ΙΕΚ ΑΙΓΕΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΒΟΗΘΟΣ ΒΡΕΦΟΝΗΠΙΟΚΟΜΩΝ Γ ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΝΙΚΟΛΕΤΤΑ ΚΟΥΚΟΥΛΟΠΟΥΛΟΥ 1
Τα βασικά στη φλογέρα Ιστορικές πληροφορίες Η φλογέρα έχει μια πλούσια και μακρά ιστορία που εκτείνεται σε 700 χρόνια. Οι περισσότερες σύγχρονες φλογέρες βασίζονται στα όργανα της εποχής Μπαρόκ, οι λεγόμενες φλογέρες Μπαρόκ τύπου. Κατά τον πρώιμο 20 αιώνα ο Peter Harlan δημιούργησε μια φλογέρα με απλούστερο δακτυλισμό γνωστή ως φλογέρα γερμανικού τύπου. Η βασική διαφορά είναι ο δακτυλισμός της στις νότες «Φα» και «Σι». Αν και απλούστερη, η γερμανική φλογέρα έχει επικριθεί ότι έχει φτωχότερο χόρδισμα στις διέσεις και στις υφέσεις. Εδώ παρουσιάζουμε τον δακτυλισμό της πιο διαδεδομένης φλογέρας, της φλογέρας Μπαρόκ. Οι πρώτες φλογέρες θεωρείται ότι εξελίχθηκαν τον 14o αιώνα, αν και συζητείται και μια πρωιμότερη καταγωγή της. Οι πρώτες φλογέρες σχεδιάστηκαν για να παίζονται είτε με το δεξί είτε με το αριστερό χέρι. Οι οργανοπαίκτες γέμιζαν τις τρύπες που δεν χρησιμοποιούσαν με κερί. Η φλογέρα ήταν πολύ διαδεδομένη τον 16 και 17 αιώνα, κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης όπου χρησιμοποιείτο για χορευτική μουσική και ως συνοδεία στο τραγούδι. Πολλά όργανα διασώθηκαν από την εποχή αυτή όπως ένα σετ με φλογέρες από τη Νυρεμβέργη που χρονολογείται από τον 16 αιώνα. Αντίθετα με τις Μπαρόκ φλογέρες που χρησιμοποιούνται σήμερα, οι Αναγεννησιακές φλογέρες έχουν ευρύτερο, λίγο-πολύ κυλινδρικό σωλήνα. Διάφορες αλλαγές στην φλογέρα συντελέστηκαν τον 17o αιώνα που επέτρεψαν στους Μπαρόκ οργανοπαίκτες να παίζουν δύο πλήρεις χρωματικές οκτάβες και να έχουν γλυκύτερο ήχο. Αν και προκαλεί σύγχυση σήμερα, η μπαρόκ φλογέρα απαντάται τον 17o αιώνα με το όνομα φλάουτο. Το όργανο παρήκμασε μετά τον 18o αιώνα και υποσκελίστηκε από το φλάουτο και το κλαρινέτο. Η φλογέρα αναβίωσε στο γύρισμα του 20ου αιώνα αν και περιοριζόταν για εκτελέσεις αναγεννησιακού ρεπερτορίου. Η τελική αναβίωση της φλογέρας αποδίδεται στους συνθέτες σύγχρονης μουσικής που έζησαν στην Αγγλία. Η χρήση της φλογέρας στην τάξη Η κατασκευή της πλαστικής φλογέρας στα μέσα του 20 αιώνα οδήγησε στην εισαγωγή αυτού του οργάνου στην τάξη της μουσικής. Οι φλογέρες έγιναν πολύ διαδεδομένες στα σχολεία, καθώς είναι ένα πολύ φθηνό όργανο και σχετικά εύκολο στη χρήση του. Ο γνωστός συνθέτης και μουσικοπαιδαγωγός Carl-Orff συνδέεται στενά με την εισαγωγή της φλογέρας στα σχολεία. Μέσα από τους τόμους του Orff Μουσική για τα Παιδιά μπορούμε να βρούμε μουσικά παραδείγματα που εκμεταλλεύονται τις μελωδικές δυνατότητες του οργάνου είτε ως σόλο όργανο είτε σε σύνολο μουσικής δωματίου. Η φλογέρα συνοδεύει πολύ καλά τη φωνή και τα όργανα της τάξης ενώ ακόμη και ένας αρχάριος παίκτης μπορεί να συνοδεύσει με ένα οστινάτο ή να αυτοσχεδιάσει πάνω σε λίγες νότες. Η έκταση της φλογέρας Οι φλογέρες απαντώνται σε διάφορα μεγέθη. Έτσι ακόμη και αν κάθε φλογέρα έχει έκταση μόνο 2 οκτάβες, ένα σύνολο με φλογέρες μπορεί να παίξει ακόμη και σε 7 οκτάβες. Οι περισσότερες νότες της ψηλής οκτάβας παράγονται με τη μερική κάλυψη της πίσω τρύπας (του αντίχειρα). Για να παίξουμε αυτές τις νότες, πρέπει να φυσήξουμε δυνατότερα ώστε να ενεργοποιηθούν οι δεύτεροι και τρίτοι αρμονικοί ήχοι του οργάνου. Οι φλογέρες συνήθως είναι κουρδισμένες σε ΝΤΟ και ΦΑ, δηλαδή οι χαμηλότερες νότες τους είναι το ΝΤΟ ή το ΦΑ. Οι πιο διαδεδομένες φλογέρες είναι η σοπράνο και η άλτο ενώ οι μεγαλύτερες χρησιμοποιούνται σπάνια γιατί είναι ακριβότερες και δύσχρηστες. 2
Περιγραφή της φλογέρας Η φλογέρα έχει τρία μέρη: Το άνω μέρος που ονομάζεται κεφαλή (όπου φυσάμε) Το κυρίως μέρος που έχει τις τρύπες και ονομάζεται σώμα Το κάτω μέρος που έχει την τελευταία τρύπα και ονομάζεται πόδι. Όταν συναρμολογούμε την φλογέρα πρέπει να προσέχουμε να τη γυρίζουμε ελαφρά προς τη μία μεριά έτσι ώστε να μην είναι ευθυγραμμισμένες όλες οι τρύπες. Σε κάποιες φλογέρες και τα τρία μέρη είναι ενωμένα σε ένα κομμάτι. Πώς παράγεται ο ήχος Η φλογέρα στηρίζεται στο κάτω χείλος και προσέχουμε να μην τη δαγκώνουμε. Το φύσημα περιορίζεται από ένα ξύλινο τμήμα [Α] στο επιστόμιο του οργάνου και ταξιδεύει μέσα από έναν αγωγό [Β]. Ο αέρας που βγαίνει από τον αγωγό χτυπά ένα αιχμηρό άκρο [C]. Η διαδικασία αυτή παράγει τον ήχο. Το ορθογώνιο άνοιγμα στο μπροστινό μέρος της φλογέρας ονομάζεται «παραθυράκι». Το τονικό ύψος κάθε νότας εξαρτάται από το μήκος της στήλης του αέρα και μεταβάλλεται από τις τρύπες που υπάρχουν στο μπροστινό μέρος και την τρύπα του αντίχειρα στο πίσω μέρος του οργάνου. Πώς να φροντίζεις το όργανό σου Ο πρώτος κανόνας είναι να μην πειράζουμε το παραθυράκι που παράγει τον ήχο. Αν υποστεί ζημιές το παραθυράκι όλο το όργανο είναι άχρηστο. Αν ο αγωγός του οργάνου φρακάρει από υγρασία, πρέπει να φυσήξουμε δυνατά. Αν δεν πετύχει αυτό, βάζουμε ένα καθαριστικό βουρτσάκι στο εσωτερικό του οργάνου (συνήθως το καθαριστικό βουρτσάκι υπάρχει στη συσκευασία όταν αγοράζουμε φλογέρα). Όταν συναρμολογείς την φλογέρα σου να χρησιμοποιείς μια απαλή περιστροφική κίνηση. Και μια τελευταία συμβουλή: να θυμάσαι να στεγνώνεις τη φλογέρα σου μετά τη χρήση. Αυτή είναι μια καλή πρακτική για τις πλαστικές φλογέρες και μια απαραίτητη ενέργεια για τις ξύλινες! Αν έχει ξύλινη φλογέρα πρέπει περιστασιακά να λαδώνεις τις ενώσεις με κατάλληλο λάδι που μπορείς να το αγοράσεις από τα μουσικά καταστήματα. 3
4
5
Οι νότες στη φλογέρα 6
7
8
9
ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ 10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Γιώτα Τηγανούρια- Φανή Μώραλη Σολ-μι Ντο-λα ( τεύχος 1 ο -2 ο ) Φίλιππος Νάκας Γιάννης & Ανθούλα Παπαδοπούλου Jukka Maki ΟΕΔΒ Τι θέλω να ξέρω για τη μουσική Φίλιππος Νάκας Η χαρά της μουσικής Πατάκης Σχολικά βιβλία- Ανθολόγιο Σχολικό βιβλίο Κύπρου Δέσποινα Μπογδάνη Σογιούλ Δεν είναι δύσκολο να μάθεις φλογέρα Περιεχόμενα Σελίδες 1. Αλαϊλί ( παραδοσιακό Κύπρου)... 10 2. Μανιτάρι... 10 3. Η Πιπεριά... 10 4. Τρείς ποντικοί (παραδοσιακό Κύπρου)... 10 5. Έβγα ήλιε ( Μαραθόκαμπος Σάμου)... 10 6. Βρέξε βρέξε... 10 7. Χελιδόνα... 11 8. Το φεγγαράκι (παραδοσιακό Κύθνου)... 11 9. Σιγανός ψιχαλισμός... 11 10. Μάρτη Μάρτη χιονερέ (Δωδεκάνησα)... 11 11. Μέλισσα ( Γερμανικό Carl Orff)... 12 12. Γύρω γύρω όλοι (ελληνικό παραδοσιακό)... 12 13. Έπεράσαμε όμορφα... 12 14. Σαλιγκάρι ( πανελλήνιο παιχνιδοτράγουδο)... 12 15. Κούκος... 13 16. Κουλουράκια ( Κύπρος)... 13 17. Μύλος... 13 18. Κούκος... 13 19. Ο γάιδαρος ( Ελληνικό παραδοσιακό)... 13 20. Η βαρκάδα ( Γερμανική μελωδία)... 14 21. Η μέλισσα ( Γερμανικό)... 14 22. Φεγγαράκι μου λαμπρό (παραδοσιακό)... 14 23. Ο μαλλιαρός... 15 24. Ήταν ένα μικρό καράβι (παραδοσιακό)... 15 23
25. Το δαχτυλίδι (Ελληνικό παραδοσιακό)... 15 26. Κάτω στο γιαλό ( Ελληνικό παραδοσιακό)...16 27. Σπουργιτάκι (Ελληνικό παραδοσιακό)...16 28. Η κουκουβάγια ( Ελληνικό τραγούδι)... 16 29. Τσίκι Τσίκι Τσέλα (Ελληνικό παραδοσιακό)... 17 30. Βγαίν η βαρκούλα ( Ελληνικό τραγούδι)... 17 31. Πεταλούδα ( Ελληνικό τραγούδι)... 17 32. Τρίγωνα Κάλαντα... 17 33. Κάλαντα Χριστουγέννων... 18 34. Κάλαντα Κρήτης... 18 35. Μακεδονικά κάλαντα... 18 36. Ελάτε παιδάκια ( Γερμανικό)... 18 37. Κάλαντα Φώτων... 19 38. Άγιος Βασίλης έρκεται ( Φούρνοι Ικαρίας)... 19 39. Ύμνος της χαράς ( L.V.Beethoven)... 19 40. Δεν περνάς Κυρά Μαρία (ελληνικό παραδοσιακό)... 19 41. Η Ελλάδα (ελληνικό τραγούδι)... 20 42. Τα κλεφτόπουλα (ελληνικό τραγούδι)... 20 43. Λεμονάκι (ελληνικό τραγούδι)... 20 44. Η Γερακίνα (ελληνικό τραγούδι)... 20 45. Μήλο μου κόκκινο (ελληνικό τραγούδι)... 21 46. Παντρεύουνε τον κάβουρα (ελληνικό τραγούδι)... 21 47. Αχ πατρίδα μου γλυκιά (ελληνικό τραγούδι)... 21 48. Το βαλσάκι... 21 49. Η πασχαλιά ( Φλάμπουρα )... 22 50. Αχ να χορέψω... 22 24