. Διαβροχή των χωμάτινων εργοταξιακών δρόμων για την καταστολή της σκόνης, με χρήση κατάλληλων βυτιοφόρων οχημάτων. Οι σχετικές ανάγκες σε νερό καλύπτονται κυρίως από αντλούμενα υπόγεια νερά αποστραγγιστικών γεωτρήσεων και δευτερευόντων από τα επιφανειακά νερά των αντλιοστασίων των ορυχείων. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 30

Οι Ενεργειακές απαιτήσεις για τη λειτουργία των Ορυχείων Πτολεμαΐδας αφορούν σε: Ηλεκτρική Ενέργεια για τη λειτουργία του πάγιου εξοπλισμού και των βοηθητικών εγκαταστάσεων των ορυχείων Καύσιμα για τη λειτουργία του συμβατικού εξοπλισμού Στα Ορυχεία Πτολεμαΐδας, το σύνολο του εγκατεστημένου πάγιου εξοπλισμού (Εκσκαφείς, Αποθέτες Ταινιόδρομοι μεταφοράς αγόνων και λιγνίτη) λειτουργεί με ηλεκτρική ενέργεια. Η ηλεκτρική ενέργεια καταναλώνεται, επίσης για τη λειτουργία των αντλιοστασίων, των βοηθητικών εγκαταστάσεων (φωτισμός), καθώς και για τη λειτουργία των ταινιοδρόμων μεταφοράς τέφρας από τους ΑΗΣ μέχρι τα σημεία ανάμιξής της με τα άγονα προς συνδιαχείριση υλικά. 3.3 Μέθοδος εκμετάλλευσης Η εκμετάλλευση ενός κοιτάσματος, είναι το σύνολο των εργασιών ενός εργοταξίου (ή μεταλλείου), οι οποίες είναι απαραίτητες για την απόληψη του χρήσιμου ορυκτού (ή μεταλλεύματος) και διακρίνεται σε επιφανειακή και υπόγεια εκμετάλλευση. Όταν οι υπαίθριες εκμεταλλεύσεις καθίστανται οικονομικά ασύμφορες, τότε υιοθετούνται μέθοδοι υπόγειας εκμετάλλευσης όπως για παράδειγμα, στην περίπτωση ύπαρξης κοιτάσματος σε μεγάλο βάθος. Οι υπαίθριες επιφανειακές εκμεταλλεύσεις γενικά θεωρείται ότι παρουσιάζουν τα κάτωθι πλεονεκτήματα σε σχέση με τις υπόγειες: Δυνατότητα εκλεκτικής εκμετάλλευσης (υπό προϋποθέσεις) Υψηλός συντελεστής απόληψης Χαμηλότερο κόστος εξόρυξης Δυνατότητα παραγωγής μεγάλων διαστάσεων όγκων κατάλληλων για ειδικές χρήσεις Ευελιξία στην παραγωγή Τα βασικά μειονεκτήματα των επιφανειακών έναντι των υπογείων εκμεταλλεύσεων είναι: Άμεση επίδραση καιρικών συνθηκών Καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος τόσο από την εξόρυξη όσο και από την απόθεση των αγόνων Στα λιγνιτωρυχεία του ΛΚΔΜ η εφαρμοζόμενη μέθοδος εκμετάλλευσης των ορυχείων είναι η επιφανειακή εκμετάλλευση. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 31

Στο ορυχείο του νότιου πεδίου το είδος της εκμετάλλευσης που λαμβάνει χώρα είναι επιφανειακή εκμετάλλευση κοιτασμάτων κατά λωρίδες (Strip mining) και επιφανειακή εκμετάλλευση με βαθμίδες για κοιτάσματα μεγάλης οριζόντιας εξάπλωσης (Terrace mining). Η επιφανειακή εκμετάλλευση με βαθμίδες για κοιτάσματα μεγάλης οριζόντιας εξάπλωσης (Terrace mining) αποτελεί την κύρια μορφή εκμετάλλευσης των λιγνιτικών κοιτασμάτων της χώρας με την εφαρμογή της καλούμενης «γερμανικής μεθόδου», στην οποία χρησιμοποιείται ως κύριος εξοπλισμός ένα σύστημα συνεχούς λειτουργίας αποτελούμενο από ηλεκτροκίνητους καδοφόρους εκσκαφείς, ταινιόδρομους και αποθέτες. Εικόνα 3.3 Εκμετάλλευση κοιτασμάτων με τη μέθοδο συνεχούς εξόρυξης και απόθεσης με σύστημα βαθμίδων Η μέθοδος συνεχούς λειτουργίας, βρίσκει πεδίο εφαρμογής σε μαλακά πετρώματα, με στρώματα οριζόντια ή πολύ μικρής κλίσης και κοιτάσματα μεγάλων αποθεμάτων. Η εξέλιξη της μεθόδου είχε ως αποτέλεσμα την επικράτηση της χρήσης εξοπλισμού συνεχούς εκσκαφής, μεταφοράς και απόθεσης. Δηλαδή η εξόρυξη γίνεται με εκσκαφείς με καδοτροχό, η δε μεταφορά με ταινιoδρόμους και η απόθεση των αγόνων με αποθέτες. Η επιφανειακή εκμετάλλευση κοιτασμάτων κατά λωρίδες αναφέρεται ως «Αμερικάνικη μέθοδος» και διακρίνονται δύο βασικές κατηγορίες: α. Περιφερειακή εκμετάλλευση (Contour Mining): όταν τα κοιτάσματα είναι οριζόντια ή σχεδόν οριζόντια, όπου ένα απότομο πρανές οριοθετεί το εύρος που μπορεί να είναι οικονομικά εκμεταλλεύσιμο. Η εκμετάλλευση ακολουθείται συχνά από πλευρική εξόρυξη τμήματος του εναπομένοντος κοιτάσματος που έχει εγκαταλειφθεί στο πρανές της εκσκαφής, με συστήματα ατέρμονων κοχλιών (augering). Μικροί ερπυστριοφόροι (crawler mounted) εκσκαφείς με συρόμενο Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 32

κάδο (draglines) και μηχανικά πτύα (shovels) χρησιμοποιούνται για την αποκάλυψη και εκμετάλλευση του κοιτάσματος. Επίσης χρησιμοποιούνται προωθητήρες (bulldozers), μηχανικά άροτρα (rippers), ελαστιχοφόροι φορτωτές (rubbertyred loaders) και αποξεστήρες (scrapers), ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια. β. Εκμετάλλευση ευρείας περιοχής (Area Mining): εφαρμόζεται όταν η επιφάνεια του εδάφους και το κοίτασμα είναι σχετικά οριζόντια, έτσι ώστε η ευρύτερη περιοχή να μπορεί να εκμεταλλεύεται από μία διαδοχή λωρίδων (strips). Ανάλογα με το σχήμα του πεδίου, το διαθέσιμο σύστημα μεταφοράς και τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του εκάστοτε κοιτάσματος (σχήμα και μορφή, κλίση, πάχος, τελικό βάθος), εφαρμόζεται παράλληλη ή στροφική προχώρηση των μετώπων εκσκαφής. Σε εκτεταμένα επιμήκη πεδία χρησιμοποιείται συνήθως η παράλληλη λειτουργία. Η στροφική λειτουργία επιλέγεται στις περιπτώσεις που τα τελικά όρια της εκσκαφής του ορυχείου έχουν περίπου τη μορφή κυκλικού τόξου, δηλαδή το ορυχείο στρέφεται γύρω από ένα κέντρο στροφής, στο οποίο εγκαθίσταται ο κόμβος ταινιοδρόμων. Συχνά χρησιμοποιείται συνδυασμός παράλληλης και στροφικής λειτουργίας, προκειμένου η εκμετάλλευση να προσαρμοστεί στη μορφή του κοιτάσματος. Στην μέθοδο ασυνεχούς λειτουργίας χρησιμοποιούνται συστήματα εκσκαφής-φόρτωσης-μεταφοράς μονού κάδου όπως είναι ο υδραυλικός εκσκαφέας μετωπικού ή συρόμενου κάδου (shovels ή draglines, αντίστοιχα) και για την μεταφορά και απόθεση του υλικού, φορτωτές και χωματουργικά αυτοκίνητα. Όταν η συνεκτικότητα των πετρωμάτων είναι χαλαρή, η εξόρυξη μπορεί να γίνει απευθείας από τα μηχανήματα που προαναφέρθηκαν. Σε αντίθετη περίπτωση, η εξόρυξη γίνεται με χρήση εκρηκτικών υλών. Τα βασικά της πλεονεκτήματα είναι η εξαιρετική ευελιξία που παρουσιάζει. Για την επιτυχή εφαρμογή αυτής της μεθόδου πρέπει να μελετηθούν και να αναλυθούν στη φάση του σχεδιασμού δύο βασικοί παράγοντες: Η επιλογή του κατάλληλου εξοπλισμού Ο σωστός επιχειρησιακός σχεδιασμός του συστήματος Πολλοί σχηματισμοί στα ορυχεία του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας λόγω της υψηλής σκληρότητας που παρουσιάζουν δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με καδοφόρους εκσκαφείς. Επομένως, για τους σχηματισμούς αυτούς, εφαρμόζεται η μέθοδος ασυνεχούς λειτουργίας. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 33

3.4 Εξοπλισμός μηχανημάτων του νότιου πεδίου Οι τεχνολογικές εξελίξεις τόσο σε επίπεδο εργαλείων σχεδιασμού όσο και σε επίπεδο εξοπλισμού μηχανημάτων προσφέρουν σήμερα πολλές δυνατότητες για την βέλτιστη αξιοποίηση των κοιτασμάτων. Η επιλογή κατάλληλου τύπου μηχανημάτων για την εξόρυξη αλλά και την επεξεργασία είναι κρίσιμης σημασίας για τη λειτουργία της επιχείρησης, καθώς μπορεί να επηρεάσει σημαντικά το τελικό οικονομικό αποτέλεσμα. Το ορυχείο του Νότιου Πεδίου καταλαμβάνει τον μεγαλύτερο χώρο εκμετάλλευσης από τα ορυχεία του ΛΚΔΜ με έκταση δραστηριότητας 64 km 2. Λόγω της έκτασής του, συγκεντρώνει τον μεγαλύτερο αριθμό εξοπλισμού μηχανημάτων για την εξόρυξη του λιγνίτη. Παρακάτω παρουσιάζεται η υφιστάμενη κατάσταση πάγιου εξοπλισμού που περιλαμβάνει εκσκαφείς, αποθέτες και ταινιόδρομους καθώς και του βοηθητικού εξοπλισμού των μηχανημάτων του Νότιου Πεδίου στα ορυχεία του ΛΚΔΜ. Στους πίνακες που ακολουθούν παρουσιάζεται ο εξοπλισμός μηχανημάτων του Ο.Ν.Π. Πίνακας 3.4 Πάγιος εξοπλισμός Νότιου Πεδίου ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣ ΤΗΣ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΤΗΤΑ (Lm 3 /h) ΧΩΡΗΤΙΚ ΟΤΗΤΑ ΚΑΔΟΥ (Lm 3 ) ΕΚΣΚΑΦΕΙΣ SRs 2000 /5x32 TAKRAF 4.170/6.050 2.100 4 SRs 2000 /3x33 TAKRAF 3.070/5.760 2.00 2 SchRs 2300/5x32 THYSSENKRUP 4.188/6.072 2.30 1 P SchRs 1760/5x32 THYSSENKRUP 4.207/6.100 1.76 2 P SchRs 3700/2.5x30 THYSSENKRUP P 7.586/11.100 3.70 1 ΑΠΟΘΕΤΕΣ ARs2400/(40+70x18 MAN 11.000 3 A 2Rs B6700-60 TAKRAF 6.70 3 ΤΑΙΝΙΟΔΡΟΜΟΙ (Τ/Δ) 93 Km Τ/Δ πλάτους :1,2-1,8,2,4 m ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΗΑΝΗΜΑΤΩ Ν Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 34

Πίνακας 3.4.1 Ντιζελοκίνητος βοηθητικός εξοπλισμός Νότιου Πεδίου ΜΗΧΑΝΗΜΑ ΤΥΠΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΩΝ CAT D11 4 KOMATCU κλάσης D11 4 νέοι ΣΥΝΟΛΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΩΝ Προωθητές KOMATCU κλάσης D11 παλαιοί 4 54 Φορτωτές D9 27 D8 3 Τροχοφόροι 5 Γερανοφόροι 7 MARATHON 2 Εργοταξίων 5 m 3-4 Τροχοφόροι Εργοταξίων 5 m Ερπυστριοφόροι Καθαρισμού 12 Shovels Liebherr 994 παλαιά 3 1 19 Εκσκαπτικά Shovels Liebherr 994 νέα 1 Τσάπα Liebherr 984 1 Shovel Demag 1 Shovels O & K 21 m 3 1 DUMPER Ε /Η 8 7 Χωματουργικά DUMPER U/R 10 TEREX DUMPER 90t 6 47 TEREX DUMPER 85t 20 TEREX DUMPER 50t 3 Διατρητικά TAMROCK 6 6 Ισοπεδωτές VOLVO 2 Champion 750 A 2 7 Μηχανήματα Καθαρισμού Εκσκαπτικά βοηθητικών εργασιών (τσάπες) KOMATCU GD 823 3 Τροχοφόρα 4 Ερπυστριοφόρα 9 Τροχοφόρα 8 Ερπυστριοφόρα 7 13 15 Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 35

Οχήματα μεταφοράς προσωπικού Οχήματα επίβλεψης Unimog 25 DAG 11 Unimog μονής καμπίνας 40 Unimog διπλής καμπίνας 21 Επιβατικά (L/R MITS TERRANO) 35 36 96 3.5 Ανάπτυξη νότιου πεδίου Όπως προαναφέρθηκε το ορυχείο του Νότιου Πεδίου αποτελεί το μεγαλύτερο εν ενεργεία ορυχείο της ΔΕΗ. Στην παρακάτω εικόνα παρουσιάζεται το σχέδιο ανάπτυξης και η υφιστάμενη κατάσταση του ορυχείου. Το ορυχείο έχει χωριστεί σε 11 τομείς λειτουργίας. Όπως φαίνεται στο σχήμα η ανάπτυξη του ορυχείου περιλαμβάνει: 5 τομές υπερκείμενων (1Α, 1Β, 2Β, 2Α, 2Β & Ε3) στις οποίες βρίσκονται σε λειτουργία 5 καδοφόροι εκσκαφείς (Ε1, Ε1Β, Ε2, Ε2Β & Ε3) του συστήματος. Πέντε (5) τομές λιγνίτη (4,5,6Α, 6Β & 7) στις οποίες βρίσκονται σε λειτουργία αντίστοιχα πέντε (5) καδοφόροι εκσκαφείς (Ε4,Ε5,Ε6, Ε6Β &Ε7) του συστήματος. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 36

Εικόνα 3.5 Ανάπτυξη νότιου πεδίου Στο Ορυχείο Νοτίου Πεδίου, οι καδοφόροι εκσκαφείς είναι διασυνδεδεμένοι με έξι (6) Αποθέτες (Α1, Α2, Α3, Α5, Α6 & Α7). Συγκεκριμένα οι καδοφόροι εκσκαφείς είναι διασυνδεδεμένοι με τρεις (3) αποθέτες (Α1,Α2 &Α3) στην εσωτερική απόθεση αγόνων του ορυχείου και με τρεις επίσης αποθέτες (Α5,Α6 & Α7) στην εξωτερική απόθεση. Οι αποθέτες Α6 και Α7 Λειτουργούν στην περιοχή της Ανατολικής Επέκτασης Κομάνου και όταν ολοκληρώσουν τη λειτουργία τους θα ενταχθούν στην εσωτερική απόθεση αγόνων του ορυχείου τα έτη 2016 και 2017 αντίστοιχα. Ο Αποθέτης Α5 λειτουργεί στην περιοχή του οικισμού Πτελαιώνα, το 2012, και περί το έτος 2019 θα ενταχθεί στην εσωτερική απόθεση του ορυχείου. Η Ανάπτυξη του Ορυχείου Στους Τομείς 7 έως 11 γίνεται με νέο κόμβο ταινιοδρόμων όπου οι χωματουργικές εργασίες για τη διάνοιξη του νέου κόμβου ολοκληρώθηκαν το 2010, οπότε και θα ξεκινήσουν τα δομικά και στη συνέχεια τα ηλεκτρομηχανολογικά έργα. Σημειώνεται ότι ο εκσκαφέας Ε7, που εντάχθηκε στον Τομέα 7 συνδέεται απευθείας με την εξωτερική απόθεση αγόνων. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 37

3.6 Παραγωγική διαδικασία Η παραγωγική διαδικασία συνίσταται από τις εξής δραστηριότητες: 1. Αποκάλυψη του κοιτάσματος 2. Διακίνηση των αγόνων προς τους χώρους απόθεσης 3. Εκλεκτική Εξόρυξη του λιγνίτη 4. Μεταφορά και αποθήκευση του λιγνίτη 5. Τροφοδοσία των ατμοηλεκτρικών σταθμών Παρακάτω απεικονίζεται σε μορφή διαγράμματος το σύστημα της παραγωγικής διαδικασίας. Εικόνα 3.6 Διάγραμμα ροής παραγωγικής διαδικασίας εκμετάλλευσης του λιγνίτη 3.6.1 Χρήση μηχανημάτων στην εξόρυξη («Γερμανική μέθοδος») H εξόρυξη των υπερκειμένων και του λιγνίτη, γίνεται με τους ηλεκτροκίνητους καδοφόρους εκσκαφείς συνεχούς λειτουργίας. Από τα υλικά που εξορύσσονται, ο μεν λιγνίτης μεταφέρεται στους Ατμοηλεκτρικούς σταθμούς, τα δε υπερκείμενα και ενδιάμεσα υλικά, μεταφέρονται και αποτίθενται κυρίως στις περιοχές στις οποίες έχει προηγηθεί εξόρυξη, ώστε μετά το τέλος της εκμετάλλευσης, η επίπτωση στο τοπίο της περιοχής να είναι η ελάχιστη δυνατή. Η μεταφορά του λιγνίτη και των στείρων γίνεται με τους ταινιόδρομους. Τέλος, η απόθεση των στείρων υλικών στις περιοχές όπου έχει απαλειφθεί ο λιγνίτης, γίνεται με μεγάλα ηλεκτροκίνητα μηχανήματα τα συνεχούς λειτουργίας που ονομάζονται αποθέτες. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 38

Ο εξοπλισμός για τη μέθοδο αυτή απαιτεί σημαντική επένδυση κεφαλαίου και για τον λόγο αυτό η συνεχής μέθοδος χρησιμοποιείται σε εκμεταλλεύσεις μεγάλης κλίμακας. Αυτός είναι ο κύκλος για την εξόρυξη και εκμετάλλευση του λιγνίτη. Στην διαδικασία, συμμετέχουν και άλλα μικρότερα μηχανήματα τα οποία υποστηρίζουν τα ηλεκτροκίνητα μηχανήματα στη λειτουργία τους. 3.6.2 Χρήση εκρηκτικών («Αμερικάνικη μέθοδος») Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο κεφάλαιο οι σκληροί σχηματισμοί αποτελούν σημαντικό πρόβλημα στην ανάπτυξη του Ορυχείου Νοτίου Πεδίου. Υπολογίζονται σε 116 x 10 6 m3 και για την εκσκαφή τους απαιτείται η χρήση εκρηκτικών, έτσι ώστε να γίνει η προχαλάρωσή τους και στη συνέχεια η διακίνησή τους προς την εσωτερική απόθεση. Αυτά αποτελούν το 26,3% των συνολικών μαζών. Βρίσκονται σε ορισμένες βαθμίδες του ορυχείου Νότιου Πεδίου και λόγω των δύο μεγάλων ρηγμάτων εμφανίζονται μεγάλες μάζες περίπου το 45% του χώρου αποτελείται από σκληρούςημίσκληρους σχηματισμούς στα υπερκείμενα στρώματα. Για αυτό παράλληλα με τη συνεχή μέθοδο (Γερμανική μέθοδος) η εκμετάλλευση ανάπτυξης του Νότιου Πεδίου γίνεται με τη συμβατική μέθοδο (Αμερικάνικη μέθοδος). Για τον λόγο αυτό η διακίνηση των λεγόμενων σκληρών σχηματισμών αντιμετωπίζεται με τη χρήση εκρηκτικών υλών. Η χρήση των εκρηκτικών έχουν ως στόχο τον θρυμματισμό του πετρώματος και τη μετακίνηση από τη φυσική του θέση. Η μέθοδος που χρησιμοποίει το Ο.Ν.Π. είναι η εξής: 1. Διάτρηση 2. Γόμωση 3. Επιγόμωση 4. Πυροδότηση 5. Μεταφορά 6. Ξεσκάρωμα Η διάτρηση είναι το αρχικό στάδιο όπου μπορούν να διακριθούν κάποιες τυπικές θέσεις, το βάθος και το πάχος των σκληρών πετρωμάτων. Στο ορυχείο νότιου πεδίου χρησιμοποιούνται πέντε (5) διατρητικά φορτία περιστροφικής διάτρησης (rotary drilling) τύπου TAMROCK C50K3L. Χρησιμοποιούνται για όρυξη διατρημάτων μεγάλης διαμέτρου και μεγάλου βάθους. Έχουν τη δυνατότητα να διατρήουν 1500 m σε 7 7/8, διάμετρο 9 και κάνναβο 4m x 4m έως 6m x 6m. Συνήθως η εξόρυξη του πετρώματος (σκληροί σχηματισμοί) γίνεται με τη βοήθεια των βαθμίδων όπου ανοίγονται μικρά διατρήματα με τα εξειδικευμένα μηχανήματα διάτρησης για την Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 39

τοποθέτηση των εκρηκτικών. Στη συνέχεια γίνεται αποτύπωση των διαφόρων θέσεων των σκληρών σχηµατισµών µε στόχο την οµαδοποίησή τους. Οι σκληροί σχηματισμοί μπορεί να βρίσκονται σε διαφορετικές θέσεις και βάθη στην ίδια βαθμίδα κάτι το οποίο δημιουργεί προβλήματα κατά την όρυξη. Για αυτό τον λόγο απαιτείται καλή γνώση της θέσης των σκληρών σχηματισμών για να σχεδιαστεί σωστά ο τρόπος εξόρυξης των διατρημάτων και της ανατίναξης, ώστε να μην υπάρχει απώλεια χρόνου, ο οποίος είναι καθοριστικός παράγοντας της παραγωγικής διαδικασίας. Μετά το πέρας της διάτρησης ακολουθεί η γόμωση (δηλαδή το γέμισμα των διατρημάτων με εκρηκτικά) όπου είναι μία διαδικασία που αφορά τη σωστή επιλογή τοποθέτησης των εκρηκτικών ώστε να επιτυγχάνεται το επιθυμητό αποτέλεσμα χωρίς επιπλέον κινδύνους. Ακολουθεί η επιγόμωση που είναι το ανώτερο τμήμα του διατρήματος το οποίο δεν γομώνεται με εκρηκτικά αλλά με τα θραύσματα του πετρώματος από τη διάτρηση. Σκοπός είναι να παγιδεύσει την ενέργεια έκρηξης και να την κατευθύνει προς τη μάζα του πετρώματος που πρόκειται να ανατιναχθεί. Για τη μεταφορά των πρώτων υλών για την επιτόπου παρασκευή του χρησιμοποιούνται τρία (3) οχήματα γόμωσης διατρημάτων. Συγκεκριμένα, τα οχήματα διακινούνται από την αποθήκη Νιτρικού Αμμωνίου στα μέτωπα ανατινάξεων που βρίσκονται σε συγκεκριμένες θέσεις κυρίως εντός του Νότιου Πεδίου. Στον χάρτη του σχήματος αποτυπώνεται ενδεικτικά η διαδρομή που ακολουθείται από τα ως άνω οχήματα. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 40

Εικόνα 3.6.2 Κίνηση οχημάτων γόμωσης διατρημάτων στο Ορυχείου Νότιου Πεδίου Υπολογίζεται ότι στο ορυχείο νότιου πεδίου χρησιμοποιούνται μέχρι και 10.000 ton εκρηκτικής ύλης ημερησίως. Οι κύριες εκρηκτικές ύλες που χρησιμοποιούνται είναι: - νιτρικό αμμώνιο το οποίο αναμιγνύεται με πετρέλαιο και αποτελεί εκρηκτική ύλη. Το νιτρικό αμμώνιο είναι κύριο στοιχείο για την παρασκευή της εκρηκτική ύλης ANFO, το οποίο είναι μίγμα πορώδους νιτρικού αμμωνίου και υδρογονοάνθρακα. Είναι εύφλεκτο υλικό και πρέπει να λαμβάνεται κάθε μέτρο ασφάλειας για να αποφεύγεται η έναυση κατά τη διάρκεια αποθήκευσης και χρησιμοποίησής του. - γαλάκτωμα το οποίο αποτελείται από μικρά σταγονίδια υδατικού νιτρικού αμμωνίου τα οποία συγκρατούνται σε παραφίνη ή ελαιώδη παράγωγα σε υγρή ή στερεή φάση. Έχουν υψηλότερες ταχύτητες έκρηξης και καλύτερη προσρόφηση στα τοιχώματα των διατρημάτων. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 41

Για τη βελτίωση της εξορυκτικής διαδικασίας χρησιμοποιείται το μίγμα HEAVY ANFO το οποίο αποτελείται από μίγμα ANFO και γαλάκτωμα το οποίο είναι βασικό εκρηκτικό στις περισσότερες ανατινάξεις. Έχει: Υψηλότερη ταχύτητα έκρηξης Μία τάση προσρόφησης στα τοιχώματα του διατρήματος Υδατοανθεκτικότητα Η παρασκευή του είναι σχετικά απλή. Το γαλάκτωμα παρασκευάζεται στις εγκαταστάσεις του ορυχείου και μεταφέρεται με ειδικό όχημα στο πεδίο ανατίναξης. Τα οχήματα αυτά έχουν τον κατάλληλο εξοπλισμό να αναμιγνύουν το γαλάκτωμα, το νιτρικό αμμώνιο και το πετρέλαιο στις κατάλληλες αναλογίες που απαιτούνται. Εικόνα 3.6.3 Όχημα ανάμιξης εκρηκτικής ύλης Εικόνα 3.6.4 Τοποθέτηση εκρηκτικής ύλης Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 42

Η πυροδότηση είναι ακόμη μία κρίσιμη διαδικασία καθώς αφορά την ίδια την έναυση των εκρηκτικών. Η διαδικασία είναι σχετικά σύντομη και προϋποθέτει καλή προετοιμασία και επαρκή χρόνο ασφαλείας μετά. Η πυροδότηση συνήθως γίνεται με το σύστημα μετάδοσης κρουστικού παλμού που πραγματοποιείται για την έναυση υψηλής διατρηκτικότητας (δυναμίτες, ANFO). Είναι δυνατόν να γίνει με: - Κοινά καψύλλια - Καψύλλια επιβραδυντικά - Ακαριαία θρυαλλίδα - Βραδύκαυστη θρυαλλίδα Εφόσον έχουν γομωθεί όλα τα διατρήματα και επιγομωθεί,συνδέονται κατά σειρές με ακαριαία θρυαλλίδα αναλόγου μήκους η οποία περνάει πάνω από τα διατρήματα της θρυαλλίδας που συνδέονται με το ενισχυτικό του διατρήματος. Ο τρόπος που γίνεται αυτή η σύνδεση δεν είναι τυχαίος αλλά συγκεκριμένος. Έτσι οι θρυαλλίδες που συνδέονται πάνω στην κεντρική πρέπει να συνδέονται καθέτως με την κεντρική. Τα διατρήματα κάθε σειράς εναύονται ταυτόχρονα ενώ μεταξύ σειρών τοποθετούνται επιβραδυντές. Η έναυση ξεκινά με ένα μικρό τμήμα βραδύκαυστης θρυαλλίδας η οποία ενεργοποιεί ένα καψύλλιο. Αυτό εκρήγνυται και μεταδίδει τον κρουστικό παλμό στην ακαριαία θρυαλλίδα η οποία ενεργοποιεί τα εκρηκτικά στη βάση των διατρημάτων. Τέλος, καταγράφονται όλα τα στοιχεία που αφορούν την ανατίναξη σε δελτίο καταγραφής όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 43

Εικόνα 3.6.5 Δελτίο καταγραφής ανατινάξεων 3.7 Διαδικασία εκσκαφής και μεταφοράς υλικών Σε κάθε βαθμίδα της περιοχής εκσκαφής του Ορυχείου Νότιου Πεδίου υπάρχει ένας καδοφόρος εκσκαφέας (εικόνα 3.7.1), που εξορύσσει τα υλικά που απαιτούνται και μεταφέρονται στους ταινιόδρομους. Στο ορυχείο του Νότιου Πεδίου λειτουργούν δέκα εκσκαφείς όπου βρίσκονται σε λειτουργία σε 24ωρη βάση σε όλες τις καιρικές συνθήκες 365 μέρες το χρόνο, εκτός αν υπάρχει η ανάγκη συντήρησής τους, οπότε σταματούν τη λειτουργία τους. Κάθε ένας εκσκαφέας απασχολεί δύο χειριστές και έναν κατευθυντή. Με παρέμβαση του πύργου ελέγχου ο ένας χειριστής φορτώνει το υλικό που εξορύσσει και ο δεύτερος φορτώνει το υλικό στον ταινιόδρομο. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 44

Εικόνα 3.7 Δεξιά καδοφόρος εκσκαφέας-αριστερά ταινιόδρομος μεταφοράς Το ύψος του εκσκαφέα φτάνει περίπου στα 50m και το μήκος του περίπου 150m ενώ μπορούν να σκάψουν μάζες ύψους μέχρι και 100m, χάρη στον ειδικό σχεδιασμό τους και να φορτώσουν 11,000 t/h. Υπάρχουν οι καδοφόροι εκσκαφείς που εξορύσσουν τα υπερκείμενα υλικά και οι καδοφόροι εκσκαφείς του λιγνιτικού κοιτάσματος που εξορύσσουν δύο είδη υλικών με αποτέλεσμα να απαιτείται η εξόρυξη του κάθε είδους υλικού ανεξάρτητα από το άλλο. Είναι η λεγόμενη εκλεκτική εξόρυξη και πρέπει να υπάρχουν ξεχωριστές έξοδοι των μεταφερόμενων υλικών, τα άγονα προς τους χώρους απόθεσης και ο λιγνίτης στις αυλές αποθήκευσης των ΑΗΣ. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 45

Εικόνα 3.7.1 Καδοφόρος εκσκαφέας σε συντήρηση Tα υλικά που εξορύσσει και φορτώνει μεταφέρονται στην ταινία τομής από τον εκσκαφέα. Για τη σωστή φόρτωση, από τον εκσκαφέα στην ταινία, παρεμβάλλεται το όχημα φόρτωσης (είναι μία χοάνη που κινείται κατά μήκος της ταινίας). Εικόνα 3.7.2 Όχημα φόρτωσης υλικού σε συντήρηση (Χοάνη) Στο ορυχείο του Νότιου Πεδίου υπάρχουν 67 ταινιόδρομοι συνολικού μήκους 96 χλμ. με εγκατεστημένο μήκος ιμάντων 202 χλμ. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 46

Ένας ταινιόδρομος αποτελείται από τα εξής μέρη: Την κεφαλή Τον κατά μήκος ταινιοδρομικό εξοπλισμό Τον ιμάντα (ή ελαστική ταινία) Τον ηλεκτρολογικό εξοπλισμό Το βασικό πλεονέκτημα των ταινιόδρομων είναι ότι η λειτουργία τους δεν επηρεάζεται από τις καιρικές και εδαφολογικές συνθήκες, το χαμηλό κόστος συντήρησής τους και το σχετικά λίγο προσωπικό, που απαιτείται για την επιτήρηση της λειτουργίας τους. Έχουν τη δυνατότητα να αποσυναρμολογούνται σε τμήματα και να μεταφέρονται σε νέες θέσεις που χαράσσονται από τους τοπογράφους μηχανικούς με τη βοήθεια γερανών. Εικόνα 3.7.3 Μετάθεση ταινιόδρομου Ο διαχωρισμός των υλικών και η διοχέτευσή τους προς τις εξόδους γίνεται στον κόμβο ή αλλιώς «κεφαλή» ταινιόδρομων του Ορυχείου. Ο κόμβος ταινιόδρομων είναι το σημείο του ορυχείου όπου καταλήγουν όλοι οι κλάδοι εκσκαφής, δηλαδή οι σειρές ταινιών που μεταφέρουν τα άγονα του ορυχείου προς τους αποθέτες αγόνων. Αναχωρούν επίσης οι κλάδοι λιγνίτη, δηλαδή οι σειρές ταινιών που μεταφέρουν το προϊόν του ορυχείου προς τις αυλές προσωρινής αποθήκευσης των ΑΗΣ. Ο τελευταίος συνδετήριος ταινιόδρομος κάθε κλάδου εκσκαφής καταλήγει σε «προωθούμενη κεφαλή», δηλαδή σε κεφαλή που μπορεί, κάνοντας μικρή πορεία μπρος ή πίσω, κατά περίπτωση, να μεταφέρει το υλικό, ανάλογα με το είδος του, στον κατάλληλο κλάδο αγόνων ή λιγνίτη. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 47

Εικόνα 3.7.4 Κόμβος ταινιόδρομων Παράλληλα με τη λειτουργία του προαναφερόμενου εξοπλισμού (εκσκαφείς, ταινιόδρομους και αποθέτες) χρησιμοποιείται και βοηθητικός εξοπλισμός (μέθοδος ασυνεχούς λειτουργίας), όπου κρίνεται απαραίτητο για την εξόρυξη αγόνων και λιγνίτη, και περιλαμβάνει φορτωτές, φορτηγά, υδραυλικά πτύα, τσάπες κ.ά. Εικόνα 3.7.5 Εξόρυξη λιγνίτη με τσάπα (Βοηθητικός εξοπλισμός) Για την εξόρυξη των σκληρών υπερκείμενων σχηματισμών που βρίσκονται σε ορισμένες περιοχές και καθιστούν την εκμετάλλευση του λιγνίτη δυσχερή ή και αδύνατη με τους καδοφόρους εκσκαφείς (μέθοδος συνεχούς λειτουργίας) εφαρμόζεται επίσης, η μέθοδος ασυνεχούς λειτουργίας, (φορτωτές, shovels, φορτηγά αυτοκίνητα, ανατρεπόμενα οχήματα (dumpers) κ.λπ.), με την χρήση ή μη εκρηκτικών υλών. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 48

Εικόνα 3.7.6 Εκσκαφή και φόρτωση αγόνων σε όχημα dumper (μέθοδος ασυνεχούς λειτουργίας) 3.8 Πύργος ελέγχου (σύστημα SCADA) Ο έλεγχος του συστήματος Ταινιόδρομων (Τ/Δ) και μηχανημάτων του ορυχείου πραγματοποιείται μέσω του συστήματος SCADA, το οποίο επιτρέπει την συνολική απεικόνιση και τον έλεγχο του ορυχείου κάνοντας γρηγορότερη και αποτελεσματικότερη την διαδικασία παραγωγής. Το σύστημα αποτελείται από έξι (6) ισότιμους και εναλλάξιμους σταθμούς εργασίας οι οποίοι βρίσκονται εγκατεστημένοι ανά δύο στους ΠΕΤ (Πύργος Ελέγχου Ταινιόδρομων). Από όλους τους σταθμούς και από τον καθένα ξεχωριστά είναι δυνατός ο έλεγχος και η λειτουργία όλων των Τ/Δ (ταινιόδρομων) και μηχανημάτων του Ορυχείου. Σε οποιαδήποτε βλάβη ενός ή ακόμα και όλων πλην ενός σταθμών εργασίας, η λειτουργία και ο έλεγχος του ορυχείου δεν επηρεάζεται. Οι σταθμοί συνδέονται μεταξύ τους με δίκτυο οπτικής ίνας μήκους 2,5 km περίπου. Σε περίπτωση δυσλειτουργίας της οπτικής ίνας υπάρχει εγκατεστημένο Ασύρματο Δίκτυο το οποίο εξασφαλίζει την συνεχή και αδιάλειπτη επικοινωνία μεταξύ των ΠΕΤ. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 49

Εικόνα 3.8 Πίνακας συστήματος SCADA Σημειώνεται ότι το σύστημα SCADA είναι προστατευμένο από κάθε προσπάθεια εισόδου σε αυτό από μη εγκεκριμένους χρήστες καθώς επίσης είναι αδύνατη η λειτουργία των μηχανημάτων ή η εκκίνηση των Τ/Δ από οποιονδήποτε άλλο σταθμό εργασίας πλην αυτών που είναι εγκατεστημένοι στους ΠΕΤ. Τέλος, το σύστημα SCADA είναι συνδεδεμένο με το υπάρχον δίκτυο της ΔΕΗ (γραφεία κ.τ.λ.) και είναι δυνατή η απεικόνιση, η συλλογή πληροφοριών, η καταγραφή των συμβάντων σε συγκεκριμένους χρήστες από οποιονδήποτε υπολογιστή της ΔΕΗ χρειαστεί (Διευθυντές, μηχανικοί συντήρησης κ.τ.λ.). 3.9 Απόθεση υλικών χώροι αποθέσεων Οι χώροι των αποθέσεων έχουν μορφολογικά ακανόνιστο σχήμα. Όπως προαναφέρθηκε στην ενότητα 3.5, τα άγονα υλικά αποτίθενται και εσωτερικά του ορυχείου και εξωτερικά στο εξαντλημένο ορυχείο της Ανατολικής Επέκτασης Κομάνου και σε περιοχή του Νοτίου Πεδίου κοντά στην Ακρινή. Επίσης, στο ορυχείο Νότιου Πεδίου βρίσκονται σε λειτουργία τρείς αποθέτες συνεχούς λειτουργίας εξωτερικής απόθεσης και τρείς εσωτερικής απόθεσης. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 50

. Εικόνα 3.9 Αποθέτης εσωτερικής απόθεσης αγόνων Οι αποθέσεις έχουν κατά κανόνα έχουν ύψος από 40 μέχρι 150 μέτρα και ο σχηματισμός τους γίνεται κατά φάσεις. τη χαμηλή απόθεση, δηλαδή συσσώρευση των υλικών κάτω από το δάπεδο εργασίας του αποθέτη (ο αποθέτης ρίχνει στο κενό). την υψηλή απόθεση, δηλαδή την δημιουργία σωρών. Οι αποθέτες που βρίσκονται σε λειτουργία παράλληλα με τους καδοφόρους εκσκαφείς και ταινιόδρομους έχουν τη δυνατότητα να αποθέτουν την παραγωγή των εκσκαφέων που μπορεί να φθάσει έως 240.000 m 3 /ημ. Εικόνα 3.9.1 Αποθέτης σε εξωτερική απόθεση αγόνων Απαραίτητη προϋπόθεση για την εργασία του αποθέτη είναι να έχει γίνει πλήρης εκσκαφή και αποκομιδή του κοιτάσματος του συγκεκριμένου χώρου. Σε συνεργασία με τον πύργο ελέγχου και τον χειριστή του κάθε μηχανήματος τοποθετείται ο ταινιόδρομος σε τέτοια θέση ώστε τα υπερκείμενα και Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 51

ενδιάμεσα στείρα υλικά που εξορύσσονται από τους καδοφόρους εκσκαφείς να προορίζονται στους αποθέτες. Το υλικό που φτάνει στην τομοταινία απόθεσης μεταφέρεται στον αποθέτη με τη βοήθεια αναδιπλωτών, οι οποίοι συνήθως διαθέτουν περιστρεφόμενο βραχίονα, που τροφοδοτεί τον βραχίονα παραλαβής του αποθέτη. Οι αναδιπλωτές κινούνται κατά μήκος της τομοταινίας είτε επί των σιδηροτροχιών είτε με ερπύστριες, όπως και οι αποθέτες. Εικόνα 3.9.2 Αναδιπλωτής μεταφοράς υλικού 3.10 Βοηθητικές εγκαταστάσεις του ορυχείου Για την εκμετάλλευση και την ασφαλή λειτουργία των ορυχείων του Λ.Κ.Δ.Μ. περιλαμβάνονται οι εγκαταστάσεις: 1. Συνεργεία συντήρησης οχημάτων και ντιζελοκίνητου εξοπλισμού 2. Μηχανουργείο Νότιο Πεδίου 3. Ηλεκτροτεχνεία Ηλεκτρολογεία 4. Συνεργείο ιμάντων, ραούλων και κάδων 5. Αποθήκες εκρηκτικών, αδρανών πρώτων υλών και καψυλλίων 6. Πλυντήρια εργολαβικών αυτοκινήτων 7. Εστίαση και χώροι υγιεινής προσωπικού 8. Χώροι πρώτων βοηθειών 9. Εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων 10. Χώρος υγειονομικής ταφής απορριμμάτων Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 52

3.11 Αποκατάσταση εδαφών όπως: Είναι γνωστό ότι η εξόρυξη του λιγνίτη σχετίζεται με μια σειρά περιβαλλοντικών επιπτώσεων Δέσμευση μεγάλων εκτάσεων γης για μεγάλα χρονικά διαστήματα Αλλοίωση της μορφολογίας του εδάφους Διατάραξη της χλωρίδας και πανίδας Μετακινήσεις οικισμών, οδικών και σιδηροδρομικών δικτύων Έκλυση σκόνης από τις μεταφορές άγονων υλικών και τέφρας Για την περιβαλλοντική αποκατάσταση των εκτάσεων, η ΔΕΗ ΑΕ έχει αναπτύξει μια σειρά δράσεων με κύριο στόχο τη διαμόρφωση ανάγλυφου που να προσιδιάζει με το αρχικό φυσικό τοπίο προκειμένου να επιτευχθεί το μέγιστο θετικό αποτέλεσμα. Το πρόγραμμα των εργασιών αποκατάστασης νέων εδαφών ολοκληρώνεται μέσα σε 2 έτη από τη στιγμή που μια έκταση θεωρηθεί ότι δεν εξυπηρετεί πλέον τον μεταλλευτικό σχεδιασμό των ορυχείων. Μέχρι σήμερα έχουν αποκατασταθεί 50.000 στρέμματα εκ των οποίων 27.000 έχουν αναδασωθεί, και φυτεύτηκαν πάνω από 8 εκατομμύρια δένδρα. Επίσης έχουν διαμορφωθεί γεωργικές εκτάσεις, αλλά και χώροι αναψυχής. Εικόνα 3.11 Δενδροφύτευση από εργαζόμενους της ΔΕΗ Α.Ε. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 53

4 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4.1 Εισαγωγή Ο τρόπος οργάνωσης και διαχείρισης της ασφάλειας και υγείας των εργαζομένων αφορά όλους τους εμπλεκόμενους στην παραγωγική διαδικασία. Οι βασικότεροι παράγοντες όπως ο εργοδότης, οι εργαζόμενοι κ.ά. έχουν την δική τους ευθύνη και υποχρέωση τόσο από νομική όσο και από ηθική άποψη για την καθημερινή ασφαλή εργασία. Πέρα από τις υποχρεώσεις των άμεσα εμπλεκόμενων προσώπων η νομοθεσία προβλέπει ρόλους και υποχρεώσεις και για άλλα θεσμοθετημένα πρόσωπα που λόγω της ιδιότητας του μπορούν να προάγουν και να διασφαλίσουν περαιτέρω την ασφάλεια υγείας στον εργασιακό χώρο. Τέτοια άτομα είναι ο Τεχνικός Ασφαλείας, ο Γιατρός Εργασίας κ.ά. 4.2 Υποχρεώσεις του Εργοδότη Ο εκμεταλλευτής μεταξύ των άλλων, έχει και τις παρακάτω υποχρεώσεις: α) Να οριοθετήσει, µε τεχνητά και µόνιµα ορόσηµα, το µεταλλευτικό ή λατοµικό του χώρο, να φροντίζει για τη διασφάλισή τους και να υποβάλλει σχεδιάγραμμα και τεύχη υπολογισµού της οριοθέτησης στην αρµόδια Επιθεώρηση Μεταλλείων. β) Να καταρτίζει και υποβάλλει, στην αρµόδια Υπηρεσία του ΥΕΦΠ, πριν απ την έναρξη µεταλλευτικών ή λατοµικών εργασιών σε νέο έργο ή και νέο µέρος του που δεν είχε περιληφθεί στην αρχική µελέτη, τεχνική µελέτη του έργου ή µέρους του έργου που οι προδιαγραφές της, καθώς και η διαδικασία για την έγκρισή της, αναφέρονται στα άρθρα 97 και 98. Τα κριτήρια που γενικά πρέπει να ικανοποιούνται στις παραπάνω µελέτες είναι η οικονοµία του κοιτάσµατος σε συνδυασµό µε την ασφάλεια των εργαζομένων, εργασιών και εγκαταστάσεων, την προστασία του περιβάλλοντος και γενικότερα, η ελαχιστοποίηση του κοινωνικού κόστους. γ) Να σχεδιάζει και εκτελεί ορθολογικά, σύµφωνα µε τους κανόνες της επιστήµης και της τεχνικής, καθώς και τα κριτήρια του άρθρου 6, κάθε µεταλλευτική ή λατοµική εργασία που γίνεται στο έργο του. δ) Να φροντίζει, για την τήρηση στο έργο του ενημερωμένων, ανάλογα µε τον ρυθµό εκτέλεσης των εργασιών, χαρτών και σχεδιαγραμμάτων, καθώς και όλων των στοιχείων προόδου των εργασιών µε τα σχετικά αποτελέσµατα που θα βρίσκονται, κάθε φορά, στη διάθεση των αρµόδιων Υπηρεσιών του ΥΕΦΠ. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 54

ε) Να φροντίζει, ώστε οι σχετικές δραστηριότητές τους να µην καταστρέφουν αρχαιολογικά ή άλλα αξιόλογης σηµασίας επιστηµονικά ευρήµατα και να αναφέρει, άµεσα, την ανεύρεση των παραπάνω στην Αστυνοµική Αρχή και στην αρµόδια Επιθεώρηση Μεταλλείων, ενώ στην περίπτωση αρχαιολογικών ευρηµάτων, σύµφωνα µε την κείµενη νοµοθεσία και στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. στ) Να υπογράφει, σε περίπτωση εργολαβικής ανάθεσης του συνόλου ή µέρους του έργου, σχετική σύµβαση µε τον εργολάβο, όπου να στοιχειοθετείται η υποχρέωση του τελευταίου για την τήρηση των διατάξεων του παρόντος Κανονισµού, των ειδικών κανονισµών του έργου και των εντολών της Επιθεώρησης Μεταλλείων, καθώς και για την απασχόληση του προβλεπόµενου, απ τις διατάξεις του παρόντος Κανονισµού και την κείµενη νοµοθεσία, προσωπικού. Σε περίπτωση που τα παραπάνω δεν αναφέρονται ρητά στη σύµβαση, οι ευθύνες του εργοδότη, για το µέρος του έργου που αναφέρει η σύµβαση, παραµένουν στον εκµεταλλευτή. Όταν υπάρχουν στο ίδιο έργο, περισσότερες από µια εργολαβίες, η ευθύνη για τον συντονισµό και προγραµµατισµό των εργασιών βαρύνει τον εκµεταλλευτή. ζ) Να φροντίζει, σε περίπτωση λειτουργίας γειτονικού έργου, ώστε οι εργασίες του έργου του να µη δηµιουργούν κινδύνους ή γενικότερα δυσµενείς επιπτώσεις, στις εργαζόµενους του άλλου έργου. Στην περίπτωση αυτή, οι εκµεταλλευτές πρέπει να έρχονται σε συνεννόηση για τον από κοινού προγραµµατισµό των εργασιών στις όµορες περιοχές, ώστε, µεταξύ των άλλων, να γίνεται απόληψη του µεγαλύτερου δυνατού µέρους του κοιτάσµατος ή του στείρου που εντοπίζεται σ αυτές, µε παρέκκλιση, όπου χρειάζεται, των σχετικών διατάξεων του άρθρου 80 παρ. 2 εδ. γ σε συνδυασµό µε τη δηµιουργία ασφαλών συνθηκών για τα έργα, τους εργαζόµενους και τον περιβάλλοντα χώρο. Σε περίπτωση που δεν υπάρχει συµφωνία των εκµεταλλευτών για έναν σύµφωνα µε τα παραπάνω διακανονισµό, αποφασίζει σχετικά η αρµόδια Επιθεώρηση Μεταλλείων. Ο εργοδότης, µεταξύ των άλλων, έχει και τις παρακάτω υποχρεώσεις: α) Την ευθύνη για τη διοικητική µέριµνα, καταλληλότητα και εκπαίδευση, καθώς και την τήρηση των µέτρων υγιεινής και επίβλεψη της υγείας των εργαζόµενων που απασχολεί, σύµφωνα µε τις διατάξεις του παρόντος Κανονισµού και της σχετικής νοµοθεσίας. β) Την ευθύνη για την τήρηση των µέτρων προστασίας έργων, εργαζοµένων, περίοικων και περιβάλλοντος που εισηγούνται, ανάλογα µε την περίπτωση, οι επιβλέποντες και οι υπεύθυνοι γιατροί. γ) Να υπογράφει, σε περίπτωση υπεργολαβικής ανάθεσης του συνόλου ή µέρους της Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 55

εργολαβίας σε υπεργολάβο, σύµβαση υπεργολαβικής ανάθεσης µε τον υπεργολάβο, σύµφωνα µε τα προβλεπόµενα απ την περίπτωση στ' της παρ. 1 αυτού του άρθρου, οπότε ανάλογα κατανέµονται και οι ευθύνες. Ο υπεργολάβος, θεωρείται εργοδότης για το µέρος του έργου που αφορά η σχετική σύµβαση. 4.3 Υποχρεώσεις των Εργαζομένων Οι εργαζόµενοι σε κάθε έργο, µεταξύ των άλλων, έχουν και τις παρακάτω υποχρεώσεις: α) Οφείλουν να τηρούν σχολαστικά τις διατάξεις του παρόντος Κανονισµού και των ειδικών Κανονισµών του έργου και να υπακούουν στις εντολές των ιεραρχικά ανωτέρων τους. ανώτερου. β) Να µην εγκαταλείπουν την εργασία τους χωρίς σοβαρό λόγο και άδεια τού ιεραρχικά γ) Να ενηµερώνουν, άµεσα, τους ιεραρχικά ανώτερούς τους για καθετί που σχετίζεται µε την ασφάλεια και καλή λειτουργία του έργου, καθώς και την ανεύρεση αρχαιολογικών ή άλλων επιστηµονικών ευρηµάτων. δ) Να µην υποτιµούν τους κινδύνους και να µην αναλαµβάνουν πρωτοβουλίες πέρα από τις δυνάµεις, τις γνώσεις και τα καθήκοντά τους. ε) Να φέρνουν και φορούν στη διάρκεια εργασίας, σύµφωνα µε τις εντολές των ιεραρχικά ανωτέρων τους, τα ατοµικά είδη προστασίας και να φροντίζουν για την καλή διατήρησή τους. στ) Να µην κυκλοφορούν άσκοπα, στους χώρους εργασίας καθώς και να µην εισέρχονται ή παραµένουν σ αυτούς, χωρίς λόγο και άδεια του αρµόδιου προϊστάμενου. ζ) Να εργάζονται µε επιµέλεια και σοβαρότητα, να χειρίζονται και να χρησιµοποιούν, µε σωστό τρόπο, τα µηχανήµατα, εργαλεία και όργανα, να φροντίζουν για τη µεταφορά, επισκευή και συντήρησή τους και γενικά τη διατήρησή τους σε καλή κατάσταση. η) Να µη ρυπαίνουν τους χώρους εργασίας και το περιβάλλον, καθώς και να µην καταστρέφουν ή µετατοπίζουν αυθαίρετα τις πινακίδες και τα σήµατα του έργου. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 56

θ) Να ενηµερώνουν τον γιατρό του έργου, για κάθε πρόβληµα της υγείας τους. ι) Να συµµετέχουν στα εκπαιδευτικά προγράµµατα και στις ασκήσεις διάσωσης, εγκατάλειψης και πυρασφάλειας του έργου. 4.4 Απασχόληση Ιατρών και Υγειονομικού Προσωπικού 1. O εργοδότης σε κάθε μεταλλευτικό ή λατομικό έργο έχει την υποχρέωση να χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες ιατρού εργασίας, το δικαίωμα άσκησης καθηκόντων του οποίου καθορίζεται από την ισχύουσα νομοθεσία και ειδικότερα από το άρθρο 16 του Ν. 3850/2010 (ΦΕΚ 84/Α/2.6.2010), όπως ισχύει. Στις περιπτώσεις που υπάρχει δυσχέρεια εξεύρεσης ιατρού, ο εργοδότης υποχρεώνεται να ενημερώσει σχετικά την Επιθεώρηση Μεταλλείων, τη Δ/νση Υγιεινής της αρμόδιας Περιφερειακής Υπηρεσίας και τον Ιατρικό Σύλλογο της περιοχής, για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Οι ώρες απασχόλησης του ιατρού εργασίας ανά εργαζόμενο κατά έτος ορίζονται στις 0,8 ενώ ο χρόνος απασχόλησής του μπορεί να κατανέμεται κατά μήνα με κοινή συμφωνία του εργοδότη και της Επιτροπής Ασφάλειας και Υγείας της Εργασίας. Ο ελάχιστος πραγματικός χρόνος ετήσιας απασχόλησης του ιατρού εργασίας δεν μπορεί να είναι μικρότερος των: α) 25 ωρών ετησίως για επιχειρήσεις, που απασχολούν μέχρι 20 άτομα, β) 50 ωρών ετησίως για επιχειρήσεις, που απασχολούν από 21-50 άτομα γ) 75 ωρών ετησίως για επιχειρήσεις, που απασχολούν άνω των 50 ατόμων 2. Σε περίπτωση που απασχολούνται περισσότεροι από 50 εργαζόμενοι, ο εργοδότης οφείλει, ανεξάρτητα από την υποχρέωσή του να χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες ιατρού εργασίας, να απασχολεί μόνιμα, έναν, το λιγότερο, εργαζόμενο, με τα προσόντα της 26 παρ. 5 του άρθρου 16 του Ν. 3850/2010, όπως ισχύει, ως βοηθητικό υγειονομικό προσωπικό. Ανάλογα με τον αριθμό των εργαζομένων και τη διασπορά των εργασιών, του έργου, πρέπει να ορίζονται, σε κάθε βάρδια, ειδικά εκπαιδευμένοι εργαζόμενοι για την παροχή πρώτων βοηθειών. 3. Συμβουλευτικές αρμοδιότητες του ιατρού εργασίας. O ιατρός εργασίας παρέχει υποδείξεις και συμβουλές στον εργοδότη, στους εργαζόμενους και στους εκπροσώπους τους, γραπτά ή προφορικά, σχετικά με τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται για τη σωματική και ψυχική υγεία των εργαζομένων. Ο ιατρός εργασίας καταχωρεί τις γραπτές υποδείξεις σε ειδικό προς τούτο βιβλίο, θεωρημένο από τον αρμόδιο Επιθεωρητή μεταλλείων, ενώ ο εργοδότης λαμβάνει ενυπογράφως γνώση των υποδείξεων που καταχωρούνται στο βιβλίο αυτό. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 57

Ειδικότερα, ο ιατρός εργασίας συμβουλεύει σε θέματα: α) σχεδιασμού προγραμματισμού, τροποποίησης της παραγωγικής διαδικασίας, κατασκευής και συντήρησης εγκαταστάσεων, σύμφωνα με τους κανόνες ασφάλειας και υγείας της εργασίας β) λήψης μέτρων προστασίας, κατά την εισαγωγή και χρήση υλών και προμήθειας μέσων εξοπλισμού γ) φυσιολογίας και ψυχολογίας της εργασίας εργονομίας και υγείας της εργασίας, της διευθέτησης και διαμόρφωσης των θέσεων και του περιβάλλοντος της εργασίας και της οργάνωσης της παραγωγικής διαδικασίας δ) οργάνωσης υπηρεσίας παροχής πρώτων βοηθειών ε) αρχικής τοποθέτησης και αλλαγής θέσης εργασίας για λόγους υγείας, προσωρινά ή μόνιμα καθώς και ένταξης ή επανένταξης μειονεκτούντων ατόμων στην παραγωγική διαδικασία, ακόμη και με υπόδειξη αναμόρφωσης της θέσης εργασίας. 4. Καθήκοντα του βοηθητικού υγειονομικού προσωπικού, μεταξύ των άλλων, είναι και τα παρακάτω: α) Η παροχή πρώτων βοηθειών στους τραυματίες και η φροντίδα για την, όσο το δυνατό, γρηγορότερη εξέτασή τους από τον ιατρό ή και από την πλησιέστερη μονάδα πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας β) Η βοήθεια στον ιατρό για την εξέταση των τραυματιών και των αρρώστων γ) Η φροντίδα, σύμφωνα με τις εντολές του ιατρού, για την προμήθεια των απαραίτητων φαρμάκων και μέσων περίθαλψης δ) Η διατήρηση των ιατρικών συσκευών σε καλή κατάσταση, η φροντίδα για την καθαριότητα του ιατρείου καθώς και την ετοιμότητα του ασθενοφόρου οχήματος ε) Η διαχείριση (προμήθεια-συντήρηση-απόσυρση) του φαρμακευτικού, παραφαρμακευτικού υλικού αλλά και του αναλώσιμου ιατρικού υλικού, τόσο στο κεντρικό φαρμακείο όσο και του τυχόν απομακρυσμένου σταθμού ή των σημείων Α βοηθειών στ) Η στατιστική επεξεργασία των κινήσεων στα ιατρεία και τους σταθμούς Α βοηθειών προς εξαγωγή σχετικών στατιστικών συμπερασμάτων ζ) Η κατάρτιση, σύμφωνα με τις οδηγίες του ιατρού, προγραμμάτων προληπτικών εμβολιασμών του προσωπικού η) Η φροντίδα για την αποστείρωση και η διαχείριση αποστειρωμένων υλικών καθώς και του αναγκαίου ιματισμού. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 58

4.5 Τεχνικός Ασφαλείας-Καθήκοντα και υποχρεώσεις Οι βασικές αρμοδιότητες του Τεχνικού Ασφαλείας (Τ.Α.) γενικότερα και οι ειδικότερες για την ΔΕΗ, όπως αυτές απορρέουν από το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο Π.Δ. 17/96, Π.Δ. 305/96, Π.Δ. 16/96 κ.ά. Συνοπτικά οι αρμοδιότητες του Τ.Α. από τον Νόμο 1568/85: Ο Τεχνικός Ασφαλείας παρέχει στον εργοδότη υποδείξεις και συμβουλές γραπτά ή προφορικά σε θέματα σχετικά με την υγιεινή και ασφάλεια της εργασίας και την πρόληψη των εργατικών ατυχημάτων. Οι υποδείξεις καταχωρούνται σε ειδικό βιβλίο της επιχείρησης, το οποίο σελιδομετρείται και θεωρείται από την Επιθεώρηση Εργασίας. Ο εργοδότης έχει υποχρέωση να λαμβάνει γνώση ενυπογράφως των υποδείξεων που καταχωρούνται σε αυτό το βιβλίο. Ο εργοδότης έχει υποχρέωση να θέτει στην διάθεση του Τ.Α. το αναγκαίο βοηθητικό προσωπικό, χώρους, εγκαταστάσεις, συσκευές και όλα τα απαραίτητα μέσα για την άσκηση των καθηκόντων του. Παράλληλα, πρέπει να διευκολύνει τον Τ.Α. για την παρακολούθηση μαθημάτων και επιμόρφωσης. Ο χρόνος απασχόλησης του Τ.Α. εξαρτάται από το είδος των εργασιών και τον αριθμό των εργαζομένων σύμφωνα με τις προβλέψει του Π.Δ. 294/88. Πιο συγκεκριμένα ο Τεχνικός Ασφαλείας: α) Συμβουλεύει σε θέματα: - σχεδιασμού προγραμματισμού, κατασκευής και συντήρησης των εγκαταστάσεων, - εισαγωγής νέων παραγωγικών διαδικασιών, προμήθειας μέσων και εξοπλισμού, - επιλογής και ελέγχου της αποτελεσματικότητας των ατομικών μέσων προστασίας, διαμόρφωσης και διευθέτησης των θέσεων και του περιβάλλοντος εργασίας και γενικά της οργάνωσης της παραγωγικής διαδικασίας. β) Ελέγχει: - την ασφάλεια των εγκαταστάσεων και των τεχνικών μέσων πριν από την λειτουργία τους, - τις παραγωγικές διαδικασίες και μεθόδους εργασίας πριν από την εφαρμογή τους. γ) Επιβλέπει: - την εφαρμογή των μέτρων υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας και πρόληψης ατυχημάτων, ενημερώνοντας σχετικά τους αρμόδιους προϊσταμένους των τμημάτων ή την Διεύθυνση της επιχείρησης. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 59

Δραστηριότητες Τεχνικού Ασφαλείας με βάση τις ιδιαιτερότητες της ΔΕΗ: 1. Εκπαίδευση-Ενημέρωση προσωπικού (Ν.1568/85) - καταρτίζει σε συνεργασία με την Διεύθυνση, πρόγραμμα επιμόρφωσης προσωπικού για την υγιεινή και ασφάλεια της εργασίας σε γενικά και ειδικά τεχνικά θέματα. - φροντίζει για την ενημέρωση του προσωπικού σε ό,τι αφορά θέματα υγιεινής και ασφάλειας χρησιμοποιώντας διάφορα μέσα (αφίσες, έντυπα, κ.ά.). 2. Επίβλεψη και έλεγχος συνθηκών εργασίας (Ν.1568/85) - επιθεωρεί σε τακτά ή και έκτακτα χρονικά διαστήματα τις διάφορες θέσεις εργασίας. - καταγράφει σε ειδικά φύλλα επιθεωρήσεων τις ελλείψεις ή παραλείψεις σε σχέση με την ασφάλεια εργασίας, τα ατομικά μέσα προστασίας, την διευθέτηση των θέσεων εργασίας, την οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας, την αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών, την τήρηση των οδηγιών ασφαλείας και επίσης, κάνει υποδείξεις. Εικόνα 4.5 Δελτίο Επιθεώρησης Καδφοφόρου Εκσκαφέα Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 60

Εικόνα 4.5.1 Δελτίο Επιθεώρησης Αποθέτη 3. Μετρήσεις βλαπτικών παραγόντων - σε συνεργασία με τον Τομέα Ασφάλειας Εργασίας (ΤΑΕ) της ΔΕΚΠ, καταρτίζει πρόγραμμα μετρήσεων των βλαπτικών παραγόντων που αφορούν στην συγκεκριμένη παραγωγική διαδικασία. 4. Διακίνηση Μέσων Ατομικής και Ομαδικής Προστασίας και έλεγχος για σωστή χρήση και συντήρηση αυτών - έχει την ευθύνη της διακίνησης των μέσων προστασίας. - επιβλέπει για την επάρκεια αυτών και την σωστή χρήση τους. - παρακολουθεί την πραγματοποίηση των προγραμματισμένων συντηρήσεων. - συντάσσει το δελτίο συμπεριφοράς υλικού και εξοπλισμού του ΤΑΕ σε συνεργασία με τον προϊστάμενο της Μονάδας. - προτείνει βελτιώσεις των υλικών και του εξοπλισμού και του τρόπου διακίνησης αυτών. 5. Συμμετοχή στην καταγραφή και τον έλεγχο των ατυχημάτων Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 61

- λαμβάνει αμέσως γνώση του ατυχήματος, μεταβαίνει επιτόπου για να εξετάσει και σε συνεργασία με άλλους παράγοντες να αναλύσεις τις συνθήκες του ατυχήματος. - φροντίζει να συμπληρωθούν και να σταλούν στους αρμόδιους φορείς τα προβλεπόμενα έντυπα καταγραφής και αναγγελίας ατυχήματος. - αναγράφει ενυπόγραφα την άποψή του. καταγράφει τα παραλίγο ατυχήματα και ενημερώνει για αυτά τον ΤΑΕ και τον προϊστάμενο της Μονάδας. 6. Πυρόσβεση-Πυροπροστασία (Π.Δ. 71/88, Π.Δ. 16/96) - φροντίζει για τον εφοδιασμό και την διακίνηση του πυροσβεστικού εξοπλισμού, ελέγχοντας την επάρκεια σε σχέση με τις προβλέψεις της νομοθεσίας, την πληρότητα και την ετοιμότητά του. - εισηγείται την σύσταση ομάδων πυρασφάλειας, τις οποίες εκπαιδεύει και ενημερώνει. - τηρεί αρχείο στο οποίο καταγράφει τους χρόνους ελέγχων και τις εκθέσεις επιθεωρήσεων του πυροσβεστικού εξοπλισμού. Για όλα αυτά συνεργάζεται με τον υπεύθυνο πυρασφάλειας, εάν δεν είναι ο ίδιος. 7. Συμμετοχή στην γραπτή εκτίμηση του επαγγελματικού κινδύνου Η γραπτή εκτίμηση του επαγγελματικού κινδύνου στον εργασιακό χώρο εισήχθη ως υποχρέωση του εργοδότη. Σε κάθε χώρο και θέση εργασίας πρέπει να εκτιμηθούν οι κίνδυνοι στους οποίους εκτίθενται οι εργαζόμενοι. Για τον σκοπό αυτό συστήνεται επιτροπή στην οποία συμμετέχει και το Τ.Α. Βασικό χαρακτηριστικό της επιτυχίας αυτής της επιτροπής είναι και η ουσιαστική συμμετοχή των εργαζομένων. 8. Κινητά εργοτάξια-συμμετοχή στον έλεγχο των εργολάβων Ο εργολάβος έχει την ευθύνη για την εφαρμογή των γενικών αρχών Πρόληψης και Ασφάλειας για την προστασία των εργαζομένων στα πλαίσια της κείμενης νομοθεσίας. Ο Τ.Α. γνωστοποιεί στην Διεύθυνση περιπτώσεις που διαπιστώνει σοβαρές παραλείψεις του εργολάβου σε θέματα ασφαλείας και συνεργάζεται με τον υπεύθυνο ασφαλείας του εργολάβου. 9. Σήμανση εργασιακού χώρου Αποτελεί ένα από τα μέσα για την πρόληψη των ατυχημάτων. Οι πινακίδες με οδηγίες και υποδείξεις σε ορισμένα σημεία του εργασιακού χώρου βοηθούν στο να συνειδητοποιήσουν οι εργαζόμενοι την ύπαρξη των κινδύνων και να μην προβούν σε επικίνδυνες ενέργειες. 10. Τήρηση βιβλίων Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 62

Ο Τεχνικός Ασφάλειας τηρεί: - Βιβλίο παρατηρήσεων και προτάσεων προς τον Διευθυντή για θέματα ασφαλείας εργασίας και ο Διευθυντής λαμβάνει γνώση αυτών ενυπόγραφα. Το βιβλίο αυτό σελιδομετρείται και θεωρείται από την Επιθεώρηση Εργασίας. - Βιβλίο ατυχημάτων. - Βιβλίο ελέγχου των συστημάτων ασφαλείας. 4.5.1 Συνεργασία με Προϊστάμενο Μονάδας, Γιατρό Εργασίας, ΕΥΑΕ και στελέχη Επιδίωξη είναι όλες οι προηγούμενες δραστηριότητες να γίνονται σε συνεργασία με τον Προϊστάμενο της Μονάδας, τον Γιατρό Εργασίας και την Επιτροπή Υγιεινής και Ασφάλειας. Με ευθύνη του Διευθυντή και μετά από πρόταση της ΕΥΑΕ οργανώνονται οι τριμηνιαίες συσκέψεις των προαναφερόμενων μερών στις οποίες πρέπει να τηρούνται πρακτικά. Επισημαίνεται ότι ο Τ.Α. έχει ηθική ανεξαρτησία απέναντι στον εργοδότη και τους εργαζόμενους και ταυτόχρονα έχει την υποχρέωση να τηρεί το επιχειρησιακό απόρρητο. 4.5.2 Γενικά θέματα οργάνωσης ασφάλειας και υγείας στην ΔΕΗ Η ασφάλεια και υγιεινή της εργασίας στην ΔΕΗ συντονίζεται επιτελικά από το Συντονιστικό Όργανο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΣΟΥΑΕ), το οποίο συστάθηκε με την απόφαση 71/1992 του Γενικού Διευθυντή λόγω των ιδιαιτεροτήτων που παρουσιάζει το πρόβλημα της Ασφάλειας και Υγιεινής στην ΔΕΗ και κυρίως λόγω του μεγέθους αλλά και της αποκεντρωμένης ανάπτυξης των δραστηριοτήτων, το ΣΟΥΑΕ απαρτίζεται από 9 μέλη: - τους διευθυντές των Γραφείων των Βοηθών Γενικών Διευθυντών, τον Αρχίατρο ή άλλους μισθωτούς οριζόμενους από τους Βοηθούς Γενικών Διευθυντών. - έναν εκπρόσωπο του ΤΕΣ και - έναν εκπρόσωπο της Αντιπροσωπευτικής Συνδικαλιστικής Οργάνωσης. Συντονιστής του ΣΟΥΑΕ ορίζεται ο εκάστοτε εκπρόσωπος του βοηθού γενικού διευθυντή διοικητικού. Χρέη Εισηγητή εκτελούν ένας Ιατρός Εργασίας που ορίζεται από τον Αρχίατρο και ο εκάστοτε Προϊστάμενος του Τομέα Ασφάλειας Εργασίας της ΔΕΚΠ. Τα θέματα Ασφαλείας και Υγιεινής στην ΔΕΗ καλύπτονται κεντρικά από την Διεύθυνση Ασφάλισης Προσωπικού και από την Διεύθυνση Εκπαίδευσης οι οποίες υπάγονται στην Γενική Διεύθυνση Διοικητικού και με την απόφαση 25/1998 του Γενικού Διευθυντή αποτελούν την ΕΣΥΠΠ της Επιχείρησης. Όλες οι μονάδες της Επιχείρησης βάσει του Ν. 1568 και του Π.Δ. 294/88 έχουν ορίσει Τ.Α. και εποπτεύονται από Γιατρούς Εργασίας, οι οποίοι γνωστοποιούνται στα κατά τόπους γραφεία επιθεώρησης εργασίας. Συνολικά ο αριθμός των Τ.Α. στην ΔΕΗ ανέρχεται στους 175 από τους Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 63

οποίους 25 περίπου είναι πλήρους απασχόλησης και οι υπόλοιποι μερικής. Οι Γιατροί Εργασίας σε όλες τις μονάδες της Επιχείρησης στην επικράτεια έχουν λειτουργική σχέση με ΔΑΠ, ενώ αντίστοιχα οι Τ.Α. των μονάδων έχουν λειτουργική σχέση τον Τομέα Ασφάλειας Εργασίας της ΔΕΚΠ. Η ΔΕΚΠ, στην οποία υπάγεται ο ΤΑΕ, είναι από το 1997 πιστοποιημένη με ISO 9001. Ασχολείται επί σειρά ετών με: - Μελέτες τόσο στο θέμα της αντιμετώπισης βλαπτικών παραγόντων στον εργασιακό χώρο όσο και στο θέμα της εκτίμησης του επαγγελματικού κινδύνου, μετρήσεις βλαπτικών παραγόντων, προμήθεια μέσων ατομικής προστασίας, έκδοση εγχειριδίων, αφισών και άλλων ενημερωτικών εντύπων, προμήθεια πυροσβεστικού εξοπλισμού, επιθεωρήσεις εργασιακών χώρων, καταγραφή και ανάλυση των εργατικών ατυχημάτων της επιχείρησης και τέλος, σεμινάρια του προσωπικού. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 64

4.6 ΣΑΥ ΦΑΥ ( Σχέδιο Ασφάλειας και Υγείας Φάκελος Ασφάλειας και Υγείας) Ο ΗΓΙΕΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ ΕΓΓΡΑΦΟΥ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑΣ (Σύμφωνα με τις Ευρωπαϊκές Προδιαγραφές) Ο συντάκτης θα ξεκινήσει τη σύνταξη του προτύπου εγγράφου ασφάλειας και υγείας καταγράφοντας τα γενικά στοιχεία για το λατομείο/μεταλλείο όπως διεύθυνση, τηλέφωνο κ.λπ. Έπειτα θα ακολουθήσει µία γενική περιγραφή των εργασιών που θα πραγµατοποιούνται στο χώρο του λατοµείου/µεταλλείου. Θα γίνει δηλαδή η περιγραφή του τρόπου και των εργασιών προσπέλασης, του τρόπου εκµετάλλευσης του πετρώµατος/κοιτάσµατος, του τρόπου φόρτωσης µεταφοράς και απόθεσης στείρων και εξορυσσόµενου υλικού, του χώρου απόθεσης στείρων και των βοηθητικών εγκαταστάσεων όπως π.χ. σκυροθραυστική µονάδα, αποθήκη καυσίµων και λιπαντικών, λίµνη τελµάτων, αποθήκη εκρηκτικών κ.λπ. Επόµενη ενέργεια είναι να καταγράψει τα στοιχεία του µηχανολογικού εξοπλισµού που θα χρησιµοποιηθεί και αφορούν στο είδος του µηχανήµατος, τον τύπο του µηχανήµατος, την ιπποδύναµη, τη χωρητικότητα κάδου, τα συστήµατα ασφαλείας. Στην συνέχεια ο συντάκτης του προτύπου εγγράφου ασφάλειας και υγείας θα ταξινοµήσει τις δραστηριότητες βασικές εργασίες που θα γίνονται στο χώρο του λατοµείου/μεταλλείου. Π.χ.: δραστηριότητα 2.2.1 Προπαρασκευαστικά έργα Κωδικός βασικής εργασίας 2.2.1.1 2.2.1.2 2.2.1.3 2.2.1.4 Βασική εργασία Οριοθέτηση χώρου Χάραξη δρόµων ιάνοιξη δρόµων από το κύριο οδικό δίκτυο στο χώρο (εξωτερική προσπέλαση) ιάνοιξη δρόµων εσωτερικής 2.2.1.5 Γεωτρήσεις προσπέλασης µέσα στο χώρο Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 65

Μια αναλυτική ταξινόµηση των δραστηριοτήτων βασικών εργασιών που λαµβάνουν χώρο σε ένα λατοµείο/µεταλλείο δίνεται στον πίνακα 1 του προτύπου εγγράφου ασφάλειας και υγείας. Με βάση την προηγούµενη ταξινόµηση συντάσσεται ο πίνακας 2 του προτύπου εγγράφου ασφάλειας και υγείας όπου καταγράφονται και επισηµαίνονται όλοι οι κίνδυνοι που εκτίθενται ή ενδέχεται να εκτεθούν οι εργαζόµενοι. Στη πρώτη στήλη του πίνακα αυτού καταγράφονται οι πηγές κινδύνου, στη δεύτερη στήλη κωδικοποιούνται οι κίνδυνοι οι οποίοι ενδέχεται να εµφανιστούν όπως αυτοί καταγράφονται στην τρίτη στήλη. Επίσης καταγράφονται οι κωδικοί των βασικών εργασιών που γίνονται στο χώρο του λατοµείου/µεταλλείου. Π.χ.: Πηγή κινδύνου Κωδ. κινδύνου Κίνδυνοι ραστηριότητα 2.2.3 Βασικές εργασίες 2.2.3.1 2.2.3.2 2.2.3.3 2.2.3.4 2.2.3.5 02101 Από συγκρούσεις οχήµατοςοχήµατος 02102 Από συγκρούσεις οχήµατοςπροσώπων 021 Οχήµατα - Μηχανήµατα 02103 Από συγκρούσεις οχήµατοςσταθερού εµποδίου 02104 Συνθλίψεις ατόµων µεταξύ οχήµατοςοχήµατος Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 66

Μια αναλυτική καταγραφή των δραστηριοτήτων και των βασικών εργασιών που λαµβάνουν χώρο σε ένα λατοµείο/µεταλλείο και των κινδύνων που ενδέχεται να εµφανιστούν (µη εξαντλητική) δίνεται στον πίνακα 2 του προτύπου εγγράφου ασφάλειας και υγείας. Η επόµενη ενέργεια του συντάκτη είναι η συµπλήρωση του πίνακα 2 του προτύπου εγγράφου ασφάλειας και υγείας. Αυτό γίνεται µε την εκτίµηση των κινδύνων που εκτίθενται ή ενδέχεται να εκτεθούν τα πρόσωπα στην εργασία στο χώρο εργασίας, για κάθε δραστηριότητα-βασική εργασία, µε την αναγραφή των αριθµών 1, 2, ή 3 στα κελιά του πίνακα 2. Συγκεκριµένα: Ο αριθµός 3 χαρακτηρίζει περιπτώσεις όπου διαπιστώνεται ότι: α) είτε η πηγή κινδύνου είναι συνεχώς παρούσα κατά την εξεταζόµενη δραστηριότητα βασική εργασία (π.χ. κίνδυνος πτώσης υλικών), β) είτε οι ιδιαίτερες συνθήκες του λατοµείου/µεταλλείου δηµιουργούν αυξηµένη πιθανότητα επικίνδυνων καταστάσεων, (π.χ. κίνδυνος αστοχίας των πρανών εκσκαφής, όταν το έδαφος είναι µικρής συνεκτικότητας, κλπ.), γ) είτε ο κίνδυνος είναι πολύ σοβαρός, έστω και αν η πιθανότητα να συµβεί είναι περιορισµένη (π.χ. κίνδυνος έκρηξης λόγω απρόσεκτης χρήσης ηλεκτρικού ρεύµατος ή γυµνής φλόγας σε χώρο αποθήκευσης εκρηκτικών ή σε δεξαµενή καυσίµων). Ο αριθµός 1 χαρακτηρίζει περιπτώσεις όπου: α) είτε η πηγή κινδύνου εµφανίζεται περιοδικά ή µε χρονικά διαλείποντα τρόπο (π.χ. κίνδυνοι τραυµατισµών από κατολισθήσεις υλικών, σε χώρους απόθεσης στείρων υλικών), β) είτε δεν συντρέχουν ειδικές αιτίες αύξησης των κινδύνων (π.χ. κίνδυνοι από την κίνηση µηχανηµάτων σε ένα ευρύχωρο υπαίθριο λατοµείο), γ) είτε ο κίνδυνος δεν είναι σοβαρός, έστω και αν η πιθανότητα να συµβεί είναι µεγάλη (π.χ. κίνδυνοι από την εκτέλεση των εργασιών σε συνθήκες καύσωνα). Ο αριθµός 2 χαρακτηρίζει τις θεωρούµενες ως "ενδιάµεσες" των 1 και 3 περιπτώσεις. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 67

Π.χ.: Πηγές κινδύνων Κωδ. κινδύνου Κίνδυνοι ραστηριότητα 2.2.3 Βασικές εργασίες 02101 2.2.3.1 2.2.3.2 2.2.3.3 2.2.3.4 2.2.3.5 Από συγκρούσεις οχήµατοςοχήµατος 1 1 1 3 02102 Από συγκρούσεις οχήµατοςπροσώπων 1 1 021 Κίνηση οχηµάτων και µηχανηµάτων 02103 02104 Από συγκρούσεις οχήµατοςσταθερού εµποδίου Από συνθλίψεις µεταξύ οχήµατοςοχήµατος 1 Στη συνέχεια και αφού έχει ολοκληρωθεί η συµπλήρωση του Πίνακα 2 ο συντάκτης προχωρά στη συµπλήρωση του πίνακα 3 του προτύπου εγγράφου ασφάλειας και υγείας. Στον πίνακα 3 αναγράφεται ο κίνδυνος κωδικοποιηµένος (στήλη 1), οι δραστηριότητες και οι βασικές εργασίες κωδικοποιηµένες, όπου υπάρχει πιθανότητα εµφάνισης του αντίστοιχου κινδύνου (στήλη 2), η ισχύουσα νοµοθεσία (στήλη 3), και τα µέτρα προστασίας (τεχνικά οργανωτικά και άλλα) που πρέπει να ληφθούν ή που επιβάλλονται από τις ιδιαίτερες συνθήκες ή απαιτήσεις του λατοµείου/µεταλλείου (στήλη 4). Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 68

Π.χ.: Κίνδυνοι Βασικές εργασίες Ισχύουσα Μέτρα πρόληψης (τεχνικά οργανωτικά και άλλα) που πρέπει να ληφθούν 03102.2.2.2.2, 2.2.2.3, 2.2.2.4, 2.2.2.4, 2.2.3.1, 2.2.3.2.. Κ..Π. 275/2002 - Ο χειριστής να φοράει ειδικά υποδήµατα ασφαλείας µε αντιολισθητικές σόλες για αποφυγή γλιστρήµατος λόγω ολισθηρότητας του δαπέδου εργασίας. -Επίστρωση σε ολισθηρά σηµεία µε αντιολισθητικά υλικά (χαλίκι). Η ολοκληρωµένη µορφή του έντυπου καταγραφής των µέτρων για την πρόληψη των κινδύνων για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζοµένων φαίνεται στον πίνακα 3 του προτύπου εγγράφου ασφάλειας και υγείας. Τα µέτρα πρόληψης πρέπει να καθοριστούν µε βάση την γραπτή εκτίµηση κινδύνου. Τέλος, ο συντάκτης θα καταγράψει και επιπλέον στοιχεία όπως για παράδειγµα τα µέσα εκκένωσης και διάσωσης, τις διαδικασίες ενηµέρωσης και πληροφόρησης των εργοδοτούµενων κ.λπ. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 69

ΠΡΟΤΥΠΟ ΕΓΓΡΑΦΟΥ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑΣ Στοιχεία Μεταλλείου Λατοµείου Επωνυµία επιχείρησης:. Περιοχή:... Είδος εξορυσσόµενου υλικού:... Μέθοδος εκµετάλλευσης: Μέθοδος εξόρυξης: Αριθµός εργοδοτούµενων:..... Έκταση λατοµείου/µεταλλείου:.. ιεύθυνση:... Τηλέφωνο: Fax:. Email:. Στοιχεία υπεύθυνου του λατοµείου/µεταλλείου :.. Στοιχεία του ατόµου που συνέταξε το έγγραφο ασφάλειας και υγείας: Σύντοµη περιγραφή των εργασιών που θα γίνονται στο χώρο του λατοµείου/µεταλλείου:... Ύπαρξη υπεργολάβων:. Τήρηση µέτρων συντονισµού των υπεργολάβων:.. Μηχανολογικός εξοπλισµός που θα χρησιµοποιηθεί:.. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 70

ΠΙΝΑΚΑΣ 3 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΚΙΝ ΥΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ (1) (2) (3) (4) Κίνδυνος Βασικές εργασίες Ισχύουσα Νοµοθεσία Μέτρα (τεχνικά οργανωτικά και άλλα) που πρέπει να ληφθούν 01101 01102 01103 01104 01105 01106 01201 01202 01203 01204 01205 01206 01301 01302 02101 02102 02103 02104 02105 Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 71

06102 06103 06104 06105 06201 06202 07101 07102 07103 07104 07105 07201 07202 07203 07204 07205 07206 07301 07302 07401 07402 08101 08102 08103 08104 08105 08106 08107 Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 72

08108 08201 08301 08302 09101 09102 09103 09104 09105 09106 09107 09108 09201 09202 09203 09204 09205 09206 09207 09208 09209 09301 09302 09303 09401 09402 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Μέσα εκκένωσης και διάσωσης:..... Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 73

.... Συστήµατα επικοινωνίας προειδοποίησης και συναγερµών :........ Ασκήσεις ασφάλειας...... Οργάνωση οµάδων διάσωσης:...... Χώροι υγιεινής......... Χώροι πρώτων βοηθειών:.... Χώροι ανάπαυσης:.. ιαδικασίες ενηµέρωσης και πληροφόρησης των εργοδοτούµενων (χρήση ΜΑΠ, πρώτες βοήθειες,διαδικασιών ασφαλούς εργασίας και συντήρησης, διαδικασίες ανάγκης, κλπ):...... Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 74

Πρόγραµµα συστηµατικής επιθεώρησης συντήρησης και δοκιµών του εξοπλισµού των εργαλείων και των µηχανών και των εγκαταστάσεων:..... ιαδικασία επίβλεψης της υγείας των εργαζοµένων:... Σχέδιο εκκένωσης και διάσωσης: (Τα στοιχεία που πρέπει να περιλαµβάνει το Σχέδιο Εκκένωσης και ιάσωσης δίνονται στο Παράρτηµα που ακολουθεί)..... Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 75

Στοιχεία σχεδίου εκκένωσης και διάσωσης Τοπογραφικό διάγραµµα όπου θα καταγράφονται οι δρόµοι εξωτερικής και εσωτερικής προσπέλασης και η γενικότερη χωροταξική διάταξη του χώρου: Μέσα εκκένωσης και διάσωσης: Χώρος φαρµακευτικού υλικού: Χώρος πρώτων βοηθειών: Τρόπος µεταφοράς τραυµατία: ιαδικασίες πυροσβεστικού σχεδίου: Σήµανση Ασφάλειας: ιαδικασίες ορισµού Συντονιστή κρίσεων: Ορισµός οµάδων πυρασφάλειας: Ορισµός οµάδων πρώτων βοηθειών: Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 76

Πηγές κινδύνου 01 Αστοχίες Κυνδίνου 011 Φυσικά πρανή 012 Μέτωπα εξόρυξης 013 Άλλη πηγή κινδύνου Κωδ. Κινδύνου 01101 01102 01103 01104 01105 01106 02101 01202 01203 01204 01205 01206 01301 01302 Κίνδυνος Κατολίσθηση λόγω απουσίας / ανεπάρκειας υποστήριξης Αποκολλήσεις όγκων λόγω απουσίας / ανεπάρκειας προστασίας Κατολίσθηση λόγω στατικής επιφόρτισης εξαιτίας των εγκαταστάσεων Κατολίσθηση λόγω δυναμικής επιφόρτισης εξαιτίας φυσικών αιτιών Κατολίσθηση λόγω δυναμικής επιφόρτισης εξαιτίας των ανατινάξεων Κατολίσθηση λόγω δυναμικής επιφόρτισης εξαιτίας του κινητού εξοπλισμού Κατάρρευση λόγω στατικής επιφόρτισης εξαιτίας μεγάλου ύψους μετώπου Κατάρρευση λόγω μεγάλης γωνίας πρανούς Κατάρρευση λόγω στατικής επιφόρτιση εξαιτίας εγκαταστάσεων Κατάρρευση λόγω δυναμικής επιφόρτισης εξαιτίας φυσικών αιτιών Κατάρρευση λόγω δυναμικής επιφόρτιση εξαιτίας των ανατινάξεων Κατάρρευση λόγω δυναμικής επιφόρτιση εξαιτίας κινητού εξοπλισμού 2.2.1.1 2.2.1.2 2.2.1.3 2.2.1.4 Δραστηριότητα 2.2.1 Βασικές Εργασίες 2.2.1.5 2.2.1.6 2.2.1.7 2.2.1.8 2.2.1.9 2.2.1.10 2.2.2.1 Δραστηριότητα 2.2.2 Βασικές Εργασίες 2.2.2.2 2.2.2.3 2.2.2.4 2.2.2.5 2.2.3.1 Δραστηριότητα 2.2.3 Βασικές Εργασίες 2.2.3.2 2.2.3.3 2.2.3.4 2.2.3.5 Δραστηριότητα 2.2.4 2.2.4.1 2.2.4.2 Βασικές Εργασίες 2.2.4.3 2.2.4.4 2.2.4.5 2.2.4.6 Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 77

02 Εργαστηρικαός εξοπλισμός 02 Οχημάτα - Μηχανήματα 02101 02102 02103 02104 02105 02106 02107 02108 02109 02110 02111 02112 02113 02114 Συγκρούσεις οχήματος-οχήματος Συγκρούσεις οχήματος-προσώπων Συγκρούσεις οχήματος-σταθερού εμποδίου Συνθλίψεις ατόμων μεταξύ οχήματοςοχήματος Συνθλίψεις ατόμων μεταξύ οχήματοςσταθερού εμποδίου Ανεξέλεγκτη κίνηση οχήματος λόγω βλάβης συστημάτων Ανεξέλεγκτη κίνηση λόγω ελλιπούς τήρησης διαδικασιών ακινητοποίησης Μη τήρηση των κατάλληλων διαδικασιών κατά τις εργασίες συντήρησης - επισκευή Ανατροπή λόγω υποχώρησης εδάφους/δαπέδου Ανατροπή στην περίπτωση ύπαρξης σε κάποια σημεία μεγάλης κλίσης των οδών προσπελάσεων Ανατροπή λόγω έκκεντρης φόρτωσης Ανατροπή λόγω εργασίας στο άκρο του δαπέδου της βαθμίδας Ανατροπή λόγω υπερφόρτωσης Ανατροπή εξαιτίας της μεγάλης ταχύτητας Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 78

021 Οχημάτα - Μηχανήματα 022 Μηχανήματα με κινητά μέρη 023 Εργαλεία 024 Άλλη πηγή κινδύνου 03 Δάπεδα Εργασίας 031 Δάπεδα βαθμίδων - προσπελάσεις 032 Άλλη πηγή 02115 02116 02201 02201 02203 02301 02302 02401 02402 03101 03102 03103 03104 03105 01306 03201 03202 Ανατροπή εξαιτίας του μικρού πλάτους οδοστρώματος Ανατροπή σε κάποια εξαιτίας της σημεία των ολισθηρότητας οδών του προσπέλασης οδοστρώματος σε κάποια σημεία Σύνθλιψη των μεταξύ οδών των προσπέλασης κινητών τμημάτων Ανεπαρκής προστασία των κινουμένων τμημάτων Μη τήρηση των κατάλληλων διαδικασιών κατά τις εργασίες συντήρησης - επισκευής Εργαλεία χειρος Φορητά ηλεκτρικά εργαλεία Πτώση λόγω μεγάλης κλίσης δαπέδων Πτώση λόγω ολισθηρότητας δαπέδων Πτώση λόγω ανώμαλων δαπέδων Πτώση λόγω εργασίας στα άκρα του δαπέδου της βαθμίδας Πτώση λόγω μεγάλης κλίσης του οδοστρώματος των οδών προσπέλασης Πτώση λόγω ολισθηρότητας του οδοστρώματος των οδών προσπέλασης Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 79

05 Εκρήξειςεκτοξρυμένα υλικά 051 Εκρηκτικά 052 Δοχεία και δίκτυα υπό πίεση 053 Άλλη πηγή κινδύνου 06 Υλικά 061 Εύφλεκτα υλικά 062 Άλλη πηγή κινδύνου 05101 05102 05103 05104 05106 05106 05201 05202 05301 05302 06101 06102 06103 06104 06105 06201 06203 Εκρήξεις από μη σωστή αποθήκευση εκρηκτικών Εκρήξεις από μη σωστή μεταφορά εκρηκτικών Εκρήξεις από μη τήρηση των σωστών διαδικασιών κατά τις εργασίες γόμωσης Εκρήξεις των από διατρημάτων μη τήρηση των σωστών διαδικασιών κατά την πυροδότηση Εκρήξεις από διατρημάτων μη τήρηση των σωστών διαδικασιών κατά Εκρήξεις την από καταστροφή μη τήρηση των των σωστών εκρηκτικών διαδικασιών κατά την καταστροφή των αποτυχημένων υπονόμων Εκρήξεις από φιάλες ασετυλίνης/οξυγ όνο Εκρήξεις από δίκτυα πεπιεσμένου αέρα Έκλυση/διαφυγ ή εύφλεκτων αερίων Χρήση λιπαντικών Διαρροή από τις δεξαμενές/αντλί ες καυσίμων Αυτανάφλεξηστείρων υλικών Επέκταση εξωγενούς εστίας πυρκαγιάς Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 80

07 Ηλεκτρικό ρεύμα - 071 Δίκτυα εγκαταστάσει ς 072 Σπινθήρες & βραχυκυκλώμ ατα 073 Εργαλείαμηχανήματα 074 Άλλη πηγή κινδύνου 07101 07102 07103 07104 07105 07201 07202 07203 07204 07205 07206 07301 07302 07401 07402 Ηλεκτροπληξία από προϋπάρχοντα εναέρια δίκτυα Ηλεκτροπληξία από προϋπάρχοντα υπόγεια δίκτυα Ηλεκτροπληξία από το δίκτυο ηλεκτροδότησης έργου Ηλεκτροπληξία από ανεπαρκή αντικεραυνική προστασία Ηλεκτροπληξία από εύκαμπτα καλώδια επέκτασης Πυρκαγιά προερχόμενη από αγωγό υπό τάση Πυρκαγιά από εργαλεία που παράγουν εξωτερικό σπινθήρα Πυρκαγιά από γεννήτρια Πυρκαγιά από κινητήρες Πυρκαγιά από στατικό ηλεκτρισμό Πυρκαγιά από φωτιστικά εσωτερικού χώρου Ηλεκτροπληξία από ηλεκτροκίνητα μηχανήματα Ηλεκτροπληξία από ηλεκτροκίνητα εργαλεία Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 81

08 Φυσικά Στοιχεία 081 Νερό 082 Οξυγόνο 083 Άλλη πηγή κινδύνου 09 Βλαπτικοί 091 Φυσικοί παράγοντες 09101 09102 09103 09104 09105 09106 09107 09108 08101 08102 08103 08104 08105 08106 08107 08108 08201 08202 Πτώση σε λίμνη τελμάτων Ανατροπή μηχανήματος σε λίμνη τελμάτων Κατάρευση φράγματος της λίμνης τελμάτων λόγω αστοχίας υλικών Αστοχία πυθμένα λίμνης τελμάτων (π.χ λόγω σεισμού Κατάκλυση έργου με νερό λόγω πλημμύρας Πτώση σε βάλτους, ιλείς,κ.λ.π. Πτώση σε υπόνομους, βόθρους, βιολογικούς καθαρισμούς Εισροή νερών σε κλειστό χώρο κατά την διάρκεια εργασιών Ανεπάρκεια οξυγόνου κατά την εργασία σε κλειστό χώρο. Έκθεση σε ακτινοβολίες Έκθεση σε θόρυβο Έκθεση σε δονήσεις Έκθεση σε χαμηλή θερμοκρασία των εξωτερικών χώρων εργασίας. Έκθεση σε υψηλή θερμοκρασία των εξωτερικών χώρων εργασίας. Έκθεση σε χαμηλή θερμοκρασία των εσωτερικών χώρων εργασίας Έκθεση σε υψηλή θερμοκρασία των εσωτερικών χώρων εργασίας. Έκθεση σε υγρασία Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 82

092 Χημικοί παράγοντες 093 Βιολογικο ί παράγοντες 094 Άλλη πηγή κινδύνου 09201 09202 09203 09204 09205 09206 09207 09208 09207 09301 09302 09303 09401 09402 Έκθεση σε δηλητηριώδη αέρια Έκθεση σε χρήση τοξικών υλικών Έκθεση σε αμίαντο Έκθεση σε σκόνη Έκθεση σε αναθυμιάσεις υγρών, διαλυτών Έκθεση σε καπναέρια ανατινάξεων Έκθεση σε καυσαέρια μηχανών εσωτ. καύσης Έκθεση σε αέρια κοπής και τις συγκολλήσεις Έκθεση σε καρκινογόνους παράγοντες Έκθεση σε μολυσμένα εδάφη Έκθεση σε μολυσμένα κτίρια Έκθεση σε μολυσμένους χώρους υγιεινής Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 83

5 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΡΓΑΤΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ 5.1 Γενικά Η εξόρυξη του λιγνίτη αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την ελληνική οικονομία, το κόστος όμως της προσφοράς του πολύτιμου αυτού καυσίμου είναι η επικινδυνότητα του χώρου των ορυχείων με μεγάλο κίνδυνο σοβαρών ατυχημάτων και ασθενειών για το εργατικό δυναμικού του ΛΚΔΜ. Στις παρακάτω ενότητες παρατίθεται σχετική έρευνα περί ατυχημάτων του προσωπικού του ΛΚΔΜ, η οποία συντάσσεται σε εφαρμογή του άρθρου 17, Παρ. Β3 (ή) του ΚΜΛΕ (Υ.Α. 2223 - ΦΕΚ 1227/14.06.2011) και σύμφωνα με την ΜΟΔ 9-2/Έκδοση 3η «Περί αναγγελίας και βεβαίωσης εργατικών και μη ατυχημάτων». Στην έκθεση επίσης γίνεται αναφορά σε στοιχεία προηγούμενων ετών, προκειμένου να γίνουν συγκρίσεις και να εξαχθούν συμπεράσματα. 5.2 Ποσοτικά Στοιχεία Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας (ΛΚΔΜ) Για το έτος 2012, στο Προσωπικό του ΛΚΔΜ συνέβησαν 35 ατυχήματα εντός των εγκαταστάσεων του ΛΚΔΜ, έναντι 45 ατυχημάτων του έτους 2011 και αφορούν την δραστηριότητα των Ορυχείων και των Συνεργείων Υποστήριξής τους. Επίσης, συνέβησαν 2 αιφνίδια παθολογικά γεγονότα. Τα γεγονότα αυτά δεν συμπεριλαμβάνονται στον προαναφερόμενο αριθμό ατυχημάτων του έτους 2012. Από τα ατυχήματα που συνέβησαν εντός του ΛΚΔΜ: Τα 29 αφορούν τακτικό προσωπικό (επί συνόλου 3.030 μισθωτών που υπηρετούσαν στις 31/12/2012-Στοιχεία ΤΑΝΔ&ΔΜ/ΛΚΔΜ). Τα 6 αφορούν έκτακτο Προσωπικό 8μηνης και 2μηνης Σύμβασης Εργασίας (επί συνόλου 1.035 έκτακτων μισθωτών που υπηρετούσαν στις 31/12/2012-Στοιχεία ΤΑΝΔ&ΔΜ/ΛΚΔΜ). Το 82,86% των ατυχημάτων αφορά το τακτικό Προσωπικό ενώ το 17,14% το έκτακτο. Η διακύμανση του Δείκτη Συχνότητας ανά τρίμηνο στην διάρκεια του έτους του 2012 και σε σύγκριση με αντίστοιχες περιόδους των τελευταίων ετών, φαίνεται στον παρακάτω πίνακα: Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 84

ΠΙΝΑΚΑΣ 5.2 Αριθμός ατυχημάτων ανά τρίμηνο-δείκτης συχνότητας ΔΕΙΚΤΗΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑΣ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΛΚΔΜ ΤΡΙΜΗΝΟ ΕΤΟΣ ΕΤΟΥΣ 2012 2011 2010 2009 2008 1ο 6,0 4,9 5,4 4,9 4,7 2ο 5,4 8,3 6,1 6,3 3,8 3ο 5,1 7,9 5,4 6,4 4,2 4ο 4,4 4,0 2,2 3,2 5,4 Μ.Ο. Ετών 5,2 6,3 4,8 5,2 4,5 Ο Δείκτης Συχνότητας των ατυχημάτων για το έτος 2012 (αριθμός ατυχημάτων*10 6 / Σύνολο ωρών ενεργού απασχόλησης) διαμορφώθηκε στο 5,2 παρουσιάζοντας μείωση έναντι της τιμής 6,3 του έτους 2011. ΠΙΝΑΚΑΣ 5.2.1 Αριθμός ατυχημάτων (εντός έργου)-δείκτης συχνότητας ΩΡΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑΣ ΜΗΝΑΣ 2012 2011 2012 2011 2012 2011 Ιανουάριος 613.520 605.770 6 4 9,8 6,6 Φεβρουάριος 583.785 591.140 2 3 3,4 5,1 Μάρτιος 625.953 663.701 3 2 4,8 3,0 Απρίλιος 571.055 594.779 4 6 7,0 10,1 Μάιος 577.599 647.049 2 7 3,5 10,8 Ιούνιος 534.287 483.048 3 2 5,6 4,1 Ιούλιος 554.254 584.719 4 7 7,2 12,0 Αύγουστος 516.060 571.938 2 2 3,9 3,5 Σεπτέμβριος 485.581 612.209 2 5 4,1 8,2 Οκτώβριος 541.699 600.553 2 2 3,7 3,3 Νοέμβριος 576.506 602.115 3 3 5,2 5,0 Δεκέμβριος 489.376 548.728 2 2 4,1 3,6 Σύνολο έτους 6.669.675 7.105.749 35 45 5,2 6,3 Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 85

ΠΙΝΑΚΑΣ 5.2.2 Κατανομή ατυχημάτων ανά ορυχείο-μονάδα-τομέα ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΥΠΗΡΕΣΙΑΚΗ ΕΤΟΥΣ 2012 ΕΤΟΥΣ 2011 ΜΟΝΑΔΑ ΑΡΙΘΜΟΣ (%) ΑΡΙΘΜΟΣ (%) Κ.Ο.Π.Α. 7 20 8 17,8 Κ.Ο.Κ.Π. 4 11,4 5 11,1 Κ.Ο.Π.Κ. 9 34 25,7 97,1 13 42 28,9 93,3 Κ.Ο.Ν.Π. 14 40 16 35,6 Στο προσωπικό του συνόλου των Κλάδων Ορυχείων παρουσιάζεται ποσοστιαία αύξηση των ατυχημάτων. Έτσι για το 2012, παρά το γεγονός ότι στους χώρους των ορυχείων έχουμε 34 ατυχήματα έναντι 42 το 2011, το ποσοστό τους για το 2012 διαμορφώνεται στο 97,1% επί του συνόλου των ατυχημάτων του ΛΚΔΜ. ΠΙΝΑΚΑΣ 5.2.3 Κατανομή ατυχημάτων ανάλογα με τον υλικό παράγοντα που τα προξένησε Υλικός παράγοντας, πρόξενος ατυχήματος ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΕΤΟΥΣ 2012 2011 ΑΡΙΘΜΟΣ (%) ΑΡΙΘΜΟΣ (%) Μηχανήματα 12 34,3 18 40,0 Μηχανές εσωτερικής καύσης Μηχανισμός μετάδοσης κίνησης Μηχανουργικάηλεκτρολογικά μηχανήματα Μηχανήματα ορυχείων Άλλα μηχανήματα Ανυψωτικές μηχανές και συσκευές 2 4,4 10 28,7 11 24,4 2 5,7 5 11,1 2 5,7 Γερανοί 2 5,7 Ανελκυστήρες και ανυψωτήρες Βαρούλκα, γερανάκια, τροχαλίες Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 86

Μέσα μεταφοράς σε σιδηροτροχιές ή ταινές Σιδηροτροχιές ορυχείων Μεταφορικές ταινίες ορυχείων Ηλεκτράμαξες- Ντιζελάμαξες Τροχοφόρα μέσα 7 20,0 8 17,8 2 4,4 7 20,0 6 13,3 10 28,6 4 8,9 μεταφοράς Επιβατηγά 2 5,7 1 2,2 Φορτηγά 8 22,9 3 6,7 Λοιπά Λοιπός εξοπλισμός Ηλεκτρικές εγκαταστάσεις Δοχεία, σωλήνες υπό πίεση Κλίβανοι, φούρνοι Εργαλεία χεριού, μικροσυσκευές 1 2,9 6 13,3 3 6,7 1 2,9 2 4,4 Φορητές σκάλες, σκαλωσιές Λοιπά 1 2,2 Υλικά-ουσίες Εκρηκτικά Σκόνες, αέρια, χημικές ουσίες Λοιπά Εργασιακό περιβάλλον Φαινόμενα ή αντικείμενα εξωτερικού χώρου Φαινόμενα ή αντικείμενα εσωτερικού χώρου Παράγοντες μη ταξινομηθέντες 4 8,9 3 6,7 1 2,2 3 8,6 5 11,1 Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 87

Λοιποί 3 8,6 5 11,1 παράγοντες Σύνολο 35 100,0 45 100,0 Το μεγαλύτερο ποσοστό ατυχημάτων για το 2012 συνέβη στα μηχανήματα εξόρυξης των ορυχείων. Ακολουθούν τα ατυχήματα που οφείλονται σε τροχοφόρα μέσα μεταφοράς, στις μεταφορικές ταινίες ορυχείων, στους μη ταξινομηθέντες παράγοντες, στον λοιπό εξοπλισμό, ενώ εξαλείφονται τα ατυχήματα που οφείλονται στο εργασιακό περιβάλλον. ΠΙΝΑΚΑΣ 5.2.4 Κατανομή ατυχημάτων ανάλογα με την φύση της βλάβης ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΕΙΔΟΣ ΕΤΟΥΣ ΒΛΑΒΗΣ 2012 2011 ΑΡΙΘΜΟΣ (%) ΑΡΙΘΜΟΣ (%) Κατάγματα 7 20,0 11 24,4 Εξαρθρώσεις 0 1 2,2 Διαστρέμματα 3 8,6 8 17,8 και τραβήγματα Διασείσεις, εσωτερικές 1 2,9 κακώσεις Ακρωτηριασμοί, αποσπάσεις 2 5,7 τμημάτων Πληγές, 6 17,1 9 20,0 τραύματα Κακώσεις 8 22,9 12 26,7 Μώλωπες, 0 συνθλίψεις Εγκαύματα 2 5,7 2 4,4 Οξείες 0 δηλητηριάσεις Έκθεση σε 0 καιρικές συνθήκες Ασφυξία 0 Αποτελέσματα ηλεκτρικού 0 1 2,2 ρεύματος Ακτινοβολία 0 Πολλαπλές 2 5,7 1 2,2 βλάβες Άλλες μη ειδικώς 4 11,4 αναφερόμενες βλάβες Σύνολο 35 100,0 45 100,0 Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 88

Τα μεγαλύτερα ποσοστά κατά το έτος 2012 παρουσιάζουν οι κακώσεις, τα κατάγματα ενώ ακολουθούν οι πληγές, τραύματα, οι μη ειδικώς αναφερόμενες βλάβες, τα διαστρέμματα και τραβήγματα, ισότιμα οι ακρωτηριασμοί, εγκαύματα και πολλαπλές βλάβες και τέλος οι διασείσεις, εσωτερικές κακώσεις. Για το αντίστοιχο χρονικό διάστημα του 2011, τα μεγαλύτερα ποσοστά παρουσιάζουν οι κακώσεις, τα κατάγματα, οι πληγές, τα διαστρέμματα, τα εγκαύματα και ακολουθούν ισότιμα οι εξαρθρώσεις, αποτελέσματα ηλεκτρικού ρεύματος και πολλαπλές βλάβες. ΠΙΝΑΚΑΣ 5.2.5 Κατανομή ατυχημάτων ανάλογα με το αίτιο του ατυχήματος ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ Αιτία ατυχήματος 2012 2011 ΑΡΙΘΜΟΣ (%) ΑΡΙΘΜΟΣ (%) Μη τήρηση των οδηγιών 1 2,0 2 3,8 και εντολών εργασίας Ελλιπείς οδηγίες 1 2,0 Εσφαλμένες οδηγίες Κακή μέθοδος εργασίας 13 25,5 12 22,6 Ελλιπής ή λανθασμένη 7 13,7 9 17,0 μελέτη εργασίας Έλλειψη ή ανεπαρκής επίβλεψη Υπερβολική βιασύνη 3 5,9 Υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων του 1 2,0 εργαζόμενου Παράβαση του ΚΟΚ 1 2,0 1 1,9 Αστεϊσμοί κατά την εκτέλεση της εργασίας Ανεπαρκής συντήρηση ατομικού και ομαδικού εξοπλισμού Έλλειψη συντήρησης ατομικού και ομαδικού εξοπλισμού Ανεπαρκής επιθεώρηση εξοπλισμού Έλλειψη επιθεώρησης εξοπλισμού Αστοχία υλικού ή μηχανικού εξοπλισμού Ακατάλληλο ή ελαττωματικό όχημα 1 2,0 2 3,9 Ακατάλληλα εργαλεία 2 3,9 Εσφαλμένη διάταξη μηχανημάτων Ακατάλληλος χώρος για συγκεκριμένη εργασία Κακοί παράγοντες εργασιακού 1 1,9 Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 89

περιβάλλοντος Έλλειψη συντονισμού εργασιών Ακαταστασία Δυσμενείς καιρικές συνθήκες Ολική έλλειψη των κατάλληλων προστατευτικών μέσων και μέτρων 1 2,0 3 5,9 1 1,9 Μερική έλλειψη των κατάλληλων προστατευτικών μέσων και μέτρων 2 3,9 1 1,9 Απροσεξία εργαζόμενου 11 21,6 25 47,2 Ανεκπαίδευτος εργαζόμενος Μη κατάλληλος εργαζόμενος για συγκεκριμένη εργασία Ανεπαρκής βοήθεια, μειωμένο προσωπικό Εκτέλεση εργασίας χωρίς εντολή 1 1,9 Μη χρήση ατομικών εφοδίων προστασίας 2 3,9 Παθολογικά αίτια Σύνολο 51 100,0 53 100,0 Το μεγαλύτερο ποσοστό αιτιών ατυχημάτων για το 2012 φαίνεται ότι είναι η κακή μέθοδος εργασίας. Ακολουθεί η απροσεξία, μειωμένο σημαντικά έναντι του ποσοστού του 2011. Μείωση επίσης παρατηρείται στο αίτιο της ελλιπούς και λανθασμένης μελέτης εργασίας. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 90

5.3 Παρατηρήσεις Για την μεγαλύτερη ασφάλεια στην εργασία θα πρέπει να δίνεται βαρύτητα στα εξής: α) Ιδιαίτερη προσοχή στην κατεύθυνση εμπέδωσης της τεχνικής και εξειδικευμένης γνώσης των εργασιών των ορυχείων. β) Αυστηρότερος έλεγχος στην τήρηση των κανονισμών και των οδηγιών ασφαλούς εργασίας. γ) Περιορισμός του συστήματος απασχόλησης προσωπικού με συμβάσεις μικρής διάρκειας. δ) Διαρκής επίβλεψη των συμβατικών υποχρεώσεων για το σύνολο των εργολαβικών δραστηριοτήτων. ε) Αυστηρότερος έλεγχος των εργολαβικών μεταφορικών μέσων. στ) Συνεχής εκπαίδευση-ενημέρωση-παρακολούθηση του προσωπικού. ζ) Ενίσχυση του προληπτικού ελέγχου για την τήρηση των μέτρων ασφαλούς εργασίας. η) Η ταχύτερη δυνατή αποκατάσταση των παρατηρήσεων που σημειώνονται κατά τις επιθεωρήσεις στους χώρους εργασίας. θ) Απρόσκοπτη χορήγηση στους εργαζόμενους των εφοδίων ασφαλούς εργασίας καθώς και των μέσων ατομικής προστασίας. ι) Συνεχής προσπάθεια από το σύνολο του προσωπικού για την αύξηση της ατομικής και ομαδικής συνείδησης ασφάλειας στην εργασία. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 91

6 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΜΕΤΡΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ 6.1 Επικινδυνότητα του κλάδου Οι δύσκολες εργασιακές συνθήκες στον κλάδο των μεταλλευτικών εκμεταλλεύσεων είναι ενδεικτικό σημείο της επικινδυνότητας του χώρου, όπως επίσης και η αναφορά μεγάλων εταιριών κατά την προβολή τους (ιστοσελίδες, δελτία τύπου, διαφήμιση κ.λπ.) σε ότι σχετίζεται με την πολιτική της ασφάλειας εργασίας καθώς και τα μέτρα ασφαλείας που πρέπει να λαμβάνονται. Σύμφωνα με έρευνα οι επικίνδυνες συνθήκες επικεντρώνονται στα εξής σημεία: Κακή διευθέτηση του χώρου εργασίας Μη παροχή ατομικών μέσων προστασίας (ΜΑΠ) Μη τήρηση των μέτρων ασφαλείας-κανονισμών από τους εργαζόμενους Κακή κατάσταση μηχανών και ανύπαρκτος έλεγχος Ελαττωματικά εργαλεία, υλικά και εξοπλισμός Κακή κυκλοφορία των οχημάτων στους χώρους των ορυχείων Κακός χειρισμός των μηχανημάτων από τους χειριστές Μη ενημέρωση εκπαίδευση προσωπικού για θέματα ασφαλείας Δυσμενείς κλιματολογικές συνθήκες Ανεπαρκής φωτισμός ή ακατάλληλα προσαρμοσμένος Απροστάτευτες εγκαταστάσεις Παρότι με την πάροδο τον χρόνων η τεχνολογία έχει εξελιχθεί και ο εξοπλισμός σε ότι αφορά τα μέτρα ασφάλειας αλλά και των μηχανημάτων έχει αναβαθμιστεί, δυστυχώς το ποσοστό των ατυχημάτων παραμένει υψηλό. Για αυτό κατά την εκτέλεση κάθε εργασίας είναι απαραίτητο να λαμβάνονται τα μέτρα ασφάλειας για την υγεία των εργαζομένων. Σε κάθε περίπτωση οι εργασίες δεν πρέπει να ξεκινούν αν δεν έχει πραγματοποιηθεί επιθεώρηση του χώρου εργασίας από τον αρμόδιο μηχανικό. Επίσης κατά την πρόοδο των εργασιών πρέπει να υπάρχει συνεχής εποπτεία από τον τεχνικό ασφαλείας του έργου. Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 92

6.2 Ενημέρωση των εργαζομένων του ΛΚΔΜ Το ενδιαφέρον της ΔΕΗ για θέματα Υγείας και Ασφάλειας στην Εργασία άρχισε να εκδηλώνεται έμπρακτα από την εποχή της ίδρυσής της, με πολλές και σημαντικές παρεμβάσεις, όπως: - Η ενημέρωση και εκπαίδευση του προσωπικού, η έκδοση οδηγιών ασφαλούς εργασίας, - η λήψη μέτρων πυρασφάλειας - η παροχή υπηρεσιών υγείας στο προσωπικό (παρά το γεγονός ότι το ελλιπές παλαιότερα νομοθετικό πλαίσιο δεν προέβλεπε υποχρέωσή της για τις παρεμβάσεις αυτές) Σήμερα, στο πλαίσιο της νέας εκσυγχρονισμένης οργανωτικής δομής και λειτουργίας της, η ΔΕΗ προβαίνει με γοργούς ρυθμούς στην εναρμόνισή της με τις νέες νομοθετικές ρυθμίσεις για τα μέτρα προστασίας της υγείας και ασφάλειας στην εργασία του προσωπικού της. Για θέματα υγείας και ασφάλειας στην εργασία, η ΔΕΗ ΑΕ έχει εκδώσει και διακινήσει έντυπα για την εκπαίδευση του προσωπικού της επιχείρησης (εχγειρίδια, ταινίες κ.ά.). Ορισμένα από τα εκπαιδευτικά εγχειρίδια που έχει εκδώσει για θέματα υγείας και Ασφάλειας απεικονίζονται στην παρακάτω εικόνα. Εικόνα 6.2 Ενημερωτικά εγχειρίδια για θέματα ασφάλειας Ασφάλεια εργασίας στο Ορυχείο του Νότιου Πεδίου του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας 93