4O ΓΕΛ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ Ρατσισμός Ερευνητική Εργασία 1ου τετραμήνου Τμήμα Β4 Έτος 2013-2014
2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος.....4 Μορφές ρατσισμού...6 Σεξισμός.8 Άλλες μορφές ρατσισμού...11 Ρατσισμός στα σχολεία.13 Μαθητική έρευνα.18 Επίλογος..25 Βιβλιογραφία..27 3
ΠΡΟΛΟΓΟΣ: Το φαινόμενο του ρατσισμού Οι στόχοι της Ε.Ε. είναι να ερευνήσουμε αν υπάρχει ρατσισμός στο σχολείο μας και γενικά να προβληματιστούμε αν ο άνθρωπος κατά τη διάρκεια της ζωής του θα μπορούσε να υπάρξει ταυτόχρονα θύτης και θύμα ρατσισμού. Οι στόχοι μας θα ευοδωθούν πραγματοποιώντας ερωτηματολόγιο από το οποίο θα βγάλουμε στατιστικά αποτελέσματα. Τα αναμενόμενα αποτελέσματα περιμένουμε να επιβεβαιώσουν ότι υπάρχει ρατσισμός στο σχολικό περιβάλλον και ότι ο κάθε άνθρωπος μπορεί να γίνει τόσο θύτης όσο και θύμα. Στη σημερινή εποχή, οι κοινωνικές θέσεις που διαμορφώνονται στο πλαίσιο της σημερινής πολυπολιτισμικής κοινωνίας, μπορεί να είναι σχέσεις ισότιμης συνεργασίας ή αντίθετα σχέσεις άνισης μεταχείρισης διακρίσεων και προκαταλήψεων. Φαινόμενο που οικοδομείται τόσο από στερεότυπα όσο και από προκαταλήψεις είναι ο Ρατσισμός. Ορίζεται ως προκατάληψη μιας φυλετικής, εθνικής, κοινωνικής, θρησκευτικής κτλ. ομάδας και εκδηλώνεται με την δυσμενή διάκριση, την περιθωριοποίηση και τον κοινωνικό 4
αποκλεισμό αυτής της ομάδας. Η ρατσιστική συμπεριφορά, είτε αυτή εκδηλώνεται σε επίπεδο ατόμων είτε σε επίπεδο θεσμών εμπεριέχει βία, φυσική ή συμβολική. ΟΜΑΔΕΣ ΠΟΥ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΣΥΧΝΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ: 1. Αλλοδαποί και αλλόθρησκοι 2. Άτομα με αναπηρίες 3. Ηλικιακές μειονότητες 4. Γυναίκες 5
ΜΟΡΦΕΣ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ Φυλετικός ρατσισμός: Η αντίληψη εκείνων που πιστεύουν ότι η δική τους φυλή είναι ανώτερη από τις άλλες που η φύση τις έχει καταδικάσει σε κληρονομική κατωτερότητα. Λόγου χάρη ιδεολογία ότι η λευκή φυλή είναι καλύτερη από την μαύρη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του είδους ρατσισμού είναι το Απαρτχάιντ που επικρατούσε στην Νότια Αφρική από το 1948-1991 και σύμφωνα με αυτό η κοινωνική θέση και η συμπεριφορά των άλλων απέναντι σε ένα άτομο εξαρτιόταν από την φυλή του. Θρησκευτικός ρατσισμός: 6
Είναι το φαινόμενο κατά το οποίο κάποιος προσπαθεί να επιβάλλει την θρησκεία του με οποιοδήποτε μέσο ακόμα και αν χρειάζεται να την επιβάλλει με την βία. Οι θρησκευτικές συγκρούσεις εμφανίζονται κατά την διάρκεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και στους πρώτους διωγμούς των Χριστιανών. Ρατσισμός απέναντι στις γυναίκες: Για πολλούς αιώνες η θέση της γυναίκας για διάφορους κοινωνικούς και άλλους λόγους ήταν κατώτερη από εκείνη του άνδρα. Η κατάσταση αυτή μεταβλήθηκε με άξονες την αφύπνιση και τους αγώνες των γυναικών αλλά και την αναβάθμιση του πολιτιστικού επιπέδου των κοινωνιών, καθώς επίσης και με την εδραίωση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Έτσι επιτεύχθηκε η νομική κατοχύρωση της ισότητας των δύο φύλων και δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για ισότιμη, δυναμική και ουσιαστική συμμετοχή της γυναίκας σε κάθε κλάδο ανθρώπινης δράσης. 7
ΣΕΞΙΣΜΟΣ Με τον όρο «σεξισμός», θεωρούμε τη διάκριση με βάση το φύλο. Είναι όρος που χρησιμοποιήθηκε κυρίως από το φεμινιστικό κίνημα για να δηλώσει την εξουσιαστική τάση των ανδρών πάνω στις γυναίκες και τις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών, ως απόρροια της ανδροκρατικής νοοτροπίας. Ο σεξισμός εναντίον των γυναικών αποκαλείται συχνά σωβινισμός. Στον δυτικό κόσμο, με την πάροδο των ετών η θέση της γυναίκας τείνει προς την βελτίωση. Ήδη από τα τέλη του 18 ου αι. υπάρχει κινητοποίηση των γυναικών έχοντας ως στόχο την ισότητα των δύο φύλων και την «κατάκτηση» των δικαιωμάτων τους. Το κίνημα αυτό μαζικοποιείται οριστικά τον 20 ο αιώνα με την γενικότερη ανάπτυξη των προοδευτικών κινημάτων. Όσον αφορά την Ευρώπη του 21 ου αι., σε θεωρητικό τουλάχιστον επίπεδο, ο σεξισμός δεν αποτελεί έντονο κοινωνικό φαινόμενο. Καθώς τα χρόνια περνούν δίνεται ένας συνεχής αγώνας εξάλειψης αυτού του νοσηρού φαινομένου. Παρόλα αυτά πρόσφατες έρευνες έδειξαν πως με την οικονομική κρίση που πλήττει την γηραιά ήπειρο τα 8
κρούσματα σεξισμού πληθαίνουν αντί να μειώνονται. Στον 3 ο κόσμο, λίγες είναι οι γυναίκες που έχουν το κουράγιο να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους. Οι περισσότερες έχουν ασπασθεί την άποψη των ανδρών για την κατώτερη θέση τους. Οι περισσότερες που διαφωνούν με την υπάρχουσα κατάσταση φοβούνται να αντιπαρατεθούν. Σεξισμός επίσης παρατηρείται και σε χώρες με έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα, όπως για παράδειγμα σε ισλαμικές χώρες. Για πολλούς, η μπούρκα ερμηνεύεται ως σεξιστικό σύμβολο, ενώ αρκετοί είναι αυτοί που θεωρούν πως προάγει την καταπίεση των γυναικών. Επίσης, μπορεί εύκολα να παρατηρήσει κάποιος την κατώτερη θέση της γυναίκας αν επισκεφθεί κάποια από αυτές τις χώρες και παρατηρήσει την καθημερινότητα τους. Θα είναι φανερό πως οι γυναίκες δεν οδηγούν, υπακούν τυφλά τον σύζυγό τους και βρίσκονται χαμηλότερα στην κοινωνική πυραμίδα σε σχέση με τους άνδρες. Ο σεξισμός είναι φαινόμενο που μαστίζει τις κοινωνίες όλου του κόσμου με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ενισχύοντας τις 9
προκαταλήψεις και τα στερεότυπα. Καθένας μας ξεχωριστά θα πρέπει με την προσωπική του στάση και τον προσωπικό του αγώνα να θέσει τα θεμέλια για την εδραίωση της ισότητας των δύο φύλων και την αποστασιοποιημένη οπτική του κόσμου σε σχέση με τον βιολογικό και κοινωνικό ρόλο των φύλων. Ομοφοβία: Είναι ένα είδος ρατσισμού σε βάρος των ομοφυλοφίλων. Είναι ο φόβος, η αποστροφή και οι διακρίσεις κατά της ομοφυλοφιλίας και άλλες σεξουαλικές μειονώτητες (όπως οι τρανσέξουαλ, μπαϊσέξουαλ κλπ). Η ομοφοβία μπορεί να περιλαμβάνει ακόμη μίσος, εχθρότητα ή αποδοκιμασία των ομοφυλόφιλων, που οδηγεί στην εκδήλωση μισαλλοδοξίας. Συχνά φτάνει ως το σημείο να εκδηλώνεται πολύ επικίνδυνα, όπως μέσω λεκτικής βίας και με εγκλήματα μίσους όπως επιθέσεις, ξυλοδαρμούς, ακόμη και φόνους. 10
Υπάρχουν και άλλες μορφές ρατσισμού που βασίζονται: Στα εξωτερικά χαρακτηριστικά Σε αυτό το είδος ρατσισμού οι άνθρωποι παραβλέπουν παντελώς τον εσωτερικό κόσμο των συμπολιτών τους, δηλαδή, την παιδεία, τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα τους και εστιάζουν αποκλειστικά και μόνο στα εξωτερικά χαρακτηριστικά (π.χ. αν κάποιος είναι ψηλός, κοντός, παχύς, πολύ αδύνατος, αν φοράει γυαλιά, αν έχει «περίεργο» στυλ στα ρούχα του, ακόμη και από την κατάσταση υγείας του όπως τα Α.Μ.Ε.Α κ.τ.λ.). Με λίγα λόγια αν δεν πληρεί τις προϋποθέσεις των προτύπων που προβάλλουν τα Μ.Μ.Ε και που είναι αποδεκτά από την κοινωνία. 11
Στο μορφωτικό επίπεδο: Το επίπεδο μόρφωσης ενός ανθρώπου παίζει πολύ σημαντικό ρόλο για το πώς θα του συμπεριφέρονται οι γύρο του. Η διάκριση μεταξύ ανώτερων (πνευματικών) και κατώτερων (χειρονακτικών) επαγγελμάτων έχει δημιουργήσει ακόμη μία μορφή ρατσισμού ανάμεσα στους ανθρώπους.επίσης υπάρχουν πολλοί που συμπεριφέροντε υποτιμητικά (άρα και ρατσιστικά) στους αναλφάβητους και στους απόφοιτους δημοτικού/γυμνασίου/λυκείου. Άλλες διακρίσεις γίνονται με βάση: τις μουσικές προτιμήσεις κάποιου, τα hobby, τις ιδεολογίες του, την αθλητική του ομάδα, οικονομική κατάσταση, πολίτική τοποθέτηση, ποινικό μητρώο και γενικά με βάση κάθε τι που διαφοροποιεί το ένα άτομο από το άλλο. 12
ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ Ο ρατσισμός ως φαινόμενο δεν εμφανίζεται μόνο στην κοινωνία αλλά και στα σχολεία. Άλλωστε οι δυο αυτές κοινωνικές ομάδες είναι αλληλένδετες και για αυτό συνήθως τα προβλήματα που μαστίζουν τη μία απαντώνται και στην άλλη. Ο ρατσισμός λοιπόν, η ψευδαίσθηση, δηλαδή, ανωτερότητας κάποιου ενάντια σε κάποιον άλλον, είναι φαινόμενο που παρατηρείται συχνά και στον χώρο του σχολείου. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, πως το σχολείο αποτελεί μια μικρογραφία της κοινωνίας και αν επιθυμούμε να «πολεμήσουμε» ένα πρόβλημα τέτοιου μεγέθους, θα πρέπει να εστιάσουμε σε αυτό. Στο παρακάτω άρθρο ο Ζακ Ντεριντά (Γάλλος φιλόσοφος) αναλύει το φαινόμενου του ενδοσχολικού ρατσισμού και προτείνει την καλλιέργεια της διαπολιτισμικότητας, ανάμεσα στους μαθητές ως μέτρο περιορισμού του. «[...] Μια από τις κοινωνικές λειτουργίες πρωτευούσης σημασίας του σχολείου είναι αναμφισβήτητα η κοινωνικοποίηση, που μπορεί να οριστεί ως διαδικασία ένταξης του παιδιού στο 13
κοινωνικό σύνολο [...]. Όμως δυστυχώς πολύ συχνά το σχολείο ως ίδρυμα προβαίνει με διάφορους τρόπους σε κοινωνικές επιλογές, υπηρετώντας έτσι σε μεγάλο βαθμό ορισμένες κοινωνικές τάξεις και αναπαράγοντας το ισχύον κοινωνικό σύστημα και την ιδεολογία του. Εξαιτίας αυτού λοιπόν του γεγονότος, το σχολείο φαντάζει μια μικρογραφία της κοινωνίας μας, όπως συνηθίζουμε να το αποκαλούμε. Τα αίτια που συντηρούν τον ρατσισμό στο σχολικό περιβάλλον είναι λίγο πολύ κοινά με αυτά που τον συντηρούν και στο εξωσχολικό. Συμπλέγματα ανωτερότητας και προσωπικής υπεροχής, συμπλέγματα κατωτερότητας, διάφορες φοβίες που καταλήγουν σε ψυχώσεις, το ένστικτο της εδαφικότητας που όταν απειλείται εκλύεται πάντα επιθετικότητα, άγνοια, προλήψεις, η εξισωτική σχολική νοοτροπία που αγνοεί τις τυπικές διαφορές μεταξύ των μαθητών. [...] Η τελευταία δεκαετία ωστόσο χαρακτηρίζεται ως δεκαετία των μαζικών μετακινήσεων και μεταναστεύσεων, γιατί, καθώς οι παλαιές χώρες υποδοχής, Η.Π.Α., Καναδάς, Αυστραλία, έχουν κλείσει τα δικά τους σύνορα, η Ενωμένη Ευρώπη μοιραία μετατρέπεται σε πόλο έλξης και «χωνευτήρι» ενός ετερόκλητου μωσαϊκού εθνοτήτων. Για τον λόγο αυτό, πολύ συχνά ακούμε να τονίζεται η αναγκαιότητα καλλιέργειας διαπολιτισμικότητας στο σχολείο. Ας μη μείνουμε όμως για ακόμη μια φορά στην τυπολογία της έννοιας, αλλά ας προχωρήσουμε μεθοδικά προς την εφαρμογή της αφού κατανοήσουμε και αποδεχτούμε πρώτα - πρώτα την αναγκαιότητά της στο σχολικό περιβάλλον. Έτσι, το σχολείο θα πρέπει να εξασφαλίσει όλες εκείνες τις προϋποθέσεις για ν' ανταποκριθεί στις νέες αυτές προκλήσεις. Ζητήματα όπως η ευρωπαϊκή διάσταση της εκπαίδευσης, το σχολικό πρόγραμμα, οι παιδαγωγικές μέθοδοι, ο ρόλος του εκπαιδευτικού εντός και εκτός της τάξης και η συνεχής επιμόρφωσή του κυρίως σε θέματα διδακτικών προσεγγίσεων και 14
συμπεριφορών, πρέπει να τεθούν «επί τάπητος» προκειμένου να επιτευχθεί η αναπροσαρμογή τους, ώστε η νέα σχολική πραγματικότητα να βασίζεται στις «ισότιμες σχέσεις» μεταξύ των μαθητών. Όλοι συμφωνούμε ότι το σχολείο δεν θα πρέπει να περιθάλπει νοσηρές εκτιμήσεις και συμπεριφορές. Όλοι μας είμαστε συνυπεύθυνοι για την τροπή που έχουν πάρει τα πράγματα μέσα σ' αυτό. Καλό θα ήταν, ο καθένας από μας να αντιμετωπίσει τις προσωπικές του ευθύνες ώστε το σχολείο του μέλλοντος να είναι πιο δημοκρατικό, περισσότερο συνεργατικό, αλλά και να προάγει τον κοινωνικό μετασχηματισμό. Τα παιδιά μας χρειάζονται ένα σχολείο αντιαυταρχικό, ενεργητικό, κριτικό και δημιουργικό. Η κοινωνία μας όμως απαιτεί ένα σχολείο ανοιχτό στη ζωή, για όλη τη ζωή. Με απλά λόγια... ένα σχολείο για όλους... Ο ρατσισμός προδίδει πάντα τη διαστροφή του ανθρώπου, "ζώου ομιλούντος". [...] Δεν διακρίνει, εισάγει διακρίσεις.» Κάθε μέρα βιώνουμε ως μαθητές λόγια και πράξεις φυλετικού και κοινωνικού ρατσισμού στο σχολείο ή γινόμαστε θύτες αναλαμβάνοντας ενεργό ρόλο στην εκδήλωση τέτοιου είδους φαινομένων. Άλλες φορές γινόμαστε μάρτυρες ρατσιστικών εκδηλώσεων, στις οποίες στεκόμαστε απλοί παρατηρητές, γεγονός που γιγαντώνει το φαινόμενο αυτό. Πώς είναι δυνατόν ένα παιδί που γεννιέται αγνό, χωρίς να ξέρει καν τι σημαίνει ρατσισμός, να μισεί, να απεχθάνεται 15
και να «πολεμά» κάθε παιδάκι που είναι διαφορετικό από αυτό; Κάθε φορά που ερχόμαστε αντιμέτωποι με συμπεριφορές «bullying» σε σχολεία, φροντιστήρια, παιδικές χαρές μένουμε άπραγοι. Τελικά τα παιδιά είναι πολύ σκληρά, αλλά το πρόβλημα δεν ξεκινάει από αυτά! Σαφώς, το οικογενειακό περιβάλλον είναι αυτό που διαμορφώνει κυρίως τον χαρακτήρα των παιδιών. Τα ερεθίσματα που παίρνουν τα παιδιά από τους γονείς τους, επηρεάζουν την ψυχοσύνθεσή τους και την μετέπειτα ανήλικη και ενήλικη συμπεριφορά τους. Το μίσος για την διαφορετικότητας όπως και όπου κι αν προκύπτει αυτή, η ξενοφοβία και κάθε είδους ρατσιστική συμπεριφορά, είναι αποτέλεσμα έλλειψης παιδείας και φόβου. Τα παιδιά ρουφούν τη συμπεριφορά των προτύπων τους που σε αυτή την ηλικία, είναι κυρίως οι γονείς τους. Τα αίτια, λοιπόν, του σχολικού ρατσισμού βρίσκονται στην πρώιμη διαμόρφωση του χαρακτήρα των παιδιών. Φυσικά, το σχολείο 16
μπορεί μέσα από μια σειρά ενεργειών να καταπολεμήσει σταδιακά αυτό το φαινόμενο. Είναι κάτι που οφείλει στην κοινωνία όπως διαπιστώνει κανείς, εάν διαβάσει μαρτυρίες από γεγονότα με τέτοιο περιεχόμενο. Ενδεικτική είναι η μαρτυρία που ακολουθεί μιας εντεκάχρονης μαθήτριας, κόρης μεταναστών. «Τα παιδικά μου χρόνια ήταν και εξακολουθούν να είναι δύσκολα. Από την πρώτη Δημοτικού όλοι με αντιμετώπιζαν σαν ένα σκουπίδι. Όταν έβλεπαν να με πλησιάζει κάποιο παιδί, του έλεγαν διάφορα και με απέρριπταν. Ένιωθα χάλια. Όλοι είχαν φίλους, παίζανε, διασκέδαζαν, εκτός από μένα. Λες και δεν είχα δικαίωμα να διασκεδάσω και εγώ Το χειρότερο για μένα ήταν όταν ένα κορίτσι με απειλούσε και για μία εβδομάδα δεν πήγαινα σχολείο. Η μητέρα μου με πήγαινε ως την πόρτα του σχολείου και μετά εγώ τριγυρνούσα μόνη στους δρόμους Ένα πράγμα δεν καταλαβαίνω Τι μαύρος, τι άσπρος, τι χριστιανός, τι μουσουλμάνος, τι Έλληνας, τι Αλβανός! Είμαστε όλοι άνθρωποι με ίσα δικαιώματα! Ελπίζω κανείς να μην έρθει σε τόσο δυσάρεστη θέση όπως έχω έρθει εγώ». Τέτοιου είδους γεγονότα συμβαίνουν καθημερινά σε πολλά σχολεία, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά παγκόσμια, και μας θυμίζουν πόσο επείγουσα είναι η λύση αυτού του προβλήματος. Άλλωστε μέσα από την εξυγίανση των σχολείων θα προκύψει και η σταδιακή βελτίωση της κατάστασης και στην κοινωνία. ~ 17
ΜΑΘΗΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΡΙ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΑΣ Οι μαθητές του τμήματός μας διεξήγαγαν μια έρευνα με σκοπό να διαπιστωθεί αν όντως υπάρχει ρατσισμός μέσα στο σχολείο μας. Αυτή η έρευνα είχε τη μορφή ερωτηματολογίου που μοιράστηκε στη μαθητική κοινότητα και σε μερικούς καθηγητές. Τα αποτελέσματα είναι ανώνυμα και το μόνο προσωπικό στοιχείο που λάβαμε υπ όψιν μας είναι το φύλο του κάθε ερωτώμενου. Σε αυτό το σημείο να σημειωθεί ότι τα 51 από τα 198 ερωτηματολόγια που παραλάβαμε ακυρώθηκαν επειδή δεν απαντήθηκαν με σοβαρότητα ή λόγο κενών. Ακολουθούν τα αποτελέσματα και η ανάλυσή τους: Αρχικά, όπως ήταν αναμενώμενο, η συντριπτηκή πλειοψηφία των ερωτώμενων πιστεύει πως όντως υπάρχει ρατσισμός στο σχολείο μας. Από αυτούς σχεδόν τα δύο τρίτα έχουν γίνει και μάρτυρες τέτοιου γεγονότος. 18
Αν διακρίνουμε τις απαντήσεις αντρών και γυναικών θα παρατηρήσουμε πως και τα δύο φύλα ξεχωριστά παραδέχονται σε μεγάλο βαθμό την ύπαρξη ενδοσχολικού ρατσισμού με τις γυναίκες να προηγούνται ελάχιστα. Από αυτούς περισσότερες γυναίκες από ότι άντρες έχουν γίνει μάρτυρες του φαινομένου. 19
Έξι στους δέκα έχουν βιώσει τον ρατσισμό έστω και στην απλούστερη και πιο ανώδυνη μορφή του. Όμως ακόμη περισσότεροι είναι αυτοί που ακόμη και άθελά τους έχουν προσβάλει κάποιον άλλον για μια ιδιαιτερότητά του. Αυτό επιβεβαιώνει την αρχική μας υπόθεση ότι ο κάθε άνθρωπος μπορεί να γίνει τόσο θύμα όσο και θύτης του ρατσισμού. 20
Αναλύοντας με βάση το φύλο διαπιστώνουμε το εξής αναπάντεχο: οι άντρες είναι ακριβώς σε ίδιο ποσοστό θύτες και θύματα, την ώρα που οι γυναίκες θύτες φαίνονται περισσότερες από της γυναίκες θύματα. 21
Δεν θέλαμε να περιορίσουμε τη γνώμη των ερωτώμενων στις πιθανές απαντήσεις που εμείς θα μπορούσαμε να σκεφτούμε, οπότε τους δώσαμε την επιλογή να αναπτύξουν αυτόνομα τις απόψεις τους. Αφού συλλέξαμε τα ερωτηματολόγια, διαβάσαμε όλες τις απαντήσεις και τις κατηγοριοποιήσαμε με βάση τις μεταξύ τους ομοιότητες. Επομένως, ακόμη και η τελευταία κατηγορία προκύπτει από τους ερωτώμενους και όχι από δικές μας πεποιθήσεις. Η πλειοψηφία αποδίδει το ρατσισμό σε στερεότυπα που παρασιτούν στον πυρήνα των κοινωνιών καθώς και στην έμφυτη αποστροφή του ανθρώπου προς καθετί το διαφορετικό. Με μικρή διαφορά ακολουθεί η ελλιπής μόρφωση. Την τρίτη θέση μοιράζονται η προκατάληψη και τα αισθήματα κατωτερότητας, το ότι δηλαδή οι θύτες ικανοποιούν την ανάγκη τους να νιώσουν ανώτεροι μειώνοντας τα θύματά τους. Πρέπει να δοθεί προσοχή στο ότι το 3% εξέφρασε ρατσιστικές αντιλήψεις. 22
Μια αξιοσημείωτη ομάδα απαντήσεων (2%) έθιξε την περίπτωση το φαινόμενο του ρατσισμού να αποτελεί στην πραγματικότητα προσπάθεια αποπροσανατολισμού της κοινής γνώμης από μέρους διαφόρων παρατάξεων, ένα μήλο της Έριδος που σκοπό έχει να τραβήξει την προσοχή της μάζας από σοβαρά ζητήματα που την απαιτούν. Κάτι που θεωρούμε ελαφρώς ανησυχητικό είναι το ότι το ένα τρίτο των μαθητών δε θεωρούν πως ο ρατσισμός που απαντάται στην ευρύτερη κοινωνία μπορεί να αντιμετωπιστεί μέσω του σχολείου. Από αυτούς που πιστεύουν πως κάτι τέτοιο είναι δυνατό ζητήσαμε να γράψουν τις δικές τους προτάσεις. Εφαρμόσαμε την ίδια μέθοδο κατηγοριοποίησης των απαντήσεων όπως και στην προηγούμενη ερώτηση. 23
Περισσότερους υποστηρικτές βρήκε η πρόταση της ενημέρωσης και των εκδηλώσεων στα σχολικά πλαίσια. Ακολουθούν η βελτίωση της παιδείας, οι σωστές βάσεις από το οικογενειακό περιβάλλον, η τιμωρία των θυτών και ο διάλογος. Παρατηρούμε πως αν και οι απόψεις περί της προέλευσης του ρατσισού είναι αρκετά διχασμένες, οι τρόποι αντιμετώπισης που προτάθηκαν επικεντρώνονται σε τρία βασικά πράγματα. Οι άνθρωποι έχουν πολλές θεωρίες σχετικά με τις ρίζες των προκαταλήψεων αλλά οι περισσότεροι συμφωνούμε ως προς το πως θα πρέπει να κινηθούμε για να τις εξαλήψουμε. 24
ΕΠΙΛΟΓΟΣ Έχοντας μελετήσει και κάνει την έρευνά του πάνω στο θέμα του ρατσισμού, το τμήμα του Β4', καθώς λαμβάνοντας υπόψη και τις απαντήσεις οι οποίες δόθηκαν στα ερωτηματολόγια που μοιράστηκαν σε μαθητές κυρίως, καταλήγουμε στο συμπέρασμα της αναβίωσης του ρατσισμού στη σύγχρονη εποχή τόσο στο χώρο του σχολείου όσο και στην ευρύτερη κοινωνία. Ο ρατσισμός μεταξύ των ανθρώπων είναι ένα σοβαρό ζήτημα με ποικίλες εκφάνσεις και πολλές συνέπειες. Η τάση του ανθρώπου για «υπεροχή» οδηγεί αρκετές φορές στην επικράτηση έναντι των «ασθενέστερων ομάδων» διαστρεβλώνοντας το χαρακτήρα του και μολύνοντας την σκέψη του. Η άσκηση βίας δεν είναι καινούριο φαινόμενο στις ανθρώπινες κοινωνίες. Υπήρχε πάντοτε και συνεχίζει να υπάρχει και σήμερα. Τα τελευταία χρόνια όμως έχει αυξηθεί ο προβληματισμός και η ανησυχία του κόσμου γύρω από αυτό το ζήτημα. Αυτό συμβαίνει, διότι παρατηρείται μια έντονη ανεκτικότητα και από τα θύματα και από την συντριπτική σχεδόν πλειονότητα της κοινωνίας. Αξιοσημείωτο και λίαν ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι επιφέρει σοβαρές επιπτώσεις τόσο στη σωματική και ψυχική υγεία όσο και στη ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Δυστυχώς μία ακόμη φοβερή επίδραση αυτών των φαινομένων είναι η δυσμενής εξ ολοκλήρου βλαπτική επίπτωση στον τομέα της μάθησης (το παιδί εμφανίζει μαθησιακές δυσκολίες, άγχος, ανασφάλειες, έλλειψη αυτοεκτίμησης κ.ά.). Επιπροσθέτως οφείλουμε να 25
αναφέρουμε ότι η άσκηση βίας ξυπνάει μια εκδικητική συμπεριφορά, όπου η βία θα προκαλέσει βία και θα έχει ως επακόλουθο ένα φαύλο κύκλο. Θα μπορούσαμε να ερμηνεύσουμε τέτοιου είδους συμπεριφορές με ποικίλες έννοιες, όπως για παράδειγμα τα κοινωνικά στερεότυπα, την αποστροφή προς το διαφορετικό και η ανάγκη των ατόμων να επιβληθούν με τη βία, που οφείλονται κυρίως στο γεγονός, ότι τα παιδιά έχουν ανεπαρκή ενημέρωση και ευαισθητοποίηση επί του θέματος. Συμπερασματικά, στη σύγχρονη εποχή παρατηρείται η υποτίμηση των ανθρωπιστικών αξιών, η πνευματική αδράνεια και η καταπάτηση θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου. Για τη συντονισμένη αντιμετώπιση του προβλήματος της ενδοσχολικής βίας είναι αναγκαία η διεξαγωγή ενημερωτικών συναντήσεων και συνεργασία καθηγητών, γονέων και του Δήμου με τη βοήθεια ειδικών για την επίγνωση και την κατάλληλη αντιμετώπιση και διαχείριση ανάλογων καταστάσεων. Είναι πλέον επιτακτική ανάγκη όλοι μας να επικεντρωθούμε στα ίσα δικαιώματα και στην αποδοχή της ιδιαιτερότητας του καθενός, τιμώντας έτσι την ανθρώπινη μοναδικότητα και φύση. Και για την πραγματοποίηση αυτού του σκοπού θα πρέπει να εργαστούμε όλοι σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. 26
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: www.el.wikipedia.org Λεξικό της νέας Ελληνικής Γλώσσας Γ έκδοση, Γ. Μπαμπινιώτης www.eleftheria.gr www.newsbomb.gr «Η Τελευτέα Λέξη του Ρατσισμού» του Ζακ Ντεριντά www.newsbeast.gr/ www.protagon.gr 27