1 Αρχαία Ελληνικά και Μέση Εκπαίδευση: Γνωστικό αντικείμενο και διδακτικές προσεγγίσεις ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Το πρόγραμμα επιμόρφωσης «Αρχαία Ελληνικά και Μέση Εκπαίδευση: Γνωστικό αντικείμενο και διδακτικές προσεγγίσεις» εκκινεί από τη θέση ότι όποιος διδάσκει ή θα κληθεί να διδάξει Αρχαία Ελληνικά στη Μέση Εκπαίδευση βρίσκεται απέναντι σε μαθητές οι οποίοι δεν θεωρούν διόλου αυτονόητη τη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών σήμερα. Είναι, ωστόσο, τέτοιος ο πλούτος της ελληνικής γλώσσας και τόσες πολλές οι προσεγγίσεις της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, ώστε είναι λυπηρό το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών να αντιμετωπίζεται ως κάτι ξένο προς την εποχή μας. Επομένως, ο σύγχρονος φιλόλογος καλείται να έχει όλα τα εφόδια, για να καταστήσει σαφές στους μαθητές του ότι ο Όμηρος, ο Θουκυδίδης, ο Σοφοκλής, ο Λυσίας είναι πάντοτε «ζωντανές παρουσίες», όχι στεγνά κείμενα. Στο τέλος του Προγράμματος οι συμμετέχοντες θα έχουν αναπτύξει γνώσεις και ικανότητες που αφορούν: (α) τη στέρεη φιλολογική κατάρτιση χωρίς σχολαστικισμό, (β) τη χρήση των νέων ηλεκτρονικών φιλολογικών εργαλείων στη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών (γ) την προβολή διαθεματικών προσεγγίσεων, όπως πηγάζουν από τα κείμενα, σε όλα τα επίπεδα: τη γλώσσα, την ιδεολογία, την αισθητική, τους θεσμούς, τις αξίες, (δ) τη χρήση καινοτόμων πρακτικών στη διδακτική και εκπαιδευτική πράξη. ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Η πτώση των τειχών γύρω από τα αρχαία ελληνικά και το τέλος της περιχαράκωσής τους γύρω από ένα δήθεν απολιθωμένο παρελθόν είναι επιτακτική ανάγκη της εποχής μας. Στη σύγχρονη κινητικότητα ο καθηγητής της Μέσης Εκπαίδευσης βρίσκεται μπροστά σε μεγάλες προκλήσεις. Αν λάβουμε υπόψη ότι οι φιλόλογοι οι οποίοι διδάσκουν στη Μέση Εκπαίδευση Αρχαία Ελληνικά είναι απόφοιτοι περισσοτέρων του ενός Τμημάτων των Φιλοσοφικών Σχολών, με διαφορετική βαρύτητα στη μορφή και το περιεχόμενο της φιλολογικής τους κατάρτισης, επιπλέον είναι απόφοιτοι παλαιοτέρων ή
2 νεοτέρων ετών, το Πρόγραμμα επιδιώκει μια ολιστική προσέγγιση του μαθήματος των Αρχαίων Ελληνικών, επικεντρώνοντας την προσοχή του σε συγγραφείς που διδάσκονται στη Μέση Εκπαίδευση: επικαιροποιεί γνώσεις, προσφέρει νέα φιλολογικά εργαλεία και διδακτικές προσεγγίσεις. Σε αντίθεση με άλλα επιμορφωτικά προγράμματα που απευθύνονται γενικά σε φιλολόγους, αυτό είναι από τα ελάχιστα που εξειδικεύεται στη διδασκαλία των αρχαίων Ελληνικών και διδάσκεται από ειδικούς, τόσο στο γνωστικό αντικείμενο όσο και στη διδακτική του μαθήματος. ΣΕ ΠΟΙΟΥΣ ΑΠΕΥΘΥΝΕΤΑΙ Το πρόγραμμα απευθύνεται: (1) σε εν ενεργεία φιλολόγους της Μέσης Εκπαίδευσης (2) σε αποφοίτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (τμημάτων Φιλολογίας, Ιστορίας- Αρχαιολογίας, Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής ή Φιλοσοφίας ή Φιλοσοφίας- Παιδαγωγικής-Ψυχολογίας ή Αρχαιολογίας και Πολιτισμικών Πόρων) (3) σε καθηγητές ή αποφοίτους άλλων ειδικοτήτων, οι οποίοι επιθυμούν μια ουσιαστική γνωριμία με τα αρχαία ελληνικά κείμενα μέσα από μια σύγχρονη ματιά. (4) σε αδιόριστους Εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων της Εκπαίδευσης (5) σε εκπαιδευτικούς που επιθυμούν να γίνουν Διευθυντές Σχολικών Μονάδων (6) σε Διευθυντές Σχολικών Μονάδων (7) σε μεταπτυχιακούς φοιτητές (8) σε υποψήφιους διδάκτορες (9) σε αποσπασμένους εκπαιδευτικούς στο εξωτερικό με στόχο να διδάξουν την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό (10) Έλληνες εκπαιδευτικούς που διαμένουν μόνιμα στο εξωτερικό και διδάσκουν εκεί την ελληνική γλώσσα ως δεύτερη ή ξένη (11) σε αλλοδαπούς εκπαιδευτικούς του εξωτερικού που αποφοίτησαν από ελληνικά πανεπιστήμια ή τμήματα ελληνικών σπουδών του εξωτερικού και διδάσκουν την ελληνική γλώσσα ως δεύτερη ή ξένη
3 Τα αρχαία ελληνικά κείμενα προσφέρονται για διαθεματικές προσεγγίσεις και για τη μελέτη θεμάτων που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα αντικειμένων από την ερμηνεία και την ιδεολογία μέχρι την αισθητική και την πρόσληψη της αρχαιότητας. ΔΟΜΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ Το επιμορφωτικό πρόγραμμα έχει τρίμηνη διάρκεια και συνοδεύεται από βεβαίωση επιτυχούς περάτωσής του στο πλαίσιο της Δια Βίου Μάθησης του Α.Π.Θ. Για την ολοκλήρωση της επιμόρφωσης απαιτείται η διά ζώσης παρακολούθηση 60 διδακτικών ωρών στο ΑΠΘ και επιπλέον η εκπόνηση μελέτης υλικού και εκπόνησης δραστηριοτήτων (20 ώρες). Το επιμορφωτικό πρόγραμμα διαρθρώνεται σε πέντε κύκλους μαθημάτων ως εξής: Α. Η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών φιλολογικά εργαλεία (3 ώρες: 1 ώρα ο κάθε διδάσκων) Στον πρώτο εισαγωγικό κύκλο μαθημάτων επιδιώκεται η εξοικείωση των επιμορφουμένων με τις βασικές προϋποθέσεις μιας σύγχρονης προσέγγισης των αρχαίων ελληνικών κειμένων μέσα από οτπικοακουστικές μεθόδους: (α) σύντομη γραμματολογική επισκόπηση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, (β) έντυπα και ηλεκτρονικά φιλολογικά εργαλεία (Λεξικά, Συντακτικά, ηλεκτρονικές πηγές), (γ) η εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής, η ερασμική προφορά (παρουσίαση του Classical Project Princeton University) και η σημασία της στην εκπαιδευτική πράξη, (δ) η τύχη των αρχαιοελληνικών κειμένων από την αρχαιότητα μέχρι την αναγέννηση,
4 (ε) η διαχρονική προσέγγιση της ελληνικής γλώσσας, της φιλολογίας και του φιλολόγου (ουμανισμός, νεοουμανισμός, φιλολογικός ιστορισμός), (στ) Αρχαία ελληνικά Νέα ελληνικά: διαθεματική προσέγγιση. Β. Έπος και δράμα (Χρήστος Τσαγγάλης: 18 ώρες) Αντικείμενο της ενότητας αυτής αποτελούν οι επικοί και δραματικοί ποιητές που περιλαμβάνονται στη διδακτέα ύλη του σχολικού προγράμματος του Γυμνασίου και του Λυκείου. Αξιοποιώντας ποικίλο υλικό (γραμματολογικό, ιστορικό, εικονογραφικό, συγκριτικό, γλωσσικό) το έπος και το δράμα παρουσιάζονται ενταγμένα στα γραμματολογικά και ιστορικά τους συμφραζόμενα, ως είδη που αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες φάσεις εξέλιξης του αρχαιοελληνικού κόσμου. Ειδικότερα και αναφορικά με την επική ποίηση θα εξετασθεί: (α) το πολιτικό, κοινωνικό, και πολιτιστικό περιβάλλον της αρχαϊκής εποχής μέσα στο οποίο διαμορφώθηκε το έπος, (β) η επική θεματολογία και ο τρόπος χειρισμού του μύθου, (γ) τα δομικά, αφηγηματικά και παραστασιακά του χαρακτηριστικά, (δ) η σχέση του έπους με την Εγγύς Ανατολή και τους ανατολικούς πολιτισμούς. Όσον αφορά τη δραματική ποίηση, στόχος είναι να ενταχθεί το είδος και οι δραματικοί ποιητές στα ιστορικά και λογοτεχνικά τους συμφραζόμενα, να εξετασθεί ο κοινωνικός χαρακτήρας του αρχαιοελληνικού θεάτρου, η λειτουργία του μύθου, η σκηνική παρουσίαση, καθώς και οι σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις. Γ. Ιστοριογραφία, ρητορική και φιλοσοφία (Ευάγγελος Αλεξίου: 18 ώρες) Με σημείο αναφοράς τους συγγραφείς που διδάσκονται στα σχολεία οι επιμορφούμενοι εξοικειώνονται με βασικές πτυχές της ιστοριογραφίας, της ρητορικής και της φιλοσοφίας της αρχαιότητας. Εξαιρετικά βοηθητική για τη διδασκαλία αυτών των κειμένων στη Μέση Εκπαίδευση μπορεί να αποβεί η διαχρονική ερμηνεία αρχαιοελληνικών εννοιών (π.χ. δόξα, φιλοτιμία), οι οποίες συνοδεύουν την κοινωνική εξέλιξη από την αριστοκρατική κοινωνία του έπους στην πόλη-κράτος και την αθηναϊκή δημοκρατία (πολιτισμός ντροπής
5 πολιτισμός ενοχής, αξίες ανταγωνισμού αξίες συνεργασίας, πολιτισμικά εξελικτικά σχήματα, Θουκυδίδης μύθος Πρωταγόρα, Πλάτων Αριστοτέλης). Παράλληλα κείμενα εμπλουτίζουν τη διδακτική πράξη. Ειδικότερα, μέσα από τη φιλολογική ανάλυση των κειμένων αναδεικνύονται: α) η ιστοριογραφική μέθοδος του Θουκυδίδη και τη σημασία του έργου του ως διαχρονικού εγχειριδίου πολιτικής ιστορίας, β) η ρηξικέλευθη σοφιστική και η δυναμική της ισχύος στις διακρατικές σχέσεις. Επιλογή κειμένων από Θουκυδίδη και Πλάτωνα. γ) ο κυρίαρχος ρόλος της ρητορικής στην πολιτική ζωή της αρχαίας Αθήνας. Επιλογή κειμένων από τους ρήτορες: Ισοκράτη, Λυσία, Δημοσθένη, Αισχίνη, Ισαίο, Λυκούργο, Υπερείδη. Το παλίμψηστο του Αρχιμήδη και ο νέος Υπερείδης, δ) η αντιπαράθεση της ρητορικής με τη φιλοσοφία. Παραδείγματα διδακτικής πράξης συνιστούν η συστηματική ανάλυση του λόγου του Λυσία Υπέρ Μαντιθέου και του Ισοκράτη Περὶ εἰρήνης και η αξιοποίηση στη διδακτική πράξη των πορισμάτων της σύγχρονης έρευνας. ε) η πλατωνική ηθική σκέψη και η θέση της στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία: η τριμερής διάκριση της ψυχής στην πλατωνική Πολιτείαν και η πολιτική της διάσταση. Δ. Η διδακτική (Βασίλης Τσιότρας: 18 ώρες) Το μάθημα της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας (ΑΕΓΓ) κατέχει κεντρική θέση στο Αναλυτικό Πρόγραμμα σπουδών των ελληνικών Γυμνασίων και Λυκείων, η σημασία του όμως στην εποχή μας δεν προσδιορίζεται μόνο στην ιστορική διάσταση αλλά κυρίως στο πλαίσιο της παροντικότητας και της επικαιρότητας της εποχής μας. Στόχος του συγκεκριμένου επιμορφωτικού προγράμματος είναι να εκθέσει τις νέες διδακτικές προοπτικές του μαθήματος των Αρχαίων Ελληνικών που συνιστούν τη σύγχρονη ταυτότητά του. Ειδικότερα, στο πλαίσιο αυτής της επιμόρφωσης:
6 (α) παρουσιάζονται και σχολιάζονται κριτικά τα ισχύοντα αλλά και τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα (ΑΠΣ και ΔΕΠΠΣ), ο εκπαιδευτικός σκοπός, οι ειδικότεροι στόχοι της ΑΕΓΓ, οι οδηγίες διδασκαλίας του Υ.ΠΑΙ.Θ. μέσω εννοιολογικού προσδιορισμού και πρακτικών εφαρμογών, (β) προσδιορίζονται αναλυτικά οι θεωρητικές αρχές που διέπουν μια ευχάριστη και αποτελεσματική διδασκαλία: 1) διαφοροποιημένη βάσει του λογοτεχνικού είδους διδασκαλία/ περικειμενοποίηση, 2) κριτική ανάγνωση, 3) διαχρονικότητα/επικαιρότητα, 4) διδασκαλία σύμφωνα με τις αρχές της διαπολιτισμικής αγωγής/ ενσυναίσθηση, 5) χρήση Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ), 6) ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, κ.ά. (γ) παρουσιάζονται δειγματικά καινοτόμες διδακτικές προτάσεις (σενάρια, διδακτικά παραδείγματα), που εφαρμόζουν στην πράξη τις παραπάνω αρχές στην ΑΕΓ του Γυμνασίου, (δ) υποδεικνύονται τρόποι δημιουργικής αξιοποίησης των καινούργιων βιβλίων αναφοράς (Ιστορία της ΑΕ Γραμματείας, Ανθολογία της ΑΕ Γραμματείας), (ε) εκτίθεται και επεξηγείται διεξοδικά η προτεινόμενη μεθοδολογία βιωματικής προσέγγισης της Αρχαίας Ελληνικής Θεματογραφίας (της Θεωρητικής Κατεύθυνσης του Λυκείου) μέσω διδακτικών παραδειγμάτων. Με όλα τα εφόδια οι επιμορφούμενοι υποστηρίζονται πολλαπλώς, ώστε να αντιμετωπίζουν το απαιτητικό μάθημα της ΑΕΓΓ αποτελεσματικά ως στοχαζόμενοι επαγγελματίες αξιοποιώντας αφενός τον γνωστικό και παιδαγωγικό τους εξοπλισμό και αφετέρου τις προϋπάρχουσες γνώσεις, τις εμπειρίες αλλά και τα ενδιαφέροντα των εφήβων μαθητών τους τόσο στο Γυμνάσιο όσο και στο Λύκειο. Ε. Παρουσίαση εργασιών-συμπεράσματα-ανατροφοδότηση (3 ώρες: 1 ώρα ο κάθε διδάσκων) Ο καταληκτικός κύκλος μαθημάτων περιλαμβάνει:
7 (α) παρουσίαση εργασιών (β) κριτική αποτίμηση του προγράμματος (γ) ανακεφαλαίωση του υλικού διδασκαλίας διατύπωση συμπερασμάτων και προτάσεων βελτίωσης ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ: 1. Power-point προβολές στους εκπαιδευόμενους 2. Corpus αρχαίων κειμένων, παράλληλα κέιμενα, άρθρα δευτερογενούς βιβλιογραφίας 3. Ασκήσεις για την εκπαιδευτική πράξη 4. PDF από δημοσιευμένο υλικό των διδασκόντων