Η διδασκαλία της Θεματογραφίας στη Θεωρητική κατεύθυνση: Σκέψεις και μια διδακτική πρόταση

Η διδασκαλία της Θεματογραφίας στη Θεωρητική κατεύθυνση: Σκέψεις και μια διδακτική πρόταση Λιάνα Περράκη Φιλόλογος του 3 ου ΓΕΛ Ηρακλείου Κρήτης Ηράκλειο, 14 Σεπτεμβρίου 2012 1

Περίληψη Η εισήγηση αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο διατυπώνεται η άποψη ότι ο τρόπος εξέτασης των Αρχαίων Ελληνικών Θεωρητικής Κατεύθυνσης στις πανελλήνιες εξετάσεις αναγκάζει ουσιαστικά τους διδάσκοντες να συντηρούν τον παραδοσιακό τρόπο διδασκαλίας του μαθήματος. Η παραδοσιακή διδακτική πρακτική όμως παρουσιάζει αδυναμίες, με κυριότερη τη μηχανιστική επεξεργασία του αρχαίου κειμένου από τους μαθητές (σύνταξη κατά λέξη μετάφραση), που τους εμποδίζει να λειτουργήσουν ως πραγματικοί αναγνώστες της αττικής πεζογραφίας. Ακολουθεί στο δεύτερο μέρος μια διδακτική πρόταση που αφορά τον Κατά Ἀλκιβιάδου λόγο του Λυσία (παρ. 9-12). Προτείνεται η ολιστική προσέγγιση του κειμένου (κειμενοκεντρική), στην οποία το διδακτικό σχήμα που ακολουθείται είναι: συνολική θεώρηση του κειμένου, δομή, αναλυτική διερεύνηση περιεχομένου και μορφής και συνθετική εκτίμηση των βασικών στοιχείων του κειμένου. Σε μεγάλο μέρος της διδασκαλίας οι μαθητές εργάζονται ομαδοσυνεργατικά, καθώς αυτή η στρατηγική διδασκαλίας ταιριάζει σε ένα μάθημα που προσφέρεται για ερευνητική και ενεργό μάθηση. Ένα τέτοιο μοντέλο εργασίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί κάποιες φορές μέσα στο έτος για να συμπληρώσει τον παραδοσιακό τρόπο διδασκαλίας, δεν μπορεί όμως να τον αντικαταστήσει χωρίς προηγούμενες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης του μαθήματος. 2

Η διδασκαλία της Θεματογραφίας στη Θεωρητική κατεύθυνση: σκέψεις και μια διδακτική πρόταση Αξιότιμοι κύριοι σύμβουλοι, αγαπητοί συνάδελφοι, Θα ξεκινήσω καταθέτοντας κάποιες σκέψεις για τη διδασκαλία της Θεματογραφίας στη Θεωρητική κατεύθυνση και στη συνέχεια θα περάσω στην παρουσίαση μιας διδακτικής πρότασης. Δεν θα πω κάτι καινούργιο, νομίζω, υποστηρίζοντας ότι η διδακτική μεθοδολογία που ακολουθούμε στα μαθήματα κατεύθυνσης είναι αυτή που υπαγορεύει το εξεταστικό σύστημα. Το γεγονός αυτό όμως δημιουργεί δύο βασικά προβλήματα όσον αφορά τα Αρχαία Κατεύθυνσης. Το πρώτο σχετίζεται με την αυθαίρετη αποσύνδεση της μορφής και του περιεχομένου των κειμένων, αφού τα κείμενα του «Γνωστού» τα διδάσκουμε αποκλειστικά για το περιεχόμενό τους (γραμματολογικός και ερμηνευτικός σχολιασμός), ενώ στη Θεματογραφία εστιαζόμαστε στη μορφή (γραμματική, συντακτικό και κατά λέξη μετάφραση). Το δεύτερο πρόβλημα είναι η απόκλιση ανάμεσα στην περιγραφόμενη στο αναλυτικό πρόγραμμα σκοποθεσία και μεθοδολογία του μαθήματος αφενός και στην καθημερινή μας πρακτική στην τάξη αφετέρου. Ο «ανθρωπογνωστικός» και «αρχαιογνωστικός» δηλαδή σκοπός του μαθήματος δεν υπηρετείται από τον τρόπο διδασκαλίας της Θεματογραφίας, ενώ η κειμενοκεντρική προσέγγιση, που προτείνεται ως σύγχρονη μέθοδος προσέγγισης των κειμένων δεν μπορεί εύκολα να συμπορευθεί με τα ζητούμενα των εξετάσεων. Έτσι, συντηρούμε τον παραδοσιακό τρόπο διδασκαλίας: επιλέγουμε σύντομα αποσπάσματα της αττικής πεζογραφίας με βασικό κριτήριο το συντακτικό και γραμματικό ενδιαφέρον που παρουσιάζουν και ασκούμε στους μαθητές σε μια μηχανιστική προσέγγιση του αρχαίου κειμένου σύμφωνα με την οποία η αναλυτική σύνταξη αποτελεί προϋπόθεση για τη μετάφραση. Ξεφεύγοντας όμως λίγο από τη λογική των εξετάσεων, οφείλουμε να δεχθούμε ότι σκοπός της Θεματογραφίας είναι να καταστήσει τους μαθητές ικανούς 3

να κατανοούν και να μεταφράζουν βασικούς τύπους κειμένων της αττικής πεζογραφίας, να τους διδάξει δηλαδή την ίδια τη διαδικασία ανάγνωσης, κατανόησης και μετάφρασης ενός αρχαίου κειμένου. Και φυσικά, κανένας αναγνώστης καμιάς γλώσσας δεν αναλύει συντακτικά τα κείμενα που διαβάζει για να τα κατανοήσει. Αντίθετα, λειτουργεί με τρόπο σύνθετο και πολυδιάστατο λαμβάνοντας υπόψη το είδος του κειμένου και τις συμβάσεις του, το θέμα του, το σκοπό του, τη δομή του και το κοινό στο οποίο απευθύνεται. Επίσης βοηθείται από τα συμφραζόμενα και, όπου δυσκολεύεται, συντακτικό). χρησιμοποιεί βοηθητικά εργαλεία (λεξικό, γραμματική, Εκτός όμως από το γεγονός ότι προσεγγίζουμε τα κείμενα μηχανιστικά, ο παραδοσιακός τρόπος διδασκαλίας παρουσιάζει και άλλες αδυναμίες: Η αποσπασματικότητα των κειμένων, που διδάσκονται συνήθως ερήμην του περικειμένου τους, δυσκολεύει την κατανόησή τους από τους μαθητές. Στις γραμματικοσυντακτικές ασκήσεις ζητάμε την αναπαραγωγή τύπων και συντάξεων (π.χ. μετατροπή του πλαγίου λόγου σε ευθύ), ενώ είναι αυτονόητο ότι οι μαθητές δεν θα παραγάγουν ποτέ αρχαιοελληνικό κείμενο, όπως θα συνέβαινε σε μια ομιλούμενη γλώσσα. Αντίθετα, θα έπρεπε να δίνουμε βάρος στην ικανότητα του μαθητή να αναγνωρίζει απλώς τα φαινόμενα και να μελετά τον τρόπο με τον οποίο αυτά υπηρετούν το νόημα και το σκοπό του κειμένου. Οι μαθητές εθίζονται σε έναν τύπο μετάφρασης που ακολουθεί πιστά τις συντάξεις και τους εκφραστικούς τρόπους του αρχαίου κειμένου, αλλά συχνά παραβιάζει τους εκφραστικούς κανόνες της νεοελληνικής. Το μάθημα γίνεται μια επαναλαμβανόμενη ρουτίνα και δεν αξιοποιούνται οι δυνατότητες για ερευνητική και ανακαλυπτική μάθηση που προσφέρει. Αρκετοί μαθητές μάλιστα μένουν αδρανείς, αφήνοντας σε «ικανότερους» συμμαθητές τους την πρωτοβουλία. Με βάση τις σκέψεις αυτές, θα ήθελα να προτείνω ένα διαφορετικό τρόπο διδασκαλίας, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί κάποιες φορές μέσα στο έτος, για να 4

συμπληρώσει τον παραδοσιακό τρόπο διδασκαλίας, δεν μπορεί όμως να τον αντικαταστήσει χωρίς προηγούμενες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης του μαθήματος. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Κείμενο: Λυσίας, Κατά Ἀλκιβιάδου λιποταξίου (Α) 9-12 Σκοπός: η εξοικείωση των μαθητών με μια ολιστική μέθοδο προσέγγισης των αρχαίων κειμένων και η ανάπτυξη της αναγνωστικής και μεταφραστικής ικανότητάς τους. Διδακτικοί στόχοι: Σε επίπεδο γνώσεων Να αναγνωρίζουν οι μαθητές επιτυχώς στοιχεία του δομολειτουργικού συστήματος της αρχαίας ελληνικής. Να εξοικειωθούν με «ειδικά» λεξιλόγια (δικανικό, στρατιωτικό, πολιτικό). Σε επίπεδο στάσεων Να αντιμετωπίζουν με κριτική σκέψη το αρχαίο κείμενο. Σε επίπεδο δεξιοτήτων Να συνηθίσουν στη χρήση εργαλείων κατάλληλων για την έρευνα και τη μάθηση (λεξικό, γραμματική, συντακτικό). Να ασκηθούν σε τεχνικές παραστατικοποίησης του αρχαίου κειμένου που θα τους βοηθήσουν να ανακαλύπτουν τις λογικές σχέσεις που συνδέουν τους όρους του κειμένου. Μέθοδος Προσέγγισης του κειμένου: Κειμενοκεντρική Στρατηγική διδασκαλίας: Ομαδοσυνεργατική (4 πενταμελείς ανομοιογενείς ομάδες, κατά το δυνατόν ισοδύναμες μεταξύ τους). 5

Προετοιμασία: Οι μαθητές είχαν ενημερωθεί για τις ομάδες τους από το προηγούμενο μάθημα, μαθητές από κάθε ομάδα είχαν αναλάβει να κρατούν λεξικό, γραμματική και συντακτικό και είχαν από το διάλειμμα τακτοποιήσει τα θρανία, ώστε κάθε ομάδα να δουλέψει συνεργατικά. Διάρκεια: 2 συνεχόμενες διδακτικές ώρες 1 η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΩΡΑ (45 λεπτά) Αφόρμηση και πρώτη επαφή με το κείμενο (15 λεπτά) Η τάξη εργάζεται σε ολομέλεια. Αφόρμηση: Ξεκινάμε από την παρ. 13 του Ὑπέρ Μαντιθέου λόγου του Λυσία, τον οποίο οι μαθητές διδάχθηκαν αναλυτικά στη Β Λυκείου. Αφού τη διαβάσουμε, ζητάμε από ένα μαθητή να θυμίσει σε ποιο περιστατικό αναφέρεται ο Μαντίθεος στο συγκεκριμένο σημείο του λόγου του. Επισημαίνουμε ότι το κείμενο που θα επεξεργαστούμε φωτίζει από διαφορετική πλευρά το θέμα αυτό, όπως θα ανακαλύψουμε στη συνέχεια. Ανάγνωση του κειμένου από την καθηγήτρια Αφήνονται στη συνέχεια 2-3 λεπτά στους μαθητές να μελετήσουν και μόνοι τους το κείμενο. Ένταξη του κειμένου στο περικείμενό του: Ζητάμε από την ολομέλεια των μαθητών να δώσουν τεκμηριωμένες με φράσεις του κειμένου απαντήσεις στα εξής ερωτήματα: Σε ποιο είδος πεζού λόγου ανήκει το απόσπασμα; Ο ρητορικός λόγος είναι δικανικός, επιδεικτικός ή συμβουλευτικός; Ο λόγος γράφτηκε με σκοπό να κατηγορήσει ή να υπερασπιστεί ο Λυσίας κάποιο πρόσωπο; Ποιο πρόσωπο κατηγορείται; (Εξηγούμε ότι δεν πρόκειται για τον διαβόητο Αθηναίο στρατηγό Αλκιβιάδη, αλλά για το γιο του). Τι μπορεί να σημαίνει η λέξη «λιποταξίου» στον τίτλο του ρητορικού λόγου; 6

Άρα ποιος είναι ο στόχος του ρήτορα στον συγκεκριμένο λόγο; Α Φάση της εργασίας κατά ομάδες (10 λεπτά) Στόχος μας η αδρομερής κατανόηση. Κάθε ομάδα αναλαμβάνει να μελετήσει ένα μικρότερο απόσπασμα του κειμένου και να απαντήσει σε 2 ερωτήσεις του φύλλου εργασίας που της έχει δοθεί. Παρουσίαση των απαντήσεων των ομάδων στην ολομέλεια (15 λεπτά) Έτσι: η ολομέλεια έχει μια πρώτη συνολική εικόνα όλου του κειμένου έχει γίνει παράφραση σε μεγάλα τμήματα του κειμένου έχει γίνει αντιληπτό το επιμέρους θέμα κάθε υποενότητας: Κατηγορία Σύγκριση της δράσης του Αλκιβιάδη με αυτήν άλλων συμπολιτών του (Στήριξη της κατηγορίας) Επιχειρηματολογία για την καταδίκη του Αλκιβιάδη (στις 2 τελευταίες υποενότητες). 2 η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΩΡΑ (45 λεπτά) Β Φάση της εργασίας κατά ομάδες: (20 λεπτά) Κάθε ομάδα αναλαμβάνει να απαντήσει στη δεύτερη ομάδα ερωτήσεων που υπάρχουν στο φύλλο εργασίας της και αφορούν στην αναγνώριση στοιχείων του δομολειτουργικού συστήματος της αρχαίας ελληνικής, στη συσχέτιση της χρήσης τους με το νόημα και το σκοπό του κειμένου και στην εξοικείωση με το λεξιλόγιό της. Στο τέλος της φάσης αυτής κάθε ομάδα μεταφράζει το απόσπασμα που της δόθηκε. Στην εργασία της βοηθείται όπου χρειάζεται από το λεξικό, τη γραμματική ή το συντακτικό. Παρουσίαση των απαντήσεων των ομάδων Μετάφραση (20 λεπτά) Ανασύνθεση: (5 λεπτά) Οι μαθητές σε ολομέλεια απαντούν στις εξής ερωτήσεις: 1. Με ποια επιχειρήματα προσπαθεί ο Λυσίας στο συγκεκριμένο απόσπασμα να επιτύχει την καταδίκη του Αλκιβιάδη; 2. Ποιες διαφορές παρουσιάζει η στάση του Αλκιβιάδη από αυτήν του Μαντίθεου στη μάχη στην Αλίαρτο ( 395 π.χ.); 7

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΕΙΜΕΝΟ Λυσίας Κατά Ἀλκιβιάδου λιποταξίου (Α) 9-12 Οὗτος τοίνυν εἰς τοῦτ ἦλθε πονηρίας, καὶ οὕτως ὑμῶν κατεφρόνησε καὶ τοὺς πολεμίους ἔδεισε καὶ ἱππεύειν ἐπεθύμησε καὶ τῶν νόμων οὐκ ἐφρόντισεν, ὥστε οὐδὲν αὐτῷ τούτων τῶν κινδύνων ἐμέλησεν, ἀλλ ἐβουλήθη καὶ ἄτιμος εἶναι καὶ τὰ χρήματ αὐτοῦ δημευθῆναι καὶ πάσαις ταῖς κειμέναις ζημίαις ἔνοχος γενέσθαι μᾶλλον ἢ μετὰ τῶν πολιτῶν εἶναι καὶ ὁπλίτης γενέσθαι. καὶ ἕτεροι μὲν οὐδεπώποτε ὁπλιτεύσαντες, ἱππεύοντες δὲ τὸν ἄλλον χρόνον καὶ πολλὰ κακὰ τοὺς πολεμίους πεποιηκότες, οὐκ ἐτόλμησαν ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀναβῆναι, δεδιότες ὑμᾶς καὶ τὸν νόμον οὕτω γὰρ ἦσαν παρεσκευασμένοι, οὐχ ὡς ἀπολουμένης τῆς πόλεως, ἀλλ ὡς σωθησομένης καὶ μεγάλης ἐσομένης καὶ τιμωρησομένης τοὺς ἀδικοῦντας Ἀλκιβιάδης δ ἐτόλμησεν ἀναβῆναι οὔτε εὔνους ὢν τῷ πλήθει οὔτε πρότερον ἱππεύσας οὔτε νῦν ἐπιστάμενος οὔτε ὑφ ὑμῶν δοκιμασθείς, ὡς οὐκ ἐξεσόμενον τῇ πόλει δίκην παρὰ τῶν ἀδικούντων λαμβάνειν. ἐνθυμηθῆναι δὲ χρὴ ὅτι, εἰ ἐξέσται ὅ τι ἄν τις βούληται ποιεῖν, οὐδὲν ὄφελος νόμους κεῖσθαι ἢ ὑμᾶς συλλέγεσθαι ἢ στρατηγοὺς αἱρεῖσθαι. θαυμάζω δέ, ὦ ἄνδρες δικασταί, εἴ τις ἀξιοῖ, ἐὰν μέν τις προσιόντων τῶν πολεμίων τῆς πρώτης τάξεως τεταγμένος τῆς δευτέρας γένηται, τούτου μὲν δειλίαν καταψηφίζεσθαι, ἐὰν δέ τις ἐν τοῖς ὁπλίταις τεταγμένος ἐν τοῖς ἱππεῦσιν ἀναφανῇ, τούτῳ συγγνώμην ἔχειν. καὶ μὲν δή, ὦ ἄνδρες δικασταί, ἡγοῦμαι δικάζειν ὑμᾶς οὐ μόνον τῶν ἐξαμαρτανόντων ἕνεκα, ἀλλ ἵνα καὶ τοὺς ἄλλους τῶν ἀκοσμούντων σωφρονεστέρους ποιῆτε. ἐὰν μὲν τοίνυν τοὺς ἀγνῶτας κολάζητε, οὐδεὶς ἔσται τῶν ἄλλων βελτίων οὐδεὶς γὰρ εἴσεται τὰ ὑφ ὑμῶν καταψηφισθέντα ἐὰν δὲ τοὺς ἐπιφανεστάτους τῶν ἐξαμαρτανόντων τιμωρῆσθε, πάντες πεύσονται, ὥστε τούτῳ παραδείγματι χρώμενοι βελτίους ἔσονται οἱ πολῖται. 8

ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΑΦΟΡΜΗΣΗ Λυσίας, Ὑπέρ Μαντιθέου, 13 ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς Βοιωτοὺς καὶ εἰς Ἁλίαρτον ἔδει βοηθεῖν, ὑπὸ Ὀρθοβούλου κατειλεγμένος ἱππεύειν ἐπειδὴ πάντας ἑώρων τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν εἶναι δεῖν νομίζοντας, τοῖς δ ὁπλίταις κίνδυνον ἡγουμένους, ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον ἐγὼ προσελθὼν ἔφην τῷ Ὀρθοβούλῳ ἐξαλεῖψαί με ἐκ τοῦ καταλόγου, ἡγούμενος αἰσχρὸν εἶναι τοῦ πλήθους μέλλοντος κινδυνεύειν ἄδειαν ἐμαυτῷ παρασκευάσαντα στρατεύεσθαι. Α Φάση της επεξεργασίας: ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ομάδα Α Αφού μελετήσετε το απόσπασμα του κειμένου Οὗτος τοίνυν ὁπλίτης γενέσθαι, να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις: 1. Να εντοπίσετε το δράστη του αποσπάσματος και τις φράσεις που περιγράφουν τη δράση του. 2. Ποια κατηγορία βαρύνει τον Αλκιβιάδη; Β Φάση της επεξεργασίας: 1. Να παρουσιάσετε σχηματικά το απόσπασμα σε έναν πίνακα της μορφής: Σύνδεσμοι Δράστης Δράση Μετάβαση της ενέργειας Προσδιορισμοί 2. Πώς υπηρετεί το νόημα του κειμένου η παρατακτική σύνδεση που επικρατεί στο απόσπασμα; 3. Να αναγνωρίσετε το είδος της δευτερεύουσας πρότασης ὥστε ἐμέλησεν και να τη συντάξετε. 9

4. Να βρείτε από όλο το κείμενο 5 λέξεις της α.ε. που η έννοιά τους έχει διαφοροποιηθεί στη ν.ε. 5. Να μεταφράσετε το απόσπασμα που επεξεργαστήκατε. Ομάδα Β Α Φάση της επεξεργασίας: Αφού μελετήσετε το απόσπασμα του κειμένου καί ἕτεροι μέν λαμβάνειν, να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις: 1. Ποιοι είναι οι βασικοί δράστες στο απόσπασμα και με ποιο ρήμα περιγράφεται η κύρια δράση του καθενός; 2. Ποιες επιπλέον πληροφορίες μας δίνει για κάθε κατηγορία δραστών; Πώς αυτές σχετίζονται λογικά με την κύρια δράση τους; Β Φάση της επεξεργασίας: 1. Εντοπίστε τα υποκείμενα των μετοχών του αποσπάσματος, διακρίνετέ τις σε συνημμένες και απόλυτες και αναγνωρίστε το είδος τους. 2. Αναγνωρίστε τον τρόπο της ρηματικής ενέργειας των 3 πρώτων μετοχών (εξακολουθητικός, συνοπτικός, συντελεσμένος) και παρατηρήστε πώς συμβάλλει στην οικοδόμηση του νοήματος. 3. Αναζητήστε σε όλο το κείμενο 5 λέξεις σχετικές με το στρατιωτικό λεξιλόγιο. 4. Να μεταφράσετε το απόσπασμα που επεξεργαστήκατε. Ομάδα Γ Α Φάση της επεξεργασίας: Αφού μελετήσετε το απόσπασμα του κειμένου ἐνθυμηθῆναι δέ χρή συγγνώμην ἔχειν, να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις: 1. Ο ρήτορας επισημαίνει στους δικαστές τις συνέπειες μιας οποιασδήποτε αυθαίρετης συμπεριφοράς στο πλαίσιο της αθηναϊκής δημοκρατίας. Ποιες είναι αυτές; 2. Ο ρήτορας κάνει λόγο για 2 περιπτώσεις στρατιωτικής ανυπακοής. Ποιες είναι αυτές και με ποια πιθανή αντίδραση των δικαστών συσχετίζει την καθεμιά; Β Φάση της επεξεργασίας: 1. Να παραστήσετε με μορφή κλαδικού διαγράμματος το απόσπασμα από θαυμάζω δέ συγγνώμην ἔχειν. 10

2. Να αναγνωρίσετε το είδος των προτάσεων εἰ ἐξέσται και εἴ τις ἀξιοῖ. 3. Να αναγνωρίσετε γραμματικά τον ρηματικό τύπο ἀξιοῖ και να δικαιολογήσετε τη χρήση της συγκεκριμένης έγκλισης. 5. Αναζητήστε σε όλο το κείμενο 5 λέξεις σχετικές με το πολιτικό λεξιλόγιο. 6. Να μεταφράσετε το απόσπασμα που επεξεργαστήκατε. Ομάδα Δ Α Φάση της επεξεργασίας: Αφού μελετήσετε το απόσπασμα του κειμένου καὶ μὲν δή, ὦ ἄνδρες δικασταί, βελτίους ἔσονται οἱ πολῖται, να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις: 1. Ο ρήτορας συνδέει το έργο των δικαστών με 2 κοινωνικές λειτουργίες. Ποιες είναι αυτές; Ποια τονίζει περισσότερο και πώς; 2. Στη συνέχεια ο ρήτορας χρησιμοποιεί 2 υποθετικούς συλλογισμούς. Ποιοι είναι αυτοί; Σε ποια σχέση βρίσκονται μεταξύ τους; Β Φάση της επεξεργασίας: 1. Να αναγνωρίσετε το είδος των 2 υποθετικών λόγων του αποσπάσματος. 2. Να δικαιολογήσετε με βάση το νόημα τη διαφορετική έγκλιση των προτάσεων ἵνα ποιῆτε και ὥστε ἔσονται οἱ πολῖται. 3. Να αναζητήσετε σε όλο το κείμενο 5 λέξεις σχετικές με το δικανικό λεξιλόγιο. 4. Να μεταφράσετε το απόσπασμα που επεξεργαστήκατε. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βαρμάζης, Ν.Δ. Διδακτική των αρχαίων Ελληνικών. Από την παράδοση στην ανανέωση της διδακτικής μεθόδου, Πατάκης, Αθήνα 1999. Ματσαγγούρας, Η. Στρατηγικές διδασκαλίας: Η κριτική σκέψη στη διδακτική πράξη, Gutenberg, Αθήνα 2007. Τσάφος, Β. Η διδασκαλία της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας και Γλώσσας. Για μια εναλλακτική μαθητεία στον αρχαίο κόσμο, Μεταίχμιο, Αθήνα 2004 Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών, Βασικό επιμορφωτικό υλικό, Τόμος Β: Ειδικό μέρος ΠΕ02 Φιλόλογοι στο www.epimorfosi.edu.gr 11

Τσέλικας, Σ. «Αρχαία Ελληνική Θεματογραφία και Μετάφραση» στο www.greek-language.gr 12